“Нью медиа” группийн ажлын байранд компьютерийн дэлгэц ширтсэн залуус бага зайд чигжүүхэн сууцгаажээ. Цахим ертөнцөд ажил өрнөж байдаг учраас Нью медиа группийн ерөнхийлөгч А.Мэнд–Орших ажил хэргийнхээ тухай тайлбарлахдаа компьютер дээрээ зааж харуулна. Энд захирал тусдаа өрөөнд залардаггүй юм билээ. Ажилтнуудтайгаа зэрэгцэж суугаад ажилладаг. Харин бидний яриа уулзалтын өрөөнд өрнөсөн юм. А.Мэнд–Орших нэр төрөө эрхэмлэдэг бизнес эрхлэгчдийн “Даяар мөрдөх бизнес андгай”-д нэгджээ. “Өөрийн бизнест холбогдох нийт хүмүүсийн нэр төр, үндсэн эрхийг хүндэтгэн хамгаалж, аливаа ялгаварлан гадуурхах бүх хэлбэрийг эсэргүүцнэ. Өөрийнхөө болон шууд удирдлагадаа багтах бусад хүмүүсийн мэргэжлийн ур чадварыг хөгжүүлэхэд хөрөнгө оруулалт хийн ажиллана хэмээн андгайлж байна” гэх мэт мөрүүд “Даяар мөрдөх бизнес андгай”-д харагдана лээ. А.Мэнд–Оршихтой ярилцлаа.
–Мэдээлэл технологийн компани юу үйлдвэрлэдэг юм бэ?
– Нью медиа групп дотроо “Нью медиа технологи”, Маркетингийн зөвлөх үйлчилгээ явуулдаг “Нью медиа маркетинг агентлаг”, “Нью медиа крейтив студи” (график дизайн, видео, фото) гэсэн чиглэлээр ажилладаг. Мэдээллийн технологи маань задраад, олон бүтээгдэхүүн хийдэг болчихсон. Жишээ нь өвөөгийн маань санаачилсан “Эрхэт” онлайн санхүүгийн программ байна. Онлайнаар бүртгүүлээд ашиглах боломжтой. Манай бүтээгдэхүүн гарч ирэхээс өмнө санхүүгийн бүртгэлийн программ түвэгтэй байсан. Одоо бол онлайнд нэг, хоёр товч дараад гүйлгээгээ оруулчихна, нэг товч дараад тайлангаа гаргачихна. “Хишиг” хүний нөөцийн программ, “Ханлиг” гээд байгууллагын дотоод удирдлагын программ байна. Том байгууллагууд тухайлбал, Сүхбаатар дүүргийнхэн манай хийсэн программаар ажлаа явуулдаг. Иргэдээс ирсэн өргөдөл гомдлыг нэг цэгт хүлээж авдаг. Түүнийгээ файл болгоод, хүмүүс рүүгээ цохолт хийгээд илгээчихдэг гэсэн үг. Энгийнээр хэлбэл цахим оффис гэсэн үг юм уу даа. “Гэрэгэ” гэдэг нь цахим хуудас бүтээдэг программ. Mazаalai.biz гэж ажлын байрны программ бий. “Шилдгүүдийг зараар бус соёлоор” гэсэн уриатай. Ажилд орно гэдэг тухайн хүний карьерт чухал зүйл. Гэтэл өнөөдөр залуучууд сонголт хийхдээ тухайн байгууллагын соёл, хүндээ хандсан арга хэмжээ, үнэт зүйлийг харахаас илүү сохроор сонголт хийдэг. Ажил хайгч тухайн байгууллагад материалаа илгээхээсээ өмнө ажилтануудынх нь яриаг сонсоод, байгууллагын орчны зургийг үзээд сонголт хийх боломжийг бид олгосон.
–Ийм программ хэр эрэлттэй вэ?
