Month: October 2015

Монгол Улсын ардын уран зохиолч, соёлын гавьяат зүтгэлтэн Шагдарын Дулмаагийн гучаад жилийн тэртээ бичсэн “Алтан зул” дууны хөшөө Чингэлтэй дүүргийн тавдугаар хорооны өмнөх Эх үрсийн цогцолборт өчигдөр сүндэрлэлээ.

“Навчинд тунасан шүүдрээр

Ганган цэцэг нь дэлгэрдэг

Нарны тансаг гэрлээр

Галбирхан бие нь төлждөг

Газар эхээс заяатай

Ганган цэцгийн дэлбээг

Хүн та өөрөө

Хөндөж битгий тасдаарай” гэсэн утгын яруу үгтэй, ухаарлын гэгээн хэмнэлтэй энэ дууг хүн бүхэн мэдэх байх. Монгол Улсын гавьяат жүжигчин И.Болоож аялгууг нь зохиосон “Алтан зул” дууны шүлгийг дэлгээтэй номын хуудасны хэлбэрээр цагаан гантиг чулуун дээр сийлбэрлэжээ. Ш.Дулмаа найрагч Чингэлтэй дүүргийн тавдугаар хороонд оршин суудаг бөгөөд бүтээлийг нь хөшөөнд мөнхлөх хүсэлтийг хүлээж авснаар нэгэн сайхан дурсгал түмний мэлмийг мялаах болж байгаа юм. Хөшөөний нээлтэд “Өргөө” хамтлагийнхан бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ ирцгээн хүндэтгэл үзүүлж, гавьяат жүжигчин С.Бархас “Алтан зул” дууг дуулсан. Энэ үеэр яруу найрагч Шагдарын Дулмаатай уулзаж хөөрөлдлөө.

-Та Монголын ард түмний сэтгэл зүрхэнд хоногшсон олон сайхан дуутай найрагч. Хөшөөнд мөнхөрсөн нь хэдэн дуу байна?

-“Алтан зул” дуунд минь анх удаа хөшөө босгосон бэлгэ дэмбэрэлтэй явдал болж байна. Миний зохиосон олон дуу гуч дөчин жил дуулагдсаар байгаа. “Амьдрал хайр дээр тогтдог”, “Дандаа чамайгаа хайрлаж явъя”, “Хар нүдэн бүсгүй” гээд ард түмний дунд дуулагддаг дуунууд бий. Энэ бүхэн хүмүүсийн зүрхэнд хүрсэнд л баяртай байдаг. Дуу болгон хөшөө болж чаддаггүй. Тиймээс би маш их баяртай байна. Би байхгүй болсон ч энэ дуун хөшөө үлдэх болно. Ард түмэн үгийг нь цээжлээд дуулж л байх болно. Хүний уран бүтээл мөнхөд үлддэг. Жамцын Бадраа гуай, Намсрайжав гуай байхгүй байхад дууных нь хөшөө байж л байна. Орчлонд дуу мөнхөрнө гэдэг их хувь ерөөлтэй зүйл. Аж төрдөг хороо хориноос минь санаачлаад дууны минь хөшөөг босгож өгсөнд баярлалаа. Олон уран бүтээлчийн гайхамшигтай дуунууд газар газарт хөшөө болон сүндэрлээсэй, ард түмний зүрхэнд ойр байж мөнхөрч байвал сайхан юм.

-“Алтан зул” дуу төрсөн түүхээс хуваалцаач!

-Наад дуу чинь наян онд л анх гарсан дуу. Алтан зул хэмээх цэцгийн нэг үр тасран газарт унахдаа заавал ч үгүй дахин соёолж ургадаг онцлогтой. Тийм учраас Монголын ард түмнийг мөнхөд оршихын бэлгэдэл болгож үр удам нь улам өнөржин олшрог гэж энэ дууг хийсэн юм. Гучин таван жил дуулагдсан ч залуучууд өнөө ч дуулаад бүжиглээд байх юм. Цэнгүүний газар их л дуулагддаг юм билээ. Өнө мөнх оршихуйн бэлгэдлээс гадна байгаль хамгаалахад чиглэсэн дуу. “Хүн та өөрөө хөндөж битгий тасдаарай” гээд байгаа биз. Мөнх оршдог үндэс, ишийг газраас нь битгий тасдаарай гэсэн санаатай.

-Та алтан зул цэцгийг багадаа түүж үзсэн үү?

-Түүж барьж үзээгүй ээ. Харин харж л байлаа. Би алтан зул цэцгэн хээтэй дээлээр гоёх дуртай. Алтан зул цэцэг миний бэлгэдэл байгаа юм.

-Бямбын Ринчен “Бэр цэцэг”-ийг, Бэгзийн Явуухулан “Үхэшгүй мөнхийн бэлгэдэл цагаан уул цэцэг”-ийг, та “Алтан зул”-ыг өөрсдийн шүтээнээ болгосон уран бүтээлчид юм аа даа?

-Ямар цэцгийг шүтэх нь хамаагүй мөнхөд үр нь цэцэглэдэг тийм л бэлгэшээл байгаад байдаг юм.

-Сүүлийн үед ямар уран бүтээл хийж байна?

