Арабын Нэгдсэн Эмират Улсын Дубай хотноо пауэрлифтингийн “Дэлхийн цом”-ын аварга шалгаруулах тэмцээн зохион байгуулагдаж байгаа билээ. Тус тэмцээнд манай улсаас “Рио-2016” паралимпийн наадмын хүрэл медальт, гавьяат тамирчин Э.Содномпилжээ оролцоно.
Тэрбээр 97 кг-ын жинд өрсөлдөх бөгөөд энэ жинд Египет, Тайланд, Энэтхэг, Япон зэрэг 12 орны 15 тамирчин өрсөлдөх аж. Энэ жингийн өрсөлдөөн өнөөдөр болох юм байна.
УИХ-ын гишүүн асан Б.Гарамгайбаатар, Н.Батбаяр нарыг хоёрдугаар сарын 21-нд Авлигатай тэмцэх газраас саатуулж, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын харьяа цагдан хорих 461 дүгээр ангид саатуулаад байгаа билээ. Хуулийн дагуу сэжигтнээр тооцон цагдан хорьсон тохиолдолд 14 хоног баривчлах заалттай юм байна.
Иймээс энэ сарын 6-ны өдөр суллагдах боломжтой аж.
Хэргийг шалгах явцад яллагдагчаар татвал хорих хугацааг сунгаж хоёр сар хорих хуулийн үндэслэлтэй юм байна.
Нийслэлийн Онцгой байдлын газрын бие бүрэлдэхүүн баяр, амралтын өдрүүдэд өндөржүүлсэн бэлэн байдалд үүрэг гүйцэтгэв.
Нийслэлийн хэмжээнд объектын гал түймрийн 41, ахуйн болон техникийн холбогдолтой ослын 5, нийт 46 удаагийн дуудлага ирж Аврах анги, Гал түймэр унтраах аврах ангиудын бүрэлдэхүүн шуурхай ажиллалаа.
Тухайлбал 2017 оны гуравдугаар сарын 2-ны өдөр ЧД-ийн 16 дугаар хороо Согоотын 17-р гудамжинд байшин шатсан дуудлагаар Гал түймэр унтраах аврах 34-р ангийн бүрэлдэхүүн шуурхай ажиллаж гал түймрийг унтраасан. Утаажилтын бүсээс бага насны 3 хүүхдийг гаргаж амь насыг нь авран хамгаалав.
Дээрх хугацаанд гарсан гал түймэр, аврах ажиллагааны дуудлагын тоог өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 36,9 хувиар буурсан байна гэж нийслэлийн Онцгой байдлын газраас мэдээллээ.
БНН-ын дарга Б.Жаргалсайхантай ярилцлаа. Түүнийг АН-д саяхан орсон гэх мэдээлэл тархаад байгаа юм.
-Таныг АН-д буцаад ирлээ гэлцэж байна. Та АН-д хэзээ оров. Өөрөө хүсэлт гаргав уу, эсвэл танд санал тавив уу?
-Би АН-ыг үүсгэн байгуулалцсан. Анхны улс төрийн Удирдах зөвлөлийн гишүүн байсан. АН-ын санхүүжүүлэгч байсан. Зохион байгуулагч хийж явлаа. АН-ын бодлого, хийж буй ажилд шүүмжлэлтэй хандахдаа хандаж, хамтарч ажиллах ажлыг хийгээд ирсэн. АН-д орно гэдэг ойлголт миний хувьд байхгүй байх аа. АН-ын хөгжлийг сэргээхэд гар бие оролцох уу үгүй юу гэдэг байна. Би ямар шинээр орж буй залуучууд шиг биш.
-Тийм ээ. Таныг ардчилсан хувьсгалын үед Волга автомашинаараа үйлчлэхээс эхлээд намыг санхүүжүүлж байсныг тань мэднэ. Та өнгөрсөн арванхоёрдугаар сарын 7-нд болсон АН-ын VI их хурал дээр намын гишүүнчлэлээ сэргээх хүсэлтээ албан ёсоор илэрхийлж байсан?
-Аливаа зүйлийг цаг хугацаанаас нь түрүүлж мэдэх гээд байх хэрэггүй. Үйл явдлыг болсных нь дараа ийм зүйл болжээ гэж сэтгүүлчид мэдээлэх хэрэгтэй болов уу.