-Одоо 71 байгууллагын танилцуулга, байгууллагын дотоод соёлын тухай мэдээлэл бий. “Таван богд” группийг үзье гэхэд хамт олны зураг нь байна. Энэ компанийн нээлттэй ажлын байрны мэдээллийг харчихна. Хүмүүс байгууллагынхаа тухай юу гэж боддог. Байгууллага нь хүндээ чиглэсэн ямар бодлого явуулдаг тухай мэдээлэл, ажлын зарууд нь байдаг.
–Сампин барьсан ахмад санхүүч, компьютертэй залуу үеийн хослол өвөрмөц санагдаж байна. Өвөөтэйгөө ер нь их ойлголцдог гэсэн үг үү?
-Би өвөө, эмээгийн хүүхэд.Намайг төрүүлээд л ээж аав хоёр Орос руу сургуульд явчихсан. Би Ж.Нямсүрэн, Х.Оюун гэдэг хоёр хүний бүтээгдэхүүн. Өвөөтэй ойр. Өвөөгөө байгаа дээр энэ программыг бүтээе гэсэн бодол байсан. Чаддаг юмаа энэ программд шингээж үлдээх өвөөд ч сайхан. Олон ч шавьтай. Аль ч байгууллагад очиход “Ж.Нямсүрэн багшийн программ ш дээ” гээд мэддэг. Өвөө нийгэмд тустай байх гэдгийг онцолсон. Жижиг, дунд 50 гаруй мянган хэрэглэгч манай программыг төлбөргүй ашигладаг. Аудитын байгууллага гээд арай томууд нь төлбөртэй ашиглаж байгаа. Үнэнийг хэлэхэд энэ салбарт хийсэн том хувьсгал. Ямар ч оюутан, бизнес эрхлэгч энэ программыг ашиглаж болохоор видео гарын авлагууд байрлуулсан.
–Бизнесээ анх эхлэхэд амаргүй байсан уу, мэдээлэл технологийн ажлыг ойлгоход хэцүү санагддаг?
-Анх компани “Нью медиа маркетинг агентлаг” нэртэй байлаа. 2010 онд энэ компанийг байгуулахдаа “Бизнес эрхлэгчид ээ, та нар ойлгоорой. Фэйсбүүк, твиттер, инстаграмм эрчээ авч байна. Та нар цахим хуудастай байх ёстой. Хэрэглэгчээ мэддэг байх ёстой” гэхэд ойлгодог хүн ховор байлаа. Фэйсбүүк, твиттерээр яаж манайх бүтээгдэхүүнээ сурталчлах юм гэдэг. Олон юм тайлбарлана, хэлнэ. Өнөөдөр фэйсбүүк мэдэхгүй бизнес эрхлэгч байхгүй. Твиттер мэдэхгүй улстөрч байхгүй болчихлоо. Анх С.Батболд Ерөнхий сайдад “Та твиттер ашиглах ёстой. Фэйсбүүктэй, өөрийн гэсэн вэбтэй байх ёстой” гээд твиттер, вэб хийж өгч байлаа. 2010 оны сүүлээр бид “Монгол блогчид” наадам хийсэн. Цахим орчинд сэтгэдэг, бичдэг хүмүүс цугласан. Үүнээс хойш манай бизнес эрхлэгчид бага багаар фэйсбүүкийг ашигладаг, хэрэглэгчтэйгээ харьцдаг, янз бүрийн уралдаан зохиодог болсон.
–Фэйсбүүкийг илүү үр дүнтэй ашиглахын тулд яах ёстой вэ?
