Month: April 2016

Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар, ардын эмч, төрийн шагналт, академич Ж.Хайруллатай уулзаж хөөрөлдлөө.

-Монгол Улсад анх удаа орос эмч мэс засал хийсэн гэдэг бил үү?

-Улаанбаатарт буюу Да Хүрээнд 1924 онд Оросын их эмч П.Н.Шастин хожмоо ардын жүжигчин болсон Нямын Цэгмидийн толгой дээр бугласан хатгийг хагалан эдгээж, мэс заслын анхны эмчилгээг эхэлснээр өнөөгийн Шастины нэрэмжит Улсын гуравдугаар төв эмнэлэг болтлоо 90 гаруй жилийн түүхт замыг тууллаа. Монголын эрүүлийг хамгаалахын салбарын түүхэнд тодорхой нэртэй, мөртэй бахархам түүхийг ахмад үе маань бүтээсэн. Эх орондоо төдийгүй гадаадын олон оронд алдар нэрээ мөнхжүүлсэн академич В.Ичинхорлоо, Т.Шагдарсүрэн, дэд хурандаа Дамбийням нарын алтан гарт эмч, эрдэмтдээрээ бид бахархдаг юм. Мэс засалчийн мэргэжлээр олон олон эмч мэргэжилтэнг сургаж бэлтгэснээр Монголын өргөн уудам нутгийн өнцөг булан бүрт аж төрж байгаа ард олондоо шаардлагатай тохиолдол бүрт мэс заслын тусламж үзүүлж, эмчилгээ хийх боломж бүрдсэн нь сайн хэрэг шүү. Гэвч, сүүлийн хорь гаруй жилд Монголын эрүүлийг хамгаалах салбар болоод түүний үйл ажиллагаа нийгмийн хөгжлийн өнөөгийн шаардлагын түвшнээс ихээхэн хоцрогдож байгааг түмэн олон шүүмжлэн хэлэлцдэг болсоор удлаа.

-Бодвол, эрүүл мэндийн салбарын халуун тогоонд буцалж буй та бүхэнд шүүмжлэл тов тодорхой мэдрэгддэг болов уу?

-Ард түмэн тов тодорхой хэлдэг. Утас, зүү нийлүүлж сураагүй хүн хувцасныхаа товчийг хадаж чаддаггүйтэй адил халаад өмсөж, чагнуур барьж үзээгүй хүн үхэл, амьдралын зааг дээр мэддэг бүхнээ дайчилж, хүнд бэрх бүхэнтэй улаан нүүр тулан тэмцдэг мэс засалчийн ажлын хүндийг ойлгохгүй. Хүний амь насны төлөө тэмцэж байгаа, адармаатай бэрхшээлтэй ажил үйлсийг бүтээж байгаа эмч нарын ажил мэргэжлийг энэ талын ямар ч мэдлэггүй хэн нэгэн этгээд онолоор, бодлогоор зохицуулж чадах уу, үүнээс ямар үр дүн хүлээх вэ гэж хүмүүс толгой сэгсрэн асуудаг боллоо. Байдал олны нүдэн дээр ийм тодорхой байсаар байтал “Бодлогын удирдлагаар хангана” гэдэг бурангуй шийдвэрээр эрүүлийг хамгаалах салбарыг удирдуулдаг улс Монголоос өөр байдаг юм уу. Өчүүхэн ч мэдлэг боловсрол үгүй мөртлөө дуртай нь аргагүй очиж ажлыг нь нураагаад явж байгаа, тэрэндээ огтхон ч сэтгэл нь өвдөхгүй явдаг гол төлөв УИХ-ын гишүүн байсан албан тушаалын донтой нөхдийг хүн зон ямраар үнэлж байгааг өөрсдөө мэддэг байлтай. Тэд ямар сонирхлоор мэдэхгүй салбар руугаа зүтгэнэ вэ. “Эх нь хээр алаг бол унага нь шийр алаг” гэгчээр эрүүл мэндийн салбарын удирдлага ийм байхад харьяа эмнэлэг салбаруудын үйл ажиллагаа ямар байх нь тодорхой.

-Таныхаар чухамдаа ямар байна гэж бодож байна?

-Мэс засал хийлгэсэн, хүүхэд төрүүлсэн, ханиад томуу хүндэрсэн, улаанбурхан, салхин цэцэг туурсан зэрэг өвчлөлөөр өвчлөгсөд “Эмч нарын буруугаас болж нас барж байна” гэж гомдоллох нь олшрох төлөвтэй. Энгийн жишээгээр хэлэхэд мэс засалч эмчийн ажлыг дотрын эмч хүн удирдан зална, мэс засалчийн зовлонг бусад хүн яс махаараа мэдэрнэ гэвэл тэрэн шиг худлаа юм байхгүй. Чаддаг ч бай, чаддаггүй ч бай дарга байх нь дээд удирдлагын сайдуудын сэтгэхүйтэй агаар нэг байгаа нь даан ч эмгэнэлтэй. Олны дотор чадварлаг, боломжийн сайн дарга нар байхыг үгүйсгэхгүй ч хэрээ мэдэж ажлаа оролдвол гарах үр дүн нь сайжрах биш үү. Монгол хүний тоо эрс нэмэгдэж хүн амын бөөгнөрөл нягтрал ихэссээр байгаа өнөөгийн нөхцөлд маш чухал шаардлагатай болсон эмнэлгийн тусламжийн голлох нэгэн салбар болох мэс заслаар эмчлэх салбар, түүний эмч ажилчид дэндүү өрөвдөлтэй байдалд орсныг хүний эмчээр, бас эмчийн сургуульд багшаар ажилласаар нэгэн жарныг ардаа орхисон ахмад эмч миний бие үзсээр, мэдсээр байж эвлэрэн сууж чадахгүй нь.

-Насны хярд гарч, алдрын дээдийг хүртсэн эрхэм буурал та юуны учир бухимдах болов?

-Энэ ямар учиртай вэ гэвэл мэс засалч эмч нар бүхий л эмч нартай адил өвчтнүүдийг нарийн шалгаж, асуумж байцаалт авч, чагнан, алхаар тогших, гараар илж тэмтрэх, ам хамар, нүд чихийг нь үзэх, лабораторийн ба дүрс оношилгооны үзүүлэлтүүдийг үзэж харж эмчилгээ бичихээс гадна хутга мэс барьж, цус нөж, идээ бээр, өтгөн шингэнтэй хутгалдах, өөрөө аюулт өвчнөөр давхар өвчилдөг эрсдэлтэй байдаг. Мэргэжлийн ийм өвөрмөц онцлогтой байдгаараа бусад мэргэжлийн эмч нартай адилтгаж үзэх боломжгүй байдаг. Тэгээд ч зогсохгүй унтуулга, наркозонд байнга өртөж байна. Ер нь эмч нарыг их ачаалалтай байдаг тайван цагийн байлдагч нар гэдэг бол мэс засалч эмч нар бол тэдэн доторх хамгийн их ачаалалтай байнгын тушаалтай байлдагч нар мөн л дөө. Арьс өнгөний, дотрын, мэдрэлийн, нүдний, хамар хоолойн төрөлжсөн мэргэжлийн эмч нар өдөр ажлаа хийчихээд, жижүүргүй л бол гэртээ амгалан тайван амарч байхад мэс засалч эмч мэс засал хийсэн л бол тухайн өвчтөн хөл дээрээ босож явтал сэтгэл тайвширна гэж байдаггүй байнгын түгшүүртэй байдаг мэргэжил. Мэс засалч эмч гэртээ хариад чиг тайван байна аа гэдэг үлгэрийн далай. Дараагийн дуудлага, хагалгаанд цаг ямагт бэлэн байна.