-Дурсамжаа бичээд, гүйцэгдэхгүй их ажилтай зүйл юм. Ер нь барж хийхгүй ажил шиг байна. Яруу найрагч Р.Чойномоос надад шоронгоос бичиж байсан захидлуудыг гар бичмэлтэй нь ном болгож хэвлүүлсэн. Өв, үнэний тэнгэр гэж хэзээд байх л хэрэгтэй. Чойномын тэр захидлуудад амьдралын үнэн, зовсон үеийн нөхдөдөө хандах хандлага, уран бүтээлчийн гал халуун сэтгэл, утга уянгын халгиа цалгиа гээд хүн тунгааж унших зүйл маш их бий.

-Хүн бүхэнд хүүхэд нас шиг нь сайхан зүйл байдаггүй болов уу?

-Миний хүүхэд нас хөдөөд л цэцэг, нар хоёрын дунд өссөн дөө. Байгалийн тэр сайхан ахуйд аав ээжээс заяасан алд биеийг минь дээрээс нарны эрчис ивээж, газрын цэцгийн шим тэтгэж намайг найрагч болгосон доо. Хургаа эргүүлнэ, тугалаа хариулна, үхрээ хураана, тэр бүхэнд л цэцэг нар хоёртой үргэлж хамт байна. Морь унасан ч, явган явсан ч цэцэг, нар хоёртойгоо л өссөн. Нарны амиар ургасан тэр олон цэцгээс би хүн байхын утга, уянгын өнгөө, сэтгэлийн сайхныг олж авсан болов уу гэж боддог. Миний Авдарбаян нутаг сүрлэг хөглөгөр ой модгүй тийм л газар. “Таанын цагаан цэцэгнээс өөр тайтгаруулах цэцэггүй нүцгэн тал минь” гэж Бавуугийн Лхагвасүрэн бичсэн. Манай хоёрын нутаг зэргэлдээ юм чинь бас л ялгаагүй нүцгэн тал. Тэгсэн мөртлөө дэлгэрэхийн цагтаа төрөл бүрийн цэцэг ургадаг. Бяцхан жаахан горхи нь түмэн янзаар хөгжимдөн урсдаг ийм л сайхан нутаг. Тэр бяцхан горхийг хөвөөлдөн айлууд бөмбийн цайрна. Тэр айл бүхэнд амьдрал буцална. Би тийм л сайхан амьд байгальд хүн болсон яруу найрагч.

-Та өссөн төрөлх нутгаасаа нар, цэцгийн ариун цагаан эрчис, эрчим авч хүн-хөгжим болсон уран бүтээлч юм байна. Харин өнөөгийн нийгэмд хүүхэд залууст маань сэтгэлийн уянга, хүн чанар, хүн байхын мөн чанар дутаад байх шиг санагдах юм?

-Би Утга зохиолын дээд сургуульд багшилж, зургаан зуу гаруй шавь төрүүлсэн хүн. Анзаарч байхад хотын хүүхэд шүлэг бичиж чаддаггүй, хөдөөгийн хүүхэд л уянгатай сайхан шүлэг бичээд байдаг юм. Тэрийг би их гайхдаг. Байгалийн их хишиг буян хүний сэтгэлд уянгын их сэрэл мэдрэмжийг хайрладаг юм байна гэж боддог. Хүн чинь байгалийн бүтээл. Байгалийнхаа тэр сайханд л хүн уянгаа олж, ухаанаа тэлдэг юм байна. “Хоцрогдсон хөдөө” гэж манай зарим хүмүүс ярвайж байхыг олонтаа харсан. Миний хувьд хөдөө шиг ариун, хүний мөс чанарыг шалгадаг тийм сайхан газар байхгүй гэж боддог. Ямар ч хүн орж ирсэн үүдээ дэлгэн, халуун хоол цайгаа барин угтдаг халуун сэтгэлтэн хөдөөд л ганцхан бий. Хөлдөж үхэх гээд орж ирсэн эрлийн хүн халуун хоол цай ууж идээд хэчнээн их баярлах вэ. Одоо манай хотынхон ядарсан хэн нэгнийг гэртээ оруулж хооллож ундлах уу. Халуун сэтгэлээ гаргах уу. Харин ч гэртээ оруулах нь бүү хэл хөөгөөд гаргах байх. Би шавь нартаа “Яруу найраг бичихээсээ өмнө хүн шиг сэтгэлтэй хүн л байгаарай” гэж захьдаг. Муу үйл хийдэг хүнээс сайн яруу найраг хэзээ ч төрөхгүй шүү дээ. Явуухулан багш маань “Сайн яруу найраг бичиж чадахгүй бол сайн хүн байгаарай” гэж хэлдэг байсан. (Явуу багшийнхаа дуу хоолойг элэглэн дуурайв. сур)

“Чиний шүлэг бичих гэж юу байсан юм” гэж доромжлох ч хүн байлаа

Монгол Улсын ардын уран зохиолч, соёлын гавьяат зүтгэлтэн Шагдарын Дулмаатай ярилцлаа.

-Олон эрэгтэй яруу найрагчийн дунд хорь гаруй жил ганцаардаж явсан гэдэг бил үү?

