Month: July 2014

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ерөнхий сайдын шавсанг хүртэж буй нь үнэн үү, худлаа юу

Сүүлийн үед  ийм мэдээлэл шуугьж байна. Ерөнхий сайд сая гаруй монголчуудын дээрээс  бохироо асгаж, Туул голд цутгаж буй талаар “Amjilt.com” сайт  хэд хоногийн өмнө мэдээлсэн харагдсан. Одоо бол үнэнийг мэдээлсэн хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудыг  эрх баригчид хүч түрэн хааж буй гэх мэдээллүүд явж байгаа. Монголын сайтын холбооны мэдэгдлээс энэ тухай харж болох юм. Энэ мэдээлэл үнэн үү, худлаа юу гэдгийг бүх хэвлэл мэдээллийнхэн  мэргэжлийн хяналт болон бусад холбогдох байгууллагуудтай хамт очиж, үзэж харж нэг талд нь гаргамаар байна.

Үнэхээр Ерөнхий сайд шавсангаа (төвд дуудлагаараа бол чавсан гэдэг юм байна. Харин монголчууд шавсан гэж хэлээд заншсан аж. Энэ үг нь ариун ус гэсэн утгыг илэрхийлдэг гэнэ) бидэнд уулгаж байна уу. Дээр үед Богд хаан өөрийгөө бишрэгсдэд шээсээ тараадаг байсан гэдэг. Үүнийг ард түмэн Богдын шавсан хүртэнэ гэж ярьдаг байсан юм. Шавсанг нь хүртсэн хүн өөрийгөө ихэд хувь заяатайд тооцдог байсан юм билээ. Үүн шиг үнэхээр Ерөнхий сайд шавсангаа хүртээж байна уу, эсвэл  үнэн  мэдээлэл хүргэсэн хэвлэл мэдээллийн байгууллагыг хаах маягаар дарамталж байна уу. Бодит мэдээллийг гаргаж тавьсан хэвлэл мэ­дээллийн байгууллагыг хэрэв ингэж дарамталж байгаа бол бүдүүлэг бөгөөд дээрэнгүй хэрэг. Монгол Улсын Ерөнхий сайд хүн ард түмэндээ  өтгөн шингэн  уулгачихаад нойртой хонож чаддаг юм уу. Үүнийг нь мэдээлсэн хэвлэл мэдээллийн байгууллага тэгвэл харин гавьяа байгуулсан хэрэг.  Ийм гавьяа байгуулсан байгууллагыг хаах нь битгий хэл тэр хэвлэл мэдээллийн  хэрэгслийг шагнах хэрэгтэй. Ерөнхий сайдыг  огцруулах нь  байтугай  ингэснийх нь төлөө шийтгэх учиртай. 

Нөгөө талаар ийм ёс зүйгүй Ерөнхий сайдын талаар “Amjilt.com” бодитой мэдээлсэн үү, мэдээлэл нь баталгаатай юу. Хэвлэл мэдээллийн байгууллага хүнийг гүтгэсэн бол хаах нь байтугай, шийтгэх  хэрэгтэй. Хэвлэл мэдээллийн байгууллага  бусдыг гүтгэх ёсгүй. Бусдыг гүтгэж буй бол энэ нь  хэвлэл мэдээллийн байгууллага биш ээ.

 Сүүлийн үед Монголын хэвлэл мэдээлэлд нэг сонин байдал бий болоод байна. Сайт болон твиттерчид юу дуртайгаа бичиж мэдээлдэг, ямар ч цензур хаалт гэж тэдэнд байдаггүй. Энэ талаас нь харвал хэвлэл мэдээллийн байгууллага биш  юм шиг. Хэвлэл мэдээллийн байгууллага бол өөрийн гэсэн дүрэмтэй, ёс зүйтэй, бодит байдлыг мэдээлдэг. Мэдээллийг гуйвуулдаггүй, захиалгад автдаггүй. Хамгийн гол нь хийсэн, үзүүлсэн зүйлдээ хариуцлага хүлээдэг байгууллага байдаг юм.  Нэг үгээр хэлбэл буух эзэнтэй, буцах мөртэй. Ийм газрыг хэвлэл мэдээллийн байгууллага гэдэг. Хариуцлага хүлээх болохоороо сайт, твиттерийнхэн Монголын чөлөөт хэвлэлийг хаалаа, боолоо болоод явчихдаг. Ийм хоёрдмол байдал Монголын чөлөөт хэвлэлд хор хохирол учруулж буй.  Чөлөөт хэвлэл ёс зүйгүй байдаг бол устахаас өөр аргагүй болж байна. Чөлөөт хэвлэлийг аврахын тулд уг мэдээллийн үнэн, зөвийг хэдүүлээ очиж магадалъя.

