Month: March 2017

Цаг үеийн асуудлаар ХХААХҮ-ийн дэд сайд Ж.Саулетэй ярилцлаа.

-Та ХХААХҮ-ийн дэд сайдаар томилогдоод найман сар боллоо. Энэ хугацаанд хийсэн гол ажлуудаа дурдаач?

-Би ХХААХҮ-ийн яамны хувьд шинэ хүн биш юм. 2008-2012 онд дэд сайдаар ажиллаж байсан учраас салбарын үйл ажиллагаатай танилцах зэргээр цаг алдах шаардлага байсангүй, шууд хариуцсан ажилдаа орсон гэж хэлж болно. Дэд сайдын ажлаа авснаас хойшхи хугацаанд гурван сар хөдөө орон нутагт ажиллалаа. Бараг бүх аймагт очиж ажилласан. Малын гоц халдварт өвчин гарсан аймгуудад очиж, малын вакцинжуулалтын ажилд хяналт тавьж, зарим асуудлыг газар дээр нь шийдвэрлэж, өвөлжилтийн байдалтай танилцлаа. Манай яам бол мал аж ахуй, газар тариалан, хүнс, хөнгөн үйлдвэр гэсэн бараг дөрвөн салбарыг хариуцан ажилладаг хамгийн том яам. Тийм учраас бид маш их ачаалалтай ажилладаг. Өвөлжилт хүндэрсэн, малын гоц халдварт өвчин гарсан, байгалийн гамшигт үзэгдэл тохиолдсон үед бүр ч их болох нь тодорхой. Энэ жил 2010 оны зудтай харьцуулахад өвөлжилт гайгүй өнгөрсөн гэж хэлж болно. Гэхдээ цас их орсон зарим сум зудын болон зудархуу байдалтай л байна. Бид “Атрын III аян”, “Төрөөс малчдын талаар баримтлах бодлого” зэрэг томоохон баримт бичгийн хүрээнд үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлж байна.

Мах, сүүний анхдугаар аян”-ыг эхлүүлж байгаагийн зэрэгцээ малыг эрүүлжүүлэх асуудалд гол анхаарлаа хандуулж хуулийн төслүүдийг УИХ-ын хаврын чуулганаар хэлэлцүүлэхээр болсон. Энэ мэтийн багагүй ажлыг амжуулсан боловч хийх ажил маш их байна.

-Цаг үеийн шинжтэй асуулт асууя. Мялзан, цэцэг өвчин, шүлхий зэрэг малын өвчний гаралт ямар байдалтай байна. Одоо бүрэн намжсан уу?

-2017 оны нэгдүгээр сараас хойш есөн аймаг, нийслэлийн 36 сум, дүүрэгт хонины цэцэг өвчин гарсан. Одоогийн байдлаар нийт 10 мянган мал өвчилж, найман мянга гаруй малыг устгалд хамруулж, үлдсэн мал нь өвчний шинж тэмдэггүй болсон байна. ОХУ-ын Малын эрүүл мэндийн үндэсний төвөөс 23.6 сая тун вакциныг хөнгөлөлттэй үнээр худалдан авч орон нутагт хүргүүллээ. Үүний үр дүнд гоц халдварт цэцэг өвчний гаралт, тархалт буурсан. Өнөөдрийн байдлаар Дорноговь аймгийн гурван сум, Төв аймгийн нэг, Дундговь аймгийн нэг суманд хорио цээрийн дэглэм үргэлжилж, бусад аймаг суманд дэглэм буурч, цуцлагдсан. Өнгөрсөн оны наймдугаар сард Ховд, Увс, Баян-Өлгий, Говь-Алтай аймагт бог малын гоц халдварт мялзан өвчин бүртгэгдсэн. Улсын онцгой комиссоос томилогдсон “Шуурхай бүлэг” ажиллаж, орон нутгийн мэргэжлийн байгууллагатай хамтран нийт 11.8 сая малыг вакцинжуулсны үр дүнд өнөөдрийг хүртэл уг өвчин гараагүй байна. Гэвч өнгөрсөн нэгдүгээр сард бог малын гоц халдварт мялзан өвчнөөр бөхөн, янгир, аргаль өвчилж, олон улсын байгууллага болон мэргэжлийн байгууллагатай хамтран ажиллаж үхсэн сэг зэмийг устгах, тандалт судалгаа хийх ажлыг зохион байгууллаа. Өнөөдрийн байдлаар Говь-Алтай, Ховд аймгийн нутагт таван мянга орчим бөхөн өвчний улмаас хорогдоод байна. Мөн энэ оны нэгдүгээр сард шүлхий өвчин Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан суманд гарч, Сүхбаатар, Хэнтий, Дорнод аймгийн 11 суманд шүлхий өвчний улмаас 3500 мал өвчилснийг устгалд оруулсан. Дорнод, Сүхбаатар аймгийн өвчин гарсан бүс нутагт ойролцоогоор 25 мянга гаруй цагаан зээр нутаглаж байгаа бөгөөд тэдгээрийн дунд доголсон, өвчний шинж тэмдэг бүхий цагаан зээр их байна. Ер нь малын гоц халдварт өвчинтэй тэмцэхэд малчдын хариуцлагыг эрс дээшлүүлэх шаардлагатай.

-Мал төллөлтийн байдал, цас зуд ямар байна?