-БНН-ын даргын албан тушаалыг танай ерөнхий нарийн бичгийн дарга Б.Зоригоо орлон гүйцэтгэж байгаа тухай сая өөрөөс нь сонслоо л доо?
-Одоохондоо нууц. Хэлэхгүй. За өөр.
-АН-ын даргыг сонгох сунгааны үеэр та С.Эрдэнийг дэмжиж ажилласан гэсэн. Та хэрхэн дэмжиж ажиллав?
-1990 оны өөрчлөн байгуулалт ардчиллыг бий болголцож явсан хүн намынхаа гал голомтыг аваад явах нь зөв байх. Эрдэнэ намын дарга байх нь зөв гэж бодож байна. Батзандан бол саяхан АН-ын гишүүн болсон байх жишээтэй. Аливаа зүйлд уламжлал гэж байх хэрэгтэй. Нэг дүүргийн намыг нам шиг болгоод авч яваа хүн төв намынхаа ажлыг өөд татаад явчих хамгийн боломжтой нь Эрдэнээ л харагдаж байна. Энэ намын түрүүчийн дарга нар намаа нам биш болгочихсон, хурлаа ч явуулдаггүй байсан. Одоо АН намын гишүүдээ идэвхжүүлэн намын гишүүдээсээ дарга нараа сонгодог нээлттэй нам болж байна. Би үүнийг дэмжиж байна.
-АН-ын дарга С.Эрдэнэтэй та хэр дотно танилууд билээ?
-Нэгнээ мэдэлгүй яахав. Хотод нэг дор өсч, ажиллаж амьдарсан.
-Таныг АН-аас Ерөнхийлөгчид нэр дэвших магадлалтай хүний нэг гэж яригдаад байгаа. Танд нэр дэвших сонирхол байгаа л биз дээ?
-Намайг хүндэлж, итгэл үзүүлж нэр дэвших магадлалтай хүмүүсийн жагсаалтад оруулсанд баярлалаа. Би Ерөнхийлөгч болно оо гээд дур зоргоороо шийдчихдэг ч асуудал биш. Аль намаас хэзээ, яаж, сонгуульд оролцох уу үгүй юу гэдгээс эхлээд шат дамжлага, дэс дараалал бий.
-Та 2005 онд БНН-аас Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшиж байсан. Та Ерөнхийлөгчид нэр дэвших амбицаа ил илэрхийлж ирсэн. Энэ цаг үед таны улс төрийн тэр хүсэл эрмэлзэл чинь хэвээрээ юү?
-Монгол Улсын хувь заяа, монгол хүний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолыг баталгаажуулан хамгаалах хэрэгтэй. Ерөнхийлөгчийн сонгууль маш хариуцлагатай сонгууль. Манайхан сүүлийн үед улс төрийн сонголтыг дэндүү хариуцлагагүй шийддэг болсон. Сая МАН асар их амлалт өгч гарч ирлээ. Би өрсөлдөгч нь ч байлаа. Одоо тэр амлалт хаачив. Амлалтаа биелүүлэх гэтэл Олон улсын валютын сан биднийг хийлгээгүй гэж хэлэх гэж байна уу. Уучлаарай, сонгогдохдоо амласнаа биелүүлж чадахгүй бол огцрох ёстой. Оронд нь нийгэм, эдийн засгийн амьдралын бодит үнэнийг хэлж байсан хүмүүсийг улс төрд оруулах хэрэгтэй. Улс төр, эдийн засгийн хямралтай байгаа өнөө үед маш хариуцлагатай Ерөнхийлөгч гарах хэрэгтэй. Гурван сая хүнийг эрүүл саруул, ажил хөдөлмөртэй, эдийн засгийн эрх чөлөөтэй, аз жаргалтай улс орон болгох, үүнийг хийж чадах аавын хүү гарах ёстой. Сонгууль бол хүн болгоны хариуцлагын үр дүн юм. Тав, аравхан мянган төгрөгөнд хууртаж саналаа өгөөд яав. Үнэндээ Ардын намын үзэл суртал, хөгжлийн бодлогод үнэмшиж сонголтоо хийгээгүй ш дээ. АН-ын хувьд алдаа оноо бий ч хийсэн бүтээн байгуулалт, барьж буй бодлого нь МАН-ынхаас хавьгүй илүү. Бондын зээл гээд л байгаа, үнэндээ дийлэнхийг нь Ардын намын харьяатай хүмүүс зээл болгоод л авчихсан байна лээ. Нийтээрээ улс төрийн үзэл бодол, сонголтоо хийх чадвартай болох хэрэгтэй байна даа.