Туул голд бохироо цут­гадаг гэх “Хаан жимс” амралтын газар нь  Улаанбаатараас зүүн зүгт 55 км-т, “Чингэс хааны хөшөөт цогцолбор” буюу Цонжинболдогоос хойш хоёр км зайд Туул голын хөвөөнд, Уу-булан гэдэг газарт бий. Энэ газар дотоодын цэргийн ангийн хамгаалалтад байдаг. Улаанбаатарчуудын ундны усны тэжээлийн муж бөгөөд бохирдож болохгүй, өндөр хамгаалалттай байх учиртай бүс гэдэг.

“Үнэн билэгтэй, худал бо­ломжтой” гэж Богдын тө­лөөлөгч Ард Аюушийн заргыг шүүж буй кинонд гардаг. Түүн шиг ганц нэг хэвлэл мэдээллийн байгууллагын төлөөлөл очиж сурвалжлаад нэмэргүй.  Захиалгад автлаа гээд нийгмээрээ шуугина.  Монголын бүх хэвлэл мэдээллийн байгууллагын төлөөлөгчид тэнд очиж сурвалжлах хэрэгтэй байна. Хэрэв дээрх мэдээлэл худлаа бол Ерөнхий сайдыг өмөөрье. Харин мэдээлэл үнэн бол  хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээ хамгаалъя.

Г.ДЭЛГЭРЦЭЦЭГ

Categories
мэдээ нийгэм

Наадмаар худалдаа, үйлчилгээний байгууллагуудын ажиллах хуваарь гарчээ

Улсын баяр, наадмаар худалдаа, үйлчилгээний байгууллагуудын ажиллах хуваарийг гаргажээ. Хүнсний дэлгүүрүүд энэ сарын 09, 10–нд 08.00-24.00 цаг хүртэл жиллаад, 11, 12-нд амрах юм байна. Харин “Боса”, “Миний дэлгүүр” зэрэг сүлжээ дэлгүүр наадмаар амралтгүй ажиллах бол “Нарантуул” худалдааны төв долдугаар сарын 11-22–ныг дуустал амарах аж. Худалдааны томоохон захууд болох “Нарантуул-2”, “Хархорин”,”Барс”,”Хүчит шонхор”,”Да хүрээ” зах 11-15-ныг дуустал амрах бол “Дүнжингарав” худалдааны төв 13-17–ныг дуустал амрана. 

Нийтийн үйлчилгээний зоогийн газар, кафе, баар цэнгээний газар, түргэн хоолны газрууд 10, 11, 12–нд ердийн цагийн хуваариар ажиллаж, 13, 14 –нд амарна. Баяраар цахилгаан шугам сүлжээний газрын диспетчер, шуурхай ажиллагааны бригад 24 цагаар ажиллах бол худгууд 11,12-нд амрах аж. 

Э.Эрдэнэ

Categories
мэдээ нийгэм

Д.Нацагдоржийн музейг нээжээ

Орчин цагийн утга зохиолыг үндэслэгчдийн нэг Дашдоржийн Нацагдоржийн шинэ музейг өчигдөр МЗЭ-ийн байрны гуравдугаар давхарт нээлээ. Гурван танхимтай энэхүү музейд алдарт зохиолчийн хэрэглэж байсан эд зүйлс, гар бичмэл, ховор сонин гэрэл зураг, ном зохиолыг нь байрлуулжээ. Д.Нацагдоржийн амьдрал, уран бүтээлийг харуулсан гэр музейг анх 1966 онд БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн тогтоолоор байгуулж, хожим 1982 онд шинэчлэн тохижуулж, үзмэрүүдийг нь ховор нандин гэрэл зураг, эд өлгийн зүйлсээр баяжуулж байжээ. 

