Categories
мэдээ цаг-үе

А.Мэнд-Орших: Байгууллагаа гар утаснаасаа удирдах программыг бид гаднын зах зээлд санал болгоно

Нью медиагруппийн ажлын байранд компьютерийн дэлгэц ширтсэн залуус бага зайд чигжүүхэн сууцгаажээ. Цахим ертөнцөд ажил өрнөж байдаг учраас Нью медиа группийн ерөнхийлөгч А.МэндОрших ажил хэргийнхээ тухай тайлбарлахдаа компьютер дээрээ зааж харуулна. Энд захирал тусдаа өрөөнд залардаггүй юм билээ. Ажилтнуудтайгаа зэрэгцэж суугаад ажилладаг. Харин бидний яриа уулзалтын өрөөнд өрнөсөн юм. А.МэндОрших нэр төрөө эрхэмлэдэг бизнес эрхлэгчдийнДаяар мөрдөх бизнес андгай”-д нэгджээ. “Өөрийн бизнест холбогдох нийт хүмүүсийн нэр төр, үндсэн эрхийг хүндэтгэн хамгаалж, аливаа ялгаварлан гадуурхах бүх хэлбэрийг эсэргүүцнэ. Өөрийнхөө болон шууд удирдлагадаа багтах бусад хүмүүсийн мэргэжлийн ур чадварыг хөгжүүлэхэд хөрөнгө оруулалт хийн ажиллана хэмээн андгайлж байнагэх мэт мөрүүдДаяар мөрдөх бизнес андгай”-д харагдана лээ. А.МэндОршихтой ярилцлаа.

Мэдээлэл технологийн компани юу үйлдвэрлэдэг юм бэ?

– Нью медиа групп дотроо “Нью медиа технологи”, Маркетингийн зөвлөх үйлчилгээ явуулдаг “Нью медиа маркетинг агентлаг”, “Нью медиа крейтив студи” (график дизайн, видео, фото) гэсэн чиглэлээр ажилладаг. Мэдээллийн технологи маань задраад, олон бүтээгдэхүүн хийдэг болчихсон. Жишээ нь өвөөгийн маань санаачилсан “Эрхэт” онлайн санхүүгийн программ байна. Онлайнаар бүртгүүлээд ашиглах боломжтой. Манай бүтээгдэхүүн гарч ирэхээс өмнө санхүүгийн бүртгэлийн программ түвэгтэй байсан. Одоо бол онлайнд нэг, хоёр товч дараад гүйлгээгээ оруулчихна, нэг товч дараад тайлангаа гаргачихна. “Хишиг” хүний нөөцийн программ, “Ханлиг” гээд байгууллагын дотоод удирдлагын программ байна. Том байгууллагууд тухайлбал, Сүхбаатар дүүргийнхэн манай хийсэн программаар ажлаа явуулдаг. Иргэдээс ирсэн өргөдөл гомдлыг нэг цэгт хүлээж авдаг. Түүнийгээ файл болгоод, хүмүүс рүүгээ цохолт хийгээд илгээчихдэг гэсэн үг. Энгийнээр хэлбэл цахим оффис гэсэн үг юм уу даа. “Гэрэгэ” гэдэг нь цахим хуудас бүтээдэг программ. Mazаalai.biz гэж ажлын байрны программ бий. “Шилдгүүдийг зараар бус соёлоор” гэсэн уриатай. Ажилд орно гэдэг тухайн хүний карьерт чухал зүйл. Гэтэл өнөөдөр залуучууд сонголт хийхдээ тухайн байгууллагын соёл, хүндээ хандсан арга хэмжээ, үнэт зүйлийг харахаас илүү сохроор сонголт хийдэг. Ажил хайгч тухайн байгууллагад материалаа илгээхээсээ өмнө ажилтануудынх нь яриаг сонсоод, байгууллагын орчны зургийг үзээд сонголт хийх боломжийг бид олгосон.

Ийм программ хэр эрэлттэй вэ?

-Одоо 71 байгууллагын танилцуулга, байгууллагын дотоод соёлын тухай мэдээлэл бий. “Таван богд” группийг үзье гэхэд хамт олны зураг нь байна. Энэ компанийн нээлттэй ажлын байрны мэдээллийг харчихна. Хүмүүс байгууллагынхаа тухай юу гэж боддог. Байгууллага нь хүндээ чиглэсэн ямар бодлого явуулдаг тухай мэдээлэл, ажлын зарууд нь байдаг.

Сампин барьсан ахмад санхүүч, компьютертэй залуу үеийн хослол өвөрмөц санагдаж байна. Өвөөтэйгөө ер нь их ойлголцдог гэсэн үг үү?

-Би өвөө, эмээгийн хүүхэд.Намайг төрүүлээд л ээж аав хоёр Орос руу сургуульд явчихсан. Би Ж.Нямсүрэн, Х.Оюун гэдэг хоёр хүний бүтээгдэхүүн. Өвөөтэй ойр. Өвөөгөө байгаа дээр энэ программыг бүтээе гэсэн бодол байсан. Чаддаг юмаа энэ программд шингээж үлдээх өвөөд ч сайхан. Олон ч шавьтай. Аль ч байгууллагад очиход “Ж.Нямсүрэн багшийн программ ш дээ” гээд мэддэг. Өвөө нийгэмд тустай байх гэдгийг онцолсон. Жижиг, дунд 50 гаруй мянган хэрэглэгч манай программыг төлбөргүй ашигладаг. Аудитын байгууллага гээд арай томууд нь төлбөртэй ашиглаж байгаа. Үнэнийг хэлэхэд энэ салбарт хийсэн том хувьсгал. Ямар ч оюутан, бизнес эрхлэгч энэ программыг ашиглаж болохоор видео гарын авлагууд байрлуулсан.

Бизнесээ анх эхлэхэд амаргүй байсан уу, мэдээлэл технологийн ажлыг ойлгоход хэцүү санагддаг?

