Иргэний нисэхийн ерөнхий газар /ИНЕГ/-ын Хууль, эрх зүйн газар нь энэ сарын 7-нд 45 сая төгрөг, маргааш нь буюу 8-нд 34 сая 200мянган төгрөгийг Д.Минжмаа гэх өмгөөлөгчид шилжүүлжээ. Энэ нь тус газрын “Шилэн дансан”-д бичигдсэн байна.
ИНЕГ нь дотооддоо хууль зүйн хэлтэстэй ч ямар учраас өндөр үнээр өмгөөлөгч хөлсөлсөн бэ гэдэг нь олны анхаарал татаж эхлээд байна
Нийслэлийн 376 жилийг ойг тохиолдуулан Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлыг бууруулж, иргэдийн тав тухтай амьдрах орчныг бүрдүүлэх үйлсэд нэгдэн амьдарч буй хашаандаа жимсний болон гоёл чимэглэлийн мод сөөг тарьж ургуулсан 570 иргэнд Улаанбаатар хотын Захирагчийн ажлын албанаас урамшуулал олголоо. 2013 онд 510, 2014 онд 957 айл өрхөд 56 сая төгрөгийн урамшуулал олгосон бөгөөд гурван жилийн хугацаанд 2037 айл өрх энэ урамшуулалд хамрагдан ногоон байгууламжаа нэмэгдүүлэх, ойр орчмын айл өрхдөө мод тарих арчлах арга ухааныг зааж байгаа юм.
Энэхүү арга хэмжээний үеэр Улаанбаатар хотын Ерөнхий менежер Б.Бадрал “Бусдаас мөнгө нэхэлгүй өөрсдийн хөрөнгөөр хашаандаа мод тарьж нийслэл хотынхоо ногоон байгууламжийг нэмэгдүүлэх үйлсэд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан Та бүхэндээ баярлалаа. Нийслэлээс жил бүр ногоон байгууламжийг нэмэгдүүлэх, мэргэжилтэй боловсон хүчин бэлтгэх чиглэлд анхаарч ажиллаж байгаа юм. Ногоон байгууламжийн арчилгаа тордолгоо, цэцэг тарих ажлыг цаашид үргэлжлүүлэн хийнэ гэдэгт итгэлтэй байна” гэв.
Хашаандаа мод тарьсан иргэдийн төлөөлөл “Нэг мод тарьвал нэг насны буян, хоёр мод тарьвал хойд насны буян гэдэг.Бид мөнгө олох гэж мод, бут, сөөг тариагүй. Орчноо сайхан харагдуулж, агаарын бохирдлыг багасган, үр хүүхэддээ үлгэр дууриал үзүүлэх гэж мод тарьж байна. Бидний тарьсан модыг сүйтгэдэг, инженерийн шугам сүлжээний ажил хийгээд нөхөн сэргээлт хийдэггүй хүмүүсийг харахад үнэхээр хэцүү санагддаг. Хотын төвд нэг наст цэцэг тарилаа гэж шүүмжлэх юм. Цэцэг огт тарихгүй бол хот гундуу өнгө зүсээ алдсан харагдана гэдгийг ойлгож ухаарахгүй байна. Дэлхийн бусад томоохон хотуудын ногоон байгууламж ямар байдаг билээ. Цэцэг тарьж нийслэлийнхээ өнгө үзэмжийг нэмэгдүүлэх нь зөв. Ингэж байж иргэд нүд, сэтгэлийн баясал авч ажлаа сайн хийж амьдралаа дээшлүүлнэ. Та бүхний хийж хэрэгжүүлж байгаа ажлуудыг дэмжиж байгаа. Мод тарьсан иргэдээ урамшуулж буй нийслэлийнхэндээ баярлалаа” гэлээ.
Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч Э.Бат-Үүл “Нөхөх олговрын хөрөнгө гаргах тухай” А/849 дүгээр захирамж гаргалаа. Захирамжаар Монгол Улсын Засгийн газрын 2013 оны “Төрийн өмчийн концессийн зүйлийн жагсаалт”-аар батлагдсан Баянгол дүүргийн 10 дугаар хорооны нутаг дэвсгэрт баригдах 240 ортой цэцэрлэгийн барилгын трасст орсон иргэдийн өмчлөлийн газар болон үл хөдлөх эд хөрөнгийн нөхөх олговрын хэмжээг баталлаа.
Иргэдийн өмчлөлийн газар, үл хөдлөх эд хөрөнгийг нөхөх олговортойгоор эргүүлэн авах 358 сая 101мянган төгрөгийг нийслэлийн 2015 оны төсөвт батлагдсан нөхөх олговрын хөрөнгөөс санхүүжүүлэхийг нийслэлийн ЗДТГ-ын Санхүү, төрийн сангийн хэлтэст, иргэдийн өмчлөлийн газар болон үл хөдлөх хөрөнгийн нөхөх олговрын гэрээг холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу байгуулж гэрээнд заасан хугацаанд газар чөлөөлөхийг Өмчийн харилцааны газарт тус тус даалгав.
Захирамжийн хэрэгжилтэд хяналт тавьж ажиллахыг нийслэлийн Засаг даргын Нийгмийн хөгжлийн асуудал хариуцсан орлогч Ц.Энхцэнгэл, Хот байгуулалт, хөрөнгө оруулалтын асуудал хариуцсан орлогч С.Очирбат нарт үүрэг болголоо гэж Нийслэлийн ЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.
| д/д | Газар өмчлөгч, эзэмшигчийн нэр | Хаяг хашааны дугаар | Хөрөнгийн нөхөх олговрын хэмжээ үнэ /төгрөг/ | 240 ортой цэцэрлэгийн барилга”-ын трасст орсон газрын үнэлгээ | Эдэлбэрийн хэлбэр | Нийт /төг/ | ||
| Үл хөдлөх хөрөнгө | Эд хөрөнгө | Хэмжээ /м2/ | Үнэ /төгрөг/ | |||||
| 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
| 1 | Болд Урангоо | Зүүн наран 10-р гудамж 21 тоот | 110,873,788 | 28,665,760 | 700 м2 | 29,534,178 | Өмчлөх | 169,073,726 |
| 2 | Самбуу Цогбаяр | Зүүн наран 10-р гудамж 22 тоот | 10,777,430 | 8,894,920 | 591 м2 | 24,935,285 | Өмчлөх | 44,607,635 |
| 3 | Жамсран Нэргүй | Зүүн наран 10-р хороо 20а тоот | 31,792,944 | 7,767,416 | 407 м2 | 17,172,015 | Өмчлөх | 56,732,375 |
| 4 | Бямбаноров Янжмаа | Зүүн наран 10-р хороо 20 тоот | 29,510,508 | 9,151,749 | 606 м2 | 25,568,160 | Өмчлөх | 64,230,417 |
| 5 | Феодор Дуламрагчаа | Зүүн наран 10-р гудамж 50 тоот | – | 2,656,545 | 493 м2 | 20,800,500 | Өмчлөх | 23,457,045 |
| Нийт-5 | 182,954,670 | 57,136,390 | 2,797 м2 | 118,010,138 | 358,101,198 | |||
Батлан хамгаалах, хууль сахиулах алба хаагчддад зориулсан барилгууд энэ онд багтаж ашиглалтад орно.