-Та өнгөрсөн 27 жилийн турш улс төрийн сонгуульд тасралтгүй оролцож ирсэн. УИХ-ын гишүүн, сайдаар ажиллаж байсан. Хамгийн сүүлд өнгөрсөн 2016 оны УИХ-ын сонгуульд Орхон аймгаас нэр дэвшсэн. Ялагдлын шалтгаанаа та юу гэж дүгнэдэг вэ?
-МАН асар их мөнгө тараасан нь нууц биш. Иргэдийн данс руу 10 мянган төгрөг хийж байсан. Одоо иргэд маань сонгуулиар авсан тэр авлигалаа эргээд мянга, мянган хувь дахин нугалж татвараараа төлөх гэж байна. Бид үүнийг шүүмжилж хэлж байсан уу гэвэл хэлж байсан. Нийгэм, улс төр, эдийн засгийн амьдралыг эрс шинэчлэх, хариуцлагатай болгох хэрэгтэй байна гэдгийг хэлсэн боловч ард түмэн сонсоогүй. Зөвхөн 10 мянган төгрөг хэрэгтэй байна аа гэж гүйлдэцгээсэн.
-АНУ-ын Ерөнхийлөгч Д.Трампын тангараг өргөх ёслолд танай Бүгд найрамдах нам албан ёсны урилгаар оролцсон гэдэг үнэн үү. Та энэ арга хэмжээнд явсан уу?
-Тийм ээ. Тангараг өргөх ёслолд оролцсон.
-Д.Трамп гарснаар дэлхийн болоод манай улсын нийгэм, эдийн засгийн амьдралд ямар нөлөө үзүүлэх вэ. Та юу гэж харж байна?
-АНУ дэлхийн төв. Дэлхийн бүх корпораци АНУ-ынх. Эдийн засагт хамгийн том байр суурь илэрхийлж байгаа. АНУ-ын эдийн засаг нь нэг хэсэг унаж, сул дорой байсан бол Трамп эдийн засгийг хүчтэй болгоно. АНУ цаашдаа дэлхийн тэргүүлэх орон болж явна. Америк хүний ашиг орлого, амьдралыг улам сайжруулна гэсэн зорилтыг тавьж байгаа. АНУ-ын гадаад бодлогоос хамаарч дэлхийн бусад бүх улс орны нийгэм, эдийн засгийн амьдрал нөлөөлөх болчихоод бүгдээрээ тэр хүний бодлогыг хүлээгээд сууж байна. Тэр хүний бодлого ойлгомжтой. Улс гүрнээ илүү хүчтэй болгох, нөлөөллөө цар хүрээтэй болгох зорилт тавьж байна.
-Д.Трамп бид хоёрт төстэй зүйл бий гэж та ярьсан байдаг бил үү?
-Гүндалай тэгж ярьсан болохоос би адил төстэй гэж ярьсан удаагүй ээ. Би Трампын хажууд жижигхэн хүн шүү дээ. Трамп дэлхийн хэмжээний удирдагч болж байна.
-Ер нь та хоёрт намын чиг баримжаа, үзэл баримтлал болоод хэлж буй үг, үйлдэл нь төстэй байдал байна уу үгүй юу?
-Адилхан ч гэж дээ, яахав. Улсаа хөгжил дэвшилтэй хүчтэй улс орон болгоё. Хүмүүсээ ажилтай, орлоготой, хариуцлагатай болгоё гэж ярьж байгаа нь ойролцоо л байгаа байх л даа. Трампын ярьж байгаа зүйл Путины ярьж байгаатай ч адилхан. Хэн нь ч бай аугаа их улс орноо сэргэн мандуулъя, хүчтэй хөгжил дэвшилтэй болгоё гэж зорьж байна.
-Та эдийн засгийн хөгжлийн тухай ярьж хэлдэг хүний хувьд Олон улсын валютын сангийн хөтөлбөр хэрэгжсэнээр эдийн засагт ямар үр дагавар гарахыг хэлээч?