-Анх компани “Нью медиа маркетинг агентлаг” нэртэй байлаа. 2010 онд энэ компанийг байгуулахдаа “Бизнес эрхлэгчид ээ, та нар ойлгоорой. Фэйсбүүк, твиттер, инстаграмм эрчээ авч байна. Та нар цахим хуудастай байх ёстой. Хэрэглэгчээ мэддэг байх ёстой” гэхэд ойлгодог хүн ховор байлаа. Фэйсбүүк, твиттерээр яаж манайх бүтээгдэхүүнээ сурталчлах юм гэдэг. Олон юм тайлбарлана, хэлнэ. Өнөөдөр фэйсбүүк мэдэхгүй бизнес эрхлэгч байхгүй. Твиттер мэдэхгүй улстөрч байхгүй болчихлоо. Анх С.Батболд Ерөнхий сайдад “Та твиттер ашиглах ёстой. Фэйсбүүктэй, өөрийн гэсэн вэбтэй байх ёстой” гээд твиттер, вэб хийж өгч байлаа. 2010 оны сүүлээр бид “Монгол блогчид” наадам хийсэн. Цахим орчинд сэтгэдэг, бичдэг хүмүүс цугласан. Үүнээс хойш манай бизнес эрхлэгчид бага багаар фэйсбүүкийг ашигладаг, хэрэглэгчтэйгээ харьцдаг, янз бүрийн уралдаан зохиодог болсон.

Фэйсбүүкийг илүү үр дүнтэй ашиглахын тулд яах ёстой вэ?

-Хүмүүс чихээ бөглөж сурч байна. Хэт их мэдээлэл дунд би энэ сувгийг үзнэ, энийг үзэхгүй гэдгээ мэддэг болсон. Сонин, сэтгүүлийн хувьд ч сонголтоо хийдэг. Твиттер, фэйсбүүкийг ч богино хугацаанд, үр дүнтэй ашиглах тухай ойлгодог болсон. Бид тухайн байгууллага, хувь хүнийг хэрэгтэй хүмүүстээ, оновчтой сувгаар хүрэх арга замыг нь тодорхойлдог. Үндсэн үйл ажиллагаа маань ийм. Гэхдээ энэ бол дотоодын зах зээлд чиглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ маань юм. Бидний гадаад зах зээлд хандсан ажил танд илүү сонирхолтой байх болов уу. 42 хүнтэй “Whatsup” гэдэг компани 19 тэрбум ам.доллараар Фэйсбүүкт зарагдлаа. Энэ бол технологийн компанийн хувьд том худалдан авалт болсон. Гэтэл Монгол Улсын ДНБ 12 тэрбум ам.долларт багтдаг шүү дээ. Энэ юу гэсэн үг вэ. “Whatsup” гэдэг нь гар утасны чатын апликейшн. Хоорондоо утсаар ярина, чатална, зураг илгээнэ. Хүн их ашигладаг, хэрэглээ нь өндөр, сар болгон 300-400 хувийн өсөлттэй байсан апликейшн. Өнөөдөр мэдээлэл, технологийн салбар гэдэг асар том боломж юм гэдгийг энэ харуулж байгаа юм. Америкт цагаачилж очсон, тухайн үедээ “Yahoo”, “Google”-д ажиллаж байсан хоёр инженер нийлж хийсэн ажил. Бид бас л энэ компани шиг зах зээлд үнэлэгдмээр байна. Энэ л бидний гэрэлт ирээдүй. Өнөөдөр Монгол Улс өгөгдлөө зөв ойлгож чадахгүй байна. Бид гуравхан сая хүнтэй. Ийм цөөхөн хүмүүс толгойдоо мэдлэгтэй байж л хөгжинө. Мэдлэгт суурилсан эдийн засгийг бүтээх иргэн л бэлтгэх ёстой.

Гадаад зах зээл рүү та бүхэн ямар бүтээгдэхүүн санал болгож байгаа вэ?

-Бид таван жил дотоодын зах зээлд үйл ажиллагаа явуулсан. 40 гаруй IT-гийн инженертэй. Нийтдээ 80 гаруй хүнтэй компани. Бид 2012 оноос хойш гадаад зах зээлд хандсан гурван бүтээгдэхүүн хийж үзсэн. Амжилтгүй болсон л доо. Гэсэн ч бид маш том туршлага хуримтлуулсан. 2015 оноос хоёр бүтээгдэхүүн зэрэг хийж байгаа. Үүнийгээ гадаад зах зээлд сойно. Тууштай ажилласны эцэст нэг өдөр гадаад зах зээлд гарна даа. Дотоодын зах зээл IT-гийн компанид хангалтгүй. Бид яагаад үйл ажиллагаагаа өргөжүүлээд байна гэдэг зах зээлтэй холбоотой. Түүнээс биш бид фэйсбүүк шиг юм уу, Whatsup шиг нэг юмаа төгс болгохын төлөө ажиллах хүсэл зориг бий. Нэг юм руу төвлөрөхөөр зах зээл ханачихаар бэлэн мөнгөний урсгал багасаад, цалингаа тавьж чадахгүйд хүрнэ. Тэгэхээр бид санхүүгийн салбарт программ хийж байснаа “Ханлиг” гээд байгууллагын дотоод удирдлагын салбар руу орох жишээтэй. Гадаад зах зээл рүү хандсан бүтээгдэхүүнээ хийгээд, материалаа илгээгээд, бид ийм юм хийчихлээ. Хөрөнгө өгөөч гэж ханддаг. Бид гадаад зах зээлээс хөрөнгө босгож чадаагүй. Тэр болгонд хүнд байсан. Хүнд гэдэг нь сэтгэл санааны хувьд биш санхүүгийн хувьд хүнд туссан. Нэг бүтээгдэхүүнээ хийх гэж дор хаяж гурваас найман сар болдог. Тэгэхэд цалингаа тавьж чадахгүй болчихдог. Тэгээд дотоод зах зээлээ өргөжүүлэхгүй бол болохгүй юм байна гэдгийг ойлгосон. Гэхдээ л гадаад зах зээл рүүгээ бүтээгдэхүүнээ хийсээр байгаа. Нэг өдөр мөнгө босгоод сайн түүх бий болгоно. Монгол инженерүүдийн мэдээлэл технологийн компани гадаадын зах зээлд хөрөнгө босгожээ гэдэг мэдээлэл монголчуудад хэрэгтэй. Тэгвэл IT-гаар сурч байгаа залуучууд мөрөөдөлтэй болно.

Нууц биш бол гадаадад санал болгож байгаа бүтээгдэхүүнийхээ тухай яриач?

-“Team on” гэдэг нь байгууллагаа гар утаснаасаа удирдана гэсэн үг. Нээлттэй эхийн бизнес загвар барьж байгаа. Төлбөргүй, хэн дуртай нь татаж аваад өөрийнхөө сервер дээр суурилуулаад ажиллах боломжтой бүтээгдэхүүн.