-Нийт нутгийн 50 гаруй хувьд буюу нутгийн хойд хагаст Алтайн цаад сумдад цасны хэмжээ зузаан, нягтарч хатуурсан зудархуу байдалтай байна. Одоогийн байдлаар улсын хэмжээнд 83 мянган мал хорогдоод байна. Энэ бол нийт малын 0.1 хувийг эзэлнэ. Улсын хэмжээнд 2017 оны эхэнд 26.2 сая эх мал тоологдсон. Мал төллөлт эхэлсэн бөгөөд одоогийн байдлаар 257 мянган хээлтэгч төллөсөн байна. Гуравдугаар сарын Цаг агаарын урьдчилсан мэдээгээр цаашид үе үе хүчтэй цасан болон шороон шуурга шуурах төлөвтэй байгаа тул анхааралтай байхыг зөвлөж байна.

-Шүлхийгээр олон мал өвчилсөнд хэн буруутай вэ. Хэнд ямар хариуцлага тооцох ёстой вэ. Малын өвчнийг зориуд тараадаг тухай ярих хүн байдаг. Энэ талаар юу хэлэх вэ?

-Малын гоц халдварт өвчин 2015 оны нэгдүгээр сараас эхэлж гарсан байсан. Энэ өвчин гарсан үед өвчтэй малыг бага дээр нь устгах арга хэмжээ авсан бол ийм хэмжээнд газар авахгүй байх байсан. Ийм гоц халдварт өвчний голомтод нэг ч өдөр очиж үзээгүй, тулгарч буй асуудлыг мэдэхгүй байж халдварт өвчин гарах болгонд худлаа мэдэмхийрч, бусдын нэр төрд халдаж од болох хүмүүс ч байх юм. Шүүмжлэх амархан, харин гоц халдварт өвчинтэй тэмцэх нь зарим хүний бодсон шиг амар ажил биш юм. Надад бол малын өвчнийг зориуд тараасан хүний талаар нотолгоотой баримт байхгүй. Харин ийм зүйлийг ярьж, бусдыг гүтгэж яваа хүмүүсийг хуулийн байгууллага шалгаж үнэн мөнийг тогтоох хэрэгтэй. Бид салбарын хэмжээнд хариуцлага алдсан зарим нэг хүнд хариуцлага тооцон ажиллаж байгаа.

-Саяхан ноосны урамшуулал олгогдлоо. Нийт хичнээн малчинд хэдэн төгрөгийн урамшуулал олгов?

-2016 онд хонь, тэмээний ноосны урамшуулалд 21 аймаг, нийслэлийн сум, дүүргээс нийт 92 мянга гаруй малчин, мал бүхий этгээдийн үндэсний үйлдвэрт тушаасан 20 мянган тонн ноосонд урамшуулалд хамрагдах мэдээлэл Мал хамгаалах санд ирсэн. Үүнийг нягтлан шалгаж үзээд 22.6 тэрбум төгрөгийн урамшууллыг Монголбанкаар дамжуулан малчдын дансанд цагаан сарын өмнө шилжүүлсэн.

-Адууг амьдаар хилээр гаргахыг хориглосон шийдвэр гарсан. Энэ шийдвэр цуцлагдах уу, эсвэл түр хугацаагаар хориглосон байгаа юу?

-Адууг хилээр амьдаар нь гаргахыг хориглосон боловч хилийн боомтууд дээр адууг машины тэвшин дээр олноор нь ачиж, хилээр гаргахаар удаан хугацаанд өл хоолгүй тарчлааснаас үүдэн олон тооны адуу үхсэн. Тиймээс ийм нөхцөл байдлаас шалтгаалан тодорхойгүй хугацаагаар адууг амьдаар экспортлохгүй байх шийдвэр гаргасан. ХХААХҮ-ийн яам цаашид мах бэлтгэл, экспортлох хүрээнд мал амьтныг амьдаар экспортлохыг зогсоож, үйлдвэрийн аргаар бэлтгэж, олон улсын чанар стандартын шаардлага хангасан мах экспортод гаргахыг бодлого болгон ажиллана. Манай улсад хангалттай хэмжээний мах боловсруулах үйлдвэр бий. Эдгээр үйлдвэрүүд малаа бэлдэж, махаа чанартай сайн бэлтгэж чадвал экспортод гаргах боломж бий.

-Малын махыг гадагшаа экспортлоход монгол малын махыг өвчинтэй байж болзошгүй гэх мэдээлэл мах авах сонирхлыг бууруулдаг?

-Малын махыг дулааны аргаар боловсруулан экспортлох боломжтой байгаа. 2017 оны эхний хоёрдугаар сард адууны мах түүхийгээр 2200 тонн гарсан. Баруун долоон аймгийг шүлхийгүй эрүүл бүс болгохоор БНХАУ-ын талтай тохирсон. 2016 онд төмөр зам хүртлээ энэ бүсийг өргөтгөх тухай Засгийн газрын шийдвэр гарсан. Харамсалтай нь баруун бүсэд Монголд огт гарч байгаагүй бог малын мялзан өвчин гарснаар түр хугацаагаар экспорт хаагдаад байна. Малыг эрүүлжүүлж байгаа тул удахгүй экспортод гаргахаар төлөвлөж байна. Мөн төвийн бүсээс ч экспортлох боломжтой. Зүүн аймгуудаас малын эрүүл нутаг тусгаарласан бүс байгуулах замаар мах экспортлох асуудлыг БНХАУ-тай зарчмын хувьд тохирч, нарийвчилсан төслөө тохиролцох түвшинд явж байна.