-Үргэлжилсэн үгийн эмэгтэй зохиолч нэлээд байсан. Шүлэг бичдэг бүсгүй намайг уран бүтээлийн ертөнцөд орж ирэхэд байгаагүй. Хорин жил ганцаараа торойж явтал далан хоёр онд яруу найрагч С.Оюун маань орж ирсэн. Тэрнээс хойш олон сайхан яруу найрагч бүсгүй гарч ирж өнөр бүлтэй болсон доо.

-Монголын утга зохиолын ертөнцөд өнөөдөр яруу найрагч бүсгүйчүүд шөнийн одноос ч олон болсон байгаа биз?

-Эмэгтэйчүүд уран бүтээлийн орчинд их орж ирж байна. Тэр муу юм биш. Эмэгтэй хүний сэтгэл амьдралын их нарийн нандин юмыг олж хардаг. Ухаандаа, Цоодолын Хулангийн “Цэцгийн толгой тасддаггүй үртэй байхыг хүснэ

Цэцдийн толгой тасддаггүй төртэй байхыг хүснэ” гэдэг чинь бүсгүй хүнээс л гарах нарийн мяндсан мэдрэмж шүү дээ. Д.Сумьяа, Баярхүүгийн Ичинхорлоо, Гомпилдоогийн Мөнхцэцэг, Шагдарын Лхамноржмаа, Ц.Оюундэлгэр, Ширнэнгийн Анхтуяа нарын олон эмэгтэй шүлэгч байна. Эдний шүлгийг уншаад үзвэл нарийн юм их байдаг юм. Эмэгтэй хүн шүлэг бичихэд зарим хүмүүс их дургүй байдаг юм. Намайг анх шүлэг бичиж байхад “Чиний шүлэг бичих гэж юу байдаг юм. Хүүхдээ бүүвэйлээд гэртээ сууж байвал барав” гэж байсан хүн өөрөө олигтой шүлэг бичиж чадалгүй хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлсэн дээ. Хүн юу ч гэж доромжилж байсан өөрийнхөөрөө явсан хүн л хожно. Тэр үед би “Шүлэг бичээд чиг яахав, багшлах ч юм уу, эвлэлийн ажлаа хийгээд явж байя” гээд хаячихсан бол их хайран авьяасаа булшлах байж дээ гэж боддог юм. Хүн зорьсондоо хүрэхийн тулд тэмцэж амьдрах л хэрэгтэй. Би шүлэг бичихийн тулд эрэгтэйчүүдийн доромжлолыг ч их амслаа, эмэгтэйчүүдийн атаархлыг ч бишгүй хүргэж явлаа. Олон л юмыг тууллаа. Энэ бүхний эцэст найрагч хэвээрээ л үлдлээ.

-Жараад оны Чойном, Пүрэвжавын Пүрэвсүрэн нарын мундаг найрагчид таныг бүгд л халуун дотноор хайрлаж, уран бүтээлийн ганзага нийлснээ дурссан байдаг. Монгол бүсгүйчүүд их бүрэг ичимтгий байсан тэр үед олон эрийн дунд ад үзэгдэн шүлэг бичнэ гэдэг тун ч хэцүү л байсан байх даа?

-Тийм ч амар даваа байгаагүй шүү. Эрэгтэй хүн бол эр хүйстэн, эмэгтэй хүн бол эм л хүн шүү дээ. Тийм учраас олон эрийн дунд ганц эмэгтэй хүн байна гэдэг тийм ч сайхан юм биш. Гэхдээ манай уран бүтээлчид бол ямар ч нөхцөлд биднийг эргүүлж өмнө хойно орж гүйдэггүй онцлогтой. Ш.Сүрэнжав, П.Бадарч, Ш.Цогт, Р.Чойном, сүүлийн үеийн Б.Лхагвасүрэн, Д.Цоодол нартай нэг баг болоод саалийн ферм, үнээн зэл гээд яваагүй газар байхгүй. Миний үеийнхэн уран бүтээлдээ бүхнээ зориулсан гайхамшигтай хүмүүс байсан. Хүүхэн шууханд дурлаж байсан тохиолдол байсан л байлгүй. Тэрийг нь би сайн мэдэхгүй. Уран бүтээлчийг хайрлах сэтгэлтэй, мөнхийн сайхан нөхөрлөлтэй найз нараараа би бахархдаг. Манай энэ найз нар ямар их түшигтэй гэж санана. Эд нар минь байгаагүй бол би ардын уран зохиолчийн өндөр хэргэмд хүрч өдий зэрэгтэй яваа ч уу, үгүй ч үү.

-Чойном найрагчийг гэргийгээ төрчихсөн байхад эргэхгүйгээр долоо хоногоор архидаад явчихдаг байсан л гэдэг. Зарим нь огт архи уудаггүй хүн байсан л гэх юм. Энэ олон ярианы аль нь чухам үнэн юм бэ?

-Чойном тийм архичин хүн байгаагүй. Уух идэхээ мэддэг, уусан ч согтдог хүн байгаагүй. Амслаа ч гэсэн шүлгээ гайхамшигтай бичдэг найрагч байсан. Тэр хүний толгой бол шүлэг найрагт заяасан тэргүүн гэж би дээдэлдэг.

