Month: September 2017

Саяхан Монголын радиологийн нийгэмлэг, Мэргэжлийн хяналтын байгууллага хамтран Дүрс оношлогооны эмч, техникчдийн үндэсний чуулганыг зохион байгуулсан билээ. Энэхүү чуулганаар ямар асуудлууд хэлэлцсэн талаар Монголын радиологийн нийгэмлэгийн нарийн бичгийн дарга, Хавдар судлалын үндэсний төвийн Интервенционал радиологийн эмч, доктор Б.Эрдэнэбулгантай ярилцлаа.

-Дүрс оношлогооны эмч, техникчдийн үндэсний чуулганаар ямар асуудлууд хэлэлцэв?

-Монголын радиологийн нийгэмлэг 22 дахь чуулганаа хийлээ. Радиологи гэдэг нь дүрс оношлогоо, компьютер томографи, эхо рентген зэрэг аппаратын оношилгоог нийтэд нь хэлж байгаа юм л даа. Ямартай ч энэхүү чуулганд 21 аймагт үйл ажиллагаа явуулдаг улсын болон хувийн эмнэлгийн эмч нар, рентген техникч, гадны зочид төлөөлөгчид оролцож мэдлэгээсээ хуваалцсан. Энэ удаагийн чуулганаар хүүхдийн оношлогооны асуудлыг хөндөж ярьсан байгаа. Дүүргийн болон хувийн эмнэлгүүд бага насны хүүхдүүдийг рентгенд их харж байна. Энэ асуудал их хурцаар яригдлаа. Мөн улсын эмнэлгүүдэд ашиглагдаж байгаа аппарат, техникийн шинэчлэлтийн асуудлыг хөндсөн. Түүнчлэн чуулганаар цөмийн онош зүйн талаар хурал болсон. Энэ мэт асуудлыг чуулганаар ярилцсан.

-Хүүхдүүдийг рентгенд их харж байна гэлээ. Хүйтэн, сэрүүний улиралд хүүхдүүд ханиад хүрч, хатгаа тусах нь элбэгшдэг. Энэ үед эмнэлгийн байгууллагууд рентгенд харуулах шаардлагатай гэдэг шүү дээ. Тэгэхээр энэ асуудлыг хэрхэн зохицуулах шаардлагатай бол?

-Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага болон Олон улсын цөмийн энергийн агентлагаас рентген аппаратын зураг авах, рентген харалт, компьютерт томографийн шинжилгээнд 0-5 насны хүүхдийг оруулахгүй байхаар зөвлөмж гаргасан байдаг. Учир нь рентген туяаны ачаалал нь бага насны хүүхдэд маш хортой. Дархлалын тогтолцоог маш их дарангуйлдаг. Мөн булчирхайлаг эрхтнүүд рентгенд маш мэдрэг байдаг. Рентгенээр харна гэдэг нь цацраг туяагаар шарж байна л гэсэн үг шүү дээ. Тэгэхээр багаасаа л дархлалын тоглолцоо суларна. Булчирхайны үйл ажиллагаа алдагддаг. Гэтэл манайд өвлийн улиралд амьсгалын замын өвчин ихэсдэгтэй холбоотойгоор цээж рентгенд харуулах тохиолдол улам ихэсдэг. Эмнэлэгт хэвтэхэд нь, хэвтэж байх үед нь, гарахад нь рентгенээр хараад байдаг. Үндсэндээ хэдхэн хоногийн дотор л гурав, дөрвөн удаа рентгенд харуулдаг. Энэ нь ДЭМБ-аас гарсан дээрх зөвлөмжтэй зөрчилдөөд байгаа юм.