Тодруулбал, Батлан хамгаалах салбарынхны алба хаагчиддаа зориулан бариулсан нэгдсэн эмнэлгийн шинэ байр, Цэргийн алба хаагчдын 300 айлын орон сууц, Тэмүүжин-Өрлөг цэргийн дунд сургуулийн хичээлийн шинэ байр, БХИС-ийн Спорт цогцолбор зэрэг бүтээн байгуулалт энэ ондоо багтаад дуусах аж.
Барилга гүйцэтгэгч хувийн компаниудаас болж ашиглалтад орох хугацаа нь удааширсан гэх тус салбарын байрнууд эхнээсээ ашиглалтад орж эхэлсэн юм. Тухайлбал, өнгөрсөн саруудад Баян-Өлгий аймагт цэргийн алба хаагчдын 40 айлын орон сууц, Ховд аймагт Зэвсэгт хүчний баруун бүсийн Сургалтын төв, нийслэлийн Баянзүрх дүүрэгт албан тушаалын 63 айлын орон сууц тус тус дуусгавар болж ашиглалтад орсон аж.
Би хувьдаа олон төрлийн баяруудаас хамгийн сонирхолтойг нь Halloween буюу сүнсний баяр гэж боддог. Манайхан америкчууд шиг айл гэрийн хаалга нүдээд чихэр гуйгаад явдаггүй л дээ.
Гэхдээ сүүлийн хэдэн жил залуучууд ач холбогдол өгч өргөн хүрээнд тэмдэглэдэг болжээ. Энэ баяр аравдугаар сарын 31-нд болдог. Залуус сүнсний баяр тэмдэглэхээр бүтэн сарын өмнөөс биш юмаа гэхэд долоо хоногийн өмнөөс өөрийгөө бэлдэнэ. Юу нь тэгтлээ сонирхолтой вэ гэвэл энэ өдөр хүн бүр өөрсдийн хүссэн дүрдээ хувирах боломжтой болдог юм. Бид амьдрал дээр кино жүжигчид шиг янз бүрийн дүрд хувирч чаддаггүй бол Сүнсний баяраар мөрөөдлөө биелүүлж болно.
Охидууд л гэхэд ихэнхдээ барби хүүхэлдэй, сахиусан тэнгэрт хувирч байгаа харагддаг. Бүр эсвэл шүүр унасан шулам, хорон санаат эмгэн болно. Эрчүүд харин супермэн, хүн аалз, цус сорогчийн дүрд хувирах боломжтой. Гэхдээ заавал аймшгийн баатрын дүрд хувирах албагүй л дээ. Үнсгэлжин, цасан гоо, маугли, тарзан гээд хайртай үлгэрийн баатрынхаа дүрд хувирч болдог.
Ингэж өөрийн дуртай дүрдээ хувирч, түүгээр амьсгалдаг уг баяр залуусын сонирхлыг тун их татдаг юм. Сонирхолтойгоос гадна бүтэн сарын өмнөөс ямар дүрд хувирах, үс, нүүр, хумсаа яаж будуулах вэ гэдгээ бодож догдлох нь хамгийн гоё. Яг л шинэ жилийн баяртаа оролцох гэж буй хүүхнүүд ямар даашинз өмсөх вэ гэж арванхоёрдугаар сард тэр чигтээ догдолдогтой ижил. Шинэ жилээр хүүхнүүд хамгийн гоё даашинзаа өмсөхөд л баярын утга учир оршдог шүү дээ. Түүнтэй ижил хоол идэж, архи дарс уух шалтгаан үүсгэхээс илүүтэй өөрийгөө бэлддэг баяр л хамгийн гоё байдаг бололтой.
БНХАУ-ын Коммунист намын Төв хорооны тавдугаар бүгд хурлаар 2016-2020 он хүртэлх таван жилийн нийгэм-эдийн засгийн төлөвлөгөөг баталжээ. Ингэхдээ Хятадын Засгийн газар 1979 оноос хойш хэрэгжүүлж байсан “Нэг гэр бүл-нэг хүүхэд” бодлогоо цуцалсан байна. Тэгэхээр хятадууд хоёр ба түүнээс дээш хүүхэдтэй болох эрхтэй болжээ. Өмнө нь нэгээс дээш хүүхэдтэй бол татвар төлдөг байсан билээ. Энэ талаар Синьхуй агентлаг мэдээлжээ. Хүн амын хэт их өсөлтөөс болж, ул орны эдийн засагт хүндрэлтэй байсан учраас 1979 оноос нэг хүүхдийн систем нэвтрүүлж эхэлсэн гэдэг. Нэгээс илүү хүүхэд гаргахыг оролдсон эхчүүдийн хүчээр үр хөндүүлж, бүр үргүй болгох мэс засалд хүртэл оруулж байсан аж. Ингэж төрөлтөд хяналт тавьснаар Хятадын хүн амын бодлого алдагдаж, хор уршиг нь сүүлийн жилүүдэд илт мэдрэгдэх болжээ. Тухайлбал хүү хүссэн эмэгтэйчүүд жирэмсэн байх үедээ охин гэдгийг нь мэдвэл шууд үр хөндүүлдэг байна.Ингэх нь эргээд хүйсийн тэнцвэрт байдал алдагдах болжээ.
Байнгын хороодын хуралдааны дараа буюу 14.00 цагаас УИХ-ын чуулганы баасан гаригийн нэгдсэн хуралдаан эхэлнэ. Өнөөдрийн хуралдаанаар энэ оны төсвийн тодотгол хийгээд ирэх оны төсвийн төсөөллийн эцсийн хэлэлцүүлгийг хийнэ. Мөн УИХ-ын гишүүн Н.Алтанхуягийн өргөн мэдүүлсэн Эрүүгийн байцаан шийтгэх болон бусад холбогдох хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах хуулийн төслийн хэлэлцэх эсэхийг шийдэх юм байна.
1.Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2015 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2016-2017 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл /Засгийн газар 2015.10.06-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, эцсийн хэлэлцүүлэг/:
-Төсвийн байнгын хорооны танилцуулгыг Улсын Их Хурлын гишүүн Д.ГАНХУЯГ танилцуулна.
2.Төсвийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай, Онцгой албан татварын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Өрийн удирдлагын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хууль, Төрийн албаны тухай хуулийн зарим заалтыг хүчингүй болсонд тооцох тухай, Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Гүйцэтгэх ажлын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Авлигын эсрэг хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Шинжлэх ухаан, технологийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Концессын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүд /Засгийн газар 2015.10.06-ны өдөр Монгол Улсын 2015 оны төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Хүний хөгжил сангийн 2015 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2015 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүдийн хамт өргөн мэдүүлсэн, эцсийн хэлэлцүүлэг/:
-Төсвийн байнгын хорооны танилцуулгыг Улсын Их Хурлын гишүүн Д.ГАНХУЯГ танилцуулна.
3.Монгол Улсын Засгийн газрын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл /анхны хэлэлцүүлэг/:
-Төсвийн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Д.ГАНХУЯГ танилцуулна.