Харин 1994 оноос үйл ажиллагаа нь үндсэндээ зогссон юм. Ийнхүү 20 жилийн турш үйл ажиллагаагаа зогсоогоод байсан музей өчигдрөөс олонд нээлттэй боллоо. 

Э.Эрдэнэ

Categories
мэдээ нийгэм

Хүүхдэд зориулсан утга зохиолын уралдаан зарлажээ

Боловсрол, шинжлэх ухааны яамнаас ерөнхий боловсролын сургуулийн дунд, ахлах ангийн сурагчдад зориулсан утга зохиолын бүтээлийн уралдааныг роман, тууж, өгүүллэг, баримтат өгүүллэг, яруу найраг, орчуулгын төрлөөр зарлаж, уралдаанд ирүүлсэн бүтээлийг үнэлж дүгнэх ажлыг зохион байгуулж байна.

Шалгаруулалтыг уншигч хүүхэд, ерөнхий боловсролын сургуулийн багш, утга зохиолын мэргэжилтэн гэсэн гурван  үе шаттайгаар явуулж байгаа гэнэ. 

Хүүхдэд зориулсан утга зохиолын бүтээлийн уралдааны дүнг 2014 оны 7-р сарын 18-ны өдөр Боловсрол, шинжлэх ухааны яамны http://www.meds.gov.mn цахим хуудаснаас үзэх боломжтой аж.    

Categories
мэдээ нийгэм

Наадамд зодоглох бөхчүүдийг маргааш бүртгэнэ

Үндэсний их баяр наадамд зодоглох бөхчүүдийн бүртгэл маргааш  буюу 07 дугаар сарын 09-ний өдөр эхлэх гэж байна. Бүртгэл Монгол бөхийн өргөөнд хоёр  өдөр үргэлжилнэ. Энэ жилийн наадамд хүчит 512 бөх зодоглох юм.

Харин үндэсний их баяр наадмын өсвөрийн барилдаанд барилдах 14-15 насны хүүхдүүдийг 7 дугаар сарын  8, 9-ний өдөр “Монголын хүүхдийн ордон”-д бүртгэнэ. Бөхчүүд хоёр хувь цээж зураг, даатгалын төлбөр, иргэний болон цолны үнэмлэхээ авчирч, өөрийн биеэр бүртгүүлэх шаардлагатай бөгөөд зарласан хугацаанд бүртгүүлээгүй бөхчүүдийг нэмж бүртгэхгүйг Үндэсний бөхийн салбар хорооноос анхааруулж байна.