Иймээс эцэг, эхчүүд маань бага насны хүүхдээ олон удаа дээрх шинжилгээнд оруулахгүй байх, баталгаажсан стандарт, тун хэмжээ нь хэвийн үйлчилгээтэй эмнэлэгт хамруулах, эмнэлгээс эмнэлэг рүү шилжихэд рентген бүхий шинжилгээнд давтан оруулахгүй байх зэрэг нь хамгийн чухал. Түүнчлэн хүүхдийн эмч нарын мэдлэгийн түвшинг сайжруулах хэрэгтэй. Өмнө нь эмч нар маань заавал рентгенд харалгүйгээр чагнуураар л оношлочихдог байсан. Энэ аргаар оношлоод, эмчлээд болоод л байсан. Тэгэхээр эмнэлзүйн бодит үзлэгийг сайжруулснаар энэ асуудал шийдэгдэх боломжтой. Хэтэрхий их техникт хамааралтай, техникт найддаг болчихсон байна л даа. Зарим төрлийн техник, технологи, эм, тан бол хор болдог аюултай шүү дээ. Тиймээс бид үүнээс татгалзах хэрэгтэй юм.

-Насанд хүрсэн хүмүүст ч рентген туяа хор нөлөөтэй юу?

-Тэгэлгүй яахав. Рентген үүсвэртэй шинжилгээнд ороход тодорхой хэмжээгээр дархлааг нь сулруулж байдаг. Ядарсан байхад нь дархлааг нь сулруулаад байвал өвчин нь улам л гаарна гэсэн үг. Тэгэхээр манайд нэг асуудал байна л даа. Улсын эмнэлэгт үзүүлж байгаа хүн маш олон шинжилгээ өгдөг. Харин улсын эмнэлэг ачаалал ихтэй учир зарим тохиолдолд өвчтөнүүд хувийн эмнэлэг рүү шилждэг. Гэтэл хувийн эмнэлгийн зүгээс “Бид улсын эмнэлгийн шинжилгээг авахгүй. Бид өөрсдийнхөө хийсэн шинжилгээн дээр үндэслэнэ” гэдэг. Дахиад л рентген, компьютер томографи, цусны шинжилгээг өгдөг. Энэ бүхэнд л эрсдэл үүсч байдаг. Тэгэхээр хийсэн шинжилгээг хаана ч очсон хүчинтэй байх тал дээр анхаарах ёстой. Энэ хурлыг бид саяын чуулганаараа онцлон хэлэлцсэн.

Гэхдээ нэг зүйлийг онцлох нь зүйтэй байх. Бүх зүйлийг эмч, эмнэлгийн ажилтанд тохож болохгүй. Үүнд хувь хүний эрүүл мэнддээ тавих анхаарал халамж чухал. Өөртөө болон хүүхдэдээ ч гэсэн. Ханиад томуу, хатгаа, хоол боловсруулах эрхтний өвчлөл зэргээс хэрхэн сэргийлж болох талаар маш их зөвлөгөө заавар бий шүү дээ. Мөн 40-өөс дээш насны хүмүүс урьдчилан сэргийлэх үзлэгт тогтмол орж байх хэрэгтэй.

-Эхо үзлэг ч гэсэн хор нөлөөтэй юу?

-Рентген аппарат, хөхний томографи, харалтын аппарат, компьютер томографи зэрэг нь рентген туяагаар оношлогоо хийдэг. Харин эхо маань хэт авиа. Хор нөлөө нь харьцангуй бага. Хүний чихэнд сонсогдохгүй хэт авиан тусламжтайгаар биеийг нэвтэлдэг. Мөн MRI буюу соронзон резонанст томографи нь мөн адил хүний биед хор нөлөө багатай дүрсийн оношлогоонд тооцогддог.

-Чуулганы үеэр дүрс оношлогооны техникийн талаар хөндөж ярьсан гэсэн. Энэ тухайд?