Төлбөргүй программаас яаж мөнгө босгох юм бэ?

-Нээлттэй эхийн программчлалаар мөнгө босгож байгаа компаниуд олон бий. Мөнгөө хэрэглэгчээсээ босгоно. Хүн их ашигладаг болчихвол рекламаараа байна уу, бусад хөгжүүлэгч нарт бүтээгдэхүүн хийж зарах боломж олгодгоороо ч юм уу мөнгө олох боломжтой.

Байгууллагаа гар утаснаасаа удирдана гэхээр яадаг юм бэ. Дарга хаана ч явж байж болно гэсэн үг үү?

– Хөгжилтэй орнуудад байгууллагаа удирдах технологи тийм байх ёстой гэсэн хүлээлттэй байдаг. Энэ программууд гаднын зах зээлд зориулагдсан. Эхний ээлжинд хүнд хэрэгтэй бүтээгдэхүүн хийж, олон хэрэглэгчид хүрэх, тодорхой хэмжээнд хөрөнгө босгох зорилготой. Нийт ажилтнуудын холбоо барих мэдээлэл, хэзээ ажилд орсон, төрсөн өдрийн мэдээллийг захиралд өгнө. Таны төрсөн өдөр болоход “Төрсөн өдрийн мэнд хүргэе”, “Та манай байгууллагад ажилд ороод гурван жил болсон байна. Баяр хүргэе. Хамтдаа байхдаа баярладаг” шүү гээд захирлаас мессэж ирэхэд ажилтан баярлана шүү дээ. Хүнээ дээдэлдэг, хайрладаг компанийн захирал, удирдлага, менежерүүд, баг хамт олонд зориулсан санаа л даа. Байгууллага дотроо чатална. Тэр юу болж байна, энэ юу болж байна гээд харилцчихна. Байгууллагын мэдээ мэдээлэл гар утсан дээр ирнэ.

Иймэрхүү программ байдаг бол заавал оффист суух шаардлагагүй болох байх л даа?

-Ер нь тэгсэн үг. Манай байгууллагын соёл ч тийм. Та өнөөдөр манайд 80 хүн олж харахгүй. Бид үр дүнд суурилсан ажлын орчинтой. Манай ажилтнууд ажлын цагт баригддаггүй. Ажлын үр дүн л чухал. Жишээлбэл IT-гийн хүмүүс яагаад манайд татагддаг гэхээр хүүхэдтэй болдог, аавын өдөр гээд 14 хоног ч юм уу сарын чөлөө өгдөг. Гэхдээ тэр хэзээ ч хангалттай биш байдаг. Аав нар ажлын цагаа өөрөө зохицуулах сонирхолтой. Эхнэр нь багш учраас өдөр нь хүүхдээ хараад, орой нь ажлаа хийдэг аав манайд бий. Бид ийм зарчмаар ажиллаад, зургаа дахь жилдээ орж байна. Байгууллага дотроо trello гэж программ ашигладаг. Энэ программ руу орж харахад манай багууд байж байна. Төлөвлөсөн ажлууд ийм байна. Нийт хүн нь эндээ байна. Төслийн менежмент хийж байгаа ажлууд нь юу болж байна. Вэбийн дизайны хийж байгаа ажлууд нь юу болж байна. Программ хөгжүүлэлтийн ажил нь юу байна гээд компьютероосоо харчихна. Энд ажилтнууд хоорондоо харилцана. Ажил үндсэндээ цахим орчинд явдаг.

Ингэхэд А.МэндОрших ямар сургууль төгссөн бэ?

-Би нэгдүгээр сургууль төгсөөд, ШУТИС-ийн КТМС-ийг бизнесийн удирдлагаар дүүргээд, 2007-2010 он хүртэл Америкт байсан. Сургуульд сурч байгаад, бизнес хийж үзээгүй байж бизнесийн удирдлагаар магистрт сурна гэж юу байсан юм бэ гээд орхисон. Одоо бол эхнэр, гурван хүүхэдтэй. Манай эхнэр Нью медиаг үндсэндээ авч явдаг хүн. Гүйцэтгэх захирал хийдэг. Би бол гадаад зах зээлд хандсан бүтээгдэхүүнээ хариуцдаг. Манай эхнэр Б.Наран “Хас” банкинд ажиллаж байсан. Санхүү үйл ажиллагааг удирдахад зориулагдсан хүн л дээ.

Орчин үеийн амьдралын хэв маягтай залуу өмнө зогсч байдаг. Гэхдээ л эмээ, өвөө дээрээ өссөн гэхээр ертөнцийг үзэх үзэлд нь хөгшчүүлийн нөлөө байж таарах нь?

-Манай өвөө бол санхүү, нягтлан бодох салбарын амьд түүх. Өвөө ажлын хэнээтэй хүн. Эмээгийн зохицуулалтгүйгээр хэцүүднэ. Би ямар өгөгдөлтэй хүн юм бэ, ямар орчинд өслөө гээд өөр рүүгээ харахад эмээгийн зааж хэлж байсан санагддаг. Юмыг чин сэтгэлээсээ хийх, юмны ард гарахыг эмээ өөрийнхөө амьдралаар үлгэрлэсэн. Амралтын өдөр Бэлх, Дамбад очоод хажууд нь байж байхад л сураад хөгжөөд байдаг. Намайг багад өвөөгийнх ногоо тарьдаг жаахан газартай. Ногоогоо услах ажилтай. Хоёр гурван поошигтой. Гол руу явж усаа зөөнө. Нэг поошигондоо ус авчихаарай гэсэн бол урмын үг сонсох гээд хоёр поошиг дүүргэхийг бодно. Энэ хандлага ирээдүйд хэрэг болдог. Би “Бага амлаад ихийг хийвэл хүн баярлана” гэж хүмүүстээ хэлдэг. Бага амлаж, давуулан биелүүлдэг байя гэж компани дээр ч яригддаг. “Эмээ шиг л эхнэр олж авна” гэж боддог байлаа. Олж авсаан. Амжилтанд хүрсэн эр хүний ард түүнээс илүү чадвартай эмэгтэй хүн байдаг гэдэгт итгэдэг.

Ийм нэг залуу хүүхдээ яаж хүмүүжүүлдэг вэ?