4.Монгол Улсын 2015 оны төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Хүний хөгжил сангийн 2015 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2015 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүд /Засгийн газар 2015.10.06-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, гурав, дөрөв дэх хэлэлцүүлэг/:
-Төсвийн байнгын хорооны танилцуулгыг Улсын Их Хурлын гишүүн Д.ГАНХУЯГ танилцуулна.
5.“Гацууртын ордын төрийн эзэмшлийн хувь тогтоох тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл /Засгийн газар 2015.10.23-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх/:
-Хууль санаачлагчийн илтгэлийг …………………………………………………..танилцуулна;
-Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн ………………………… танилцуулна.
6.“Зарим газар нутгийг улсын тусгай хамгаалалтад авах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл /Засгийн газар 2015.10.23-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх/:
-Хууль санаачлагчийн илтгэлийг ……………………. танилцуулна;
-Эдийн засгийн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн…………..танилцуулна.
7.Ялтан шилжүүлэх тухай Европын зөвлөлийн конвенцид нэгдэн орох тухай хуулийн төсөл /Засгийн газар 2015.10.20-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, соёрхон батлах/;
-Хууль санаачлагчийн илтгэлийг Хууль зүйн сайд Д.ДОРЛИГЖАВ танилцуулна;
-Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Л.ЦОГ танилцуулна.
8.Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Прокурорын байгууллагын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төслүүд Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Прокурорын байгууллагын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийг хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл /Улсын Их Хурлын гишүүн Н.Алтанхуяг 2015.06.04-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх/:
-Хууль санаачлагчийн илтгэлийг Улсын Их Хурлын гишүүн Н.АЛТАНХУЯГ танилцуулна;
-Хууль зүйн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн З.БАЯНСЭЛЭНГЭ танилцуулна.
9.Oлон улсын гэрээний тухай /шинэчилсэн найруулга/ хуулийн төсөл /Засгийн газар 2015.10.14-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх/:
-Хууль санаачлагчийн илтгэлийг Гадаад хэргийн сайд Л.ПҮРЭВСҮРЭН танилцуулна;
-Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн С.ОЮУН танилцуулна.
10.Эмнэлгийн тусламж, үйлчилгээний тухай болон холбогдох бусад хуулийн төслүүд /Засгийн газар 2015.10.14-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх/:
-Хууль санаачлагчийн илтгэлийг Эрүүл мэнд, спортын сайд Д.ШИЙЛЭГДАМБА танилцуулна;
-Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн С.ОДОНТУЯА танилцуулна.
11.Монголын Улаан Загалмай нийгэмлэгийн эрх зүйн байдлын тухай /шинэчилсэн найруулга/ хуулийн төсөл /Улсын Их Хурлын гишүүн Н.Энхболд нарын 16 гишүүн 2015.08.21-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх/:
-Хууль санаачлагчийн илтгэлийг Улсын Их Хурлын гишүүн Н.ЭНХБОЛД танилцуулна;
-Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн А.БАКЕЙ танилцуулна.
Юмгүй тусмаа нүүхэд амар
…ХХ зууны эхэн ба түүнээс өмнө монгол нутгаар аялсан хүмүүс нэгэн зүйлийг онцлон бичсэн байдаг. Тэд “Энэ нутагт банк гэж байхгүй.Тэр талын ойлголт ч үгүй. Хуримтлал үүсгэх сэдэл бодол бүр ч алга. Нэг л их олон мал, их төлөв адуу өсгөчихөөд, тэрийгээ хараад л баясч суудаг” хэмээн санаа нийлэн тэмдэглэжээ.
Эндээс дараахь асуултууд гарна. Бид баялаг хуримтлал үүсгэх дургүй, энэ насанд хэрэгтэй хөрөнгө хураахын оронд ирэх төрөлд өгөөжтэй буян хураах ажилд шулуудсан гэгээрэгсэд үү? Эсвэл хөлжих, юмжих арга ухаанаа олохгүй явсан хэрэг үү? Ерөөсөө хувь тавилангийн эрхшээлд ороод хураах хуримтлуулахаас гадуур бойжсон юм уу?
Ирээдүйдээ зориулсан хуримтлал үүсгэх нь хүний төдийгүй, ерөөсөө амьтны зөн л дөө. Хулгана хөеө хурааж, хэрэм самар нөөцөлнө. Хүн илүү холыг харж энэ жил, ирэх жилийн хүнс байтугай, энэ насанд өөрөө хэрэглээд барахгүй баялаг бүтээн үр хүүхдэдээ өвлүүлнэ. Харин хойтонгийн хөеө нөөшөө хураадаг амьтан гэж үгүй. Тийм учраас хураах зөн бүх хүнд, монгол хүнд ч байгаа. Мөн гэгээрсэн барьсан тухай асуудлыг орхиё. Ингээд харахаар бидний аж амьдралын хэвшилд олон юмны учиг байна.
Хураах ба нүүх гэдэг хоёр үг эсрэг утгатай. Хураахын хэрээр хүний амьдрал суурин болж тухайн газар оронд уягдаж, тэндээсээ салах аргагүй болж байдаг. Харин нүүхийн хэрээр ачаа хөнгөрч, хуримтлал нимгэрч, аливаа хэрэгцээгээ гарын доорхи материалаар, тухайн газар оронд таарах бэлэн зэхээний зүйлсээр хангаж сурна.
Малчин хүний ирээдүйн хувцас болох учиртай арьс хотондоо налайж, түүнийг арчлах үүргийг хонь өөрөө хариуцаж, хожмын өдөр түлэх аргал үхрийнхээ гэдсэнд боловсорч явах тул маргааш хэрэгтэй юмыг нөөцлөх хэрэг байхгүй. Хэрвээ ирэх жилүүдэд өмсөх дээл, хожмын өдөр түлэх аргал түлшээ хуримтлуулбал ачаа хүндэрч, нүүж чадахгүйд хүрнэ. Нүүж чадахгүй нүүдэлчин гэдэг бол мөхөлдөө тулсан нүүдэлчин мөн. Хураасан аргал, овоолсон бараагаа буурин дээрээ орхиод нүүх нь бөөхөн алт мөнгө хураачихаад эдэлж чадалгүй үхэж байгаатай агаар нэг. Тэгээд ч шүтдэг бурхан нь “хэзээ нэгэн цагт өршөөлгүй орхих эд агуурсыг бүү хураа, үхэхийн цагт түүндээ сүнс хоргодож чөтгөр болмой” хэмээн сургадгийг хэлэх үү?
Сайн гаанс, хөөрөг, эхнэр хүний чимэг, малын тоног хэрэгсэлд орсон үнэт чулуу, алт эрдэнэс, металл, мөнгө нь хадгаламжийн бараг цор ганц хэлбэр байсан ажгуу. Гэвч гаансны урт, хөөрөгний овор нь түрийний урт, өврийн зайгаар хязгаарлагдана. Эхнэрийн толгойг чимэх лимит хэтэрвэл явах байтугай сууж хүчрэхгүйд хүрнэ. Эмээл хазаартаа морины даацаас хэтэрсэн металл хэрэглэж болохгүй. (Ер нь эмээлийн мөнгөн баавар, даруулга энэ тэр бол ая тух, аюулгүй байдлыг ихэд хохироосон дизайн шүү дээ)Ийм болохоор эд хураах, хөрөнгө хуримтлуулах боломжгүй болсноо нүгэл хилнц, зовлонгийн сурвалжаас зугтаах утгаар харж тайтгарах бөлгөө.