-Мэс засалч эмчийн ажил ч үнэхээр хүнд юм байна шүү?

-Хүндээр барах уу даа. Ялангуяа тархи, зүрхний мэс засал хийх гэдэг олон өдөр хоног бодол сэтгэлийн хямралтай явдаг юм шүү дээ. Бие сэтгэлээр туулсан хүн энэ үгийг хэлж байна. Мэс засал хийх үеийн багаж төхөөрөмжийн хангамж, тохиромж, өвчтний биеийн дархлаа, тэнхээ тамир, нас, хүйс, наркоз, унтуулгын ачаалал, мэс хагалбарын тусгал нөлөө зэрэг олон зүйл эмчийн сэтгэлийг зовооно. Өдөр бүр тав, зургаагаас доошгүй яаралтай хагалгаа хийгддэг, тархины харвалттай өвчтөнүүдийг хүлээж авдаг мэс заслын эмч, сувилагч нар өдөр шөнө ялгалгүй хагалгаанд орсоор байгаад бүтэн ганц ч өдөр амарч чаддаггүй нь үнэхээр аймаар, өрөвдмөөр. Хэчнээн ядарч зүдэрч байвч цаанаа хүний амь насыг хамгаалж байгаа шүү дээ гэж бодож л сэтгэлээ тэжээж явах юм даа. Ийм их ачаалал дарамтын доор амьдардаг мэс заслын эмч сувилагчдын ахуй хангамж, авдаг цалин, тэтгэвэрт гарах нас зэрэг нь харьцангуй хөнгөн ажилтай бусад мэргэжлийн эмч нар, төрийн албан хаагчид зэрэг байгууллагынхантай яг адилхан байдаг нь хүмүүнлэг нийгэмд баймгүй мөн чиг ноцтой зөрчил мөн шүү.

-Та мэс засалч эмчийн цалин хөлсийг бусад мэргэжлийнхэнтэй шууд жишээлж яривал ойлгомжтой юм биш үү?

-Шүүгчид сардаа гурваас дөрвөн сая төгрөгийн цалин авч байхад эрдэнэт хүний амь, насыг аврахын төлөө амь биеэ хайрлахгүй зүтгэж яваа, адилхан тангарагтай эмч нар ямар цалинтай байгааг харьцуулж үздэг, анхаарч үздэг шударга, ёс зарчмыг баримталдаг хүн өнөөдөр Монголд байна уу. Үүнд лав л эмч, багш нар итгэхээ больжээ. Мэс заслын эмчилгээ шаардагдах тархи, нугас, зүрх судасны төрөлхийн ба олдмол гажгууд, элэг, ходоод, тархи нугас, сав суулганы хавдар, тархины харвалт, нуруу нугалмайн өвчнүүд, хамар нармай, хоолой, нүд, чихний өвчлөл, тархи нугас, үе мөчний гэмтэл зэрэг өвчин жилээс жилд өсөн нэмэгдэж байхад цаг алдалгүй мэс заслын тусламж үзүүлэх ёстой байгууллагууд нь багаж төхөөрөмж дутуу, байгаа нь эвдэрхий, эмчийн тоо хүрэлцэхгүй байна. Хөдөлмөр хамгааллын талаар ярих ч юм байхгүй. Орны тоо хүрэлцээгүй учир оочер дараалал замбараагаа алдлаа. Цалин даан ч бага байна гэх мэтээр гачигдал зовлон тоочоод сууж байгаа нь хэвшмэл байхад энэ байдалд эмнэлгийн дарга нар нь ч, эрүүл мэнд хариуцсан яамны удирдлага ч дассан байдалтай цочирдохоо ч байж “Ажлаа хий, амжилт гарга” гэж хий хуурай уриалаад суудаг болж. Х.Тэмүүжин, Ц.Нямдорж, Дорлигжав, С.Нарангэрэл, Лүндэндорж нар шиг ажлаа мэддэг, хуулиа хүндэтгэдэг, салбарын ажилтнуудаа хайрлаж чаддаг эзэнтэй яам салбарууд цалингаа нэмэгдүүлж, амьдралаа төвхнүүлж чадаж байхад төрүүлсэн эцэг эх нь хэдийнэ төөрүүлээд хойд эцэг эх болсоор эзэн ч үгүй болсон өнчин салбарын цус нөж, идээ бээртэй холилдож, үхэгсдийн нулимсан далай дунд хөвж яваа өнчин хэдэн эмч сувилагчдад хэн гар сунгаж зоос хайрлах билээ дээ.

-Та ч аргагүй л элэг эмтэрч, зүрх зүсэгдмээр гашуун үнэнийг айлгүй хэлж байх шив?

-Би одоо юунаас айж эмээж суух билээ. Хүнд хагалгаанд ороод ядарсан муу эмчид аяга цай, атга чихэр өгчихвөл авлига, хээл хахуульд ороогдон “жаргал”-аа эдэлнэ. Мэс заслын мэргэжлийн эмч, сувилагч нар хар цай, бор талхны төлөө бие хайрлахгүй зүтгэсээр, тэтгэврийн насандаа ч хүрэлгүй өвчин зовлонд баригдаж, тахир дутуу болж, амь насаа алдаж байгаа тохиолдол цөөнгүй байна. Монголын толгой цохих алдартай мэс заслын эмч нарын олонх нь тэтгэвэртээ ч гаралгүй бурхан болсон ердөө л ажил, амралтгүй зүтгэснийх нь гор шүү дээ. Зурагтаар “Эзэнгүй төрийн эмгэнэл” гэдэг үг байн байн сонсогдох болсон нь өнөөгийн эрүүл мэндийн салбарын ажил амьдралтай яв цав тохирно. Яамыг удирдах сайд,орлогч нар нь дутуу байгаа ч харьяа эмнэлгүүд нь хөөрхий ажлаа хийсээр, ард түмэндээ үйлчилсээр байгаа. Анхаарууштай нэг зүйл байгаа нь мэс заслын үйлчилгээ бүхий эмнэлгүүдийн дарга, орлогч нар нь бүхэлдээ өөр мэргэжлийн улс дотрын, эрүүл ахуйн гэх мэт эмч нар байгаа нь мэс засалч эмч, сувилагч нарын зовлонг өөрсдийнхөө хүрээгээр ойлгохоос мэс засалчдын хэмжээнд ойлгох нь өдий юм.

-“Зуд болбол хуц ухнын толгой дээр” гэгчээр намчирхлын гай л танай салбарын удирдлагыг нэрвээд нэрмээд байгаагийн гай юм болов уу?