-Том хүүдээ хэлдэг үгүүд бий. Суусан газраасаа шороо атга гэдэг. Үүний утга нь юу билээ гэхээр хүү маань “Шинэ юм сурах” гэж хариулдаг л даа. Эр хүн зоригтой бол чоно чацга алдана гэдэг. Зоригтой байх, өөрийгөө илэрхийлж сурах гэсэн утгатай.

Categories
мэдээ цаг-үе

Хандгайд тийрүүлсэн баавгай ч амьд гарахад бэрх

Монгол Улсын төдийгүй дэлхийн бусад орны “Улаан ном”-ын нэн ховор зүйлд багтаж, устах аюул нүүрлээд буй амьтдын нэг нь хандгай юм. Дэлхий дээр Англи, Хойд Америкийн “Moose”, Англи, Евро Азийн “eLk Euroasian eLk”гэх төрлийн зүйл байдаг. Хандгайг дотор нь 6-7 дэд зүйлд хуваадаг. Хамгийн хүчирхэг том бие, эвэртэй нь Аляскийн хандгай юм. Манай оронд шивэр хандгай буюу Сибирский лось, Хар мөрний хандгай буюу уссурийский лось гэсэн хоёр зүйл бий. Хар мөрний хандгайн зүйл нь Монгол орны зүүн хэсэгт Их Хянганы салбар уулс, Халх Нөмрөгийн Дархан цаазат газарт 2004 онд 73 тоо толгой тоологдсон байна. Харин шивэр молцог хандгай Монгол орны Хэнтий, Хөвсгөлийн тайга, Онон, Хэрлэн, Туул, Хараа, Ерөө, Минж голын ай саваар мөн Далбай голуудын сав, Хангайн нуруудын хойд хэсэг болох Бүтээлийн нуруу, Бүрэнгийн нурууны зүүн хэсэг газруудад, Хөвсгөл аймгийн Рэнчинлхvмбэ, Улаан уул, Цагаан vvр, Чандмань-Өндөр сумын нутагт тархан суурьшдаг. Дэлхийд Канад, АНУ, Норвеги, Чех, Словак, Хорват, Швед, Польш, Унгар, Финлянд, Румын, Латви, Литва, Эстони, Украин, Беларусь, ОХУ, Казахстан, БНХАУ, Монгол Улсад тархжээ. Хангайн нурууны хойд хэсгийн Бүтээлийн нуруу, Бүрэнгийн нурууны зүүн хэсгээр хандгайтай хэмээн амьтан судлаач, сонирхогчид ярьж байна. Хандгай нь туруутны багийн бугынхан овогт багтдаг. Нүсэр бие, асар том эвэртэй энэ амьтан хамгийн аглаг, өндөр, буйд хөвчийн ууланд голдуу байх бөгөөд голдуу ганцаараа явна. Хандгайн эрийг манж, эмийг нь сүндэс, төлийг нь хотол, хоёр настайг нь хохь, гурван настайг нь тозуул гэдэг.

БИЕИЙН ОНЦЛОГ

Хандгай, хар халтар, халиун, бор халтар зүстэй, хөлийн хэсэг нь бор саарал байна.Хүзүүндээ хос молцогтой. Эр хандгай омлуур дороо уртавтар зогдор, сэрвээн дээгүүрээ урт үстэй. Биеийг нь нарийн сайн дүрсэлбэл сэрвээ талаараа төвгөр, нуруу хотгор, зоо нуруу нь төвгөр, чихний хойгуур аман хүзүүгээрээ хотгор байна. Хэдийгээр болхи том биетэй боловч үргэж хулжин зугтахдаа маш сайн. Цагт 55 км хүртэл хатирдаг. Нэгэнт зугтан хөдөлбөл ойр зуур тогтохгүй бүр алслан оддог байна. Монгол орны хамгийн том амьтан болох хандгайн биеийн урт нь 2-3 метр, сэрвээний өндөр 2.4 метр хүрдэг бөгөөд амьдын жин 300-500 кг хүрдэг ажээ. Тэр дундаа манж данхгар толгой, сүрлэг том эврээрээ гойд ялгардаг. Манжийн эвэр гуравдугаар сараас ургаж долдугаар сарын сvvлчээр ясжиж гvйцэх бөгөөд арваннэг, арванхоёрдугаар сард унадаг байна. Ясан эврийн жин нь 10-26 кг хүрдэг аж. Хандгайн талаар амьтан судлаач сонирхогчдын групп, анчдын хууч яриа олон байх ажээ. Нэгэн анчин “Хандгайн эврээр айлд сандал хийгээд тавьсан байхыг харaхад дээр нь 6-7 хүн суухаар том байж билээ” хэмээн хуучилсан байна. Манжийн гавлын овгороос уруулын үзүүр хүртэл хэмжилт хийхэд 69 см, бүдүүн хүзүүний угаар 81 см, нарийн хүзүүгээр 48 см, сэрвээний товгороос сүүлийн уг хүртэл метр 81 см, сүүл 16 см байсан талаар мөн нэгэн өвгөн анчин дурджээ.

Дайснаас биеэ хамгаалах гол зэвсэг нь далбагар том эвэр болоод хүчит дөрвөн туурай нь юм. Ямар нэгэн амьтан руу довтлохдоо мөргөх, цавчих, тийрэх хөдөлгөөн хийдэг. Хандгайн ийм дайралтад өртвөл хүн битгий хэл хөвчийн хүрэн баавгай ч амьд гардаггүй гэлцдэг. Сибирийн тайгад ийм нэгэн явдал болжээ. Ороо нь орсон манж руу ойн баавгай дайрчээ. Гэтэл хандгай нүсэр эврээрээ баавгайг аварга том хуш модтой нэвт хадчихсан байна. Баавгайн бие бараг хоёр хэсэг хуваагдсан бөгөөд дайралтад өртсөн хуш модонд онги татсан хэдэн том гүн зураас үлдсэн байжээ. Ийм ч учраас хулгайн анчид хандгайн дайралтаас ихэд болгоомжлох бөгөөд туршлагагүй зарим нь хүчит цавчилтад нь өртөн амь үрэгдсэн тохиолдол ч их гарч байжээ.