-Хүмүүс чихээ бөглөж сурч байна. Хэт их мэдээлэл дунд би энэ сувгийг үзнэ, энийг үзэхгүй гэдгээ мэддэг болсон. Сонин, сэтгүүлийн хувьд ч сонголтоо хийдэг. Твиттер, фэйсбүүкийг ч богино хугацаанд, үр дүнтэй ашиглах тухай ойлгодог болсон. Бид тухайн байгууллага, хувь хүнийг хэрэгтэй хүмүүстээ, оновчтой сувгаар хүрэх арга замыг нь тодорхойлдог. Үндсэн үйл ажиллагаа маань ийм. Гэхдээ энэ бол дотоодын зах зээлд чиглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ маань юм. Бидний гадаад зах зээлд хандсан ажил танд илүү сонирхолтой байх болов уу. 42 хүнтэй “Whatsup” гэдэг компани 19 тэрбум ам.доллараар Фэйсбүүкт зарагдлаа. Энэ бол технологийн компанийн хувьд том худалдан авалт болсон. Гэтэл Монгол Улсын ДНБ 12 тэрбум ам.долларт багтдаг шүү дээ. Энэ юу гэсэн үг вэ. “Whatsup” гэдэг нь гар утасны чатын апликейшн. Хоорондоо утсаар ярина, чатална, зураг илгээнэ. Хүн их ашигладаг, хэрэглээ нь өндөр, сар болгон 300-400 хувийн өсөлттэй байсан апликейшн. Өнөөдөр мэдээлэл, технологийн салбар гэдэг асар том боломж юм гэдгийг энэ харуулж байгаа юм. Америкт цагаачилж очсон, тухайн үедээ “Yahoo”, “Google”-д ажиллаж байсан хоёр инженер нийлж хийсэн ажил. Бид бас л энэ компани шиг зах зээлд үнэлэгдмээр байна. Энэ л бидний гэрэлт ирээдүй. Өнөөдөр Монгол Улс өгөгдлөө зөв ойлгож чадахгүй байна. Бид гуравхан сая хүнтэй. Ийм цөөхөн хүмүүс толгойдоо мэдлэгтэй байж л хөгжинө. Мэдлэгт суурилсан эдийн засгийг бүтээх иргэн л бэлтгэх ёстой.
–Гадаад зах зээл рүү та бүхэн ямар бүтээгдэхүүн санал болгож байгаа вэ?
-Бид таван жил дотоодын зах зээлд үйл ажиллагаа явуулсан. 40 гаруй IT-гийн инженертэй. Нийтдээ 80 гаруй хүнтэй компани. Бид 2012 оноос хойш гадаад зах зээлд хандсан гурван бүтээгдэхүүн хийж үзсэн. Амжилтгүй болсон л доо. Гэсэн ч бид маш том туршлага хуримтлуулсан. 2015 оноос хоёр бүтээгдэхүүн зэрэг хийж байгаа. Үүнийгээ гадаад зах зээлд сойно. Тууштай ажилласны эцэст нэг өдөр гадаад зах зээлд гарна даа. Дотоодын зах зээл IT-гийн компанид хангалтгүй. Бид яагаад үйл ажиллагаагаа өргөжүүлээд байна гэдэг зах зээлтэй холбоотой. Түүнээс биш бид фэйсбүүк шиг юм уу, Whatsup шиг нэг юмаа төгс болгохын төлөө ажиллах хүсэл зориг бий. Нэг юм руу төвлөрөхөөр зах зээл ханачихаар бэлэн мөнгөний урсгал багасаад, цалингаа тавьж чадахгүйд хүрнэ. Тэгэхээр бид санхүүгийн салбарт программ хийж байснаа “Ханлиг” гээд байгууллагын дотоод удирдлагын салбар руу орох жишээтэй. Гадаад зах зээл рүү хандсан бүтээгдэхүүнээ хийгээд, материалаа илгээгээд, бид ийм юм хийчихлээ. Хөрөнгө өгөөч гэж ханддаг. Бид гадаад зах зээлээс хөрөнгө босгож чадаагүй. Тэр болгонд хүнд байсан. Хүнд гэдэг нь сэтгэл санааны хувьд биш санхүүгийн хувьд хүнд туссан. Нэг бүтээгдэхүүнээ хийх гэж дор хаяж гурваас найман сар болдог. Тэгэхэд цалингаа тавьж чадахгүй болчихдог. Тэгээд дотоод зах зээлээ өргөжүүлэхгүй бол болохгүй юм байна гэдгийг ойлгосон. Гэхдээ л гадаад зах зээл рүүгээ бүтээгдэхүүнээ хийсээр байгаа. Нэг өдөр мөнгө босгоод сайн түүх бий болгоно. Монгол инженерүүдийн мэдээлэл технологийн компани гадаадын зах зээлд хөрөнгө босгожээ гэдэг мэдээлэл монголчуудад хэрэгтэй. Тэгвэл IT-гаар сурч байгаа залуучууд мөрөөдөлтэй болно.