-Ер нь мэс заслын үйлчилгээ бүхий эмнэлгийн дарга нар өөр мэргэжлийн хүн байна аа гэдэг чинь эрүүл мэндийн салбарын сайд нь өөр мэргэжлийн хүн байхтай агаар нэг зовлон юм. Дурангаар хагалгаа хийхэд гэрэл нь бүдгэрээд байхын зовлонг дотрын эмч хүн, мэс засалч эмчтэй яг адилхан төсөөлөхгүй. Санаа зовлоо гэхэд бага зовно. Ийм жишээ олон бий л дээ. Харьцуулаад бодоход эмч нарын нарийн зовлонг эмч биш зүтгэлтнүүд, Их хурлын гишүүд эмч нартай адил ойлгодог гэж үү. Баян хүн ядуугийн зовлонг, ухна ишигний зовлонг ойлгодоггүй гэдэгтэй л адил юм болж байна шүү дээ.

-Эрүүл мэндийн салбарын төлөө сэтгэлээ чилээх чин сэтгэлтний хувьд та төр засагт уламжлах ямар санаа бодол тээж явдаг бол?

-Эрүүлийг хамгаалах салбарын яамны сайд, Төрийн нарийн бичгийн даргын албанд мэргэжлийн мэдлэг өндөр зохион байгуулагч хүнийг ойрын хугацаанд томилж өгөөч ээ гэж юун түрүүнд хэлмээр байна. Албан тушаалын мөрөөдөлтэй хэн нэгэн биш ард түмнээ, ажил төрлөө гэсэн чин сэтгэлтэй, үнэн зүтгэлтэй хүнийг олж тавиасай билээ гэж залбиръя. Улаанбаатар хотын эмнэлгүүд дээр хавсарга тасаг болж буй мэс заслын тасгуудыг нэгтгэн эмхэтгэж Мэс заслын өвчин судлалын үндэсний төвийг Шастины нэрэмжит гуравдугаар төв эмнэлэг дээр байгуулах хэрэгтэй байна.

-Тэгж нэгтгэсний ач холбогдол юу байна?

-Ингэж нэгтгэснээр байнга дутагдаж байдаг мөртлөө энд тэнд ганц нэгээрээ байгаа оношилгоо, эмчилгээний багаж, аппарат, лаборатори, дүрс оношилгооны төхөөрөмжүүдийг өгөөж сайтай, хэмнэлттэй ашиглах боломж бүрдэхээс гадна олж авах, зардал гарздах боломж бий болох юм. Цаашлаад сургалт судалгаа, эрдэм шинжилгээний ажил явуулах боломж нэмэгдэнэ. Эмч, ажилчдын тоо, чанарын өөрчлөлтүүд эрс нэмэгдэнэ. Хамгийн гол нь мэс заслын тусламж үзүүлэх үйл ажиллагааны цар хүрээ өргөжиж, орны ашиглалтыг сайжруулж, оочер дараалал багасч, чирэгдэл үүсэх нөхцөл алга болж, эм-эмийн зүйлсийн хүрэлцээ хангамж сайжрах юм. Мэдрэлийн мэс засал, нуруу нугасны мэс заслын харьцангуй хүнд ачаалалтай байдаг, өдөр сараар өсөн нэмэгдэж байгаа онцлог байдлыг харгалзан эмч, сувилагчдын ажлын байрны орон тоо, өвчтөнүүдийн орны тоог нэмэгдүүлэх шаардлага зайлшгүй тулгараад байгаа. Нийт ажилчдын ахуй хангамж, цалин хөлсийг нэмэгдүүлэх арга хэмжээ авахгүй бол энэ салбарт ажиллагсад жилээс жилд цөөрөх аюул буйг ч бодолцох нь зүйтэй. Дурдан байгаа эрэлт хүсэлтүүдийг Монгол Улсын Засгийн газар, УИХ-ын холбогдох байнгын хороодод өргөн мэдүүлж, гарах болоод гарсан үр дүнгийн талаар Монголын мэс засалч эмч нарын холбоонд хэлэлцэн цаашдын ажиллах чиглэлийг тогтоох хэрэгтэй гэж бодож байна даа.

-Ярилцлагын төгсгөл болгож та юу хэлмээр байна?

-Эмнэлгийн шинжлэх ухаан гэдэг хамгийн нарийн нандин бүтэцтэй, түвэгтэй, зарим асуудал нь өнөөгийн шинжлэх ухааны хөгжил ололтоор ч шийдэгдэхгүй байгаа онцлог салбар мөн учир сандал ширээ, цалин цавуунд шунасан хэн нэгний өчүүхэн сэтгэлгээгээр, зарим ахархан ойлголттой мэргэжлийн хүний бодлоор шийдвэрлэгдэж, хэрэгжчихдэг ч шинжлэх ухаан биш гэдгийг төрийн жолоо болсон эрхэм ноёд, хатагтай нар ухварлаж ойлгоосой гэж өвгөн эмч би чин сэтгэлээсээ хүсье дээ.

ХҮМҮҮН НЬ ЦАГ ЭЛЭЭХ ТУСАМ ТӨЛӨВШДӨГ БОЛОХООС ХӨГШИРДӨГГҮЙ ЮМ

ПИКАССО

Гартаа барьсан хэсэгхэн шаврыг өөрийн авьяас чадвараар хэрэгтэй хэлбэр, дүрсэд оруулан, өнгө будаг нэмснээр бүх дэлхийг илэрхийлж чаддаг 20 дугаар зууны агуу зураачдын нэг, кубизмын урсгалыг үндэслэгч, уран барималч Пабло Руз Пикассо (Pablo Ruiz Picasso)-гийн тухай бид өгүүльюү гэж бодлоо. Түүний амьдралын түүх нь өөрөө аугаа их эрч хүчээр дүүрч бусдад шинэ урлагийн зам заасан өөрөөр хэлбэл урлагийг шинээр урласан бүтээлч хүний түүх билээ.

Пабло Пикассо 1881 оны аравдугаар сарын 25-нд Испанийн Андалуз мужийн Малага хотод төржээ. Түүнийг загалмайлахад өгсөн бүтэн нэр нь Пабло Диего Хосе Франсиско де Паула Хуан Непомусено Мария де лос Ремедиос Сиприано де ла Сантисима Тринидад Мартир Патрисио Руис .

Паблогийн гэр бүлийнхэн нь боловсролтой боловч ядуу улс байсан тул зураач эцэг нь урлагийн сургуулийнханд хичээл заахаар Малага хотоос Барселонд шилжин суурьшсан. Тэрээр Паблогийн уран зургийн анхны багш байсан бөгөөд түүнийг долоон настайд нь тагтааны сарвууг гүйцээж зурах даалгавар өгснөөр балчир хүүгийн ирээдүйн уран бүтээлийн үүд хаалга нээгдсэн байна. Пабло 13 настайдаа нэлээд том хэмжээтэй натюрморт зурсан бөгөөд түүний авьяас чадварыг биширсэн эцэг нь хичээл заах ажлаа ч орхижээ.

Пикассо долоохон хоног бэлтгээд Барселоны Дүрслэх урлагийн академийн оюутан болсон бөгөөд түүний авьяас чадварыг “илрүүлсэн” багш нар насыг нь үл харгалзан сургуульдаа элсэхийг урьжээ. Пикассо сургуульд байхдаа тийм ч сайн сурагч байгаагүй бөгөөд үргэлж л багш нарын уурыг хүргэж шийтгүүлнэ. Харин тэр шийтгүүлж, хичээлийн дараа үлдэх бүртээ өөрийн дуртай зургаа саадгүй зурах боломж олдог байлаа.