Магадгүй, монгол хүний хийдэг байсан цор ганц хуримтлал нь зун намарт малдаа тарга сайн авахуулах явдал байсан байх. Нэгдүгээрт энэхүү өөхөн хуримтлал нь өвлийг цатгалан давах хүнсний чанарыг дээшлүүлнэ. Хоёрдугаарт тарган мал өвөл, хаврын хатуу цагийг энх мэнд давж, онд орох магадлал нэмэгдэнэ.
Буруу хөлнөөс эхэлсэн алхам
ХХ зуунд монголчууд нүүдэлчин амьдралаа орхин суурьшиж, хотшиж эхэлсэн боловч өмч ба хуримтлалын тухай үзэл санаа төлөвшсөнгүй. Төлөвших байтугай бүр ч гаж болон хувирч, буруу бороолсон ясны хугарал аятай болов. Сая суурьшин хотшиж буй монголчуудын үзэл санааны хөтөч болсон коммунист сургаал нь хувийн өмчийг буруушаана. Улмаар, өмч гэхээсээ илүү амьжиргааны хэрэгсэл болж байсан хэдэн малыг нь хураан авч нийгэмчилжээ.
Тухайн нийгмийн үзэл суртлаар бол “хувийн өмч”, “капиталын хуримтлал”, “хөрөнгөт нийгэм”гэсэн үг хэллэг шууд л дайсны тал ба дайсанд үйлчилдэг хүчин зүйлийг заана. Нүүдэлчин хүний прагматик өнгөөс харахад социализм байгуулахад хохироод байх юм алга. Учир нь үзэн ядаж, дайсагнаж, гадуурхах учиртай тэр зүйлс өөрт байхгүй, байгаа ч үгүй зүйлс ажгуу.
Хүмүүс суурьшин иргэншихийн хэрээр баялаг хуримтлал үүсгэдэг, бүтээн байгуулагч болдог. Гэтэл нүүдэлчдийн анх заалгасан номлолоор бол өмч хөрөнгө улсын мэдэлд байхаараа хүн ардад тустай аж. Тал нутагт боссон анхны үйлдвэр завод, бүтээн байгуулалт нь улсын өмч дээр тулгуурласан тул нээрээ ч тийм болов уу гэмээр. Феодалын хуучин хоцрогдол нь өчигдөр мэт санагдах ба аминдаа малтай байснаас л болоод тэгж баларсан гэдэгт ч үнэмшмээр ажээ.
Чухам итгэл үнэмшлийн энэ инерц өнөөдөр МИАТ-ийг хувьчлах, Төрийн банкыг хувьчлах, нийгмийн салбарыг хувьчлах үйлсэд садаа болж байна. Яг л “Ленин амьд, бүхнээс амьд” гэдэг шиг өмч хөрөнгө улсын мэдэлд байж гэмээнэ сая ард түмэнд ашгаа өгнө гэдэг ХХ зууны итгэл амьд, бүхнээс амьд хэвээрээ ажгуу.
Мэдлэгээс давсан дадал
Монголчууд 1990 оны ардчилсан хувьсгал, социалист системийн задралын дараагаар зах зээлд шилжлээ. Хууль эрхийн хүрээнд, ерөөсөө өмчлөлийн хүрээндээ энэ бүхэн харьцангуй амархан байжээ.
Харин хөгжлийн замаа, ялангуяа үзэл суртал, сэтгэлгээний чиг хандлагаа ХХ зууны төгсгөлийн 10 жилээс цаашаагаа шинээр эхлэн, хүн төрөлхтөнтэй мөр зэрэгцэн явж байна гэж үзсэн нь учир дутагдалтай байжээ.
Гэтэл, малчин нүүдэлчин байхаа болин социализмын замаар суурьшиж эхэлсэн тэр үеэс л бизнес сэтгэлгээний, хөрөнгө мөнгөний, хуримтлал үүсгэх, баялаг бүтээх үзэл санаагаа төлөвшүүлэх хөгжүүлэх хэрэгцээ гарсан байна.
Цаашаа явахын оронд гэдрэгээ ухран, зохих байраа эзлээд цаашаа явна гэсэн үг.
Анх замаасаа гарсан тэр цэгээс, гэхдээ хөгжил дэвшлийн өөр орчинд дахин төлөвших хэрэгтэй.
Аз болоход, нүүдэлчин удамтай монголчууд шинэ юмс үзэгдэлд амархан дасдаг, танихгүй ч гэсэн дэвшилттэй зүйлийг хурдан өөриймшүүлдэг үндэстэн юм. Ийм учраас зах зээлд шилжих, хөрөнгөт нийгэм байгуулах үйл явцыг ХХ зууны сүүлчээр анх хэрэгжүүлсэн атлаа чамгүй амжилттай урагшилж байна. Харахад голмоор байгаа ч харьцуулаад бодохоор чамламааргүй шинэчлэл бишгүй байна. Гэхдээ л хэвлийд төлжих үр хөврөлийн хувирал шигээр алгассан шатныхаа гишгүүр бүрийг өндөр дээд түвшинд давтан зохих дадал, туршлага олж авсаар цаашилж явахаас өөр замгүй. Тэгж ч байх шиг байна.
Харин бидний мах цусанд угаасаа байсан, социализмаар өдөөгдсөн, өмчгүй амьдрах суртлаар хөгжсөн зарим үзэл санаа өнөө ч арилж өгөхгүй ажээ.Өнгөрсөн зуун болон түүнээс цааших үед хамаарах, ухамсарлагдаагүй атлаа ухамсарт гүн шингэсэн дадал зуршил үйлчилсээр.
Жишээлээд, нүүдэлчин амьдрал хурааж хуримтлуулахын эсрэг замд хөтлөөд зогсоогүй гэнэт олдсон баялгийг хоромхон зуур үрэн таран хийх чадвар бас суулгажээ. Аянчин хүний хоол илүүдвэл тогоогоо хөмөрчихөөд хөдлөхөөс өөр замгүй. Яг түүн шиг олдсон, санаандгүй бий болсон баялаг нь ачаалал нэмж, нүүдэлд хүндрэл учруулдаг болохоор газар дээр нь найрлаад дуусгана. (Манайх уул уурхайн баялгийг хэрхэн иргэний хишиг, хуримласны шан, оюутны гар цайлгалт болгоод дуусгасан саяхны явдал үүний тод жишээ. Яг л найман зууны тэртээ дайны олзоо хуваадаг байсан уламжлал ХХI зуунд шинэ нөхцөлд давтагдаж байгаа биз )
Иргэд ч ялгаагүй жаахан мөнгө хөрөнгөтэй болуутаа, түүнээ бушуухан үрэн таран болгож ачаагаа хөнгөлнө. Машин авч байгаа нь нэг талаар мөнгөө юм болгож байгаа, малаа тарган дээр нь алж идэх юм уу, зарж байгаатай төсөөтэй зүйл. Тийм болохоор мөнгийг олдсон дээр нь “үрэх” хэрэгтэй гэж бидний далд ухамсар шивнээд байна. Ийм болохоор иргэнд ч, улс оронд ч хадгаламж, нөөсөн хөрөнгө, үндэсний хуримтлал гэж байхгүй ажаам.