-МАН хэлэлцээр хийсний үр дүн. Ер нь тав, зургаан сарын өмнө энэ хэлэлцээрийг хийж дууссан байх ёстой байсан. Цаг хугацаа асар их алдсан. Хувийн ашиг сонирхлоо бүрдүүлэх гээд энд тэндээс зээл хайгаад гүйгээд байсан. Зээл нь бүтээгүй. Олон улсын валютын сан Монгол Улсын төлөө санхүүгийн хариуцлага, сахилга баттай болгоё гэж байхад нь тэрийг нь үл тоогоод тойроод гүйгээд байхаар чинь Валютын сан улам чангална. Хэрэв санал тавьсан энэ хөтөлбөрийг нь хэрэгжүүлэхгүй гэсэн бол манай гадаад валютын тооцоог хаачихна. Одоо гаднаас зээл тусламж авахдаа Олон улсын валютын сантай зөвшилцөх хэрэгтэй болж байна. “Евро” бонд, “Чингис” бонд, “Самурай” бонд зэрэг гаднаас оруулж ирсэн том том зээлийг ард түмэн аваагүй, дарга нар, хэдхэн томоохон аж ахуйн нэгжүүд хуваагаад авчихсан. Худалдаа хөгжлийн банк нь гэхэд Монголбанкнаас 360 сая ам.доллар авчихсан байх жишээтэй. Ер нь “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн 49 хувийг худалдаж авснаар ойрын 20 жилдээ эргээд ашиг олж чадахгүй. Өрөн дээрээ өр нэмээд л тавьчихсан. Манай улсын эдийн засгийн хямрал төрд ажиллаж байгаа хүмүүсийн хариуцлагагүй байдалтай шууд холбоотой. Монголын төрийг хариуцлагатай болгохын тулд ОУВС-гаас хөтөлбөр хэрэгжүүлэхээр болсон. Харамсалтай нь хариуцлага үүрэх ёстой дарга, албан тушаалтнууд биш Монголын ард түмэн нуруун дээрээ үүрч гарахаар болж байгаа нь эмгэнэл.
-Иргэдэд мэдэгдэхүйцээр ямар нөлөөлөл үүсэх бол?
-Татварууд нэмэгдэнэ. Бараа бүтээгдэхүүний үнэ хоёр дахин нэмэгдэх байх. Аж ахуйн нэгжүүд тэр чигээрээ дампуурах биз. Одоо ч цалингаа тавьж чадахгүй хэмжээнд байна. Нийгмийн амьдрал хүнд болно. Иймээс гадаадад оффшор бүсэд хийсэн мөнгийг оруулж ирж улсын өрийг төлөх хэрэгтэй дээ.
-Олон улсын валютын сангийн хөтөлбөр хэрэгжсэний давуу сайн тал нь юу байдаг юм?
-Дарга нар улсаас хулгай хийж чадахгүй. Эдийн засаг ил тод болно. Мөнгийг хэрэгтэй, хэрэггүй зүйлд үр гамгүй зардгийг багасгана. Олон дарга нарын тоо хэмжээг багасна. Хямрал өнөөдөр гэнэтхэн болчихоогүй юм. Сүүлийн 15 жил нийгэм, эдийн засаг, улс төрийг авч яваа улс төрийн хүчний үйл ажиллагааны үр дүн. Хэрвээ ашигт малтмалын үнэ өссөн байх үед томоохон төслүүдээ эдийн засгийн эргэлтэд оруулчихсан бол ийм байдалд хүрэхгүй байсан. Эдийн засгийн том төслүүдийг дарга нар хувьдаа авах гэж улалзтал хэрэлдэж зодолдоод эргэлтэд оруулаагүй. Жишээлбэл, Таван толгой дээр Ухаа худагийг тасдаж авахын төлөө эдийн засгийн эргэлтэд оруулаагүй. Төмөртэйн, Баянголын ордууд байна. Цаашдаа бид улсын капитализм байх уу, хувь хүний хөрөнгөн дээр тулгуурласан зэрлэг капиталын замаар явах уу гэдгээ зайлшгүй шийдэх хэрэгтэй. Улсын капитализм байгуулсан улс орны жишээ байна. Том том аж ахуйн нэгж нь төрийнхөө мэдэлд харьяалагддаг. Тэр том төслийнхөө орлогоор иргэдийнхээ нийгмийн амьдралыг жигд өөд нь татдаг. Гэтэл манайх чинь хувь хүн улсын баялаг