ҮРЖИЛ, ХООЛ ТЭЖЭЭЛ, АМЬДРАЛЫН ОНЦЛОГ

Энэхүү амьтан нь байгальд 10-12, зохиомол орчинд 20-22 насладаг аж. Эр, эм хандгайн аль аль нь хоёр насандаа үржлийн чадвартай болсон байх бөгөөд 4-5 насандаа биеийн өсөлт гүйцдэг. Орооны цаг нь есдүгээр сараас нэгдүгээр сар хүртэл үргэлжилж эм хандгай есөн сар хээлээ тээгээд хавар тав, зургадугаар сард төллөдөг. Залуу сүндэс эхний жилдээ нэг, хөгшин сүндэс ихэр, хааяа гурван ходол гаргана. Нялх ходол 10-12 минутын дараа хөл дээрээ тэнцдэг байна. Хандгайн сүү үхрийн сүүнээс тав дахин их буюу 12-16 хувийн тослог уурагтай.

Хандгайн уруул уян хатан хөдөлгөөнтэй болж доод уруулыг нь давж унжсан байдаг нь улиас, бургас зэрэг модлог ургамлын мөчир, нахиаг тасалж идэхэд зохицсонтой холбоотой. Гол хоол тэжээл нь алирс, будаан, сөөгөн хус, бургас зэрэг ургамал юм. Оросын эрдэмтдийн судалгаагаар хандгай нь 149 төрлийн ургамлаар хооллодог байна.

Зөвхөн минж хандгай нь том хавтгай, орой хэсгээрээ олон салаалсан эвэртэй бөгөөд багалзуур орчим том арьсан унжлага молцогтой. Хар мөрний молцог хандгай нь шивэр молцог хандгайтай биеэр ойролцоо боловч том хавтгай эврийн салаанууд нь богино бөөрөнхийдүү хэлбэртэй байна. Тэр утгаараа 1990-ээд оныг хүртэл Хар мөрний хандгайг бугын эрлийз хэмээн буган хандгай гэж нэрлэж байв. Болхи баараг биетэй, данхгар том толгойтой ч энэ амьтан усанд сайн сэлэхдээ минжнээс дутахгүй. Томоохон гол, нуурыг торох юмгүй сэлэн гатлах бөгөөд урин дулаан зун, намрын цагт биеэ бүхэлд нь далд ортол усанд орох дуртай гэнэ. Нууранд өдөржин өнжихдөө ёроолын болон хөвөгч ургамлаар хооллодог. Хандгайн гол дайсан нь чоно, баавгай, шилүүс бөгөөд нохой зээх хааяа нялх ходолд халддаг.

Бэлчээр, идээшил нутаг нь халиун буга, бор гөрөөс, зэрлэг гахай зэрэг амьтадтай давхацдаг тул идэх хоол, уух уснаасаа эхлүүлэн өрсөлдөх асуудал байнга гарна. Тэр бүхэнд манж л зүтгэж бодол сэтгэлээ чилээж нялх ходол, томоогүй тохь, тоомжиргүй тозуул, эрх сүндэс зэрэг бүл сүргээ чоно, баавгайн дайралтаас хамгаалах, хөвч тайгадаа амар жимэр амьдрах, нүүдэл суудал хийх гээд бүх ачааг нуруундаа үүрнэ. Түүнчлэн хандгай хүйтнийг тэсвэрлэхдээ тун сайн. Өвлийн их цас унасан цагт дээшээ огшин байрлаж амьдрах дуртай.

Хүглэгэр сайхан биетэйгээ адил их бодь, хэнэггүй амьтан аж. Тэр бүр юмнаас цочиж үргээд байхгүй, “юу л болоо аж” гэсэн байдлаар алс дээгүүр харж явдаг. Аливаа юмыг сайн таньж байж хөдлөн зугтана. Тухайлбал, хүн түүнийг гэнэт харчихаад хөдлөхгүй зогсвол, тэр ч учрыг нь олтлоо хөдлөлгүй зогсдог зантай юм. Мөн гэр, фермд тэжээхэд амархан дасдаг бөгөөд нэгэнт дасчихвал туйлын эрх амьтан хэмээн амьтан сонирхогчид бичжээ.

Хэдийгээр нэн ховордоод байгаа хэдий ч шунаг сэтгэлтэй хулгайн анчид, хууль бус наймаачид эл амьтанг агнасан хэвээр байна. Аль 1953 оноос хуулиар агнахыг хориглосон ч анчид түүний олон зүйлийг нь авахын тулд алдаг. Хандгайн арьсаар нь хөм хийдэг бол үсээр нь нарийн бийрийн үс хийнэ. Хөлийнх нь арьсаар урт түрийтэй, бат бөх ангийн гутал хийж өмсөх явдал хангай хөвчийн анчдын дунд нэлээд дэлгэрч байжээ. Хандгайн мах амтаар шилдэг сайнд орох бөгөөд ямар ч хоолонд хэрэглэж болдог аж. Харин уруулынх нь мах хонины хэлтэй адил маш сайхан амттай гэлцэх бөгөөд урьд хаад ноёдын зоогт тэргүүн зэргийн хоол болдог байжээ.

Намрын цагт, нэн ялангуяа наймдугаар сард тарга тэвээрэг хамгийн сайн байна. Эвэр нь бугын эврээс тэс өөр бөгөөд салаа бүхэн нь үргэлжилсэн хавтгай байна.Эврийг нь бугын эвэр шиг тийм өргөн дэлгэр хэрэглэхгүй ч эврийн ясаар нь сумны болцуу хийдэг юм.

Хандгай мөн бугын адил марцанд орно (Марц гэдэг нь хужирлаг шороотой эрэглэсэн хэсэг газрын нэр). Хандгай хавар, намрын цагт намаг дор газар байх дуртай. Гэхдээ дан ус цөөрмийг дагана. Хуучны хашир анчид шархадсан хандгайн хойноос хөөх хэрэггүй гэж захидаг байжээ. Хэрэв аргагүй хөөх хэрэг тохиолдвол мөрдөн хөөж болохгүй мөрийг орхиж, холуур тагнан хайх хэрэгтэй.Учир нь тэр амьтан мөрөө дүгрэглэн эргэж, ирсэн замын ойр мөрдөн ирэх хүнийг тосно гэдэг билээ. Мөн тэрбээр буудуулж шархадвал хоёр км гаруй газар төвөггүйхэн давхих бөгөөд, бүх цус нь толгой, эвэр рүү нь юүлэгдэж үхдэг гэлцдэг.