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Эмэгтэй хүний эрх

Хууль зүйн сайд Х.Тэмүүжинтэй нэр холбогдсон  Г.Сарангэрэлийг  “хэргийн бодит үнэнийг тогтооход саад учруулж байна” гээд хорьчихсон гэж өмгөөлөгч нь ярьсан байна. Хөөрхий наадмаар хорих газарт байх юм байлгүй. Энэ эмэгтэй улс төрчдийн тоглоом болж дууслаа. Сайд Х.Тэмүүжингийн эрх ашиг, эсвэл Х.Тэмүүжингийн “дайснуудын” ашиг сонирхол л яригдаад байх юм. Гэтэл эмэгтэй хүний ашиг сонирхлын тухай хэн ярьж байгаа юм бэ.  Г.Сарангэрэл Х.Тэмүүжинтэй унтсан унтаагүй гээд өөр өөр юм ярьчихсан. Ямар ч эрүүл хүн өнөөдөр  нэг юм яриад, маргааш түүнийгээ үгүйсгэвэл  тэнэг харагдана гэдгээ ойлгоно. Орон гарандаа тэр өдөр бүр өөр өөр юм ярьсан юм биш.  Үүнийг Г.Сарангэрэлд ирж байгаа дарамт их байна гэж “уншиж” болно. “Хэрэг хүлээлгэнэ, ял өгнө” гээд хэн дуртай албан тушаалтан хүнийг дарамталж болдог юм уу. Одоо энэ охиноор тоглох хэрэггүй. Г.Сарангэрэл “тэсрэх бөмбөг”-ийн үүргээ хэдийнэ гүйцэтгэсэн. Пи арчид  энэ охиныг тайван орхиж болно. Одоо энэ охин юу ч гэж хэлсэн олны сонирхол татахаа больсон. Х.Тэмүүжинг энэ охинтой холбоотой шуугианаар унагаж чадахгүй нь тодорхой болов.  Түүнийг огцруулахыг хүсч байгаа улс төрчид өөр барьцтай  “зэвсэг” олж авах хэрэгтэй.  “Нялх амраг” тойрсон шуугиан дуулиан Хууль зүйн сайдыг аль хэдийнэ тиймхэн харагдуулах болсон. Г.Сарангэрэл пи арчдын хувьд тийм л үнэ хүрлээ. Одоо энэ охиныг тайван орхи. Энэ дуулиан сайд Х.Тэмүүжинг хүртэл нэлээд тэвдүүлээ байлгүй. Гэтэл залуу бүсгүйг ямар их хүчээр нэрвэх нь тодорхой. Амиа хорлох гэж оролдсон гэж ярихад нь яагаад хэн ч ач холбогдол өгөхгүй байна. Энэ бол эмэгтэй хүний амьдрал шүү дээ. Эх болох хүн. Үр хүүхдийнхээ өмнө нэр төртэй байх боломжийг энэ бүсгүйд үлдээ. 

 Өмгөөлөгч нь их сонин юм яриад байгаа. Түүнийг худалдаж авах гэсэн, дарамталсан, албан тушаал амласан л гэнэ.  Х.Тэмүүжинтэй манай үйлчлүүлэгч унтаагүй гээд Г.Батбаяр өмгөөлөгч мэдэгдээд байгаа. Хүний хөнжлийн асуудлыг хэн нэгэн өмгөөлөгч тодорхойлдог юм биш. Хууль зүйн сайд Г.Сарангэрэлд өмгөөлөгч олж өгсөн гэсэн.   Тэгвэл энэ өмгөөлөгч Г.Сарангэрэлийг биш Хууль зүйн сайдыг хамгаалах үүрэгтэй гэдэг нь тодорхой. Өмгөөлөгч нь хүртэл өөр ашиг сонирхолтой бол хөөрхий бүсгүй хэцүүднэ. “Сайн ах”-тай нэр холбогдсон биш шоронд ороод, хар тамхичин гэгдээд, бүр ял хүлээгээд дуусвал яана. Эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалагчид хаана байна?  Хүний эрхийн хуульчид яагаад үгээ хэлэхгүй байна.  Залуу эмэгтэй улс төрчдийн золиос болоод хилс хэрэгт хэлмэгдэж байгаа юм биш биз?

Б.ЯНЖМАА

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ ярилцлага

Шинэ зууны монгол багшийн загвар боловсруулж байна

Монгол Улсын Боловсролын их сургуулийн захирал, доктор Д.Мөнхжаргалтай боловсролын шинэчлэлийн сэдвээр ярилцлаа. Сургуулийн үүдэнд тэтгэлгээр сурах боломжийн тухай мэдээлэл харагдана. Энэ сэдвээр захирлаас эхлээд тодрууллаа.   

– 650-750 гэсэн тоо бидний хувьд онцлог.  750-аас дээш оноотой хүүхэд багш мэргэжлээр элсээд ороод ирвэл төлбөргүй суралцах  боломжтой. Төлбөрийг нь Засгийн газрын 181 дүгээр тогтоолоор төрөөс хариуцна.

-Багш бэлтгэхэд төрөөс анхаарч байна гэсэн үг үү?

-Тиймээ. Төрөөс багш бэлтгэхэд анхаарч байгаа хэрэг.   Энэ бол багш бэлтгэдэг их дээд сургуульд төрөөс олгосон боломж юм даа.

-Тэр боломжийг хэр олон хүүхэд эдлэв?