-Би Эрүүл мэндийн яамны Дүрс оношлогоо, радиологийн мэргэжлийн салбар зөвлөлийн даргын албыг хашдаг юм. Тиймээс Монгол Улсад байх радиологийн багаж, төхөөрөмжийн тухай багагүй мэдээлэл бий. Ерөнхийдөө хувийн эмнэлгүүдэд шаардлага хангасан радиологийн тоног төхөөрөмж байдаг. Харин улсын эмнэлгүүдэд харилцан адилгүй. Хавдар судлалын үндэсний төв, Улсын нэг, хоёрдугаар эмнэлэгт компьютер томографи байдаггүй. Тийм учраас өвчтөнүүд заавал хувийн эмнэлэгт очиж шинжилгээ хийлгэх шаардлага гардаг. Харин нийт 15 аймагт компьютер томографи байдаг. Гэтэл эдгээр аймгууд энэхүү техник хэрэгслээ бүрэн хүчин чадлаар нь ажиллуулж чадахгүй байгаа. Үүнд боловсон хүчний чадамж, зургийг нь уншдаг эмчийн нөөц бололцоо бага байдаг. Томографийн шинжилгээ хийлгээд ирдэг л дээ. Гэхдээ тэр нь шаардлага хангаагүй байх нь олонтаа. Тийм тохиолдолд дахиад л шинжилгээнд орох шаардлага гарна. Дахиад л хордоно. Тэгэхээр оношлогооны чадамжаа нэн тэргүүнд сайжруулах хэрэгтэй. Ер нь орон нутагт өдөрт гурваас дөрвөн хүн л компьютер томографийн шинжилгээ хийлгэдэг. Харин компьютер томографи байхгүй улсын эмнэлэгт өдөрт 80-100 хүн ирж байгаа. Үүнээс үүдэн маш их зардал, чирэгдэл үүсч байна шүү дээ. Ийм асуудлыг дотооддоо шийдэх бүрэн боломжтой. Түүнээс гадна улсын эмнэлгүүдэд ашиглагдаж байгаа зарим аппарат, техникийн шинэчлэлтийн асуудлыг чуулганы үеэр ярилцсан. Тэдгээр аппаратуудын рентген цацрагийн тун хэмжээ өндөр байгаа. Үүнээс үүдэн эмчлүүлэгчид цацрагийн туяанд хордож байна. Мөн шаардлага хангахгүй аппаратаар үзлэг хийхэд оношийн алдаа их гардаг. Энэ бүгдэд зохион байгуулалтын асуудал хэрэгтэйгээс гадна төр зөв менежмент хийж өгөх нь чухал юм.

-Цөмийн онош зүйн тухай яриач?

-Цөмийн онош зүйн тасаг Улсын нэгдүгээр эмнэлэгт байдаг. Хавдар судлалын үндэсний төв дээр цөмийн туяа эмчилгээний тасаг байдаг юм. Нэг нь оношилж, нөгөө нь эмчилнэ. Цөмийн цацраг идэвх бүхий аппаратыг ашигладаг л даа.

Цөмийн онош зүй нь сүүлийн үед их хөгжиж байгаа салбар. Хавдар нь бусад эрхтэнд үсэрхийлж байгаа эсэхийг үзэж оношлох боломжтой. Мөн мэс заслаар эмчлэгдэхгүй өвчтнүүдэд туяаг ашиглан шарх эмчилгээнүүдийг хийдэг. Мэдээж мэс заслын эмчилгээ хийх боломжгүй гэхээр гурав, дөрөвдүгээр үе шатандаа орсон гэсэн үг. Тархи, уушиг, хөх, эмэгтэйчүүд, ясны хавдар зэрэгт шарлага эмчилгээг хийж байгаа. Мэс ажилбар шиг төгс эмчилгээ болж чадахгүй. Гэхдээ туяа эмчилгээ хийснээр амьдралын чанарыг уртасгах боломжтой.

Шинжлэх ухааны ололт амжилтаар нанотехнологийн салбар өдөр ирэх бүр улам баяжигдаж байгаа. Үүнтэй зэрэгцэн биотехнологи ч хүчээ авч байна. 2022 он гэхэд дэлхийн хөдөө аж ахуйн салбарт биотехнологи тэргүүлнэ гэсэн тооцоо гарсан байна. Ялангуяа АНУ, Европын холбоо, Япон, Хятад, Энэтхэг, Зүүн өмнөд Азид биотехнологи илүүтэй хөгжих хандлагатай байгаа аж.