-Монголоо муулах гэсэн өвчин орчин үед газар аваад байх шиг санагдах юм?

-Би гуч гаруй улс оронд очиж үзсэн хүн. Тэгэхэд миний ард түмэн шиг жудагтай улс хорвоод ховорхон юм билээ. Өндөр хөгжилтэй улс олон л бий байх. Хөгжилтэй байлаа гээд хүнлэг чанар нь бий юү, үгүй юү. Өндөр сайхан барилга, зөөлөн буйдантай байлаа гээд хүнээ хаячихсан бол юуных нь хөгжил байх вэ дээ. Манайхан одоо охиноо баян айлын хүүтэй суулгана гэх болцгоож. Гэрт байгаа гоёмсог мебельтэй нь охиноо суулгадаггүй, хүнтэй л нэг гэрт амьдруулдаг юм байгаа биз дээ. Баян байлаа ч сэтгэлгүй нэг хүйтэн амьтантай суулгачихвал насны арандаг биз дээ. “Мөнгөтэй л бол юуг ч бүтээнэ, хүнийг ч худалдаад авч болно” гэж байгаа хүнд л би их гомддог юм. Хүний сэтгэл дээр л амьдрал тогтдог болохоос мөнгөн дээр тогтохгүй ш дээ. Мөнгө ер нь юу юм бэ. Өнөөдөр байлаа, маргааш үрэгддэг л цаас ш дээ. Халуун сэтгэл байж байж л амьдрал сайхан болно доо.

-Таныг “амьдралаа хайр дээр тогтоож”, “Хүүгийн эцэг”-т захиа бичиж байх үед хайрын захидал их ирдэг байв уу?

-Зөндөө л ирдэг байсан. Манай Нямбуугийн Нямдорж

“Энгүй сайхан түүнд

Зуун зүрх тэмүүлж

Эцэс хойно нь болоход

Ерэн ес нь шархалдаг” хэмээн бичсэнчлэн тэр олон хүнийг бүгдийг нь хүлээгээд авч болохгүй биз дээ. Тиймээс “Танд баярлалаа” гэсэн хариу бичээд явуулдаг байлаа. Зарим нь гэрт оруулахгүй энэ тэр гэж хоргоох үе ч байлаа. Тэр бүхнийг аятайхан аргалаад явуулна. Бидний үед сайхан залуус ч зөндөө байсан. Одоо харин сайхан залуу тийм ч их харагдахгүй юм аа.

-Нүд унахаар залуу ердөө харагдахгүй юм уу?

-Ховор юм. Ажил төрөлдөө дарагдаад бүрсийцгээчихдэг юм уу. Эсвэл хүний залуу насны үе тэнгийнхэн тийм сайхан харагддаг байсан юм болов уу. Миний нөхөр гэхэд ийм сайхан сэхээтэн залуу байлаа. (Найрагч маань ханийнхаа жаазтай зургийг удаан ширтэн санаашрав. сурв) Тэгэхэд одооны залуус чинь яавал мөнгө олчих вэ гэж шүлсээ үсэргэсэн л хүмүүс байх юм байна.

-“Хүнийг худалдаад авчихаж ч болно” гэсэн муухай үзэл дэлгэрч гэж та хэллээ. Таны үед баячууд нь хөрөнгөөрөө зодох ч юм уу, эвгүйхэн хэлэхэд биеэ үнэлэгч маягийн хүмүүс огт байгаагүй юм уу?

-Улаанбаатарт тийм ёс бус юм их дуулддаггүй л байсан. Зарим нэг хүнийг гадаадынхантай явалддаг гэнэ л гэж сураг төдий ярих. Тийм хүн өдрийн од шиг ганц нэг.

-Яруу найргийн олон номтойг тань уншигчид сайн мэднэ. Хүүрнэл төрлөөр та уран бүтээл хэр их туурвисан билээ?

-Яруу найргийн гучаад номоо хэвлүүлсэн. Хоёр гурван кино бичсэн ч одоо хүртэл гар бичмэлээрээ хадгалагдаж л байна. Найруулагч ч хайж явсангүй. Үргэлжилсэн үгээр нэг жижиг роман, тууж, жижиг өгүүллэгүүд нэлээд бичсэн дээ.

-Хүнд аав, ээжээс илүү бурхан хаа ч байхгүй юм аа?

-Миний төрсөн аав Зана гэж монгол бичиг, түвд номонд цагааширсан мундаг хүн байсан. Өргөж авсан аав, ээж хоёр минь намайг ажил амьдрал сургасан агуу их хүмүүс байсан. Оёж шидэх бүхий л ажлыг ээжээсээ би сурсан. Аав минь ямар ч бичиг үсэггүй төрийн хар хүн байсан ч зүйр цэцэн үгээр л намайг хүн болгосон. “Аргалдаа яв” гэж аашлахын оронд “Залгидгийн гэрт хоолгүй, залхуугийн гадаа түлшгүй” гэхэд л араг шээзгийгээ үүрээд гарахгүй яадаг юм. Аав маань их сайхан дуулна. “Шивээ Хиагт”, “Улаан туг” эднийг бүүр сургуульд орохоосоо өмнө сурчихсан байсан. Миний ардын уран зохиолч болсон чинь аав ээж хоёрын минь надад өгсөн агуу их ухаан юм. Хүний төлөө гэсэн сэтгэл нь үргэлж бодогдоно гээч. Хүний хайр гэдэг уран сайхны соёлыг хүнд хайрладаг байх.