-650-750-ийн хооронд оноо авчихвал сургалтын төлбөрөөс 70 хувь хөнгөлүүлчихнэ. Өнгөрсөн хичээлийн жилд 923 хүүхэд  650-иас дээш оноотой элсэн орсон. Багшийн мэргэжлээр 2000 гаруй оюутан элсүүлсэн. Түүний тал хувь нь 650-иас дээш оноотой оюутан байв. Энэ жил бас л энэ журмаа мөрдөөд явна. Ноднин жилийнхтэй адил тооны хүүхдүүд энэ жил элсэнэ гэж найдаж байгаа. Чанартай багш бэлтгэхэд төрийн зүгээс үзүүлж байгаа санхүүгийн, бодлогын дэмжлэг юм. 

-Өмнөх нийгэмд багшийн мэргэжил нэр хүндтэй байсан. Одоо багшийн мэргэжлийг хүүхдүүд хэр сонгож байгаа вэ?

-Манайд элсэгчдийн 60-70 орчим хувь нь хөдөө орон нутгаас элсдэг. Хөдөөд багш болох сонирхолтой хүүхдүүд их байдаг. Аав ээж нь багш мэргэжилтэй, уламжлаад багш болох хандлага элбэг. 

-Багш болох хүүхдүүдэд онцгой шалгуур тавьдаг уу?

-Манайд  багш болох авъяас сонирхолтой хүүхдийг нээх илрүүлэх, сонгон шалгаруулах,  шинжлэх ухааны үндсийг боловсруулах, эрдэм шинжилгээний төсөлт ажил явж байна. Энэ төсөлт ажлаар тодорхой хэмжээний сонгон шалгаруулалтын даалгаврууд боловсруулж, багш сонгоны хүүхдүүд дээр туршиж үзсэн.  Иймэрхүү ажлын үр дүнд бид сонгон шалгаруулалтдаа арай өөрчлөлт оруулах юм. Одоо бол төвлөрсөн маягаар сонгон шалгаруулалт явж байна шүү дээ. Цаашдаа багшлах авъяас сонирхолтой хүүхдүүдээ эрж хайж нээн илрүүлдэг, оношлодог. Үүнийхээ үр дүнд сонгон шалгаруулдаг тогтолцоонд шилжих юм.

–Дээд боловсролын агуулгад шинэчлэлт хийнэ, сургалтын агуулгад өөрчлөлт гаргана гээд яригдаад байгаа. Танай сургуулийн хувьд шинэчлэл яаж өрнөж байна?

-Дээд боловсролын шинэчлэл нийтлэг явж байна. Зарим хүн үүнийг буруу ойлгоод байх шиг. Ерөөсөө нарийн мэргэжил эзэмшүүлэхгүй, маш ерөнхий юм заачихаад төгсгөх юм байна гэж ойлгодог. Боловсролын шинэчлэлийн мөн чанар нь юунд байна гэхээр бид мэргэжлийн суурь чадамж гэдэг юмыг эхлээд олгох ёстой. Багшийн чадамжийг гурван чиглэлээр багцалдаг. Нэгдүгээрт, хувь хүний чадамжууд, хоёрдугаарт нийгэмшлийн чадамжууд, гуравдугаарт нь мэргэжлийн чадамжтай хүн төгсч гарвал нийгмийн захиалга, одоогийн  шаардлага хэрэгцээг хангах юм. Шинэ зууны монгол багшийн загвар боловсруулж байна. Шинэ зууны монгол багш дээр өгүүлсэн гурван чадамжтай байх учиртай. Монголоо гэсэн сэтгэлтэй, хүүхдийг зөв хүн болж төлөвшихөд сэтгэл зүрхээ зориулж чадахуйц зөв төлөвшил хандлагатай багш чухал. Хувийн чадамж гэдэгт өөрийгөө хөгжүүлэх, илэрхийлэх чадвар асуудал шийдэх чадвар, мэдээллийн технологийг ажил төрөлдөө хэрэглэх чадвар гэх мэт олон чадварууд багтана. Нийгэмшлийн чадварт хүнтэй зөв боловсон харилцахаас эхлээд бусдыг сонсдог, өөрийгөө бусдад ойлгуулж, илэрхийлэх чадвар орно. Үүний дараа нарийн мэргэшүүлэх багц сургалтууд орохоор өөрчлөлт  хийсэн. Дээд боловсолд хийж байгаа шинэчлэл эцсийн эцэст үр дүнд суурилсан шинэчлэл болж байна. Бид багшийн  хөгжилтэй холбоотой хичээлүүдийг түлхүү оруулж өгсөн. Тухайлбал энэ жилийн хичээлийн хөтөлбөрт логик сэтгэлгээ гэсэн хичээл байгаа. Энэ хичээл хүүхдийг сэтгэн бодох, бүтээлчээр сэтгэх чадвар, сурах арга барилд сургах, аливаа зүйлийг шүүн тунгаах чадвартай болгох,  зөв үнэлэлт дүгнэлт өгөх чадвартай болгоход тустай. Дараагийн нэг шинэ хичээл нь “Яриа бичгийн соёл“. Энэ хичээлийг нэгдүгээр курсээс ороод эхэлсэн.  Амаар болон бичгээр өөрийгөө илэрхийлдэг чадварт хүүхдүүдээ сургах юм. Энэ хоёр хичээлийг бүх оюутнуудад заавал үзүүлэхээр сонгосон. Мэргэжлийн гүнзгийрэлтийн түвшингээ хаяж гээхгүй. Өндөр ур чадвар суулгах хичээлүүд ордогоороо орно.