Төр иргэн ялгаагүй, үл хөдлөх хөрөнгө бусад баялгийг төдийгүй, мөнгийг ч ирээдүйдээ зориулан хадгалах чадвар суух цаг хүлээгдсээр. Уул уурхайгаасаа урьдчилан олсон баялгаа цөмөөрөө хуваагаад цохичихсон нь үүний гэрч. Хонь гаргасан айл ойр хавийнхандаа гэдэсний шөл амсуулдаг ёслолын томсгосон хувилбар биш гэж үү? Хөрөнгө баялаг, бүтээн байгуулалт,хадгаламж нөөцийн талаар мэдэхгүйдээ ингээгүй. Мэдээд байгаа юм. Гэтэл мэдлэгээс давсан дадал нь дарангуйлаад байгаа хэрэг. Оюутнууд автобусны хөнгөлөлт нэхээд жагсаад байгаа нь улс төрийн өдлөгтэй холбоотой боловч цаагуураа “засаг төр олсон юмаа нийтэд хуваахгүй, хонь гаргачихаад шөл амсуулахгүй цаанаа жоорлоод байна” гэсэн үндэсний дургүйцлээс үндэстэй юм.
2008 оны хямрал гаднаас нөлөөтэй бэрхшээл байсан. Харин өнөөгийн бидний хямрал бол нүүдэлчний олсноо дор нь үрэх зуршил ба хуримтлал үүсгэх, баялгаа арвижуулах чадвар суугаагүйтэй холбоотой.
Бид маш олон юмыг гайхдаг, орчин үеийн дэлхий ертөнцөөс суралцаад л, өөрсдөө мэдээд, хэрдээ хичээгээд хийсэн зүйлийн үр дүн огт өөрөөр гараад байгааг хараад. Бараг хүн толгойтой болгон нь эв нэгдэл чухал байгааг онцлоод л, нийтээрээ бүтээн байгуулалт чухал болохыг нэгэн дуугаар зөвшөөрөөд л байх боловч эргэн тойрон хагарал, энд тэндгүй нураалт, самралт.
Бид олон юмыг ном дүрмээр нь мэдээд ойлгоод байгаа боловч сэтгэл зүрхэнд нуугдсан далд зөн, эцэг өвгөөс улбаатай нуугдмал совин үйлчлээд байгаа учраас тэр. Ер нь хураах, хуримтлуулах хэрэгтэй гэдгийг хэлүүлэлтгүй мэдээд байгаа боловч хурааж чадахгүй, хуримтлуулж болохгүй байгаагийн учир ч энэ.
Олон хүн ийм жишээ мэднэ дээ, хэн нэг маань жаахан хөлжихөөрөө нэг л сонин, үрэлгэн болно. Эсвэл хөрөнгөө эргэлдүүлэхгүй бүр хав дараад ааш зан нь хувирна. Тодорхой хугацааны дараа хоёулаа нойл дээрээ эргээд оччихсон байна.
Улс үндэстнээрээ, хүнтэйгээ хуримтлалд суралцах цаг үе 1990-ээд оноос эхэлсэн. Гагц өөрийн гэртээ өвлийн идэш, нэгхэн зуны борц бэлдэх бус, малдаа ганцхан өвлийг давах тарга авахуулах бус. Харин гэр бүлдээ насны бизнес, бизнэстээ үргэлжийн тарга тэвээрэг тогтоох учиртай цаг. Ийм учраас мөрөөдөл, үйл хэрэг, эцсийн үр дүн гурвын зөрөөг шинжих цаг. Ийм учраас өөр рүүгээ өнгийн харах хэрэгтэй. Учрыг танихын цагт бүх юм шинээр эхэлнэ. Үндэсний хуримтлал, иргэний нөөцлөл бүрдэж эхэлнэ.
МҮХАҮТ-д
16.00 цагт МҮХАҮТ-ын дэргэдэх Монголын Олон Улсын ба Үндэсний Арбитрын 55 жилийн ойн арга хэмжээ болно. Ойн баярын хурал, хүндэтгэлийн хүлээн авалтанд арбитрчид, хамтран ажилладаг хуулийн байгууллагуудын төлөөлөл оролцож баяр хүргэх ба 55 жилийн ажлын ололт амжилт, үйл ажиллагаагаа дүгнэж арбитрын ерөнхий нарийн бичгийн дарга илтгэл тавьж мөн зарим арбитрчдыг шагнаж урамшуулах зэрэг үйл ажиллагаа зохион байгуулагдана.
Хангарди ордны 14 давхарт
09.00 цагт НИТХ-ын ээлжит 30 дугаар хуралдаан эхэлнэ. Хуралдаанаар хэсгийн ахлагч нарын ажиллах журам болон иргэнд гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар өмчлүүлэх газрын байршил хэмжээг батлах тухай зэрэг асуудлыг хэлэлцэнэ. Утас: 88781218, 325044
Банк Санхүүгийн Академийн байранд
09.30 цагт Монголын санхүүгийн зах зээлийн 2030 он хүртэлх хугацааны шинэчлэл, хөгжлийн хөтөлбөрийн хэлэлцүүлэг болно. Утас: 88008781
ШУА-ийн Тэргүүлэгчдийн газрын 6 давхарт
10.00 цагт Монгол Улсын ШУА, ОХУ-ын ШУА хоорондын 2014-2015 оны хамтын ажиллагааны үр дүнг хэлэлцэх, цаашлаад 2016-2017 онд хамтран хэрэгжүүлэх эрдэм шинжилгээ, судалгааны төслүүдийн талаар санал солилцох хурал болно. Утас: 99045949
Чингисийн талбайд
10.00 цагт Дорнод аймгийн Халх гол сумын иргэд болоод өмгөөлөгч Г.Батбаяр нар “Халх гол” чөлөөт бүсийн тухай УИХ-ын 75-р тогтоолыг цуцлахыг шаардаж, бүх нийтийн гарын үсгийг цуглуулах ажиллагааг зохион байгуулна. Утас: 96669570
Тахарын ерөнхий газрын хурлын танхимд
10.00 цагт Тахарын ерөнхий газраас Гэрч, хохирогчийг хамгаалах, туслалцаа үзүүлэх Үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд Төрийн болон төрийн бус байгууллагуудын оролцоо уулзалт хэлэлцүүлгийг зохион байгуулна. Уулзалтад Хүчирхийллийн эсрэг Үндэсний төв, Хүйсийн тэгш эрхийн төв, Хүүхэд өмгөөлөл төв, Талита Ази, Цөлийн гол, Хүний аюулгүй байдлын судалгааны төв, Монголын эмэгтэйчүүдийн сан, НҮБ-ийн хүүхдийн сан, Азийн сан, Нээлттэй нийгэм Форум, IOM, FDG, Дэлхийн банк зэрэг төрийн бус болон Олон улсын 20 гаран байгууллагын төлөөлөл оролцоно. Утас: 91917993
НМХГ-ын хурлын зааланд
10.00 цагт Монгол улсад ашиглахыг хязгаарласан химийн хорт болон аюултай бодисын жагсаалтанд орсон Асбест болон асбест агуулсан бүтээгдэхүүнд хяналт шалгалт хийсэн талаар мэдээлэл хийнэ. Утас:99070909
Багшийн хөгжлийн ордонд
11.00 цагт “Хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслийн сөрөг нөлөөллөөс хүүхдийг хэрхэн хамгаалах вэ” сэдэвт хэлэлцүүлэг болно. Утас: 98119897
Хөшигийн хөндий дэх Олон улсын шинэ нисэх буудлын төслийн талбайд
11.00 цагт МХЕГ-ын Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын хяналтын газраас орон даяар зохион байгуулсан “Хүний төлөө-Зөв тус” аяны хаалтын ажиллагаа болно. Утас: 91989890.