Арванзургаан настай Пабло 1897 онд Мадридын “Сан Фернандо” урлагийн сургуульд элсэн нэг жил орчим суралцаад орхив. Түүнд тухайн сургуулийн сургалтын систем нь чамлагдсан тул хотоор хэсүүчлэн, Барселонын гудамжаар явах хүмүүсийг зурж суухыг илүүд үзжээ.

Тэрээр Мадридын уран бүтээлчид болох Франсиско Гой, Диего Веласкеса ба Эль Грекогийн бүтээлүүдийг шимтэн судалж эхлэв. Пикассо дэлхий ертөнц хэрхэн өөрчлөгдөж байгааг анхааралтай ажиглахын сацуу өөрөө дэлхий ертөнцийн түүхэн замналыг өөрчилсөн юм.

Сайхан эмэгтэйчүүдийн хайр түүнд урам зориг өгч, харин тэрбээр тэдний хөрөг зураг, уран баримлыг бүтээж үхэшгүй мөнхийг бэлэглэжээ. Хоёр хэмжээст зураг Пикассод уйтгартай санагадсан тул тэрээр кубизмыг бүтээж, үргэлж хавтгай байсан зургуудыг шинэ хэмжээст орууллаа. Удалгүй түүний амьдралыг үзэх үзэл өөрчлөгдөж “цэнхэр” үеэс “ягаан” үе рүү нүүж, улмаар сэтгэл санааны цочролд орсноор зураачийн бүтээлүүд хар, цагаан болж эхэлсэн. Будаг, харандаа нэгэн хэвийн санагдах үед Пикассо гэрлээр будаж, мөн тухайн биетийг зотон даавуун дээр зурснаас, баримал болон шил шаазангаар илэрхийлэх нь түүнд илүү сонирхолтой байв. Кубизмыг үндэслэн сюрреализм, авангард урсгалыг зоригтой шүүмжлэхийн сацуу тэдгээр нь түүний эрч хүчийг улам бүр оргилуулж байсан юм.

Пикассогийн эртний бүтээлүүд Барселонын зураачийн өөрийнх нь нэрэмжит музейд хадгалагдаж байгаа. Түүний хамгийн их нэрд гарсан бүтээлүүд бол 1896 онд бүтээсэн “Өөрийн хөрөг” , “Эх хөрөг” , “Анхны нөхөрлөл” зургууд юм. Бухын тулаан, имперсионист, сюрреалист, кубист чиглэлийн уран барилга, уран зургийг тэрээр туурвиж байлаа.

Пикассо 1901 болон 1902 онд Парист зочилж, 1904 онд бүрмөсөн нүүж иржээ. Гэвч Пабло Парист алдар хүнд, худалдан авагч нарын аль алинаар нь дутаж байв. Тэрхүү хүнд хэцүү, хүйтэн ядуу амьдралын жилүүдэд Пабло зогсолтгүй ажиллаж байлаа. Энэ үед түүний “Цэнхэр үе” гэж нэрлэгдсэн өлсгөлөн дүртэй, гомдсон мэт боловч сайхан “сохор” хүмүүс олноор дүрслэгдсэн билээ.

“Нүцгэн бүсгүй, ногоон навчис ба бюст” хэмээх
160 сая ам.долларын үнэтэй бүтээл

Пикассогийн энэхүү гансралын үе нь 1901-ээс 1904 онуудад тохиосон ба түүний найз болох Карлос Касагемасын амиа хорлолт болон Испаниар аялсан аялал зэрэг нь нөлөөлсөн гэж үздэг.

1904 онд Пабло Францын Монмартр хотод ирэв. Энд түүний анхны хайрын түүх эхэлжээ. Түүний этгээд сонин амьдралын гол шүтээн нь эмэгтэй хүн байсан төдийгүй уран бүтээлийнх нь онгод, хүч нь болдог байсан юм. Тэрээр «Би эмэгтэй хүнийг солих бүрдээ хамгийн сүүлд учирсан бүсгүйгээ “шатааж” тэднээс салдаг байсан. Энэ нь надад залуу насыг минь эргүүлэн авчирдаг байсан болов уу” хэмээн нэгэнтээ дурсан ярьж байжээ.

Өнгөрсөн зууны их хүн, зураач Пабло Пикассо хувийнхаа амьдралыг урлагаас ерөөс салгаагүй нэгэн билээ. Тэрээр бүтээлдээ эмэгтэй хүний гоо үзэсгэлэн төгс дүр төрх, бэлхүүс, цээж зэргийг өвөрмөц хэлбэрээр дүрсэлдэг, тэрхүү зурагт дүрслэгдсэн хүүхнүүд бүгд их зураачтай ойр дотно байсан эмэгтэйчүүд гэлцдэг.

Пикассогийн эхнэр юм уу, нууц амраг нь солигдоход уран бүтээлийнх нь арга барил, хэлбэр, зурагт дүрслэгддэг дүрүүд нь хүртэл өөрчлөгдөнө. Ядуу боловч аз жаргалтай байсан амьдралынхаа энэ үед Пабло, Фернандад дурласан сэтгэлээ уран зурагтаа “Улаан шаргал” хэмээн нэрлэгдсэн шинэ урсгалаар илтгэж эхлэв. 1909 онд Фернанда тэр хоёрын дурлалын гал бөхөж эхлэх үед тэр цоо шинэ “Маск” хэлбэрийн зургаар оролдож шинэ чиглэл гаргажээ. Энэ хугацаанд Пикассо Брактай учирч, жирийн урлагийг сонирхож, хэлбэр дүрслэлийг хялбарчлан хагаслаж илтгэх оролдлого хийсний үр дүнд кубизм үүссэн билээ.

“Алжирын бүсгүйчүүд” хэмээх 180 сая ам.доллараар зарагдсан дэлхий дээрх хамгийн үнэтэй зураг

Пикассогийн хувьд эмэгтэй хүн уран бүтээлийнх нь нарийн нандин чавхдас болдог байсан ч тэрээр дурлалаас амархан уйддаг хувирамтгай золиг байлаа. Хэдийгээр түүний хөнгөмсөг чанарыг олон нийт шүүмжилдэг байсан ч гэлээ түүний гайхамшигт уран бүтээлийг нь бишрэн шүтдэг байсан тул тэр дутагдлыг нь өнөө цагт мартжээ.

1912 оноос Пикассо ЭВА хэмээх жижигхэн биетэй Марсель Гумберттэй ханилан түүнийг нас барсны дараа, 1918 онд Рим хотод Ольга Коклова хэмээх нэгэн орос генералын охинтой гэрлэжээ. Мөн л зураачийн арга барил өөрчлөгдөж, дахин өөр хүний төрхийг сонгодог үзэмжтэйгээр зурж эхлэв. 1921 онд хүү Паоло нь төрж, Пикассогийн уран бүтээлд “эх үр”-ийн сэдэв зонхилох болов. Пикассо 1927 онд Мари Терез Вальтертай танилцан түүнийг нууц амрагаа болгосон байна. 1935 онд Мари Терез охин Майягаа төрүүлж, Пикассо дахин хүүхдэд хайр халамжаа зориулан, ахиад л эхийг нь тоохоо больж эхлэв. Пикассогийн анхаарлыг сюрреалистуудын шүтээн болсон зураач бүсгүй Дора Маар татах болжээ. Ингээд зургуудад нь шинэ дүр, чичирхийлж долгионтсон шинэ өнгө гарч ирлээ.