ордуудыг авчихаад жаахан ашиг олоод ирэхээрээ татвараа төлөхгүй, олсон мөнгөө гадаадад аваачаад хийчихэж байна. Тиймээс улс томоохон төслүүдээ хурааж авах хэрэгтэй. Төр заавал муу менежэр байдаг биш. Хяналтаа сайжруул, менежмэнтийг нь хамт олонд нь өг. Сайн ажиллавал ашгаас нь таван хувийг нь шагнана гэдэг байдлаар ч юм уу, урамшууллын системээр ажиллуулж болно. Ер нь нэг хүн ганцаараа баяжиж яах гээд байгаа юм. Нийтээрээ хөрөнгөжих тухай ярья. Нэг жишээ татахад, УИХ-ын гишүүн Дэлгэрсайхан гэдэг нөхөр хямралаас гаргах хандив гээд 100 сая төгрөг тэвэрч гүйгээд л байсан. Тэр хүний нүүрсний ордыг хурааж авах хэрэгтэй ш дээ. Дэлгэрсайхан оффшорт мөнгөтэй л гэсэн. Ард түмний өмч баялгийг шанагадаж авчихаад тэр яагаад данхалзаад байгаа юм бэ. Төмөртэйн ордыг Дэлгэрсайхан бий болгочихсон юм уу. Социализмын үед хайгуулыг нь хийчихсэн ард түмний л өмч. Хударгагүй, ёс суртахуунгүй байдлыг нэг тийш нь болгомоор байна. Нийтийнхээ төлөө нэг нь зүтгэдэг тогтолцоо руу орох цаг ирсэн. Тэгээд ч олон хүний амьдрал хүнд хэцүү байхад мөнхийн ус уучихсан юм шиг ганцаараа тэр их мөнгөөр яах гээд ч байгаа юм, ойлгодоггүй юм.
-Та эдийн засгийн хөгжлийн тухай олон жилийн өмнөөс ярьдаг байсан. Одоо ч ярьсаар л байна. Таны үгийг яагаад сонсдоггүй юм гэж танд бодогддог уу?
-Эрх мэдэлтнүүдэд хууртдаг тоглоом маань явсаар үнэнтэй нүүр тулаад зогсч байна. Иргэд, аж ахуйн нэгж, банк, улс нь бүгд өртэй, өрийн сүлжээнд орчихсон. Цаашдаа бүгдээрээ худлаа зүйлээр явах боломжгүйд хүрчихлээ. Миний хувьд улс орны өмнө хийх ёстой улс төрийн ажил хариуцлага эрх үүргээ хэд дахин давуулан биелүүлж байгаа. Би 25 жилийн турш бодит үнэний тухай хэлж, чадах ядахаараа л тэмцэлдлээ. Нийгэм, эдийн засгийн амьдралд ийм эрсдэл үүсэхийг тав, арван жилийн өмнөөс сануулан хэлсэн. Даанч тоогоогүй. Хүмүүс компьютерийн араас шүүмжлэхдээ арслан барс шиг. Түүнийхээ оронд гараад жагс л даа. Харсаар байтал нүхэнд унагасан хариуцлагагүй албан тушаалтнуудад хариуцлагыг нь хүлээлгэ л дээ. Хүлцэнгүй бөгөөд хямдхан сонголтыг чинь далимдуулаад улстөрчид хэрээсээ хэтэрч байна. Тиймдээ ч үүнийхээ горыг ард түмэн биеэрээ амсахдаа туллаа. Сая сонгуулиар МАН үнэмлэхүй ялалт байгуулсан. Одоо МАН-ын мөрөөдөл Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ялчихъя гэж бодоод байх шиг байгаа юм. Африк. Садам Хуссейн шиг нэг намын тогтолцоотой, нэг хүний дарангуйллыг бий болгох гэж байна. Тийм учраас сонгуулиар улс төрийн тэнцвэржилтийг бодох хэрэгтэй. Иргэд ухамсартай хандах хэрэгтэй. Ямар ч байсан МАН-аас дэвшсэн хүнийг Ерөнхийлөгчийн сонгуульд дэмжиж болохгүй шүү. Би ингээд хэлэхээр дахиад л үгэнд орохгүй байх даа тээ.
-Та АН-ын гишүүнчлэлээ сэргээж намд орсон гэдгээ яагаад нууцлаад байгаа юм. Нууцлах учир шалтгаан байна уу?
-Амны бай болоод яахав. Шийдвэр гаргачихвал тэртэй тэргүй хэлчихнэ. Одоо таамаглал хэвээр нь үлдээе.