-Та багадаа ямар мөрөө­дөлтэй хүүхэд байв?

-Би сайхан эмэгтэй хүн болох юмсан л гэж их боддог байсан. Аавын төрсөн дүү нар гээд долоон сайхан эгч, миний өөрийн зургаан эгч их гоё хүүхнүүд байлаа. Эдэн шигээ сайхан хүн болохыг мөрөөднө. Их сургуульд орсноос хойш Цогзолмаа гуай шиг сайхан хүүхэн болохыг, Удвал гуай шиг ухаантай хүн болохыг бодно. Сүүлдээ сайхан хүн болохоос илүү сайн хүн байхын чухлыг мэдэрсэн дээ. Хөдөөнөөс анх хөх даалимбан тэрлэгтэй, монгол гуталтай хөгийн юм л ирсэн. Шинэ жилээр дотоод үйлдвэрийн туфльтэй ороход багш нарын авгай нар бололтой сайхан хүүхнүүд шоолж сүйд боллоо. Би ч ичсэндээ уйлж эгч дээрээ гүйж хүрсэн чинь “Тэд чинь хүнийг дотоод үйлдвэрийн гуталтай гэж шоолдог хэн юм бэ. Өөрсдөө гадаад үйлдвэрийн толгойтой юм уу” гэснээс хойш хүнд эрдэм мэдлэг чухал юм гэдгийг ухаарсан даа.

Ототакэ
Хиротадаг ганц Япон ч биш дэлхий андахгүй. “Амьдрал ямар сайхан гээч” ном нь
Япондоо гэхэд л зургаан саяас дээш хувиар хэвлэгдэж бестселлер болжээ. Дэлхийн
дөчөөд оронд номынхоо шугамаар зочилж байж. Түүний ном арваад оронд
орчуулагджээ. Энэ эрхмийн ном монгол хэлнээ орчуулагдаад байна. “Амьдрах ямар
сайхан гээч” номыг Монголд хэвлүүлэх эрхийг авсан “Аз хур” компани Ототакэ Хиротаг номынх нь
нээлтэд урьжээ. Дэлхийд бестселлер
болсон энэ номын нээлтийн дараа түүнтэй уулзаж ярилцлаа.

-Таныг анх
төрөхөд ээжид чинь харуулаагүй сар болсон гэл үү?

-Тиймээ, би тетра
амелия синдром буюу хөл гаргүй төрсөн юм. Намайг дөнгөж төрсний дараа хэт
цочролд орно гээд ээжид харуулаагүй юм билээ. Хэт шарлалттай тул жаахан харзнах
хэрэгтэй гээд байж. Тэгж байгаад сарын дараа эмнэлгийнхэн намайг харуулахдаа их
бэлдсэн байгаа юм. Цусны даралтыг нь үзэж, ухаан алдах байх гэж болгоомжилж ор
хүртэл бэлдсэн гэдэг. Гэтэл санаанд оромгүй юм болж. Ээж намайг харангуутаа
“Ямар хөөрхөн юм бэ” гэж дуу алдаж л дээ. Тэнд байсан хүн бүр л гайхсан гэж
аав, ээж хоёр хожим ярьдаг байсан. Мэдээж төрүүлсэн хүүхэд нь хөл, гаргүй,
хөгжлийн бэрхшээлтэй төрвөл хэн л баяртай байв гэж. Ихэнх ээжүүд шоконд орох
байх. Гэтэл ээж минь “Ямар хөөрхөн юм бэ” гэж дуу алдан хүлээж авсан нь миний
амьдралын зөв, гоё эхлэл байсан. Миний ном хэвлэлтэд гарснаас хойш ээжийг их
олон хүн магтдаг юм. Ээж магтаал бүрд их даруухан хариу өгнө. “Би тийм
гайхамшигтай, тусгай хүн биш ээ. Зүгээр л чи бид хоёрын дунд эх, үрийн нандин
холбоо байсан учраас л тэр. Ямар ч ээж үрээ хайрлаж угтана” гэхээс өөр үг
унагахгүй шүү. Ээж минь өнөөдөр ч энх тунх амьдарч байгаа.

-Аав тань бас
гайхалтай хүн байсан байх?