-Улаан буудайн мөнгөн урамшуулалд зориулж энэ оны төсөвт 16 тэрбум төгрөг тусгасан. Цаашид гурилын хэрэгцээг дотоодоос бүрэн хангаж, гурил, гурилан бүтээгдэхүүний үнийг тогтвортой барих боломжтой биз?

-Хүнсний улаанбуудайнд мөнгөн урамшуулал олгодог болсноор тариалангийн салбарт багагүй эерэг үр дүн гарсан. 2016 оны ургац хураалтын урьдчилсан дүнгээр гурил үйлдвэрлэлд 308 мянган тонн буудай нийлүүлэгдсэн. Хүнсний улаанбуудайн хэрэгцээг 100 хувь дотоодын ургацаас хангах боломж бүрдсэн. Канад, АНУ, Хятад, ОХУ-ын техник, тоног төхөөрөмжөөр шинэчлэгдэж тариалалт, ургац хураалтыг богино хугацаанд чанар сайтай гүйцэтгэх боломж бүрдэж байна. Буудайн өөрийн өртөг 380 мянган төгрөгт хүрч буурсан, аж ахуйн нэгжүүд техникийн шинэчлэлийг өөрийн хөрөнгөөр хэрэгжүүлж байна. Сүүлийн таван жилд нэг кг гурилын үнэ 650-900 төгрөгт тогтвортой байгаа.

-Буудайн урамшууллыг хэдэн төгрөгөөр явуулах вэ?

-Дотоодын гурилын үйлдвэр, Тариаланг дэмжих сан, улсын нөөцийн салбарт нийлүүлсэн стандартын ангиллын шаардлагыг хангасан эсэхээс шалтгаалан улаан буудайн тонн тутамд 50-55 мянган төгрөгийн урамшуулал олгож байна. Дээрх тогтоолын дагуу 726 иргэн, хуулийн этгээдийн буюу аж ахуйн нэгжүүд 292 мянган тонн хүнсний улаан буудайн урамшуулалд 15 тэрбум орчим төгрөгийг Тариаланг дэмжих сангаас олгоод байна.

-Иргэд, аж ахуйн нэгжийн анхаарлыг татахуйц яамнаас хэрэгжүүлэх ойрын төлөвлөсөн ямар ажлууд байна вэ?

-Одоо бид Засгийн газрын 2016-2020 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр, түүнийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөөний хэрэгжилтийг хангахаар ажиллаж эхлээд байна. Тус төлөвлөгөөнд ХХААХҮ-ийн салбарт хамаарах 136 арга хэмжээ тусгагдсан. Боловсруулах үйлдвэрийн хөгжлийг шинээр хэрэгжүүлэхэд “Үйлдвэржилт 21:100” хөтөлбөр гол үүрэг гүйцэтгэнэ гэж харж байна. Ойрын гурван жилийн хугацаанд салбарын эрх зүйн шинэчлэлийн хүрээнд бид үндэсний хэмжээний 15 хөтөлбөрийг боловсруулсан. Тухайлбал, “Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай” хуулийн төслийг хэлэлцүүлж, үйлдвэрлэлийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг, жилийн орлого нь 1.5 тэрбум төгрөгөөс ихгүй албан татвар төлөгчийн зөвхөн тухайн салбарт явуулсан үйл ажиллагаанаас олсон орлогод ногдох албан татварыг 90 хувиар хөнгөлөх асуудлыг шийдвэрлүүлсэн. Мөн энэ гуравдугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн Жижиг, дунд үйлдвэрийн зориулалттай тоног төхөөрөмжийг гаалийн албан татвараас чөлөөлөхөөр болсон. Цаашид нэр бүхий 15 хуулийн төслийг боловсруулахаас гадна мал аж ахуйн салбарт “Малын эмийн үлдэгдлийн хяналт”, “Монгол малчин” хөтөлбөр, газар тариалангийн салбарт “Жимс жимсгэнэ”, “Хүнсний ногоо” хөтөлбөр, хөнгөн үйлдвэрлэлийн салбарт “Жижиг, дунд үйлдвэрийг дэмжих”, “Хоршоог хөгжүүлэх” зэрэг хөтөлбөрийн төслийг боловсруулахаар төлөвлөж байна.

-Хүнс, хөдөө аж ахуйн салбарт эмэгтэй дэд сайд урьд нь ажиллаж байгаагүй. Та хоёронтоо томилогдон ажиллаж байна. Байгалийн голомтот бүс нутагт газар дээр нь ажиллахаас эхлээд бэрхшээлтэй зүйл тохиолддог уу?

-Урьд нь энэ салбарт эмэгтэй сайд ажиллаж байгаагүй юм билээ. Би анхных болж таарсан. Өмнөх дөрвөн жилд дэд сайдаар ажиллах хугацаанд багагүй бэрхшээл тулгарч байсан. Дөрвөн жилийн хугацааны 350 хоногт нь буюу бараг нэг жил хөдөө гэртээ байхгүйгээр орон нутагт ажиллажээ. Одоо салбараа мэддэг, тодорхой хэмжээгээр туршлага хуримтлуулсан, хаана аль байгууллагад ямар мэргэжилтэн ажилладгийг үндсэндээ мэддэг учраас бэрхшээл тулгарах нь харьцангуй гайгүй. Гэхдээ эмэгтэй хүн хөхөө өвлийн хүйтэнд эрчүүдтэй мөр зэрэгцэн хөдөө орон нутгаар явж, байгалийн гамшигт болон голомтот бүс нутагт цаг наргүй ажиллах нь амаргүй гэдэг нь ойлгомжтой. Салбарын бодлогыг амжилттай хэрэгжүүлэх цорын ганц нөхцөл бол хамтран ажиллах багаа мэргэжлийн, тухайн асуудал, чиглэлээр нарийн мэргэшсэн хүмүүсээр бүрдүүлэх явдал байдаг.