1944 онд насан өндөр болсон боловч Пикассо, Жаклин хэмээх бүсгүйтэй ханилан түүний зургийг 160 удаа уран бүтээлдээ дүрсэлсэн байна. Пикассо үр хүүхэд, хамаатан саднаасаа бүрмөсөн харьцаагаа тасалж, тийм гайхамшигт хүнээс гарамгүй бүдүүлэг, боловсон бус гэхэд багадахаар этгээд авир гаргадаг байв. Гэхдээ л түүнд урьдын адил бүсгүйчууд дурладаг, уран бүтээлийнх нь гол цөм болсон хэвээр л байлаа. Нас өндөр гарсан ч бүтээлүүд нь уран зургийн ертөнцөд дуулиан тарьж Испани орны нэрийн хуудас болдог байсан ажээ. Пикассогийн нэгэн далд авьяасыг хүн бүр мэддэггүй байв. Тэр зөвхөн зураад зогсохгүй, яруу найрагч байлаа. 55 настай агуу зураач маань, өөрийнх нь хэлснээр бол “түүний дотор зүүрмэглэж байсан” авьяасыг сэрээж шүлэг бичиж эхлэв. Урлагийн бүтээл хулгайлдаг хүмүүс Пикассогийн бүтээлийг бусад алдартай уран зураачдынхаас илүү сонирхон “суйлдаг” ба одоогийн байдлаар түүний 550-иад уран зураг нь хулгайд өртсөнийг албан ёсоор тогтоосон гэдэг.

Тэр Коммунист намын гишүүн байсан бөгөөд тэрээр 1950 болон 1961 онуудад “Лениний эрх чөлөөний одон”-гоор тус тус шагнагдаж байв.

Уран бүтээлч маань 40 орчим жилийн өмнө нас барахдаа: “Миний төлөө уу, миний эрүүл мэндийн төлөө уу, учир нь би дахиж ууж чадахгүйг та бүхэн минь мэдэж байгаа” гэж хэлсэн байдаг. Пикассо нь нас барахдаа ямар ч гэрээслэл үлдээгээгүй ч гэлээ урласан бүтээлүүд нь түүнийг мөнхөлж чадсан юм.

Б.ХУЛАН

МАНЛАЙЛЛЫН СУРГАМЖ -1

Монголд буцалж буй нийгмийн бухимдлын олон шалтгааны углуурга нь улс төр. Юм мэдэх олон хүн ардчиллыг буруушааж, зарим нь “ардчилал шиг Монголд тээр болж буй юм алга” хэмээн шогшрох аж. Бусдыг ил нээлттэй шүүмжлэх, зарим талаар бахаа ханатал муулан гүжирдэх энэ “эрх чөлөөг” өөрийг нь чухам “ардчилал” гэдэг билээ.

Гэвч ардчилал нэрийн дор, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх малгайн дор бусдын нэр төр (заяамал), алдар хүнд (олдмол), эрхэмсэг оршихуйд хамгийн хүнлэг бусаар халдан довтлогчид эх оронд минь язганаж байна.

Цахим ертөнцөд үзэл бодлоо илэрхийлэгч олон ч хүн ардчиллыг үгүйсгэх, нэг хүний дангаар ноёрхлыг хүсэмжлэх, Монголыг хатуу гараар удирдах талаар хаа хамаагүй номлол ишлэх болов. Ердөө л мэдээллийн хүчирхийлэлд дулдуйдсан орчинд хэт туйлширмал явцуурхлыг хуурай өвсөнд тавьсан түймэр мэт газар авахуулахыг хүсэгчид олон болж.

“Жаргалтай газар хүн тогтдоггүй, өвстэй газар мал тогтдоггүй” гэж ардын үг бий. Зарим хүмүүсийн хүсдэгчлэн ардчиллыг хумиад, улс орныг хурдтай хөгжүүлэхийн төлөө нэг хүн, эсвэл нэг хэсэг бүлгийн хүчтэй нударганд Монголоо өгвөл одоо байгаагаасаа улам бүр доройтох хүний нийгмийн зүй тогтлыг ойлгоогүй хүн их байна. Мэддэг ч эс мэдэгчийн дүр эсгэх нь цөөнгүй аж.

“Монголчуудад хатуу гар хэрэгтэй, сахилга бат хэрэгтэй” гэж онолдох хүмүүс байхад, “зарим нэг муухай улстөрчдийг ил цагаан цаазалж байж улс орон цэвэршинэ” гэж хүчирхийлэлд уриалах хүн ч байна.

Монголд сахилга бат хэрэгтэй юу гэвэл хэрэгтэй. Тэр нь хуулийн засаглал. Ард түмний нүдэн дээр л дээрэмчид илт олшроод байхаар иргэдийн ундууцал хөдөлж, ямар нэгэн хүч хэрэглэсэн үйлдэл хийхээс буцахгүй болж буйг сайтар ойлгож байна. Гэлээ гээд “нуухаа авах гээд нүдээ сохлолтой биш”.

НЭГЭН ТҮҮХ ХУВААЛЦЪЯ

Өмнөд Америкийн испани хэлтэн орнуудын нэг болох Доминиканы Бүгд Найрамдах Улсад 1930 онд шинэ Ерөнхийлөгч тодров. Тэр бол Рафаэл Леонидас Трухио Молина (Rafael Leуnidas Tru­jillo Molina) гэгч Америкийн цэргийн флотод бэлтгэгдсэн доминикан офицер байв.

Трухио 1894 онд мэндэлсэн жирийн нэг ард гаралтай, ясны бэлтгэгдсэн цэрэг байлаа. Америкчуудын бусдыг эдийн засгийнхаа хараанд байлгах гэсэн сонирхол, бусад улсын төрийг алсаас удирдах уламжлалт бодлогын явуулгаар мань эр цэл залуугаараа төрийн эрх атгав.

1930-1938 оны хооронд найман жил, дараагаар нь 1942-1952 онуудад нэмж дөрвөн жил засгийн эрхийг барилаа. Харин түүнээс хойш ямар нэгэн хууль ёсгүйгээр шууд л дарангуйлагчийн замналаар 1961 оны хавар хүртэл өөрийн улсыг хараа хяналтдаа нэг мөр эзэмшсэн аж.

Түүний засаглалын жилүүдэд мэдээж нэг хүний хүчтэй гараар бүтдэг зам тээвэр, дэд бүтэц, үйлдвэржилт гээд босох ёстой бүхэн сүндэрлэв. Гэвч түүний далбаан дор цуст дарангуйлал улам бүр лавширч байлаа. Түүний жилүүдэд 50000 гаруй доминикан хүн хайрт удирдагчийнхаа гарт үрэгдэв.

Түүний өлмийг долоогсод Трухиог “Боссын босс” гэж магтан дуулж байхад, тэрний гарт ойр дотныхноо алдсан үзэн ядагсад нь зүгээр л “Ямаа” гэж хочилдог байж.

Ноён Ямааг (Ухна) засаглах жилүүдэд иргэдийн үзэл бодол, үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх, эвлэлдэн нэгдэх эрх бүгд хумхын тоос мэт сарнин одов. Түүнийг гарч ирэхээс өмнө ард түмэн нь ардчилагчдыг хүчтэй шүүмжлэн нэг хүний дэглэм л Доминиканы хөгжлийн зам гэж ам уралдан онолддог байж.