-Миний аав
биширмээр сайхан хүн байсан. Одоо аавыгаа боджээ суухад тэр үеийн япон
хүмүүстэй харьцуулах аргагүй өөр хүн байсан санагддаг. Сэтгэлийн хөдөлгөөнөө
хачин гоё илэрхийлнэ. Аав ээж бид хоёрт өглөө орой бүр хайраа илчилдэг байсан
юм. Аав минь надад хайртай гэдгийг хүчтэйгээр мэдэрч өссөндөө баярладаг. Тэр
мэдрэмж намайг зоримог дайчин болгосон байх шүү. Намайг бага байхад хөгжлийн
бэрхшээлтэй хүүхэдтэй айлууд хүүхдээ гэрээсээ гаргахгүй, зарим нь бүр нуудаг
байсан гэдэг. Аав, ээж хоёр харин тэгэхгүй. Намайг хүн бүртэй танилцуулах гэж
гудамжаар дагуулан явна. Би дөрөвтэйдөө цэцэрлэгт орсон юм. Жирийн хүүхдийн
цэцэрлэг л дээ. Автомат тэргэнцэртэй надад мангасаас зугтдаг тоглоом гунигтай
санагддаг байж билээ. Өнөөдүүлээ гүйцэхгүй. Гэхдээ их зальтай. Тэргэнцэр дээрээ
суучихаад “Элсэн дээр тоглох нь наашаа” гэхээр ангийнхан маань бүгдээрээ хүрээд
ирнэ. Гаргүй болохоор найзууддаа “Цайз барь” гэж “тушаана”. Зарим нь үгүй ээ
өөр юм барья гэвэл “Цайз барь гэсэн биз дээ, чадахгүй бол тэнд очоод ганцаараа
тогло” гэнэ. Гайхалтай нь миний үгнээс хэн ч гарахгүй. Дураараа ааштай гээд
найзлахаас татгалзахгүй.

-Их зөрүүд
нөхөр байж. Ангийнхнаа ингэж командалсаар байгаад цэцэрлэгээ төгссөн үү?

-Арай ч үгүй ээ
(инээв). Ангийнхнаа, багшийгаа гээд бүгдийг өөрийнхөөрөө байлгах гэсэн дураараа
хүүдээ ээж, аав хоёр санаа зовж байсан гэдэг. Гэхдээ нэг явдлын дараа тэд маань
санаа зовохоо больсон л доо. Цэцэрлэгийн ахлах ангид жүжигчилсэн тайлан тоглолт
хийх болов оо. Машин засварын газрын өвөөгийн дүрд тоглох хүүхэд олдоггүй.
Голоод байхгүй юу. Гэтэл тэр үед миний сайн найз Шинго “Би тоглоё” гэдэг
байгаа. Сүртэй харагдаж байна гэж жигтэйхэн. Найзтайгаа өөрийгөө харьцуулаад их
ичиж билээ. Би цэцэрлэгт ангийнхантайгаа тоглож, бужигнаж, өөрийгөө жирийн л
хүүхдүүдийн нэг гэдгээ мэдэрч хүмүүжсэн.

-Хөл гаргүй
хүүхдийг энгийн сургуульд авахгүй ч гэдэг юм уу, тийм хандлага байсан уу?

-Аав, ээж хоёр
хүүгээ цэцэрлэгт дажгүй явчихаар энгийн сургуульд оруулъя гэж хичээж зүтгэсэн
байдаг. Мэдээж ямар ч сургууль хүнд хэлбэрийн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг хүлээж авахыг хүсэхгүй. Татгалзсан
хариу өчнөөн сонссон ч шантраагүйд нь аав, ээждээ баярладаг юм. Эцэст нь нэг
сургууль асран хамгаалагч дагалдуулбал сургая гэсэн хариу өгсөн дөө. Бага
ангийн Такаги багш намайг ангийнхаа ердийн л нэг хүүхэд гэж үзнэ. Хэцүү үе байсан
ч багш тоохгүй. “Ототакэд аймаар багш гэж бодогдуулж байсандаа ч зүгээр. Такаги
багшийн гараар орсондоо баярладаг гэж хэлбэл болох нь тэр” гэж хэлдэг байлаа.
Одоо багшийгаа дурсахаар жинхэнэ хатуу байна гэдэг хүнлэг байхын нэр гэдэг
үгийн үнэ цэнийг мэдэрдэг шүү. Би спортод их дуртай хүүхэд байлаа. Тэр дундаа
бейсболд. Хөл, гаргүй байж яаж тоглох вэ гэж гайхах байх л даа. Мэдээж надад
тохирсон онцгой дүрэм байсан. Бейсболын цохиурыг салтаандаа хавчуулаад биеэ
хөдөлгөж цохих нь миний савалт. Тэгж шидэхээрээ ононо гэж янзтай.

-Бейсболоос
өөр ямар спортоор хичээллэдэг байв?

-Сагсан
бөмбөгөөр. Ингэж хэлэхээр хүмүүс гайхдаг л даа. Дунд сургуульд ороод спортын
аль нэг клубыг сонгох хэрэг гарсан юм. Би ч эргэлзэлгүйгээр “сагсан бөмбөг”
гэчихлээ. Баргийн зүйлд намайг дэмждэг аав минь
“пөөх яадаг билээ” гэж дуу алдсан юмдаг. Ээж ч их гайхсан. Энэ талаар
бүр багштай ярилцсан байсан. Эцэст нь би ялсан л даа. Ингээд ярихаар
тэргэнцэртэй сагсан бөмбөг гэж төсөөлж магадгүй. Тэргэнцрээсээ буугаад булцуут
хөлөөрөө гүйж, өөрөө бөмбөгөө залж жинхэнэ сагс тоглосон. Сүүлдээ баруун
зүүнээрээ залдаг болж, сагсан бөмбөгийн тэмцээнд дамжуулагчаар оролцож байлаа.
Ингээд ярихаар хүмүүст төсөөлөгдөхгүй байх. Гайхсан хүн бүрд сагс тоглож
чаддагаа үзүүлж чадах боломжоор тааруу байгаа нь харамсалтай хэрэг. Ахлах
сургуульдаа америк хөлбөмбөгийн клубт орсон.