Биотехнологи гэдгийг биологийн объектыг хувирган ашиглаж бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх арга, технологи гэж энгийнээр тодорхойлж болно. Биологийн объект гэдэгт амьд организм, тэдний эс, эд, бүрдүүлэгч нэгж хэсэг болох фермент, мембран гэх мэтийг багтаасан ойлголт. Биотехнологичид амьтан, ургамал, бактер, мөөгөнцөр гэх мэт ямар нэгэн амьд организмын ферментийн системийг ашиглан технологийн аргаар бүтээгдэхүүн гаргаж авдаг. Тэр нь хоол, эм, хувцас, компьютер гээд ямар ч бүтээгдэхүүн байж болно. Үйлдвэрт сүүг том тогоонд халааж ээдүүлж бүтээгдэхүүн хийдэг бол биотехнологичид тэр нүсэр том төхөөрөмжийг ажиллуулахын оронд сүүний бүрэлдэхүүн дэх ямар нэг уургийг нь аваад бактериа түүндээ үржүүлж бүтээгдэхүүн гаргаж авдаг гэсэн үг.

Олон улсын хэмжээнд биотехнологийн үйлдвэрлэлийн тэргүүлэх арван чухал чиглэлийг тодорхойлсон байна.

-Хүн төрөлхтөний хувьд сүүлийн 100 гаруй жил байгалийн баялгийнхаа тал хувийг хэрэглээд байгаа бөгөөд тэдгээрийг олборлох, боловсруулах, шатаахад их хэмжээний хүлэмжийн хий ялгарч байгаагаас дэлхийн дулаарал нэмэгдээд байна. Иймээс биотехнологичид тогтвортой үйлдвэрлэл явуулахад зохиомол биосинтез буюу бактер, мөөгөнцөр эсвэл ургамал зэрэг амьд биетээс түлш, химийн бодис, материал нийлэгжүүлэх боломжийг хайж байгаа аж.

-Өсөн нэмэгдэж буй дэлхийн хүн ам, тэдгээрийн элбэг хангалуун байдал нь хүн болоод мал амьтны хангалттай хоол тэжээл, төдийгүй биотүлшний шинэ эрэлт хэрэгцээг хангахыг шаардаж байгаа. Сүүлийн үед эсэргүүцэлтэй тулгараад байгаа ч генийн өөрчлөлттэй таримал нь энэ асуудлыг шийдвэрлэх гарц болж байгаа юм байна. Генийн өөрчлөлттэй таримал нь хуулиар зөвшөөрөгдсөн орнуудад ХАА-н бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлд өндөр өсөлтийг авчирч байгаа аж. Генийн өөрчлөлттэй таримлууд нь фермерийн аж ахуйн үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлснээр хүн амьтны тав тухтай байдлыг хангаж, үр тарианы мөөгөнцрийн бохирдлыг бууруулдаг гэнэ.

-Дэлхийн гадаргын 70 гаруй хувийг далайн ус бүрхдэг. Шинэ төрлийн биоүйлдвэрлэл нь далайд ургадаг зарим төрлийн замгийг биотүлш болгон хувиргах боломжтой. Энэ нь газар тариаланд ашиглах газар хомс, усны нөөцтэй улс оронд энергийн эх үүсвэрийг шийдвэрлэх гарц болох аж. Түүнчлэн далайн усанд амьдардаг бактер, бичил замгуудыг генийн инженерчлэлийн аргаар бүтээмж өндөртэй болгон биотүлш, полимер материал үйлдвэрлэх чадвартай болгон өөрчлөх боломжтой гэж үзэж байна.

-Биоүйлдвэрлэлийн технологи нь аж үйлдвэрийн хаягдал биомассаас түлш, эрчим хүч, нэмүү өртөг бүхий химийн бодис үйлдвэрлэснээр үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагааг хаягдалгүй болгох юм. Энэ нь үйлдвэрлэл өндөр хөгжсөн орнуудын хувьд мөрөөдөл төдий зүйл байсан. Өртөг багатай түүхий эд тухайлбал нүүрсхүчлийн хий, метан, илүүдэл дулаан зэргийг ашиглах дэвшилтэт технологиуд нэвтэрч байгаа бөгөөд үүнээс гадна хаягдал усыг цэвэршүүлэх, хоргүйжүүлэх боломжууд нээгджээ.