РЦНК /Оросын шинжлэх ухаан соёл төв/-д
11.00 цагт Монгол Улсын хүүхэд, гэр бүл хөгжлийн Өнөр бүл төвийн 02-18 насны нийт 68 хүүхэд, 32 багш, ажилтнууд оролцсон “Өнөр бүл-бидний өргөө” урлагийн нэгдсэн тайлан тоглолтыг 3-дахь жилдээ зохион байгуулах гэж байна. Утас: 88338181
ХЭҮК-ын сургалтын танхимд
11.30 цагт Монгол Улсын Хүний эрхийн Үндэсний Комиссоос хэвлэлийн бага хурал зарлалаа. Хэвлэлийн бага хуралд ХЭҮК-ын дарга Ж.Бямбадорж, ХЭҮК-ын гишүүн П.Оюунчимэг нар оролцоно.Утас: 262902, 88110311
Азхур номын их дэлгүүрт
11.30 цагт 20-р зууны шилдэг романууд цуврал номын нээлт болно. Урилгаар оролцох хүндэт зочид номын хэсгээс өөрсдөө уншиж,үзэгчдийн хүртээл болгоно.
Спортын төв ордны 4 давхарт
12.00 цагт Монгол, Хятадын Анхдугаар ЭКСПО, соёлын солилцооны долоо хоногийн хүрээн дэх өсвөрийн хөлбөмбөгчдийн тэмцээнээс алтан медаль хүртсэн “ДМЮ”, хүрэл медаль хүртсэн “Дэрэн” клубын тамирчидмэдээлэл хийнэ.
Хан-Уул дүүргийн 118-р сургуулийн зааланд
12.00 цагт Улаанбаатар хотын Захирагчийн Яармаг Нисэх дэх ажлын албанаас Хан-Уул дүүргийн 30 гаруй төрийн болон хувийн хэвшлийн болон их дээд сургууль, төрийн байгууллагуудын дунд зохион байгуулдаг спортын бүх төрөлтийн тэмцээний нээлтийн ажиллагаа болно. Утас: 96586689
Үндэсний мэдээллийн төвд
12.00 цагт VTV HD телевиз “Бид Монголдоо хайртай” төслийн хүрээнд Монгол залуусын мөрөөдлийг бодит болгож, дэлхийн хөгжмийн хөгжилтэй хөл нийлүүлэн алхах цаг нь ирсэн гэдгийг харуулах зорилгоор нэгэн томоохон шоу төслийг хэргэжүүлэх гэж байгаа талаар хэвлэлийн бага хурал болно.
Занабазарын нэрэмжит Дүрслэх урлагийн музейд
13.00 цагт “Үндэсний Өгөх Өдөр”-ийн хүрээнд Тархины сааны холбоо, Сэргээн Засах Эмчилгээний “Таны инээмсэглэл төв”-тэй хамтран зохион байгуулах саажилттай хүүхдүүдийн уран бүтээлийн “Энэ бол би” үзэсгэлэнгийн албан ёсны нээлт болно. Утас: 99101851, 99362228
Чингис хаан Олон улсын нисэх буудалд
15.00 цагт Гадаад хэргийн сайд Л.Пүрэвсүрэн Монгол Улс НҮБ-ын Хүний эрхийн зөвлөлийн сонгуульд үнэмлэхүй ялалт байгуулсан тухай мэдээлэл хийнэ. Сэтгүүлчдэд зориулсан автобус ГХЯ-ны урдаас явна.
БСШУЯ-ны 401 тоот танхимд
16.00 цагт Дэлхийн банкнаас зохион байгуулж буй “Боловсролын эдийн засаг ба үр өгөөж” сэдэвт хэлэлцүүлэг болно. Утас: 321927, 99906606
Дорнод аймгийн Халх гол суманд хөдөө аж ахуйн Халх гол чөлөөт бүс байгуулах УИХ-ын 75 дугаар тогтоол өнгөрсөн долдугаар сарын 9-нд гарсан. Чөлөөт бүсийн талбайд тус сумын 500 мянган га газар орж байгаа юм. Хүнс, хөдөө аж ахуйн яамныхны мэдэгдэж буйгаар энэхүү чөлөөт бүс байгуулагдсанаар уул уурхайг биш нөхөн сэргээгдэх байгалийн баялгийг түшиглэсэн аж ахуй хөгжих, олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн малын өвчингүй бүс бий болох, хотоос хөдөөг зорих нүүдэл ихсэх, 1000 ажлын байр бий болж жилд 8-9 тэрбум цалингийн эх үүсвэртэй болох аж. Мөн зүүн бүсээс Халх гол чөлөөт бүсээр дамжуулан жилд дунджаар 400 сая ам.долларын махны экспорт хийх боломж бүрдэх гэнэ.
Гэвч Халх гол сумын иргэд уг чөлөөт бүсийг эсэргүүцэж байгаа тухай мэдээлэл тархаад байсан. Өнгөрсөн есдүгээр сард Дорнод аймгийн нутгийн зөвлөлийн дарга Д.Цогтбаатар, өмгөөлөгч Ч.Эрдэнэбат, Г.Батбаяр нар тус сумын иргэдтэй уулзсан байдаг. Мөн УИХ-ын гишүүн Г.Уянга, Х.Болорчулуун, Ц.Даваасүрэн нар энэ шийдвэрийг эсэргүүцэж нутгийн иргэдэд мэдээлэл өгсөн байна. Тэдний араас өнгөрсөн бямба гаригт Хүнс, хөдөө аж ахуйн сайд Р.Бурмаа тэргүүтэй албаны хүмүүс Халх гол сумын иргэдтэй уулзахаар явсан юм.