-Америк
хөлбөмбөгийн клуб ээ. Том биетэй нөхдүүд мөргөлдөж тоглодог спортыг хэлээд байна уу…?

-Хүмүүс их
гайхдаг юм. Сүүлдээ ч таны яг одоо над руу ширтэж байгаа харцыг хараад дасчихжээ(инээв). Би 1992 онд Токиогийн Рицү Тояма ахлах
сургуульд орсон юм. Манай сургууль клубээрээ их алдартай. Тоямагийн америк
хөлбөмбөгийн клубт дандаа сүрхий хүүхдүүд цуглардаг гэж хот даяар яригддаг
байсан цаг. Таны гайхдаг үнэн л дээ, америк хөлбөмбөг бол сагсан бөмбөгөөс илүү
мөргөлдөж гүйх шаардлагатай спорт. Ер нь хүмүүс америк хөл бөмбөг гэхээр том
биетэй хүмүүс хоорондоо мөргөлддөг спорт мэтээр төсөөлдөг. Тийм байх. Би багтаа
мэдээллийн бааз үүсгэх үүрэгтэй. Миний үүсгэсэн мэдээллийн баазыг дараа
дараагийн тэмцээнд ашигладаг байсан юм.
Баруун талын тоглогч төчнөөн хувь, зүүн талынх нь тэдэн хувь, энэ үед
дамжуулагч төчнөөн хувь байсан гэж ирээд
тооцно. Зарим үед эсрэг багийнхаа бичлэгийг үзэж нойргүй хононо, дасгалын үеэр
зааварчилгаа өгөх тохиолдол ч олон гарна. Америк хөлбөмбөгийг сайн мэдэрдэгтээ
биш, зарим үед тамирчдаасаа илүү мэдрэх тохиолдол гардаг болохоор тэр л дээ.

-Багаасаа
спортод дуртай болохоороо л спортын сэтгүүлч болж, Сидней, Афины олимпийг
сурвалжилсан байх нь. Таныг тамирчин хүнийг мэдэрч бичдэгээрээ алдартай гэж
дуулсан. Нууц нь юундаа байна?

-Алдартай
тамирчдын талаар хүмүүст тодорхой төсөөлөл байдаг даа. Энэ хүн ийм л байх гэсэн
төсөөллийг дотроо бүтээчихдэг. Мундаг л бол мундаг, амжилт гаргах нь тодорхой ч
гэдэг юм уу нэг тийм шууд мэдрэмж байдаг. Миний хувьд олонхийн таамаг,
төсөөллөөс өөр өнцгөөс тамирчдыг харахыг эрмэлздэг. Олимпийг, ДАШТ-үүдийг сурвалжилж бичихдээ яг ийм зарчим барьдаг
байсан. Японы нэг алдартай жудогийн бөх
байдаг юм. 2000 онд алт авсан сайн тамирчин. 2004 онд ч алт авах магадлалтай
гэж яригдаж байсан. Гэтэл тэр тамирчин 2004 оны олимпийн үеэр хоёрдугаар шатанд
уначихдаг байгаа. Хүн бүр л гарцаагүй алдаа байна гэж харцгаасан. Тэр үед
хэчнээн сайн тамирчин байгаад заавал ялна гэж үгүй, тааруу даа энэ гэж харсан
нь ялахыг үгүйсгэхгүй гэсэн мэдрэмж хүчтэй төрж билээ. Спортоос ийм агшнууд
зөндөө мэдрэгддэг. Бидэнд ч ялгаагүй. Бэрхшээл, зовлонтой ч гэсэн хүн бүрд боломж байдгийг мартаж болохгүй. Тэр боломжоо
бүрэн дүүрэн ашиглая гэвэл өөртөө
итгэлтэй байх хэрэгтэй л гэж боддог.

-Та өнөө орой
(өчигдөр) “Амьдрах ямар сайхан гээч” сэдвээр монголчуудад лекц уншина. Японд
бол лекц таны амьдралын нэг хэсэг. Ямар хүмүүст лекц унших илүү сайхан мэдрэмж
төрүүлдэг вэ?

-Хүүхдүүдэд.
Тэдэнтэй байх их хөгжилтэй. Үргэлж гайхшруулж, инээд хүргэнэ. Би хүүхдүүдэд лекц уншихаараа хагас цагаас
нэг цаг хэртэй яриад асуулт тавих цаг гаргадаг юм. Цагаан цайлган, харах өнцөг
нь их сонирхолтой санагддаг. Нэг удаа Токиогийн бага сургуульд лекц уншлаа.
Гэтэл нэг хүү гараа өргөөд “Та нүдний шилээ яаж авдаг вэ” гэж асууж байна. Би
жижигхэн хоёр гараараа нүдний шилнийхээ бариулаас авч, зүүж үзүүлсэн юм.
Өнөөдүүл чинь шуугилдаад сүйд. Бүгд л аман дотроо хөөх ямар мундаг ах вэ
гэцгээгээд. Токиогийн бас нэг сургууль дээр лекц унштал хүүхдүүд асуултаар булж
гардаг юм. Сүүлдээ багш нь “За хүүхдүүдээ цаг дуусч байна. Зайлшгүй чухал гэсэн
ганц асуулт авъя” гэлээ. Нэг хүү гараа өргөөд жигтэйхэн. Багш нь асуух
зөвшөөрөл өгтөл өнөө хүү хэсэг гацаж байснаа “Дрифтерчдээс хэнд нь хамгийн
дуртай вэ” гэдэг байгаа. Багшийг нь хартал микрофонтой гар нь чичирч байсан шүү
(инээв). Би их сургуульд байхаасаа л
лекц уншиж эхэлсэн. Сард хамгийн ихдээ арван лекц уншсан үе ч бий.