-Нүүрсхүчлийн хий, нүүрстөрөгчийн молекул нь дэлхийн дулаарлын гол буруутан болоод байгаа. Сүүлийн үед амьд биетүүд нүүрсхүчлийн хийг хэрхэн ашиглаж байгаад анхаарал хандуулах болсон бөгөөд нүүрсхүчлийн хийг ашиглах биологийн энэхүү системийн хүчийг ашиглан нүүрсхүчлийн хий болон бусад материалан түүхий эдийг энерги, түлш, химийн бодис болон дэлхийд шаардлагатай материал үйлдвэрлэхээр эрдэмтэд инженерчлэл хийсээр байгаа аж.

-Биотехнологийн чухал нэг салбар бол эрүүл мэнд. Хөгшрөлтийн эсрэг олон янзаар тэмцэж байгаа энэ эрин үед нөхөн төлжүүлэх эмийн эрэлт хэрэгцээ нэмэгдэж буй. Энэ нь эд, эрхтнийг лабораторийн орчинд ургуулан биеийн эд эрхтэн өөрөөрөө нөхөн төлжих боломжгүй болсон үед мэс заслын аргаар шилжүүлэн суулгах арга юм. Эрдэмтэд эдийг төрөл бүрийн биоматериал ашиглан инженерчлэх аргыг нээсэн нь тулгуур эс ялангуяа pluripotent хэмээн нэрлэгдэх эс нь энэ салбарт өргөн боломжийг нээнэ гэдэгт итгэлтэй байдаг гэнэ.

-Вакцин, эмчилгээ, урьчилан сэргийлэх арга ажиллагаа хангалттай хөгжсөн. Биотехнологи нь эдгээрийн гол цөм нь байсаар ирсэн. Эмчилгээний уураг ялгаруулах амьд биетийн төрөлхийн уургийг идэвхжүүлэх, тухайн өвчний эсрэг үйлчлэх дархлааны системийн тодорхой төрлийн эсийг идэвхжүүлэх, хөгжүүлэх, хүний эрүүл мэндийг дэмжих эсрэг биет болон нана бүтцийг хослолыг үүсгэх зэрэгт биотехнологичид анхаарал хандуулан ажиллаж байна.

-Өргөн хүрээг хамарсан халдварт буюу биологийн энэ аюулыг биотехнологи богино хугацаанд оношлох, эмчилгээний арга боловсруулах, дэлхий нийтийн шийдлийг боловсруулах хөрс суурь нь болж байгаа юм байна. Зорилгыг тодорхой болгон нанотехнологи, мэдээллийн технологийн ололттой хослуулснаар богино хугацаанд, нарийн, тухайн хүнд зориулсан өндөр үнэтэй бус оношлогоо, урьдчилан сэргийлэх тогтолцоог бий болгох нөхцөлийг бүрдүүлж байгаа аж.

-Биотехнологийн анхдагч нь бичил биетийн бодис солилцоог ашиглан бохирдуулагч бодисыг арилгах биологийн нөхөн сэргээлт, биологийн процесс болон байгаль дээрх бичил биетний зохиомол өсгөвөр ашиглан ус, хөрсөн дэх биологи, амьд биетийн үйл ажиллагааг дэмжих нөхөн төлжүүлэлт, генийн өөрчлөлттэй зүйл ашиглан хөрс, усны бохирдлыг бууруулах зэрэг нөөцийг нөхөн төлжүүлэх цаашид чадавхийг нь сайжруулах боломжтой.

-Хүний генийн мэдээллийг бүрэн тодорхойлоход 13 жил, 1.5 тэрбум ам.доллар шаардагдсан бол өнөөдөр хүний генийг нэг өдөрт багтаан 1000 ам.доллараас бага үнээр тодорхойлох боломжтой болсон билээ. Баримжаагаар тооцоолбол хүний генийн мэдээлэл нь гурван тэрбум хос азотлог суурийн хэлхээ бөгөөд бид энэхүү азотлог суурийн дарааллаар хоорондоо ялгагддаг. Ирээдүйд шинэ төрлийн эм нь генетик ялгаа, суурийн дараалалд чиглэгдсэн байдлаар зохион бүтээгдэх бөгөөд генийн дарааллыг ашиглан эрүүл мэндээ хамгаалах боломж бүрдэнэ гэж үзэж байгаа аж.