-Та НАМЭХ-ны Баруун бүсийг хариуцсан нарийн бичгийн дарга. Үндэсний цөөнх болсон казах эмэгтэйчүүд шийдвэр гаргах түвшинд хэр их ажиллаж чадаж байна вэ?

-Би МАН-ын дэргэдэх НАМЭХ-ны Баруун бүс хариуцсан нарийн бичгийн даргын сонгуульт ажилтай. Энэ чиглэлээр баруун аймгуудад олон удаа очиж ажиллаж, эмэгтэйчүүдийн асуудалтай газар дээр нь танилцаж, янз бүрийн чиглэлийн судалгаа явуулж байсан. Баян-Өлгийн хувьд арай тодруулж ярья. Ний нуугүй хэлэхэд Баян-Өлгийн улстөрч эрчүүд эмэгтэйчүүдийг дэмжих, улс төрд оруулах, албан тушаал дэвшүүлэх, ялангуяа шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүдийг томилох дургүй. Энэ бол үндэсний уламжлалаас улбаалсан хоцрогдсон сэтгэлгээтэй, аймаг, сумын хил хязгаарын хүрээгээр боддог явцуу үзэл бодолтой холбоотой гэж боддог. Хэдийгээр тийм боловч сүүлийн жилүүдэд Баян-Өлгий аймгийн эмэгтэйчүүдийн идэвх санаачилга, мэдлэг боловсролын түвшин эрс дээшилж байгаа нь ажиглагддаг. Ганц жишээ хэлэхэд өнгөрсөн жилийн орон нутгийн сонгуулиар аймгийн Иргэдийн хуралд дөрвөн эмэгтэй төлөөлөгч, сумдын иргэдийн төлөөлөгчдийн хуралд 33 эмэгтэй нэр дэвшээд 30 нь сонгогдсон. Энэ бол урьд өмнө байгаагүй үзүүлэлт юм.

-Энэ сарын 22-ны өдөр буюу маргааш Наурызын баярын өдөр тохионо. Та хэрхэн яаж баярлах гэж байна?

-Өдөр, шөнө тэнцсэн тэгш сайн өдрийг бэлэгдэн тэмдэглэдэг казах түмний олон жилийн түүхтэй уламжлалт баяр бол Наурызын баяр. Энэ баярыг зөвхөн казах түмнээс гадна дэлхийн 20 гаруй орны 500 орчим сая хүн тэмдэглэдэг. Наурызын баяр бол эв нэгдэл, найрамдал нөхөрлөлийн бэлгэдэл болсон Цагаан сартай адил баяр гэдгийг та бүхэн сайн мэднэ байх. Би Ерөнхий сайдтай хамт Баян-Өлгий аймаг руу явах гэж байна. Ер нь бол жил бүр Наурызын баярыг төрийн аль нэг өндөрлөгтэй хамт нутагтаа эсвэл казах иргэдтэй газарт тэмдэглэж өнгөрүүлдэг. Товчоор хэлбэл ажлаа хийнгээ баярладаг. Бараг сүүлийн 10-аад жил иймэрхүү маягаар өнгөрүүлжээ. Харин манай нөхөр, хүүхдүүд ах, эгч нартай золгож, найз нөхдийн хамт тэмдэглэдэг. Заримдаа манай нөхөр ч над шиг орон нутагт баярладаг юм. Би ирээд гэр бүлийнхээ баярыг нөхөж тэмдэглэдэг дээ.

Б.ДОЛЗОДМАА

МИАТ-ийн Агаарын хөлгийн засвар үйлчилгээний газар уг нь компанийнхаа таван агаарын хөлгийг нислэгт бэлэн байлгах үүрэгтэй. Гэтэл эдний хамт олон нөөц бололцоогоо түшиглэж үйл ажиллагаагаа өргөжүүлж олон улсын хэмжээнд ажиллаад дөрвөн жил болж байна. Агаарын хөлгийн засвар үйлчилгээний газрын засварын ангарт орлоо. ОХУ-ын “UT air” компанийн “Иван Хохлов” гэдэг нэртэй агаарын хөлөг засварт орж байна. Инженерүүд онгоцны далавч, их бие, дугуй, ачааны хэсэг гээд бүхий л газарт нээлхийнүүдийг онгойлгоод засвар үйлчилгээг нь хийгээд завгүй. Хүчит хоёр том сэнс, уртаас урт далавч, шонхор мэт хошуутай сүрдмээр том онгоцны эргэн тойронд хувцсаар жигдэрсэн ажилтнууд нааш цааш холхиж, автомат шат дээш доош сунаж энд тэндгүй цахилгаан багаж хэрэгслийн дуу тасралтгүй хадаж ажил ид буцалж байлаа.

Тус компанийнхан нөөц бололцоо, инженер техникийн ажилтнуудын ур чадвар, байр савны боломжоо харгалзан үзээд гадны агаарын хөлөгт засвар үйлчилгээ хийе гэдэг санаагаа 2011 оноос хойш хэлэлцэж ярилцаад ажил хэрэг болгосон нь 2014 онд биелжээ.