Б.ДОЛЗОДМАА
Жолооч та ашиглахаа больсон автомашинаа бүртгэлээс хасуулж амжаагүй яваа бол татварын өр хуримтлагдаж байгаа гэсэн үг. Эвдэрсэн болон ашиглалтаас бүр мөсөн гарсан автомашиныг эзэмшигч 30 хоногийн дотор бүртгэлээс хасуулах хуультай. Энэ тохиолдолд улсын үзлэгт хамруулж, татвар төлөх шаардлагагүй болдог. Гэтэл иргэд автомашинаа бүртгэлээс хасуулаагүйгээс, олон жилийн татварын өр үүсэх тохиолдол их байдаг аж.
Зам тээврийн хөгжлийн сайд, Сангийн сайд нарын хамтарсан тушаал гарснаар өнгөрсөн хоёрдугаар сараас тээврийн хэрэгслийн бүртгэлийг цэгцлэх жилийн аян зарласан. Аяны хүрээнд иргэн, аж ахуйн нэгжүүдийн хувьд бүртгэлээс хасуулж амжаагүй байгаа тээврийн хэрэгслээ цэгцэлж авах боломж бүрдээд байгаа юм.
2011-2016 онд техникийн үзлэгт ороогүй 95770 тээврийн хэрэгслийн жагсаалтыг Автотээврийн үндэсний төвийн www.transed.mn вэб сайтад гаргажээ. Эндээс иргэд регистрийн дугаараа, аж ахуйн нэгжүүд улсын бүртгэлийн регистрийн дугаараа тус тус оруулан, тодорхой мэдээлэл авах боломжтой.
Хэрэв таны эзэмшилд байгаа авто машин ашиглагдахаа больсон бол та дараах материал бүрдүүлэн, бүртгэлээс хасуулах юм.
Ашигладаггүй автомашинаа бүртгэлээс хасуулж чаддаггүй зарим иргэд улсын дугаар, гэрчилгээгээ хаяж үрэгдүүлсэн тохиолдол байдаг аж. Хаяж үрэгдүүлсэн тохиолдолд жолооч нар журмын дагуу 75 мянган төгрөг төлж авах ёстой. Аяны хүрээнд үүнийг хөнгөлж Улсын тэмдэгтийн хураамжийн заалтын дагуу хамгийн доод хэмжээгээр гэрчилгээний хураамжид 8000 төгрөг, улсын дугаар авахад 16 мянган төгрөг буюу нийт 24 мянган төгрөг төлөх боломжтойгоор зохицуулж өгчээ.
Монгол Улсын хилээр 2011-2016 онд нийт 8000 тээврийн хэрэгсэл гараад буцаж орж ирээгүй аж. Гаалийн ерөнхий газрынхны мэдээгээр аж ахуйн нэгжүүд ачааны автомашиныг БНХАУ-д, иргэд суудлын автомашиныг ОХУ- руу гаргаж борлуулчихаад улсын бүртгэлээс хасуулдаггүй байна.
Хэрэв дээрх шалтгаанаар тээврийн хэрэгслээ гадаад улсад борлуулчихаад улсын бүртгэлээс хасуулаагүй байгаа бол иргэд Улаанбаатар хотын гаалийн газрын Гаалийн бүрдүүлэлтийн албанд хандан олон жил хуримтлагдсан татвараа төлөхгүйгээр зөвхөн гаалийн бүрдүүлэлтийн хураамж болох 7000 төгрөг төлөөд хасалт хийлгэх боломжийг олгож байгаа юм байна.
Сар шинийн баярын өдрийн өмнө болон баяраар амарсан томоохон зах, худалдааны төвүүд өнөөдрөөс тогтсон цагийн хуваарийн дагуу ажиллаж эхэлнэ. “Дүнжингарав”, Хархорин”, “Бөмбөгөр” зэрэг захуудыг үүнд нэрлэж болно.
Харин “Нарантуул” олон улсын худалдааны төв гуравдугаар сарын 9-нийг хүртэл урт хугацаагаар ажиллахгүй юм байна.
Төрийн орон сууцны корпораци “Түрээсийн орон сууц” хөтөлбөрт хамрагдах иргэдийг энэ сард бүртгэхээр болжээ. “Буянт-Ухаа 2” хорооллын 68.59 ам метр талбайтай гурван өрөө 214, аймгийн төвүүдэд байгаа 146 орон сууцыг түрээслэх юм байна. Хамгийн анх өнгөрсөн онд уг хөтөлбөрийг эхлүүлэхэд 2500 орчим иргэн түрээсийн орон сууцанд орох хүсэлтээ Төрийн орон сууцны корпорацид өгч байжээ.