Анчдын хууч яриа болон амьтдын сонин хачин ярианд хандгай үхэр болон морь зэрэг амьтадтай дотносон нөхөрлөх, найзлах, бие биенээ хамгаалан амьдарч байсан тохиолдол их байдаг аж.

Хандгай устаж болзошгүй “A 2 cd” болон “a 3 d” зэрэглэлд багтах бөгөөд Монголд 1953 оноос агнахыг хуулиар хориглож, хоёр салбар зүйлийг нэн ховор зэрэглэлд бүртгэн хамгаалсан. Монгол Улсын Улаан номын хоёр удаагийн хэвлэлд нэн ховор зэрэглэлээр бүртгэгдсэн. Хандгайн тархац нутгийн 30 орчим хувь, Хар мөрний молцог хандгайн бүх тархац нутаг нь Нөмрөгийн Дархан цаазат газарт орж, хамгаалж байна.

Categories
мэдээ соёл-урлаг

Алдарт “Цөмөөхэй”-д 220 хүүхэд бүжиглэжээ

Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Д.Алтанхуягийн дэглэлтээр УДБЭТ-ын тайзнаа дэлхийн алдартай “Цөмөөхэй” балет оны өмнөхөн тоглосон билээ. Зургаан удаа тоглогдохдоо үзэгч хүүхэд багачуудыг огтхон ч уйдаагаагүй энэхүү тоглолтын талаар балетчин Д.Алтанхуяг хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа “Дэлхий олон оронд тоглогдож буй энэхүү балет сүүлийн жилүүдэд манай улсад тоглоод эхэлчихлээ. Үзэгчдийн ч гэсэн хүсэн хүлээдэг балетын нэг боллоо. Энэ балетад тоглосон хүүхдүүд маань үнэхээр сэтгэл хөдөлгөлөө. “Цөмөөхэй -2015” тоглолтод нийт 220 хүүхэд оролцлоо. Тэднээс хамгийн бага нь 7-8 настай. Эндээс харахад балетын урлаг өнөөдөр маш сайн хөгжиж байгаа нь харагдаж байна. Жигүүр далиа дэлгэж буй бяцхан бүжигчдийн маань сэтгэл ямар их хүсэл мөрөөдлийг тээж байгаа нь харагдлаа. Мөн бяцхан бүжигчдийн арын албыг авч яваа багш, гэр бүлийнхэнд чин сэтгэлээсээ баярлаж байгаагаа хэлмээр байна” гэжээ.

“Цөмөөхэй” балетын түүхээс сонирхуулахад, анх Германы зохиолч Е.Т.А.Хоффман 1815 онд “Цөмөөхэй” нэртэй үлгэр зохиожээ. “Хунт нуур”, “Нойрсож буй гүнж”, “Дон Кихот” зэрэг алдарт балетуудыг зохиосон Петр Ильич Чайковский тус үлгэрээс сэдэвлэн 1892 онд “Цөмөөхэй” балетыг бичиж, өдгөө дэлхий дахинд алдартай болсон түүхтэй. “Цөмөөхэй” балетыг Орос, Монгол, Америк мөн Европын орнууд шинэ жилийн баяр болгоноор тоглодог уламжлалтай юм.

Categories
мэдээ улс-төр

Засгийн газар оны эхний хуралдаанаараа ямар асуудлууд хэлэлцэх вэ?

Ирэх даваа гариг буюу нэгдүгээр сарын 4-ний өдөр Засгийн газрын энэ оны анхны хуралдаан болно. Энэ өдөр Засгийн газар нэлээд олон чухал асуудлыг хэлэлцэхээр төлөвлөжээ. Нийт 13 асуудал хэлэлцэж, салбарын сайд нарын танилцуулгыг сонсох аж. Ингээд Засгийн газрын 2016 оны эхний хуралдаанаар хэлэлцэх асуудлуудыг сонирхуулъя.

1. Хотжилт ба эрүүл мэнд үндэсний хөтөлбөр батлах тухай /Ц.ОЮУНБААТАР/

2. “Дэлхийн монголчууд” хөтөлбөр батлах тухай /Л.ПҮРЭВСҮРЭН/

3. “Монгол Улсын гадаад сурталчилгаа”-ны хөтөлбөр батлах тухай /Л.ПҮРЭВСҮРЭН/

4. Монгол Улс, Европын Холбооны хамтарсан хорооны хуралдааны дүнгийн тухай* /С.БАЯРЦОГТ, Л.ПҮРЭВСҮРЭН/

5. Улсын Их Хурлын гишүүн Ч.Хүрэлбаатар нарын санаачлан боловсруулсан Статистикийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлд Засгийн газраас өгөх санал, дүгнэлтийн тухай /Д.ДОРЛИГЖАВ/

6. Концессын гэрээ байгуулах зөвшөөрөл олгох тухай (Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан суманд ХАА-н үйлдвэрлэл, технологийн парк байгуулах тухай) /Д.ЭРДЭНЭБАТ/

7. Тогтоолын хавсралтад өөрчлөлт оруулах, журам батлах тухай (Газар эзэмшүүлэх дуудлага худалдаа явуулах журам, Газар эзэмшүүлэх төсөл сонгон шалгаруулалт явуулах журам) /З.БАЯНСЭЛЭНГЭ/

8. Гарын үсэг зурах эрх олгох тухай (Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээс хууль бусаар гаргасан үлэг гүрвэлийн олдворуудыг Монгол Улсад буцаан олгохтой холбоотой асуудал) /Л.ГАНТӨМӨР/

9. Боловсролын салбарт хамтран ажиллах тухай (Монгол Улсын Засгийн газар, Холбооны Бүгд Найрамдах Бразил Улсын Засгийн газар) /Л.ГАНТӨМӨР/

10. Хэлэлцээр батлах тухай (Цэргийн салбарын санхүүгийн хамтын ажиллагааны тухай, Бүгд Найрамдах Турк Улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр) /Ц.ЦОЛМОН/

11. Хүний хөгжлийн сангийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл* /М.ЭНХСАЙХАН/

12. Эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлийн 2016 оны хэмжээг тогтоох тухай /С.ЭРДЭНЭ/

13. Бусад асуудал* /Ч.САЙХАНБИЛЭГ/

Танилцуулах асуудал

1. Орчны эрүүл мэнд үндэсний хөтөлбөрийн төгсгөлийн үнэлгээний тухай /Ц.ОЮУНБААТАР/

2. Монгол Улсын Шадар сайд ШХАБ-ын хуралд оролцсон дүнгийн тухай /Ц.ОЮУНБААТАР/

3. Засгийн газрын хуралдааны нэгдсэн мэдээллийн тухай* /С.БАЯРЦОГТ/

4. Байгаль орчин, ногоон хөгжил, аялал жуулчлалын сайдын гадаад томилолтын дүнгийн тухай /Н.БАТЦЭРЭГ/

5. Эрчим хүчний салбарын 2015 оны үйл ажиллагааны тайлангийн тухай* /Д.ЗОРИГТ/

Тайлбар: *Материалыг хуралдаан дээр тараана гэж төлөвлөсөн байна.