-Ном бичих
санаа яаж төрсөн бэ?

-Би оюутан
байхдаа сайн дурын үйл ажиллагаа их зохиодог байсан л даа. Сая хэлсэн дээ, энд тэнд очиж илтгэл тавина. Миний хийдэг
ажил цахим ертөнц, телевиз сониноор гарч олны анхаарлыг татаж эхэлсэн л дээ.
Тэр үед танил маань амьдралаараа ном
бичвэл ямар вэ гэсэн санаа өгсөн. Ном маань ингэтлээ зарагдана гэж төсөөлөөгүй.
Хүмүүст хүрэх болов уу гэж эмээж байсан шүү. Гэтэл ном гарсаны дараа миний
амьдрал өөрчлөгдсөн. Өмнө нь зүгээр нэг энгийн оюутан сургууль хичээлдээ яваад
дажгүй амьдарч байсан чинь ном гарснаас хойш гудамжинд хүмүүс зүгээр явуулахаа
байсан. Хамт зургаа татуулъя, гарын үсгээ өгөөч гэж хүсэх болсон. Танихгүй
хүмүүс хүртэл ирээд ярилцана. Гэр рүүгээ орох гэхээр фото зураг авдаг улс
хөлхөөд. Хэрэггүй ч ном гаргав уу даа
гэж харамсах тохиолдол ч байсан. Одоо
бол өөр л дөө. Номынхоо ачаар олон сайхан хүнтэй уулзсан. Дөчөөд улсад
очлоо. Өнгөрсөн жил Өмнөд Африкт очсон юм. Нельсон Манделагийн нас барсан үе
таарсан л даа. Тэр хүн хар, цагаан арьсаар ялгарсан нийгмийн хандлагыг өөрчлөх
гэж насаараа зүтгэсэн. Би нийгэмдээ эерэг нөлөө үзүүлэх гэж, иргэнийхээ хувьд
хувь нэмрээ оруулах гэж зүтгэж яваа. Яагаад ч юм энэ талаараа төстэй юм шиг
санагдсан шүү.

-Эхнэртэйгээ
танилцсан түүхээ сонирхуулаач?

-Би Васадагийн их
сургууль төгссөн юм. Эхнэр маань манай доод курсийн оюутан байлаа. Төгсөхөд нь
гэрлэсэн. 15 жил хамтдаа амьдарч байна. Гурван хүүхэдтэй.

-Та зарим
асуултад их товч хариулах юм. Лавлаад асуухаар бас л товч хариу өгөөд. ..?

– Япончууд ямар
нэг юмыг шууд ийм тийм гэхээс илүү “намайг хэлээгүй байсан ч ойлгоосой” гэж
боддог улс. Нас ахих тусам энэ хандлага нь хүчтэй болдог. Тэр тусмаа эрэгтэй
хүнд.

-Таны номыг
Японы нийгмийг өөрчилсөн, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд хандах хандлагыг өөрчилсөн
гэж үнэлдэг юм билээ. Монголын хувьд ийм өөрчлөлт хийхийн тулд яах ёстой вэ?

-Ер нь хөгжлийн
бэрхшээлтэй хүмүүстэй нэг газар амьдрах, хамтдаа байх давтамжийг ойртуулмаар
санагддаг. Жишээ нь би өөрийгөө хэзээ ч өрөвдөж, өөртөө хэзээ ч гутарч
байгаагүй. Хүмүүс биенээ өндөр, нам, нарийн, бүдүүн гэж хачирхаж адалдаггүйтэй
л адилхан, би зүгээр л хөл, гаргүй хүн. Би жирийн хүмүүстэй ойр амьдарч, жирийн
сургууль, цэцэрлэгт хүмүүжиж сурсан учраас хүмүүст өөрийгөө ойлгуулж мэдрүүлж
чадсан. Надад ямар асуудал байгааг ангийнхан маань, намайг хүрээлсэн хүмүүс,
япончууд мэдэрсэн учраас ийм хүмүүсийн
төлөө юу хийхээ мэдсэн. Бүх зүйл ийм энгийн зүйлээс эхэлнэ. Би нэг зүйлд их
олзуурхаж байгаа. Миний номыг Монголд худалдах эрх авсан компани
борлуулалтынхаа арван хувийн орлогоор хараагүйчүүдэд зориулсан брайл үсгийн ном
хэвлэх юм билээ. Бас л гоё эхлэл.