Чойбалсан хотод хоноглоод өглөөний 05:00 цагийн орчимд замд гарлаа. Мэнэнгийн их талыг туулан 11:00 цаг өнгөрч байхад Ялалт баг дээр очив. Уулзалт хийхээр ирсэн хүмүүст нутгийн иргэд багийнхаа хурлын танхимыг нээж өгсөнгүй. Харин хурлын байрныхаа гадна “Миний Монголын газар шорооноос бурхан гуйсан ч бүү өг” “Халх гол зөвхөн бид бүхнийх биш Монгол эх орны минь нутаг. Хамтдаа тэмцье”, “Бурмаад манай нутагт гишгэх эрх байхгүй”, “УИХ-ын 75 дугаар тогтоолыг цуцлахыг шаардаж байна”, “Гадаадад тавьсан өрөндөө бидний өсч төрсөн нутгаас өгөхыг зөвшөөрөхгүй” зэрэг лоозун хадсан байлаа. Мөн гартаа лоозунаа бариад эгнэн суужээ. Халх гол сумын газрын зургийг улаан дэвсгэр дээр дүрсэлжээ. Тэр зурган дотроо дайны үеийн цэргүүдийн зураг, УИХ-ын гишүүдийн чуулганы танхимд зогсож авахуулсан зургийг тавиад дээр нь “Бид ялав, Тэд яасан бэ?” хэмээн бичсэн харагдана. Тэрхүү хулдаас болон гэрэл зургийн цаасан дээр хэвлэсэн гоёмсог таниулах хуудас анхаарал татаад болдоггүй. Нутгийн хүнээс асуухад “Нутгийн зөвлөлийн дарга Д.Цогтбаатар, өмгөөлөгч Ч.Эрдэнэбат, Г.Батбаяр нарыг ирэх үеэр л заал чимэглэсэн байсан хуудас мөн байна” гэв. Халх гол сумын ИТХ-ын тэргүүлэгч Ц.Насанхүү, тус сумын ИТХ-ын төлөөлөгч В.Буяндэлгэр нар чөлөөт бүс байгуулахыг эсэргүүцсэн үг хэллээ. Тэдний дараа нас тогтсон хэдэн хүн шүлэглэсэн үг хэлж байна. Ингээд өнөө чанга яригчаа аваад цугласан хүмүүсийн нэг хэсэг нь шууд яваад өгөв. Дараа нь хаанаас ч юм гэнэт л байсхийгээд “Гал гарлаа” хэмээн хашгирах юм. Тэгэхэд хүмүүс “Гал гарсан байна гэнэ” гэсээр эхнээсээ тарж эхлэв. Сүүлд нь “гал гарлаа” гэдэг нь тарах нууц үг гэсэн цуу яриа ч сонсогдож л байв.
Ингээд Хүнс, хөдөө аж ахуйн сайд Р.Бурмаа үг хэлэх гэтэл чанга яригч байсангүй. Олон хүн ч үлдсэнгүй. Үлдсэн цөөхөн хүнд нь “Намайг газар шороо худалдах гэж байна гэлээ. Гэтэл сумынх нь Засаг дарга гадаадынханд ямар ч хяналтгүй газар олгож байна. 100 хувийн өмчтэй Хятад компанид газар өгөөд сууж байдаг. Үүнийг нь суман дээр байгаа улс мэдэхгүй сууж байна. Ингэж газар шороогоо хамгаалдаг юм уу. 10, 20, 36 мянган га-гаар нь малын тэжээл тарина гээд хууль ёсоор нь өгч байдаг. Солонгосын 100 хувийн хөрөнгө оруулалттай “Хансолмо” компанид 2009 онд 30 мянган га газар өгсөн байсан. Хятадын 100 хувийн хөрөнгө оруулалттай “Соёмбобуудай”-д газар өгсөн байна. Тэнд тариалан эрхлээд явж байна. Энэ өөрөө Монгол Улсын хууль, журмыг зөрчиж байна. Монгол Улсын иргэд, байгууллагууд газар өмчлөх, эзэмших эрхтэй. Гадаадын байгууллага болон иргэдэд газар түрээсэлж болно. Гэхдээ зөвхөн УИХ-ын шийдвэрээр газрыг түрээсэлдэг. Тэнд хятадууд тариалан эрхэлж байна гэж яриад байдаг нь үнэн хэрэг дээрээ Засаг дарга нь өгчихсөн хэрэг. Үнэндээ төрийн мэдэлд байдаг газрыг сумын Засаг дарга дураараа өгдөг болчихжээ. Тийм болохоор төрөөс анхаарах нь зүйтэй. Өмнө нь зөвшөөрөлгүй рапс тарьдаг тухай мэдээлэл надад ирж байсан. Зарим газар хэдэн жил дараалан рапс тариад үржил шимгүй зэрлэгшсэн байгаа. Хөдөө аж ахуйн үүц гэж хадгалж, хамгаалж ирсэн нутгаа бид онцгой дэглэмд авч хамгаалах нь зүйтэй. Тиймийн тулд Халх голын хөдөө аж ахуйн чөлөөт бүс байгуулах тогтоол гарсан” хэмээн ярилаа.
Харин Халх гол сумын ИТХ-ын төлөөлөгч В.Буяндэлгэр “Сумын Засаг дарга Ц.Сүхбаатар, ИТХ-ын дарга байсан Ц.Насанхүү нарыг 2009 онд Солонгосын 100 хувийн хөрөнгө оруулалттай компанид их хэмжээний газар өгсөн гэж байна. Би тэр үед хурлын төлөөлөгч байгаагүй. Хэрвээ өгсөн бол ус нутгаа хамгаалж таарна. Тиймээс ус нутгаараа хэлэлцээд энэ асуудлыг цуцалж, шийдвэр гаргасан хүмүүсийг огцруулж болно шүү дээ. Үнэхээр тийм зүйл болсон бол урьд нь яагаад арга хэмжээ аваагүй юм. Өнөөдөр биднийг юм ярихаар яагаад сумын Засаг дарга чинь газраа гадаадынханд өгдөг гэж сөргүүлж тавьж байгаа юм. Долдугаар сарын 9-нд луйвар болсон. Хэрвээ 75 дугаар тогтоолыг цуцлахгүй бол нутгийн иргэд бид эцсээ хүртэл тэмцэнэ. Зөвхөн Халх гол биш Монгол орон даяараа энэ асуудалтай тэмцэнэ. Тэмцлийн ямар хэлбэр байдаг юм бүгдийг нь ашиглана. Хүмүүнлэг ардчилсан төртэй нийгэмд ард түмнээ энд үхүүлнэ үү, амьдруулна уу төр засаг удирдаж байгаа хүмүүс мэдэх биз. Монголын ард түмэн өнөөдөр элгээрээ хэвтэж байна. Төрийн томчууд гадаадын улс оронд очихдоо өр дагуулж ирж байна. Үүнийг хэн төлөх вэ, Монголын ард түмэн төлнө. Р.Бурмаа сайд Халх гол сумыг маш сайхан сум болгоно гэж байна. Наймхан сарын хугацаанд яаж хөгжүүлэх юм. Өрийн дарамтад ороод төсвийн ажилчдын цалин, хөгшдийн тэтгэврээ тавьж чадахгүй шахуу болж байна. Үүнийг төлөхийн тулд бидний газар шороог худалдаж өрийнхөө барьцаанд өгөх гэж улайрч байна шүү дээ” хэмээн ярьж байлаа.