Тухайн оны долоодугаар сард Тайландын “Orient” компанийн онгоцыг хүлээн авч засварласан нь анхны гадаад ажил нь болжээ. Дараа жил нь гадаадын таван онгоц зассан бол 2015 онд найм, 2016 онд 15 онгоцонд засвар үйлчилгээ хийсэн байна. Одоогоор БНСУ-ын гурав, ОХУ-ын хоёр, Тайландын гурван авиа компанитай гэрээ хийж онгоцуудыг нь засч байгаа аж. Аливаа бизнесийг жилд 10-15 хувийн өсөлттэй байвал жигд хурдтай, сайн гэж дүгнэдэг. Гэтэл эдний байгууллагын хувьд өсөлт нь дөрөв, найм, 16 гэж геометрийн прогрессийн дагуу явж байгаа нь бахархал төрүүлнэ. Эхлээд өөрийнхөө 60х60 хэмжээтэй ангарт гадны агаарын хөлгүүдийг засч байсан бол үйлчлүүлэгч нь нэмэгдсэн учир “Изинис” компанийн ангарыг түрээсэлж хоёр зэрэг засвар үйлчилгээ хийж байгаа юм байна. Түрээсийн ангарт нь БНСУ-ын “EASTAR” авиа компанийн онгоц засвар хийлгэж байгаа аж.

Тус завсар үйлчилгээний газрын Үйлдвэрлэл, төлөвлөлт, хяналт хэлтсийн дарга Б.Төмөрчөдөр, Маркетинг, борлуулалтын хэлстийн инженер Ж.Чинзориг нар байгууллагынхаа талаар дэлгэрэнгүй танилцууллаа. Агаарын хөлгийн засвар үйлчилгээний газар нь Үйлдвэр, төлөвлөлтийн хэлтэс, Техник үйлчилгээний хэлтэс, Инженерингийн хэлтэс, Материал хангамжийн хэлтэс гэсэн дөрвөн үндсэн хэлтэстэй бөгөөд нийт 150 гаруй инженер, техникийн ажилтантай. Эдний хамт олон агаарын хөлөгт бүрэн хэмжээний үйлчилгээ үзүүлдэг бүс нутгийн хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн техник үйлчилгээний байгууллага болох алсын хараатай ажилладаг юм байна.

Ямар нэг онгоц засахаар болбол тэр онгоц эхлээд аль улсад харьяалалтай байгаа нь чухал. Жишээ нь Англид бүртгэлтэй онгоц байвал Английн холбогдох байгууллагуудаас онгоцонд нь хүрэх зөвшөөрөл, эрх авна. МИАТ-ийн таван онгоцын хоёр нь Монгол Улсад, гурав нь Ирланд улсад бүртгэлтэй. Ирланд гэхээр Европын холбооны харьяанд байдаг улс учир тус холбооны Иргэний нисэхийн ерөнхий газраас олгодог тусгай зөвшөөрлийг авч байж өнөө гурван онгоцондоо засвар хийдэг гэсэн үг.

МИАТ-ийн Агаарын хөлгийн засвар үйлчилгээний газар нь Ирландад бүртгэлтэй гурван онгоцоо засах эрхийг 2005 онд Европын холбооноос авсан нь эдний анхны олон улсын эрх болж байгаа юм. Харин тэрнээс өмнө онгоцнуудаа гадны компаниудтай гэрээ хийж засвар хийлгэдэг байж. Ж.Чинзориг инженер байгууллагынхаа мэдээллийн хэсэгт байрлуулсан самбар дахь засвар хийх эрх, чанарын гэрчилгээ зэргийг сонирхуулж үүх түүхийг нь тайлбарлав. ОХУ-ын онгоцууд Бермудын аралд бүртгэлтэй байх нь элбэг гэнэ. Тийм учраас манай инженерүүд хойд хөршийнхөө онгоцыг засахын тулд Бермудын арлуудын холбогдох газраас онгоцонд нь засвар үйлчилгээ хийх зөвшөөрөл авчээ. Мөн БНСУ, Тайланд, Турк гэх мэт улсуудын Иргэний нисэхийн ерөнхий газраас онгоцуудад нь засвар үйлчилгээ хийх ийм эрх олгосон баримтуудыг хадгалжээ.

Манай нөхцөлд шинэ машинуудын дөрвөн амортизатор, мөн доогуур явах эд анги нь түрүүлж эвдэрч мууддаг. Масло, тос, арчилгаанаасаа хамаарч мотор, кроп нь элэгддэг. Харин онгоцны хувьд ингэж түрүүлж элэгддэг, мууддаг гэх зүйл үгүй. Ингэж ч ярих боломжгүй юм байна. “Дугуй нь дэлгэгдсэнгүй”, “Нэг мотор нь эвдэрчээ” гэх мэт шалтгаанаас болж онгоц ослын буулт хийх нь бий. Үүнийг гэнэтийн саатал хэмээн үзнэ. Түүнээс биш онгоцны хувьд амархан эвдэрчихдэг, эвдэрчих гээд байдаг зүйл байхгүй. Яагаад гэвэл онгоц инженер, техникийн ажилтнуудын хяналт дор 24 цагийн турш байдаг. Өдөр тутам, нислэгийн үйлчилгээ, нислэгийн дараахь үйлчилгээ, долоо хоног тутмын үйлчилгээ, сарын үйлчилгээ, 12-16 сарын үйлчилгээ гэсэн төлөвлөгөөт үйлчилгээ, засвар байнга хийгдэнэ. Онгоцны хамгийн том, хүнд завсар нь 16-18 сарын дараахь засвар.