Categories
мэдээ нийгэм

Нурангид дарагдсан дөрвөн хүний гурвынх нь амийг аварч чаджээ

Шинэ оны өмнөхөн Налайхын уурхайд осол болж, дөрвөн хүн нурангид дарагдаад байсны гурвынх нь амийг Уул уурхайн аврах багийнхан аварсан байна. Уг нуранги дээр ажилласан аврагчидтай холбогдож, болсон явдлын талаар тодрууллаа. Аврах ажиллагаанд уул уурхайн аврах ангийн 34 албан хаагч, зургаан техник хэрэгсэлтэйгээр ажиллажээ.

2015 оны арванхоёрдугаар сарын 30-ны өдөр Налайх дүүргийн гуравдугаар хороо, “Сүмбэр худаг” компанийн эдэлбэр газарт үйл ажиллагаа явуулдаг иргэн Х-ийн бичил уурхайд нуралт үүсчээ. Ингээд дөрвөн иргэн нурангид дарагдсан байна. Иргэдийг нурангин дороос аврахын тулд ОБЕГ-ын Уул уурхайн аврах ангийн бүлэг эрэн, хайх ажлыг зохион байгуулжээ. Нуралт газрын гадаргаас 60 метрийн гүнд үүссэн байна. Аврагчид нурангид дарагдсан хүмүүсийн байршлыг тогтоож, аврах ажиллагааг явуулжээ. Гэтэл нэгийнх нь байршил тодорхойгүй болж, аврах ажиллагааг үргэлжлүүлэхэд хүндрэл учирсан байна.

Эрэн, хайх ажлын явцад хүчилтөрөгч 19 хувь, бусад хий хэвийн, уулын малталт давчуу, ажлын мөргөцөг нурсан, дахин нуралт үүсэх аюултай байжээ. Аврагчид 24 метр.куб уулын цулыг зөөвөрлөж, рам, бэхэлгээ тавьж, аюулгүй байдлыг хангаж ажиллажээ. Аврах ажиллагаа 12 цаг үргэлжилсэн бөгөөд нуралтад хөл нь дарагдсан 26 настай залууг шөнийн 01:15 цагт гарган авсан бол бүсэлхийнээс доод хэсэг нь дарагдсан байсан иргэн 37 настай Н-ийг 02:35 цагт гаргаж авчээ. Мөн бүтэн биеэрээ дарагдсан байсан иргэн 23 настай М-ийг өглөөний 06:34 цагт уурхайн гүнээс эсэн мэнд гаргаж эмнэлэгт хүргэжээ. Харин байрлал нь тодорхойгүй байсан 22 настай залуугийн амийг аварч амжаагүй байна. Талийгаачийн цогцсыг цагдаагийн байгууллагад хүлээлгэн өгчээ.

Осол хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагааны шаардлага хангаагүй, иргэдийн санамсар болгоомжгүйгээс шалтгаалан гарсан байна.

Categories
гадаад мэдээ

Дубайн 63 давхар зочид буудалд гал гарав

Дэлхийн хамгийн өндөр барилга болох АНЭУ-ын Дубай дахь “Бурж Халиф” цамхгийн хажуу дахь 63 давхар бүхий өндөр зэрэглэлийн зочид буудалд гал гарчээ. Орон нутгийн цагаар 21:00 цагт гал гарч эхэлжээ. “The address” буудлын 20 дугаар давхарт эхэлж гал гарч, улмаар бүх давхарт тархан, барилгын хэсгүүд газарт унаж байсан нь байдлыг улам хүндрүүлжээ.

Таван одтой уг буудалд буухаар шинэ жилийн баярын энэ өдрүүдэд маш олон жуулчид ирсэн байжээ. Галын улмаас тэднийг нүүлгэн гаргасан ба 14 хүн галд нэрвэгдсэний нэг нь буулгах замд зүрх нь хаагдсан гэнэ.

“The Address” зочид буудал нь хотын төвдөө байрладаг аж. Энэ буудлаас Дубайг харахад хамгийн тохиромжтой гэгддэг байна.

Categories
гадаад мэдээ

2015 онд дэлхий дахинд зуу гаруй сэтгүүлч амиа алджээ

Өнгөрсөн 2015 онд дэлхий даяар нийт 110 сэтгүүлч амь үрэгдсэн харамсалтай тоо байна. “Хил хязгааргүй сэтгүүлчид” байгууллагын тайлан илтгэлд өгүүлснээр, тэдний 67 нь ажил үүргээ гүйцэтгэж яваад амиа алдсан аж. Харин 28 нь буюу 40 орчим хувь нь исламын хэт даврагчдын гарт амиа алджээ. Сэтгүүлчдийн амь насанд хамгийн халтай оронд Сири улс тооцогдож байгаа бөгөөд тус улсад хэвлэл мэдээллийн 13 ажилтан амь үрэгдсэн байна.

Хамгийн олон сэтгүүлч амиа алдсан гурван орны тоонд Франц нэрлэгджээ. Энэ оны эхээр Парис хотод “Шарли эбдо” сэтгүүлийн байранд халдлага болох үеэр есөн сэтгүүлч амь үрэгдсэн юм.

2014 онд 61 сэтгүүлч амиа алдсан байна. Харин 2015 онд энэ тоо хоёр дахин өссөн нь олон улсын анхаарлын төвд ороод байгаа. Хамгийн сонирхолтой нь 2014 онд эдгээр 61 сэтгүүлчийн гуравны хоёр нь дайн хямрал болсон бүс нутагт амь үрэгдсэн бол, 2015 онд харин эсрэгээрээ амь үрэгдсэн сэтгүүлчдийн дийлэнх нь энх тайван бүс нутагт байжээ. Ингэснээр 2005 оноос хойш ажил мэргэжлээсээ үүдэн халдлагын золиос болсон, амь үрэгдсэн сэтгүүлчдийн нийт тоо 787-д хүрлээ.