–Нууц биш бол гадаадад санал болгож байгаа бүтээгдэхүүнийхээ тухай яриач?
-“Team on” гэдэг нь байгууллагаа гар утаснаасаа удирдана гэсэн үг. Нээлттэй эхийн бизнес загвар барьж байгаа. Төлбөргүй, хэн дуртай нь татаж аваад өөрийнхөө сервер дээр суурилуулаад ажиллах боломжтой бүтээгдэхүүн.
–Төлбөргүй программаас яаж мөнгө босгох юм бэ?
-Нээлттэй эхийн программчлалаар мөнгө босгож байгаа компаниуд олон бий. Мөнгөө хэрэглэгчээсээ босгоно. Хүн их ашигладаг болчихвол рекламаараа байна уу, бусад хөгжүүлэгч нарт бүтээгдэхүүн хийж зарах боломж олгодгоороо ч юм уу мөнгө олох боломжтой.
–Байгууллагаа гар утаснаасаа удирдана гэхээр яадаг юм бэ. Дарга хаана ч явж байж болно гэсэн үг үү?
– Хөгжилтэй орнуудад байгууллагаа удирдах технологи тийм байх ёстой гэсэн хүлээлттэй байдаг. Энэ программууд гаднын зах зээлд зориулагдсан. Эхний ээлжинд хүнд хэрэгтэй бүтээгдэхүүн хийж, олон хэрэглэгчид хүрэх, тодорхой хэмжээнд хөрөнгө босгох зорилготой. Нийт ажилтнуудын холбоо барих мэдээлэл, хэзээ ажилд орсон, төрсөн өдрийн мэдээллийг захиралд өгнө. Таны төрсөн өдөр болоход “Төрсөн өдрийн мэнд хүргэе”, “Та манай байгууллагад ажилд ороод гурван жил болсон байна. Баяр хүргэе. Хамтдаа байхдаа баярладаг” шүү гээд захирлаас мессэж ирэхэд ажилтан баярлана шүү дээ. Хүнээ дээдэлдэг, хайрладаг компанийн захирал, удирдлага, менежерүүд, баг хамт олонд зориулсан санаа л даа. Байгууллага дотроо чатална. Тэр юу болж байна, энэ юу болж байна гээд харилцчихна. Байгууллагын мэдээ мэдээлэл гар утсан дээр ирнэ.
–Иймэрхүү программ байдаг бол заавал оффист суух шаардлагагүй болох байх л даа?
-Ер нь тэгсэн үг. Манай байгууллагын соёл ч тийм. Та өнөөдөр манайд 80 хүн олж харахгүй. Бид үр дүнд суурилсан ажлын орчинтой. Манай ажилтнууд ажлын цагт баригддаггүй. Ажлын үр дүн л чухал. Жишээлбэл IT-гийн хүмүүс яагаад манайд татагддаг гэхээр хүүхэдтэй болдог, аавын өдөр гээд 14 хоног ч юм уу сарын чөлөө өгдөг. Гэхдээ тэр хэзээ ч хангалттай биш байдаг. Аав нар ажлын цагаа өөрөө зохицуулах сонирхолтой. Эхнэр нь багш учраас өдөр нь хүүхдээ хараад, орой нь ажлаа хийдэг аав манайд бий. Бид ийм зарчмаар ажиллаад, зургаа дахь жилдээ орж байна. Байгууллага дотроо trello гэж программ ашигладаг. Энэ программ руу орж харахад манай багууд байж байна. Төлөвлөсөн ажлууд ийм байна. Нийт хүн нь эндээ байна. Төслийн менежмент хийж байгаа ажлууд нь юу болж байна. Вэбийн дизайны хийж байгаа ажлууд нь юу болж байна. Программ хөгжүүлэлтийн ажил нь юу байна гээд компьютероосоо харчихна. Энд ажилтнууд хоорондоо харилцана. Ажил үндсэндээ цахим орчинд явдаг.