“Иван Хохлов” онгоц ийм хүнд хэлбэрийн засвар хийлгэж байгаа. Энэ онгоц 1999 онд үйлдвэрлэгдсэн бөгөөд үйлдвэрлэгдсэнээсээ хойш хамгийн том засварын үйлчилгээгээ авч байгаа нь энэ. Уг онгоц жил тутмын засвар үйлчилгээнд ойролцоогоор 14-15 удаа орчихоод Монголд ирээд хамгийн хүнд засвараа хийлгэж буй. Манай инженерүүдийн Оросын энэ онгоцыг үйлдвэрээс гарснаасаа хойш хамгийн том задаргаанд оруулж, бүрэн бүтэн байдлыг нь шалгаж баталгаажуулаад онгойлгож болох, үзэж харах бүх нээлхийнүүдийг нээгээд дахиад 16 сар нисэх боломжтой эсэхийг нь баталгаажуулна.

Манай онгоцны инженерүүдийн дийлэнх нь ОХУ-д мэргэжил эзэмшсэн бол сүүлийн жилүүдэд Англи, Герман, Канад, АНУ, Австралид төгссөн шинэ залуу боловсон хүчнүүд ажиллах болжээ. ШУТИС-ийн Онгоцны нисэх механикийн ангийг төгссөн залуус ч энд ажиллаж байна. Азид дэлхийд эхний аравт багтдаг томоохон засварын газрууд бий, Хонконг, Хятад, Тайваньд. Хятадуудын хувьд чанарын хувьд нэг их сайшаагддаггүй ч хурдан шуурхай гэдгээрээ танигджээ. Харин манай инженерүүд чанартай, бусадтай өрсөлдөхүйц үнийн санал тавьдаг бөгөөд төсөөллөөс ч давсан чанарыг амладаг нь амьдрал дээр биелдэг учир жилээс жилд үйлчлүүлэгчдийнх нь тоо өсч байгаагаас харж болно. Өнөө жил эдний хамт олон гадны 20-25 онгоц засварлах төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна.

60х60 хэмжээтэй энэ ангарт “Иван Хохлов” шиг ийм “Боинг 767” онгоц ганц л багтана. Харин нарийн их биетэй, цөөн хүний суудалтай “Боинг 737” онгоц хоёр багтана. Ангарынхаа багтаамжид тулгуурлаад “Боинг 737”-г 15-16, “Боинг 767”-г 4-5-г засах боломжтой гэж тооцоолжээ.

“Иван Хохлов” онгоцны засварын ажилтай танилцаж байтал солонгос хүмүүс явж байна. Солонгосын “EAST¬AR” компанийнхан онгоцоо засуулахаар авчирч манай инженерүүдтэй хамт явж байлаа. Ангарын дөрвөн талд “Өөрийнхөө давуу талыг нээж түүнийгээ байнга сайжруулан хөгжүүл”, “Ажилдаа чин сэтгэлээсээ хандах нь таны амжилтын үндэс юм”, “Хэрвээ танд төлөвлөх цаг байхгүй бол ашиггүй үрэх цаг танд байгаа юу”, “Аливаа ажлын сайн бэлтгэл нь ялалтын тэн хагас юм” хэмээн монгол, англиар бичсэн лоозонгууд өлгөжээ. Тэгтэл “Үдийн цайны завсарлага! нийт бүрэлдэхүүн цайндаа орно уу” хэмээн цагаан хоолойгоор хоёронтоо зарлалаа. Инженер, техникийн ажилтнууд уван цуван явсаар цайндаа орлоо. Ангарын гэрэл унтрав.

Инженер Ж.Чинзориг засварын цехүүд, онгоцны удирдлагын төвийн үйл ажиллагаатай танилцууллаа. МИАТ компани онгоцны өөрийнх нь хяналтаас гадна нэмэлтээр суурилуулсан хяналтын системтэй. Хүмүүс санаж байгаа байх. Тайландын онгоц нислэг үйлдэж яваад гэнэт алга болчихсон. Тайландын тус авиа компани нь ийм хяналтын системгүй байснаас онгоцоо алдчихсан хэрэг. Дэлгэцэн дээр нэг онгоц байна. МИАТ-ийн онгоц. Өглөө 08:56 цагт хөдөлсөн бөгөөд одоо хэр өндөрт, ямар координатын цэг дээр, хэдэн км/цагийн хурдтай нисч байгаа нь харагдана.

Онгоцны инженер гэхээр л агаарын хөлгийг бүхэлд нь засчихдаг хүн биш. Эмч нар дотроо дотор, мэс засал, нүд, шүдний гээд ангилагддаг. Үүнтэй адил онгоцны инженерүүд ч үүргийнхээ хуваарилалтын дагуу далавчийн хэсэг, мотор, аюулгүй байдлын систем энэ тэр гээд гүйцэтгэх ажил нь өөр өөр.

Төв ангарт засвар хийлгэж байгаа Оросын “UT air” компани өмнө нь хоёр онгоцоо засуулсан бол “Иван Хохлов” гурав дахь нь. Өнгөрсөн сарын 10-нд засварт орсон бөгөөд засвар үргэлжлэх хугацаа нь 35 хоног. Уг онгоц бүрэн задаргаанд орж байгаа учир нийтдээ 1200-1300 үзлэг, шалгалтын ажил хийхээс дийлэнхийг нь хийж дуусгаад байгаа аж. Тусгай самбарт “Иван Хохлов”-ыг ангарт яаж хэрхэн байрлуулж засахаас эхлүүлээд хичнээн инженер, техникийн ажилтан ажиллах, ямар ажлыг хэдний өдөр, хэрхэн хийхийг Инженерингийн хэлтсийнхэн бүгдийг нь нарийн төлөвлөөд гаргачихсан байлаа.