Гэвч бодит байдал дээр тэд өөрсдийн сайн сайхныг хамгийн эмгэнэлт харгислал болгох замыг өөрсдөө бүтээснээ ухаарав. Хаа газрын дарангуйлагчид тийм л байдаг. Эхэндээ тэднээс илүү энэрэнгүй, найдвартай хүн гэж үгүй. Эрх мэдэлд хүрснийхээ дараахан тэд хоолойны өнгө, харцаа өөрчилдөг.

Дарангуйлагчдын гарч ирэх, олонд танигдах түлхүүр үгс нь “Ард түмэн”, “Та нарынхаа төлөө үхээд өгсөн ч яахав” хэмээх хайрын туйл, хайлан үгс юм.

Мань Трухиог засаглах жилүүдэд хөрш зэргэлдээх Куба, Некарагуа, Гутемала, Эл Сальвадор, Хондурас, Венесуэль, Колумб, Хайтгийн дарангуйлал юу ч биш байлаа.

Хамгийн сүүлд Трухиогийн төгсгөл маш логиктой өрнөсөн юм. Улс орондоо бүхнийг эзэн мэдэж, дураар аашлах нь өдөр тутмын дэглэм болов. Түүнийг албан тушаалд хүргэхэд хүчин хамтатгаж явсан нөхөд эргээд өөрсдөө Эзнийхээ гарт үрэгдэв.

Трухио бага насны охидыг шөнийн зугаа болгоно. Хүсвэл өөрийг нь шүүмжлэн нийтлэл бичсэн гадны орны судлаачийг хүртэл гэгээн цагаан өдрөөр хулгайлж авчраад өөрийн гараар буудаж хорооно. Түүнийг засаглахаас өмнөх Доминиканы ардчилал, эрх чөлөө яг л зүүд зэрэглээ шиг оргүй хоосон зүйл болсон байлаа. Анх дэмжиж гаргаж ирсэн АНУ хүртэл одоо тэрний эгнэгт дайсан нь болоод амжиж.

Тэр өөрийн дотоодын дайснуудыг нэг нэгээр нь устгаж дуусгаад дараа нь чин үнэнч албатууддаа ичгүүргүйгээр халдаж эхэллээ. Улс төрийн нөлөө бүхий зөвлөхийнхөө охиныг хүчээр эдэлж, хүмүүсийн хайр сэтгэлийн харилцааг өөрийн дураар эрхшээх болов. Хамтрагчийнхаа эхнэрийг нүдэн дээр нь зайдагнаж хэнийг доромжлохыг хүснэ, тэрийгээ санаан зоргоор гүйцэлдүүлдэг болов. Тэр бараг л бурхан болсон байлаа.

Энэ бүхэн түүнийг тойрон хүрээлэгчдэд таалагдсангүй. Түүгээр үл барам түүнийг устгах сэжим болов. Ядах юмгүй тэд Трухиог зайлуулсан юм. Бага насны залуу эмэгтэйг эзэмдэхээр шөнийн цагаар ордноосоо гарч явахад нь отож байгаад автоматаар шүршсэн байдаг.

Энэ бүхний тухай Перугийн зохиолч Марио Вергас Ллоса “Ямаа найр” (The Feast of the Goat) хэмээх түүхэн роман туурвисан нь түүнд Нобелийн шагнал авчирсан байдаг.

Нэг хүний хэмжээгүй ноёрхол ихэвчлэн хар түүх үлдээдэг. Гэгээн цагаан мөртэй ганцаар ноёрхлын жишээ хүний түүхэнд өдрийн од мэт цөөн. Ихэвчлэн хүмүүс аргаа барагдаад ирэхээр хүчээр асуудлыг шийдэх, хурдан шийдэхээ урьтал болгодог.

Харин тэр шийдвэр нь тэдний бүх насны аз жаргалыг үгүйрүүлэх хорлол тээж байдгийг тэр бүрий хүмүүс ухаардаггүй.

Хүмүүс ихэвчлэн амьдралыг хялбаршуулахыг хүсдэг. Харин хялбаршуулсны гор нь харамсал, эмгэнэл дагуулдаг. Тэд ихэвчлэн өөрийн лайг бусдаар үүрүүлэхийг хичээдэг. Харин чиний өмнөөс лайг чинь үүрэх хүн давхар амьдралын чинь баяр баяслыг булаагч байдаг. Тиймээс иргэд өөртөө л найдах ёстой тухай тус номын логик хүүрнэнэ. Тэд өөрийн эрхээ мэдэж, үүргээ хүлээж, хариуцлагатай байдлыг өөрсдөө эхлэх учиртай.

Трухиогийн ижил түүхүүд улс орон бүрт янз янзаар бичигддэг. Харин бид төдийгөөс өдий хүртэл сайлж муулаад ирсэн Монголынхоо ардчиллыг үзэн ядалт, өс хонзон, нийгмээрээ талцсан жөтөөрхөл болговол “Монгол Трухио” мөдхөн гараад ирэхэд гайхах зүйлгүй. Гэвч Монгол хүний саруул ухаан гэж байна даа. Тиймдээ тулахгүй гэж найдана.

Өнөөдрийн Та бидний ам уралдан муулж байдаг, ард түмэн өөрсдөө сонгосон хэдэн улстөрчид ямар хүлцэнгүй, ямар номхон улс байсныг дарангуйлагч гарсан үед л бид илүү ихээр ойлгох шинжтэй. Мэдээж энэ нь тэднийг хаацайлах шалтаг биш.

Ертөнцийн хамаг муу үгийг чулуудаад байхад л тэсээд, тэвчээд, махийгаад байдаг ийм нөхдүүд Монголоос өөр газар олдохгүй л дээ. Одоогийн улстөрчдийг өмөөрч байгаа юм алга.

Хариуцлагагүй, цаг үеэр мэдэрч шинэчлэгддэггүй, эрх мэдэлд дуртай, алсын хараагүй, харалган гээд олон сул талууд ихэнхэд нь бий. Гэхдээ тэдний хэн нь ч дарангуйлагчийн хэмжээний цуст хүсэл тээдэггүй гэж итгэдэг.

Бусдыг ул суурьгүйгээр, харалган зорилгоор муулан хорлож байгаа хүн бүр Монголоо л муухайгаар будаж буй бэртэгчин үйлдэлдээ гэмших ёстой.

Харин эрүүл шүүмжлэл, үндэслэл бүхий шаардлага, ажил хэрэгч санаачилга тэр орон зайд нь цэцэглэж чадвал их олон зүйл сайнаар эргэх юм.

Ашигласан эх сурвалж: The Feast of the Goat

Сүхбаатарын Эрдэнэболд

МҮОНРТ-ийн дуу, нэвтрүүлэгчдийн
албаны орчуулгын киноны жүжигчин Т.Эрдэнэбаяртай ярилцлаа. Түүнийг “Тусгай салаа”
олон ангит киноны байлдагч Дэндэвийн дүрээр нь үзэгчид андахгүй билээ.

-“Тусгай салаа” олон ангит киноны
байлдагч Дэндэв дууны уран бүтээлд санаа тавиад нэлээд завгүй яваа гэсэн. Шинэ цомог
гаргахаар зэхээд байна уу?