Гэвч 600 орчим нь л хөтөлбөрт хамрагдсан байна. Өмнө нь материалаа өгсөн ч хөтөлбөрт хамрагдаж чадаагүй иргэдийг ийнхүү дахин бүртгэж материалыг нь шинэчлэхээр болжээ. Харин шинээр бүртгүүлэх хүмүүсийн материалыг дөрөвдүгээр сард хүлээж авах юм байна. Иргэд түрээсийн орон сууцыг тав хүртэлх жилээр түрээслэх боломжтой аж.
Цагаан сарын шинийн 1, 2, 3-ны өдрүүдэд буюу бүх нийтийн амралтын өдрүүдэд тээврийн хэрэгслийн улсын дугаарын хязгаарлалт үйлчлээгүй билээ. Харин өнөөдрөөс буюу пүрэв гаригаас эхлэн тээврийн хэрэгслийг улсын дугаарын сүүлийн оронгоор хязгаарлан, хөдөлгөөнд оролцуулах журам хэвийн мөрдөгдөж эхэлнэ.
Монгол түмний уламжлалт Сар шинийн баярын өдрүүдэд Замын цагдаагийн алба хаагчид Монгол улсын замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах, зам тээврийн осол, хэргээс урьдчилан сэргийлэх, эрдэнэт хүний амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгийг хамгаалах эрхэм үүргээ нэр төртэй биелүүлэн ажиллав.
Эдгээр өдрүүдэд Замын цагдаагийн алба хаагчид өндөржүүлсэн бэлэн байдалд, бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ ажилласан бөгөөд замын хөдөлгөөн зохицуулахаар нийт 900 гаруй замын цагдаа, ХСИС-ийн сонсогч, хэв журмын алба хаагч нар ажиллалаа гэж Замын цагдаагийн албанаас мэдээллээ.
NASA буюу Агаарын уудмыг шинжлэн судлах үндэсний төв нь нарны аймгаас гадуур орших долоон гаригийг шинээр нээсэн тухай мэдээлж хэвлэлийн бага хурал хийлгэсэн юм. Эдгээр гаригууд нь эрдэмтдийн нээсэн “TRAPPIST-1” одыг тойрон эргэлддэг аж. “TRAPPIST-1” одыг судлаачид өнгөрсөн оны сүүлчээр нээсэн юм. Түүгээр дамжуулан судлах явцад шинээр долоон гаригийг нээсэн байна. Тэдгээр нь манай дэлхийтэй ихэд төстэй, чулуурхаг болохыг тогтоосон тухайгаа мэдээллээ. Бельгийн Льеж их сургуулийн одон орон судлаач Мишель Жильон энэ талаар ярихдаа саяхныг хүртэл бид Ангараг, Сугар, Меркури гээд дэлхийтэй ижил төстэй хэдхэн гариг байдаг хэмээн үздэг байсныг дурдсан юм. Хамгийн гол нь эдгээрээс гурав дээр нь ус байх магадлалтай аж. Өөрөөр хэлбэл хүн амьдрах боломж тун өндөр гэсэн үг.
Шинэ гаригууд хэмжээ болон жингийн хувьд манай дэлхийтэй маш ойролцоо. Бельгийн одон орон судлаачид мэргэжил нэгт нөхдийнхөө хамт Чили болон сансрын тойрог замд байрлуулсан телескопын тусламжтайгаар нэлээд удаан хугацааны турш судалгаагаа хийсэн гэдгээ ч хэлжээ. Гаригууд нь “TRAPPIST-1” одоос холгүй орших тул жин, хэмжээ, агаарын нягтаршлыг судлахад онцын хүндрэл учраагүй гэнэ.
Шинээр нээсэн гаригууд манай дэлхийтэй их төстэй болохыг дээр дурдсан. Гэвч хоорондоо маш ойрхон зайтай, “TRAPPIST-1” одны тойрог зам нь манай дэлхийн тойрог замтай харьцуулахад хамаагүй бага аж. Харин цаг агаар нь Ангараг гаригийнхтай тун төстэй буюу агаарын хэм нь цельсийн хасах 20-30 аж.