Ангарын хананд дэлгэц дээр дараагийн засварын ажлын хуваарь харагдана. Ямар улсын ямар онгоц хэднээс хэдний хооронд засварт орохоор хүлээгдэж байгааг харж болохоор байлаа.

Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Төр, нийгмийн зүтгэлтэн С.Зориг агсны амь насыг хөнөөсөн хэргийн давж заалдах шатны шүүх хурал энэ сарын 14-нд болсон билээ. Шүүгч нар Б.Содномдаржаа, Ц.Амгаланбаатар, Т.Чимгээ нарын анхан шатны шүүхээс өгсөн ялыг хэвээр баталсан. Анхан шатны шүүх Ц.Амгаланбаатарт оноосон 25 жилийн 20-ыг гянданд, үлдсэнийг нь онцгой дэглэмтэй хорих ангид, Б.Содномдаржаад оноосон 25 жилийн 23-ыг нь гянданд, үлдсэнийг нь онцгой дэглэмтэй хорих ангид, Т.Чимгээгийн 24 жилийн ялыг чанга дэглэмтэй хорих ангид тус тус эдлүүлэхээр шийдвэрлэсэн билээ. С.Зориг агсны амь насыг онц хэрцгийгээр хөнөөсөн хэргийн анхан шатны шүүх хурлын дараа Б.Содномдаржаа, Ц.Амгаланбаатар нарыг хэргээ нуухын тулд дөрвөн хүнийг шатааж амь насыг нь хөнөөсөн гэх мэдээлэл цацагдсан. Тэгвэл давж заалдах шатны шүүх хурлын үеэр гэмт хэрэгтнүүдийг хэргийн газарт байсан гэрчүүд шууд таньсан гэдгийг шүүгч С.Соёмбо-Эрдэнэ магадлалыг танилцуулахын өмнө хэлсэн байдаг. Тэрбээр “Анхан шатны шүүхийн шийтгэх тогтоол нь ЭБШХ-ийн 284 дүгээр зүйлийн 284.1 дэх хэсэгт заасан хууль ёсны бөгөөд үндэслэл бүхий байх хуулийн шаардлагыг хангаж байна гэж Давж заалдах шатны шүүх үзлээ. Ялтан Б.Содномдаржаа, Ц.Амгаланбаатар, Т.Чимгээ нарын үйлдсэн гэмт хэргийн үйлдэл баримтыг анхан шатны шүүхээс хавтаст хэрэгт цугларсан нотлох баримтуудад тулгуурлан тогтоосон хэргийн жинхэнэ байдалтай нийцсэн гэж үзлээ. Хэргийн үйл баримтыг тогтоосон нотлох баримтууд нь хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу авагдсан, дээрх нотлох баримтуудыг цуглуулахад оролцогчдын хуулиар хамгаалсан эрхийг хязгаарлаагүй. Шүүхээс хууль ёсны үндэслэл бүхий тогтоол гарахад сөргөөр нөлөөлж болохуйцаар Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуульд заасан журмыг зөрчиж нотлох баримт цуглуулсан, бэхжүүлсэн гэж үзэх үндэслэл алга байна. Ялтан нарыг тухайн үед гэмт хэргийн газарт байсныг нэр бүхий гэрч нар шууд таньсан. Мөн гүйцэтгэх ажиллагааны материалаар давхар нотлогдож байна гэж Давж заалдах шатны шүүх үзэж байна” гэсэн юм. Үүнээс үүдэлтэйгээр гэрч нар хэн, хэн байсан бэ гэсэн асуулт хариулт нэхэж байгаа юм. Энэ талаар албаны эх сурвалжаас авсан мэдээллээр С.Зориг агсны амь насыг хөнөөсөн хэргийн амьд гэрч болох эхнэр Б.Булган болон бусад гурван гэрчид хэрэгт сэжиглэгдэн шалгагдаж байгаа Б.Содномдаржаа, Ц.Амгаланбаатар, Т.Чимгээ нарын зургийг үзүүлж, таниулах арга хэмжээ авсан гэнэ. Ингэхдээ дээрх гурван хүний зургийг өөр олон хүний зургийн хамт үзүүлсэн байна. Харин гэрчүүд Б.Содномдаржаа, Ц.Амгаланбаатар, Т.Чимгээ нарыг шууд заасан гэнэ.

ХЭРГИЙН ГАЗАРТ БАЙСАН ГЭРЧ БУЮУ ТАЛИЙГААЧИЙН ЭХНЭР Б.БУЛГАН

УИХ-ын гишүүн, Дэд бүтцийн сайд асан Санжаасүрэнгийн Зоригийг 1998 оны аравдугаар сарын 2-ны шөнө амь насыг нь онц хэрцгийгээр хөнөөсөн. Хэргийн амьд гэрч болох Б.Булган “1998 оны аравдугаар сарын 2-ны орой талийгаач ажлаа тараад гэртээ очихоосоо өмнө утастаж, очих гэж байгаагаа хэлсэн. Нөхрөө ирэхээс өмнө хоолоо хийж байтал хаалга тогших чимээ гарсан. Хаалгаа тайлж өгөхөд сүх, хутгаар зэвсэглэсэн үл таних эрэгтэй, эмэгтэй хоёр хүн орж ирээд айлган сүрдүүлж, цохиж унагасан. Ингээд хүлж, угаалгын өрөөнд орхисон. Талийгаачийг хаалганы тэнд отож байгаад гэртээ орж ирэнгүүт амь насыг нь хөнөөсөн. Гэмт хэрэгтнүүд нэгнийгээ Батаа, Оюунаа гэж дуудаж байсан” гэх утга бүхий мэдүүлэг өгсөн байдаг. Энэ талаар хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр дэлгэрэнгүй мэдээлэл гарч байсан. Тэгвэл Б.Булган Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ нарыг нөхрийнх нь амь насыг хөнөөсөн гэмт хэрэгтнүүд мөн гэдгийг зургийг нь хараад таньсан.