-Өмнө нь багш нар  дүрсгүй, хичээлдээ  муу хүүхдийг тоншоод авах нь байж болох үзэгдэл байсан. Одоо ч ийм тохиолдол гардаг. Ирээдүйн багш нарт энэ талаар сургадаг уу?

-Цаг цагаараа цахилдаг хөхөөрөө. Шинэ багш нарт тийм юм байж болохгүй. Дэлхий нийтээрээ үүнийг  хориглож байгаа. Хүүхдийн онцлогт тохируулаад, арга барилаа чөлөөтэй өөрчилж чаддаг хөрвөх чадвартай багш нар хэрэгтэй учраас сургалтын технологио шинэчилж, хүүхдийн онцлог, авъяаст зохицуулсан шинэчлэлтүүдийг хийж байгаа. Энэ талаар бид нэлээд судалгаа хийж үзсэн. Та бүхний сэтгэл судлал боловсрол судлал хичээлээр үзсэн мэдлэг хэр хэрэг болж байна гэхэд залуу багш нар харилцааны чадвар дутагдалтай байна гэдэг.   Жишээлбэл математикийн бодлогыг хүүхэд ойлгохгүй бол яах вэ, хүүхэд бүртэй яаж ажиллах юм, энэ бүхнийг бид шинэчилсэн агуулгаар зааж өгөхийг оролдож байна. Хэт их онол заагаад л байдаг. Эцсийн эцэст хүүхэдтэй ажиллах арга барил нь дутуу дулимаг байна гэдэг судалгааны дүн гарсан юм. Боловсрол судлал, сэтгэл судлал, заах аргын хичээлийн хөтөлбөрүүдээ шинэчилж амжсан л даа. Энэ хөтөлбөрүүдээр хичээл явагдах юм.

-Сургалтын хөтөлбөрийг шинэчлэхдээ дэлхий нийтийн хандлагыг тусгасан байлгүй.  Бусад орнуудтай харьцуулбал манайх хаана нь явж байгааг харах боломж байдаг уу?