Эрдэмтэд гаригуудыг хооронд нь ялгахын тулд b, c, d, e, f ,g, h хэмээн нэрлэсэн байна. “TRAPPIST-1” одыг ойролцоогоор хоёр долоо хоногт нэг удаа тойрдог болохыг ч тогтоожээ. Хүн амьдарч болох хамгийн өндөр магадлалтай гурван гариг нь d, e, f. Кембрижийн их сургуулийн дэргэдэх Одон орон судлалын хүрээлэнгийн эрдэмтэн судлаач Эмори Триогийн ярьснаар f нь хүн амьдрах боломжоороо нөгөө хоёроосоо илүү. Агаар нь сэрүүхэн мөртлөө зөөлөн тул ус болон бусад амьд эд эс орших бололцоотой. Судлаачид ойрын хэдэн жилүүдэд энэ чиглэлээр судалгаагаа эрчимжүүлснээр хүн амьдрах боломжтой эсэх талаар эцсийн хариуг өгөх гэнэ.
NASA-гийн энэ нээлтийг дэлхийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд агуу хэмээн онцолсон байгаа. Энэ нь одон орон судлалд гарсан бас нэгэн том нээлт гэдэг нь маргаангүй. Гэхдээ шинэ гаригуудын соронзон талбай нь тийм ч хүчтэй биш тул аливаа тэсрэлт зэргээс хамгаалах чадвар тун бага аж. Түүнээс гадна нэг талаараа од руу харсан байрлалтай. Тиймээс энэ тал нь нар хардаггүй, харин нөгөө талд нь үргэлж нартай аж.
Одон орон судлалд маш том шинэ нээлтэд тооцогдож буй эдгээр гаригуудыг судлахад “Спитцер”, “Хаббл”, “Кеплер” телескопуудыг ашиглаж байгаа юм. Яваандаа судалгаанд “Жеймс Уэбб” хэмээн нэрлэсэн сансрын тойрог замд байрлуулах телескопыг яаж ашиглах төлөвлөгөөг боловсруулан гаргахаар болсон юм. 2018 онд сансрын тойрог замд байрлуулах уг телескоп маш өндөр мэдрэмжтэй. Тиймээс ус, метан, устөрөгч, озон зэрэг байгаа эсэхийг тогтооно. Түүнээс гадна эдгээр гаригуудын агаарын хэм, даралт ямрыг мэдэх боломжтой.
Судлаачдын ярьснаар эдгээр гариг нь манай дэлхийгээс 40 гэрлийн жилийн зайтай оршиж байгаа гэнэ. Өөрөөр хэлбэл, 380 тэрбум километр зайтай оршин байна гэсэн үг. Тиймээс түүн дээр очих боломж бараг үгүй. Очлоо гэж бодоход бараг нэг тэнгисийн устай тэнцэх хэмжээний шатахуун хэрэгтэй болно гэсэн тооцоо гаргасан байна.
Зарим эрдэмтдийн үзэж байгаагаар шинэ гаригуудыг нээснээр юуны түрүүн агаар мандалд чухам юу болоод байгааг тогтооход чухал аж. Энэ нь манай дэлхийн цаг агаар ирээдүйд хэрхэн өөрчлөгдөх, тодруулбал дулаарах, хүйтрэх эсэхийг тогтооход тус болох юм.
NASA-гаас шинээр нээсэн гаригууд дээр ус байх магадлалтай хэмээн мэдэгдсэнийг зарим одон орон судлаач үгүйсгэж байна.
Нарны аймгийн шинэ системийг NASA-гийн эрдэмтэд Бернаодбоуэн хэмээн нэрлэх саналыг дэвшүүлжээ. Астрофизикийг үндэслэгч Бернард Боуэнийн дурсгалыг хүндэтгэн ийнхүү нэрлэсэн байна. Одон орон сулаач Майкл Гиллоны хэлснээр долоон гаригаас зургаа нь бий болсныхоо дараа нарны аймгийн системд орж ирсэн хэмээн үзжээ.
Америкийн “Nature” сэтгүүлийн өнгөрсөн оны хамгийн сүүлчийн дугаарт хүн амьдрах боломжтой гурван шинэ гаригийн талаарх судалгааны дүнг нэлээд дэлгэрэнгүйгээр нь нийтэлсэн билээ. Нарны аймгаас илүү одод ойрхон байрлаж эдгээр шинэ гаригуудын талаар эрдэмтэд яваандаа олон шинэ сонин мэдээллийг хүн төрөлхтний сонорт хүргэх юм.