Нутгийн иргэдийн яриагаар бол Ц.Насанхүү, В.Буяндэлгэр нар нь сумын ИТХ-ын үе үеийн дарга байсан хүмүүс гэнэ. Мөн Бямбадорж гэх хүн “Өмнө нь Петро чайна Дачин тамсаг” мөн л сайхан болгоно гэж ярьсан. Гэвч бэлчээрийг цөлжүүлж бидний амьдралыг улам доройтуулсан. Хятадууд манай суманд өвс хаддаг. Маш том талбайг хадаад дуусч байгаа. Бид “Петро чайна Дачин тамсаг”-тай ч, Халх голын хөдөө аж ахуйн чөлөөт бүсийн эсрэг ч тэмцэнэ. Хэрвээ Бурмаа сайд ийм шийдвэр гаргаагүй бол бид хурлынхаа танхимыг цэлийтэл нээгээд угтах байсан. Монгол хүмүүс шүү дээ бид чинь. Одоо бол оруулахгүй” гэж байна. Өөр хэд хэдэн хүнтэй ярилцах гэж оролдлоо. Гэвч “Хулгайч, луйварчдын яриаг юуг нь сонсох вэ. Гадаад ажилчид гурван хувиас ихгүй гэж байна. Монголын хууль гурав хоног гэдэг. Баахан хятадууд ороод л ирнэ” хэмээх аж. Харин Халх голын цэргийн отрядын захирагч Ц.Батбаатар “Хуулиар хил хамгаалах байгууллага улсын хилийн боомтоор гурван үүрэгтэй ажиллаж байгаа. Манай боомтуудаар нэг тонн, нэг боодол өвс ч гараагүй” хэмээсэн юм.
Тал талд ийн өөр өөр яриа болсон цугларалт 30 орчим минут үргэлжлээд тарлаа. Тэндээсээ хөдөлж Хүнс хөдөө аж ахуйн сайд болоод бусад албаны хүмүүс Баянхошууны боомтын үйл ажиллагаатай танилцав. Энэ үеэр хилийн цэрэг болоод гаалийн ажилтнуудад танилцуулгаа хийлээ. Р.Бурмаа “Чөлөөт бүс гэдэг хашаа барихыг хэлэхгүй. Бэлчээрийнх нь нутаг, хөрснийх нь байдалд байнгын хяналт шалгалт тавьдаг тэр дэглэмийг хэлж байгаа юм. Байнгын хяналт шалгалт гэдэг нь эргээд тариалангийн бүсийг дордуулахгүй байх ёстой. Эмзэг хөрс, салхи ихтэй учраас ойн зурвас байх ёстой. Хөрсийг гэмтээдэггүй технологи хэрэглэх ёстой. Зөвшөөрөгдсөн генийн өөрчлөлтгүй стандартын үрээр тариа тарих ёстой. Энэ бүх шалгуур стандартуудыг тавьж үйл ажиллагаа явуулах эрхийг өгнө. Хэрвээ үүнийг зөрчөөд бэлчээрийн болон тариалангийн бүсийг дордуулсан байвал газрыг нь нэн даруй хурааж авна. Ийм л ойлгомжтой дэглэм журмын дагуу хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл явагдах ёстой. Төр юм бол газар нутгаа мэдэж стандарт дүрэм журмын дагуу үйл ажиллагаа явуулдаг байя. Хязгаар нутагт хяналтгүй байгааг далимдуулан ашиг олж үүнээ хамгаалахаар иргэдийг турхирч байна. Иргэдэд газрыг нь баахан компанид хуваагаад өгөх нь гэж ойлгуулсан байх юм. Өөрсдөө хуваагаад өгчихсөн байна. Одоо тэр нь илрээд, илчлэгдлээ гэж сандраад байна. Уг нь Хөдөө аж ахуйн чөлөөт бүс болгосноор хамгийн түрүүнд ашиг хүртэх хүмүүс бол нутгийн иргэд шүү дээ. Учир нь хөдөө аж ахуй бол нутгийн иргэдийн хийж чадах ажил юм. Өөрсдөө үхэр, хонины аж ахуйгаа ажиллуулж болно. Түүнийг нь дэмжсэн бодлогыг бид стандартын дагуу шийдэж өгнө. Жишээ нь үхрийн аж ахуйг үржүүлье гэхэд нэг загвар аж ахуй байна. Тэр нь малын тэжээл, эрүүл ахуй, үржлийн менежментээ хариуцаад явна. Түүнийг дагаад малчид өрхөөрөө хоршоод нийлж ажиллая. Үүнээс гарч байгаа бүтээгдэхүүнийг бид зохион байгуулалттайгаар чөлөөт бүсийн дэглэмээр зохицуулж худалдаж өгнө гэсэн ийм төлөвлөгөөнүүд гарсан. Энэ урьдчилсан тооцоог ард иргэдэд танилцуулъя гэхэд харамсалтай нь турхирсан байдалтай байна.
75 дугаар тогтоолыг цуцлах юм бол үүний цаана эргээд уул уурхайн лиценз явагдана. 22 дугаар талбай буюу 500 мянган га газар буцаад “Петро чайна Дачин тамсаг”-т очих байх. 13 жил тэдний мэдэлд лиценз нь байх хугацаанд энэ нутаг оронд юу ч бүтээн байгуулагдаагүй. Ямар ч ажлын байраар хангаагүй байна. Монголчууд өөрийнхөө нутагт хийж чаддаг юм нь энэ мал аж ахуй. Дугаржав тэргүүтэй эрдэмтдийн гаргаж, үүлдрийг нь бий болгосон мухар улаан махны үхэр байна. 50 мянган үхэр бэлчиж, тэжээх боломжтой нутаг гэж эрдэмтэд аль 1968 онд тооцоолсон байдаг. Түүнийг дагаад 20 мянган барга хонины аж ахуй хөгжүүлэх боломжтойг тогтоосон. Эрчимжүүлсэн аж ахуй гэдэг бол гадаадын өндөр үнэтэй технологийг авчрахыг хэлж байгаа юм биш. Одоо байгаа мал, малчдын амьжиргаа ажлыг эрчимжүүлэхийг хэлж байгаа. Энэ бүсэд эрүүл бүс бий болгоё. Малаа эрүүлжүүлж өгье. Малын гаралтай бүтээгдэхүүн экспортолдог болъё. Хөдөө аж ахуйн таримал ургамал гаргах болно. Импортыг орлосон бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломжтой. Улс орондоо ихээхэн орлого олох боломж байна. Харамсалтай нь ард иргэдийг буруу турхираад байх юм. Эргээд Хятадын эзэмшилд, газрын тосонд өгөх гэсэн сонирхол байх шиг байна. Энэ газар нутгийг буцаад дүрэм журамгүйгээр энэ газар нутгийг цаанаа гадаадын эзэмшилтэй аж ахуйн нэгжид өгөх сонирхол байна. Өгөөд хэдэн жил яваад ирсэн байна шүү дээ. Түүнийг нь хэн ч хянадаггүй, шалгадаггүй. Бурмаа үүнийг дэлгэчихсэн учраас муу муухай харагдаад байна. Үнэн хэрэг дээрээ би газар нутгийг хамгаалахын төлөө явна. Би энэ нутгийн хүн. Нутгаа хөгжүүлэхийн төлөө явж байна” хэмээн танилцуулж байлаа.
Тэндээсээ Халх гол сум руу хөдлөв. Халх гол сумын наана явахад цагдаагийн хэлтсээс “Хүний бөөгнөрөл их байна. Зам хааж байна. 300 орчим хүн цугларлаа” хэмээн мэдээлэх аж. Хамар давааг өгсөөд гартал тэнд хүлээж байсан бололтой “Ланд-200” маркийн хар машинд хэдэн эмэгтэй суугаад түрүүлээд давхичихав. Уруудаад явахад давааны доор сумын төвийнхөө наагуур олон машины гэрэл гялбаж харагдана.
Ж.Баярсайхан