С.ЗОРИГ АГСНЫ ЭХНЭР Б.БУЛГАН, ГЭРИЙН ОЙРОЛЦООХ БАЙРНЫ ЭМИЙН САНЧ ЭМЭГТЭЙ, ЭСРЭГ ТАЛЫН БАЙРАНД АМЬДАРДАГ ЗАЛУУГААСЖИЛ ГАРУЙН ӨМНӨ ГЭМТ ХЭРЭГТНИЙГ ТАНИУЛАХ ТУСГАЙ АЖИЛЛАГАА ХИЙЖЭЭ

Гэмт хэрэгтнүүд С.Зориг агсны амь насыг онц хэрцгийгээр хөнөөчихөөд гэрээс нь гараад шатаар уруудаж явахад тус байрны орцонд амьдардаг хоёр залуу харсан байдаг. Гэвч тэр хоёр залуу амь насаа алдсан гэх мэдээлэл бий. Тэд гэмт хэрэгтнүүдийн талаар хэргийг шалгаж байгаа цагдаа нарт мэдүүлэг өгсөн байдаг. Гэмт хэрэг гарсантай холбоотойгоор талийгаач С.Зориг агсны амьдарч байсан байрны ойр хавийн хүмүүсээс гэрчийн мэдүүлэг авсан байдаг. С.Зориг агсны байрны зүүн талд байрлах 33 дугаар байранд оршин суудаг 50 гаруй насны нэгэн эмэгтэй байсан. Тэрээр “1998.09.29-ны мягмар гаригийн өглөө нэг залуу гуравдугаар давхарт хана налчихсан, давхар хоорондын цонхоор гадагшаа хараад зогсож байхыг харсан. Эхний удаа нэг их анзаараагүй ч үдээс хойш ач хүүгээ сургууль руу нь гаргаж өгөхөөр гарч ирэхэд мөн л зогсож байсан. Орой хүүгээ тосохоор гарахад нь ч зогссон хэвээр л байсан гэх. Тиймээс гайхсан эмээ яагаад энд өдөржин зогсоод байгааг нь асуухад “Би хүн харж байна аа” гэж хэлсэн. Маргааш нь буюу 1998.09.30-ны орой 18:00 цагийн үед нөгөө залуу эмийн сангийн үүдэнд зогсож байсан гэнэ. Гэмт хэрэгтнүүдийн ам зургийг хараад хоёр хоногийн өмнөөс байрны ойр хавьд эргэлдээд байсан залуу мөн байна гэж таньсан гэнэ. Дараагийн гэрч нь талийгаач агсны байрны хойд талд байрлах тавдугаар байрны оршин суугч залуу юм. Тэр залуугийн амьдардаг байрны орцны хоёрдугаар давхрын цонхоор С.Зориг агсны байрны цонх маш тод харагддаг гэсэн мэдээлэл бий. Үл таних залуу орцны хоёр давхарт гараад хойшоогоо нэгдүгээр сургуулийн тийшээ зам руу, эсвэл орцны үүдэнд гадагшаа хараад, гараа халаасандаа хийгээд зогсдог байсан гэх бөгөөд “Хэнийг хүлээгээд байгаа юм бэ, би орцныхоо бүх айлыг мэднэ, онц хэрэггүй бол эндээс гар” гэж хэд хэдэн удаа загнахад “Би хүн хүлээж байна, хэнийхийг мэдэхээ байчихаад байна” гэж хэлсэн гэдэг. Тэрээр ам зургийг хараад “Манай орцонд зогсоод байсан залуутай их адилхан зураг байна” хэмээн хэргийг шалгаж байгаа ажлын хэсгийнхэнд гэрчийн мэдүүлэг өгсөн гэнэ. Дараагийн гэрч буюу тавдугаар байрны зүүн буланд байрлах эмийн сангийн худалдагч эмэгтэй гэмт хэрэгтнийг таньсан байдаг аж. Тэрээр “Эмийн сангаа нээх үед үл таних залуу зогсож байсан. Өдөржин зогсоод байсан. Мөн тэр хавиар гэмт хэрэг гардаг өдөр буюу 1998 оны аравдугаар сарын 2-нд өдөржин эргэлдсэн” хэмээн гэрчийн мэдүүлэг өгсөн гэнэ.

Тэгвэл албаны эх сурвалжаас авсан мэдээллээр дээрх гэрч нараас болон Б.Булган, эмийн санч эмэгтэй, С.Зориг агсны амьдарч байсан байрны эсрэг талын орон сууцанд амьдарч байсан залуугаас гэрчийн мэдүүлэг авсан юм. Тэд Б.Содномдаржаа, Ц.Амгаланбаатар нарын зургийг хараад шууд таньсан байна. Мөн гэрчийг гадна талаас нь хардаг тусгай өрөөнд оруулан таниулах ажил хийсэн гэнэ. Гэрчүүд “1998 онд харсан хүмүүс мөн байна” хэмээн шууд таньсан байна.