-Би “Тусгай салаа” олон ангит киноны
“Ааваа зорино” дууны араас хэд хэдэн дуу хийсэн. “Гараас тань атгая ээж ээ”, “Бодол
түлхүү ах нар” зэрэг дуу байна. Мөн манай буурал аавын хамгийн бага хүү Отгонцэнд
гээд залуу аяыг нь бичиж, нагац ах Атарсайхан үгийг нь зохиосон “Амьдрал хайрласан
бурхад” гэж сайхан дуу байна. Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Бямбабаярын хөгжим, Бум-Эрдэнийн
үг ”Монгол хүлэг” гэж сайхан морины тухай дуу байна. Бүгд л хүмүүст хүрсэн сайхан
уран бүтээл болсон. Тиймээс эдгээр дуугаа энэ жилээс дүрсжүүлэхээр бэлтгэж байна.
Цогцоор нь ард түмэндээ хүргэвэл зүгээр юм болов уу. Бас ойрын үед орон нутгаар
явж тоглолт хийх санаатай. Хэдий жүжигчин мэргэжилтэй ч дуулах хүсэл сонирхолдоо
татагдаад байх юм. Манай садан төрлүүд ч их сайхан дууч хүмүүс байдаг.

-Хөдөө орон нутгаар бие даасан аялан
тоглолтоо хүргэх юм уу?

-Уран бүтээлч хэдэн сайхан залуутай
хамтарч орон нутгаар тоглолт хийхээр өнөө маргаашгүй замдаа гарна даа.

-Дэндэвийн дүрийг бүтээснээс хойш
хэд хэдэн киноны гол дүрд тоглосон. Сүүлийн үед харин нам гүмхэн байх чинь. Киноны
санал ирж байна уу?

-Одоогоор дэлгэцийн уран бүтээлд
хараахан оролцоогүй байна. Би МҮОНРТ-ийн дуу, нэвтрүүлэгчдийн албанд орчуулгын киноны
жүжигчнээр ажилладаг. Ажилдаа анхаарлаа хандуулаад суухаар зав ч гарахгүй юм. Тэгээд
ч хувийн продакшн, студи их болсон учраас ихэнхдээ өөрсдөө дүрийн сонгон шалгаруулалтаа
хийгээд явдаг болж. Надад тохирох дүр гарч ирэхгүй байгаа юм байлгүй дээ (инээв).

-Танд тохирох гэнэн цайлган хөдөөний
хүү, залуугийн дүр үү?

-Тэгж хэлж болно оо (инээв).

-Та орчуулгын кинонд ихэвчлэн ямар
дүр бүтээдэг вэ?

-Ихэвчлэн эсрэг дүрд л дуу оруулдаг
ш дээ.

-Яагаад. Кинонд бүтээсэн дүрүүд
тань сэтгэлд дулаахан сайхан дүрүүд байдаг ш дээ?

-Хатуу хоолойтой болохоор тийм дүр
хуваарилдаг байх. Яхир хөгшин эрийн дүр ч юм уу.

-Одоогоор ямар кино бүтээлд ажиллаж
байна. Ер нь орчуулгын киноны жүжигчин бэлтгэл сургуулилт хэр хийдэг вэ?

-Монголын үндэсний олон нийтийн
радио телевизээр гарч буй бүхий л бүрэн хэмжээний нэг ангит кинон дээр ажиллаж байна.
Учиргүй гэртээ очоод толинд өөрийгөө хараад бэлтгэл хийгээд байхгүй л дээ. Эхлээд
орчуулгын зохиолтойгоо танилцаад найруулагч дүрээ хуваарилж өгч ерөнхийд нь чиглүүлнэ.
Хэр ажиллагаа шаардагдах кино гэдгээсээ их шалтгаална. Найруулагчийн үүргийн дагуу
дүрээ аваад 4-5 цаг бэлтгэнэ. Хэн ямар дүрд дуу оруулахыг найруулагч л мэднэ. Бид
киногоо бэлэн болгоод кино албандаа шалгуулаад шаардлага хангасан гэж үзвэл телевизийн
программд зарладаг.

-Тухайлбал, таны дуу оруулсан үзэгчдийн
сайн мэдэх дүрээсээ нэрлэхгүй юу?

-Би “UBS” телевизийн кино албанд
орчуулгын жүжигчнээр ажиллаж байхдаа ихэвчлэн олон ангит кинонд дуу оруулж байсан.
Оросын “Хоёр Таня”, энэтхэгийн “Махабахарат” зэрэг зөндөө л кинонд дуу оруулж байсан.
Дараа МҮОНРТ-ийн уран бүтээл гээд тус тусад нь нэрлэвэл маш олон бий.

-Дэлхийн шилдэг кино бүтээлүүдийг
үзэгчдэд хүргэхэд орчуулга, дуу оруулж буй жүжигчний хоолойны зохицол их нөлөөлдөг.
Яг тэр дуу хоолойгоор үзэгчдийн сэтгэлд хоногшдог. Харин орчуулгын жүжигчдийн зүс,
царайг тэр бүр мэддэгүй. Танай албанд тухайлбал ямар уран бүтээлчид хамтарч ажиллаж
байна?

-Тэгэлгүй яахав. Орчуулгын киноны
гол амин сүнс нь дуу оруулахад оршдог. Монголын гайхамшигтай олон кинонд ч орчуулгын
жүжигчид ажилласан байдгийг бид мэднэ шүү дээ. Манай албанд ахмад үеэс Соёлын гавьяат
зүтгэлтэн Дарамсүрэн, Сүрэнхорлоо гуай, Хасбаатарын Мэргэн, Ж.Тэгшээ, Мягмар, Амаржаргал
гээд олон чадварлаг орчуулгын жүжигчид ажилладаг. Ийм хамт олонтой баг болж ажиллана
гэдэг миний хувьд нэр төрийн хэрэг. Орчуулгын киноны жүжигчид бусдаасаа нэг алхам
илүү явдаг болов уу гэж боддог. Тухайн киноны жүжигчдийг нэг хараад яг тэр жүжигчний
зан ааш, төрх байдалд тохируулж дүрд дуу оруулна. Дүрдээ орохын тулд тодорхой хэмжээнд
70, 80 хувьд хувирдаг. Өдөр болгон өөр дүрд дуу оруулдаг учраас илүү мэдрэмжтэй
хүмүүс байдаг юм шиг санагддаг.

-Тэгэхээр “Тусгай салаа” олон ангит
кинонд тоглоход таны мэргэжил их түлхэц өгчээ?

-Тийм. Нөгөө талаараа “Тусгай салаа”
киноны баг бүрэлдэхүүн өмнө нь “Хэцүү анги” гээд олон ангит кинонд ажиллаж байсан
учраас их туршлагатай. Үнэхээр чадварлаг бүрэлдэхүүн. Тиймээс намайг хөтлөөд явчихсан.

-Дэндэвийн дүрд тоглохоор 800 гаруй
хүүхэд шалгуулсан гэдэг. Энэ олон хүүхдээс сонгогдоно гэдэг бас чадвар шүү. Өмнө
нь уран бүтээлд өөрийн гэсэн дүр бүтээхэд боломж, нөхцөл нь бүрдэж өгөхгүй байсан
юм уу?