Тайлан илтгэлийг боловсруулсан хүмүүсийн хэлж байгаагаар, исламын хэт даврагчид, тэр дотор “Исламын улс” болон “Аль-Каида” бүлэг сэтгүүлчдийн амь насанд хамгийн ихээр заналхийлж байна. Үүнээс гадна “Хил хязгааргүй сэтгүүлчид” байгууллага Ирак, Бразил, Бангладеш, Өмнөд Судан, Йеменийг сэтгүүлчдийн амь насанд халтай орны тоонд багтаажээ. Франц улс энэ жил анх удаа энэ “хар жагсаалтад” багтсан байна. Өрнөдийн улс оронд сэтгүүлчдийн эсрэг энэ мэт томоохон халдлага анх удаа гарсан болохыг “Хил хязгааргүй сэтгүүлчид” байгууллага онцолж байна.

Categories
мэдээ нийгэм

Баярын өдрүүдэд онцгойгийнхон ослын дуудлагаар ажиллажээ

Шинэ жилийн баярын өдрүүдээр онцгой байдлын аврагчид ослын хэд хэдэн дуудлагаар ажиллажээ. Тухайлбал, Яармагаас Зайсан хүртэлх Богд уулын арын хатуу хучилттай зам дээр автын осол гарч, таван хүн бэртжээ. “Ниссан” загварын автомашин, “Хонда” маркийн тээврийн хэрэгсэлтэй мөргөлдөж 21-50 насны зорчигчид гэмтсэн байна. Дуудлагаар онцгойгийн аврагчид очиж, осолд өртсөн иргэдэд анхны түргэн тусламж үзүүлжээ. Иргэд хөнгөн бэртэл авсан байсан бөгөөд тэднийг Яаралтай түргэн тусламжийн эмч нарт шилжүүлэн өгсөн байна.

Мөн урьд шөнө 03.48 цагт Дархан-Уул аймгийн Дархан сумын наймдугаар багт автын осол гарчээ. “Дархан Ус суваг” компанийн зүүн талын хатуу хучилттай автозамын зорчих хэсэгт “Тоёото” загварын автомашин самбар мөргөж, төмөр хийцэнд хоёр хүн хавчуулагдсан байна. Тэд 27 насны залуус байжээ. Дуудлагаар орон нутгийн онцгойгийн аврагчид очин ажиллаж, иргэдэд эмнэлэгийн анхны тусламж үзүүлэээд эмнэлэгт хүргэж өгсөн байна.

Categories
гадаад мэдээ

Улс орон бүр өөрийн гэсэн онцлогтойгоор шинэ оноо угтжээ

2016 он
айлчлан ирлээ. Дэлхийн улс орнууд шинэ оноо угтаж, баяр хөөрт умбаж байна.
Нийслэлчүүд бид Чингисийн талбайдаа ёслолын буудлага хийж шинэ оноо угтсан.
Тэгвэл дэлхийн улс орнуудын том хотуудад шинэ оныг хэрхэн угтсаныг олон улсын
агентлагууд онцолжээ. Улс орон бүр өөр өөрийн соёлыг илэрхийлж шинэ оноо хэрхэн
угтсаныг гэрэл зургаар хүргэж байна.

Түүнчлэн шинэ оныг угтсан ёслолын
буудлагаас Австралийн Сидней хот ялгардаг. Ноднин жил хамгийн сонирхолтой
ёслолын буудлагыг хийж байсан бол өнөө жил энэ уламжлалаа хадгалжээ. Сидней
хотынхон 60 гаруй тонн салютыг хөгжим, өнгөний дээд хэмжээний найруулга дор
буудуулсан байна. Тус хотын дуурийн театрын орчимд 1 сая гаруй хүн цугларч
ёслолын галт буудлагыг дэргэдээс нь харсан гэсэн тооцоо гарчээ. Уг үйл явдалд
хотын удирдлагууд 7 сая ам.доллар зориулсан байна.

Доорх бичлэгээс Сиднейн
ёслолын буудлагыг сонирхоно уу.

-Нью-Йорк хот “Time Square”-

-Лондон хот UNICEF-ын байр-

-Брюселль хот-

-Англи Өвлийн карнавал-

-Парис хот-

-Берлиний Бранденбургийн хаалга-

-Герман Улсын төв-

-Llithuania улсын төв талбай-

-Москва Улаан талбай-

-Грекийн нийслэл Афины төв талбай-

-Египетийн алдарт пирамидын өмнө-

-Пакистанд-

-Арабын нэгдсэн Эмират Улс Дубай хот-

-Малайз Куала Лумпур хот-

-Хонг-Конг-

-Индонези-

-БНХАУ-

-БНСУ Пажу хот-

-Токио хот-

-Сидней хот-

АНЭУ дахь Бурж

Шотландад шинэ оныг угтах мөч

Египетийн ирамидын өмнө шинэ оныг угтах мөч

Энэтхэгт шинэ оныг угтах мөч

Лондонгийн Биг банг
Малайзын Дэлхийн худалдааны цамхаг
Филиппинд мэндэлсэн 2016 оны анхны хүүхэд

Мьянмар Янгон ариун сүм

Тайванийн Тайпэй хотын 101 давхар өндөр байшинг тойруулан салют бууджээ
Categories
мэдээ спорт

Жудогийн улсын аваргын тэмцээн Эрдэнэтэд болно

Жудо бөхийн насанд хүрэгчдийн улсын аварга
шалгаруулах тэмцээн энэ сарын 07-10-ны өдрүүдэд Эрдэнэт хотод болно. Эрдэнэтийн
Хангарьд ордонд гурван өдөр болох уг тэмцээн эрэгтэй, эмэгтэй, багийн гэсэн
ангиллаар болох юм. Харин залуучуудын улсын аварга шалгаруулах тэмцээн ирэх
дөрөвдүгээр сард Сайншанд хотод болох товтой байгаа. Улсын аваргын эдгээр
тэмцээнээс гадна олон улсын зэрэглэлтэй гранд слам, гран при тэмцээнүүд
хуваарийн дагуу явагдана.