–Ингэхэд А.Мэнд–Орших ямар сургууль төгссөн бэ?
-Би нэгдүгээр сургууль төгсөөд, ШУТИС-ийн КТМС-ийг бизнесийн удирдлагаар дүүргээд, 2007-2010 он хүртэл Америкт байсан. Сургуульд сурч байгаад, бизнес хийж үзээгүй байж бизнесийн удирдлагаар магистрт сурна гэж юу байсан юм бэ гээд орхисон. Одоо бол эхнэр, гурван хүүхэдтэй. Манай эхнэр Нью медиаг үндсэндээ авч явдаг хүн. Гүйцэтгэх захирал хийдэг. Би бол гадаад зах зээлд хандсан бүтээгдэхүүнээ хариуцдаг. Манай эхнэр Б.Наран “Хас” банкинд ажиллаж байсан. Санхүү үйл ажиллагааг удирдахад зориулагдсан хүн л дээ.
–Орчин үеийн амьдралын хэв маягтай залуу өмнө зогсч байдаг. Гэхдээ л эмээ, өвөө дээрээ өссөн гэхээр ертөнцийг үзэх үзэлд нь хөгшчүүлийн нөлөө байж таарах нь?
-Манай өвөө бол санхүү, нягтлан бодох салбарын амьд түүх. Өвөө ажлын хэнээтэй хүн. Эмээгийн зохицуулалтгүйгээр хэцүүднэ. Би ямар өгөгдөлтэй хүн юм бэ, ямар орчинд өслөө гээд өөр рүүгээ харахад эмээгийн зааж хэлж байсан санагддаг. Юмыг чин сэтгэлээсээ хийх, юмны ард гарахыг эмээ өөрийнхөө амьдралаар үлгэрлэсэн. Амралтын өдөр Бэлх, Дамбад очоод хажууд нь байж байхад л сураад хөгжөөд байдаг. Намайг багад өвөөгийнх ногоо тарьдаг жаахан газартай. Ногоогоо услах ажилтай. Хоёр гурван поошигтой. Гол руу явж усаа зөөнө. Нэг поошигондоо ус авчихаарай гэсэн бол урмын үг сонсох гээд хоёр поошиг дүүргэхийг бодно. Энэ хандлага ирээдүйд хэрэг болдог. Би “Бага амлаад ихийг хийвэл хүн баярлана” гэж хүмүүстээ хэлдэг. Бага амлаж, давуулан биелүүлдэг байя гэж компани дээр ч яригддаг. “Эмээ шиг л эхнэр олж авна” гэж боддог байлаа. Олж авсаан. Амжилтанд хүрсэн эр хүний ард түүнээс илүү чадвартай эмэгтэй хүн байдаг гэдэгт итгэдэг.
–Ийм нэг залуу хүүхдээ яаж хүмүүжүүлдэг вэ?
-Том хүүдээ хэлдэг үгүүд бий. Суусан газраасаа шороо атга гэдэг. Үүний утга нь юу билээ гэхээр хүү маань “Шинэ юм сурах” гэж хариулдаг л даа. Эр хүн зоригтой бол чоно чацга алдана гэдэг. Зоригтой байх, өөрийгөө илэрхийлж сурах гэсэн утгатай.