-Би СУИС-ийн жvжигчний ангийг
2003 онд Соёлын гавьяат зvтгэлтэн, найруулагч С.Сугар багшийн удирдлага дор дvvргэсэн.
Оюутан байхдаа манай ангийн хэсэг хvvхэд дадлагаар “UBS” телевизэд кинонд дуу оруулагчаар
ажиллаж байлаа. Тухайн үед их сонирхолтой санагддаг байсан. Сургуулиа төгсөөд шууд
л “UBS” телевизэд орчуулгын киноны жvжигчнээр ажилласан. Ингээд БНСУ явж гурван
жил ажилласан. Солонгост хар бор ажил хийж байгаад эх орондоо ирээд “UBS” телевиздээ
хэсэг хугацаанд ажилласан. 2009 онд МVОНРТ-д орж одоог хүртэл орчуулгын жүжигчнээр
ажиллаж байгаа. Энэ мэргэжилдээ би хайртай. Харин Дэндэвийн дүрд тоглох боломжийг
манай телевизийнхэн нээж өгсөн нь их сайхан хувь ерөөл гэж боддог.

-Тухайн үед байлдагч Дэндэвт тоглохоор
гурван хүн сонгогдсон гэж ярьдаг?

-2010 онд нэг орой ажлынхаа хоёр
залуутай ажлаа тарчихаад явж байтал “Чандмань” студийн спортын албаны Баярсайхан
ах таараад “Та гурав ажил чинь тарчихсан юм бол дээшээ киноны пробонд орооч” гэлээ.
Бид гурав ч “Өө тэгье, тэгье” гээд их уриалгахан хүлээж аваад орсон чинь шалгаж
байсан хүмүүс нь “чи чинь сая шалгуулаа биз дээ” гэж байна, наймаг. Надтай төстэй
царайтай нөхөр шалгаруулалтад орж л дээ. Нэг шалгаж үзээд “Маргааш Хүүхдийн редакцийн
үүдэнд бэлэн байгаарай” гэсэн. Маргааш нь заасан газар нь яваад очлоо. Надтай адилхан
гурван Дэндэв байна. Бид гуравт нэг, нэг хуудас текст өглөө. Гурвуулаа л тэнцчих
санаатай гурван буланд очоод бэлдлээ дээ. Уран бүтээлч хүн чинь нэг ч гэсэн уран
бүтээлд тоглоод өөрийгөө сориод үзэх юмсан гэсэн хүсэл мөрөөдөл дүүрэн байгаа шүү
дээ. Текстээ уншаад шалгууллаа. Батбаяр гээд найруулагч “Та гурвыг гурил байдаг
бол нийлүүлээд нэг Дэндэв гаргачих юмсан гэж байна”. Тухайн үед Оюундарь захирал
продюсероор ажиллаж байсан юм. Оюундарь захирал ашгүй телевизийнхээ хүүхдийг авъя
гээд би азаар сонгогдсон. Энэ кинонд тоглосноороо олон сайхан уран бүтээлчтэй танилцаж,
хүрээгээ тэлсэн. Ахмад уран бүтээлчдээсээ асууж сурах зүйл байна. Зөвлөлдөх үе ч
байна. Тэр болгонд хариултаа авч байлаа. Бараг зургаан жил Дэндэв нэрээрээ олон
түмэнд дуудуулж явна. Утас дуугарна. “Байна уу Дэндэв үү” л гэдэг. Бүр Дэндэв нэрэндээ
дасчихаж дээ.

-“Тусгай салаа” киноны гол дүрийн
гурван найз одоо холбоотой байдаг уу?

-Холбоотой байлгүй яахав. “Тусгай
салаа” киноны Сүлд, Түвшин, Дэндэв гурав амьдрал дээр их сайхан андууд болсон.
“Юу байна найз аа, ажил амьдрал дажгүй юу” гээд л ярина ш дээ. Тус тусдаа ажилтай
болохоор тэр болгон уулзаж чадахгүй. Утсаар бол байнга ярина шүү. Баттөр бид хоёр
“Доз” интертайнментийн “Хөх толбот хүмүүс” кинонд хамт тоглосон. Нэгнийгээ ойлгож
тоглоход их амар дөхөм санагдсан. Франц, Германд зураг авалтаар сар гаруй хугацаанд
явж зурганд орсон. Сайхан байсан. Уг кинонд алтан үеийнхний мундаг жүжигчидтэй тоглосон.

-Хүүхдүүд том болж байна уу. Дэндэвийнх
бүл нэмээ юу?

-Эхнэр гурван хүүхэдтэйгээ амьдарч
байна. Том охин Энэрэлзаяа. Бага хоёр нь ихэр. Энх-Анар, Энх-Агар гэж хоёр хүү бий.
Одоо ч том болоод гараас гараад сайхан л байна.

-Таны хүүхэд нас Дэндэвтэй их ойр
биз?

-Би хөдөө төрсөн ч хотод цэцэрлэг,
сургуульд хүмүүжсэн. Хүүхэд байхад улирлын амралт эхэллээ л бол хөдөө буурай өвөө,
эмээгийндээ очно. Хонь хариулна. Хурга хариулна. Бас болоогүй ээ хот айлынхаа хүүхдүүдтэй
нийлээд сагс их тоглодог байлаа. Тоглож наадахаас илүү сумын төв миний сонирхлыг
их татдаг байсан шүү.

-Ямар утгаараа?

-Би хүүхэд байхдаа нэг ч удаа сумын
төв орж үзээгүй. Хичээл амарлаа, хөдөө сумын төвөөр оролгүй шууд л буурай өвөөгийндөө
очдог байсан. Тийм болохоор сумын төвд очиж үзэх юмсан гэж хүсдэг байсан. Буурай
өвөө намайг сумын төв рүү дагуулаад яваасай гэж их хүснэ. Өвөө сумын төв явахаар
гэртээ эмээдээ хань болж хурга, ишгээ харахгүй бол болохгүй. Тийм болохоор сумын
төв орох боломж олддоггүй байж л дээ, одоо бодоход. Бас нэг хүсэл хурдны морь унах.
Манай ээжийн дүү Ганхуяг ах морь уяна. Яахав, би сунгаан дээр л морь унадаг байсан.
Манай буурал ээж хүүгээ хайрлаад хурдан морь унуулах дургүй. Тиймээс бусад айлын
хүүхэд шиг наадамд хурдан морь унаад тоос татуулаад л орж ирэх юмсан гэж их боддог
байлаа ш дээ (инээв).

-Оюутан цагийн дурсамжаасаа хуваалцаач?

-Манай ангийн хамт олон ард түмэндээ
танигдсан сайхан уран бүтээлчид болж. Бид сургуулийнхаа бага тайзан дээр анх гарч
жүжиглэдэг байсан юм. Энэ тайзнаа авьяас билгээ хурцалж, ирээдүйнхээ гэрэлт замыг
засч байлаа. Манай ангийнхан гэвэл “ТВ коктейль” хамтлагийн Д.Энхбаяр, Э.Цолмонбаяр
буюу Цоомоо, “Маск” продакшны Ш.Жавхлан, “Шилдэг өнгө” продакшны Даваажаваас эхлээд
олон хүнийг нэрлэж болно. Мөн орчуулгын олон сайхан жүжигчид бий.