-Байлгүй яах вэ. Манай МУБИС 60 гаруй орны их, дээд сургуультай хамтын ажиллагааны гэрээтэй. Ихэнхи нь багш бэлтгэдэг сургуулиуд. Жишээлбэл би сая Японд  яваад хэд хэдэн багш бэлтгэдэг сургуультай гэрээ байгуулахаар ярилцаад ирсэн. Дэлхийн их сургуулиудын холбоо,  Азийн  боловсролын их сургуулиудын сүлжээнд хамрагддаг.  Багш бэлтгэх хөтөлбөрийн Олон улсын магадлан итгэмжлэл гэж бий. АНУ-ын багш бэлтгэдэг хөтөлбөр, магадлан итгэмжлэлийн байгууллагатай тодорхой зүйл ярьж байгаа. Сүлжээгээр дамжуулаад хуулбарлах нь гол биш. Үндэсний их сургуулиуд ямар түвшинд ажиллаж байна. Бид тэр түвшинд ажиллах ёстой.  Чадамжид суурилсан багш боловсрол гэдэг маш чухал  байна. 

-Боловсролын шинэчлэл,  сургалтын хөтөлбөр, технологийн шинэчлэл хийхэд мөнгө  хэрэгтэй. Энэ бүхнийг сургалтын төлбөрөөр хийж хүчрэхгүй болов уу. Санхүүжилтын эх үүсвэр олж чадаж байгаа юу?

– Чанарын шинэчлэл  гэдэг асар их зардал гаргадаг. Ганц том дэмжлэг бол Боловсрол шинжлэх ухааны яам. Нэгдүгээрт түрүүний хэлдэг багш мэргэжлээр өндөр оноотой элсч байгаа хүүхдүүдэд сургалтын төлбөрийн хөнгөлөлт үзүүлж байгаа дэмжлэг. Онлайн сургалтын  орчин бүрдүүлэхэд энэ жил бас бидэнд дэмжлэг үзүүлж байна. Дээр нь мэдээж төсөл хөтөлбөрүүд байна. АХБ-ны дээд боловсролын шинэчлэл, дунд боловсролын шинэчлэл төслүүд, ЖАЙКА,  НҮБ-ын Хүүхдийн сан, Швейцарын хөгжлийн  сангийн төсөл байна. Энэ бүх төслүүд манайд тодорхой хэмжээний хөрөнгө оруулалтууд хийж байна.

-Сургалтын төлбөр хэд байна. Манайхан хувийн,  өндөр төлбөртэй бага, дунд сургуульд өчнөөн саяар хүүхдээ сургаад байдаг. Гэтэл нөгөө талд нь дээд боловсролыг хямдхан авах гээд улайраад байдаг эсрэг тэсрэгийн туйл яваад байна?

-Энэ бол боловсролын салбарыг улстөржүүлсний гай.  Боловсролын салбарын  нэг чөдөр нь төлбөрийн хязгаарлагдмал байдал. Манай МУБИС сая 240 мянган төгрөгийн төлбөртэй. Энэ жил инфляцийн түвшинтэй уялдуулаад арав орчим хувь нэмж байна. Сая 400 мянган төгрөг л болох юм уу даа. Нэг оюутанд ногдох зардал гурван сая төгрөг болдог. Талыг нь бид оюутны сургалтын төлбөрөөс авч байна. Талыг нь улсаас өгч байгаа гэсэн үг. Өнгөрсөн хичээлийн жилд бид тусгай хэрэгцээтэй боловсролын багш бэлтгэх ангийг шинээр нээсэн. Лабораторийг нь яамнаас тохижуулж өгсөн.  Монгол Улс түүхэндээ анх удаа эх орондоо тусгай хэрэгцээт боловсролын багш бэлтгэж  байгаа. Нээхээс өөр аргагүй л дээ.  Эхний 60 багш нь тусгай  сургууль, цэцэрлэгийн багш нар голдуу байсан. Тэндээсээ 47 хүн төгсгөлөө. Энэ жил бид  ажиллаж байгаа багш  нараа үргэлжлүүлээд нэг жилээр сургана. Шинээр дөрвөн жилийн анги авч байгаа.  Тусгай хэрэгцээ гэдэг нь  хоёр талтай. Нэг талаасаа хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд нөгөө талаасаа онцгой авъяастай хүүхдүүдийг хөгжүүлэх багш нарыгаа бас тусгай хэрэгцээт гэж нэрлээд байгаа юм.  Нэг ангид байгаа хоёр туйлын хүүхдүүдтэй ажиллах багш нар бэлтгэгдэж байна. Нэг ангид ороход сурлагаар хоцрогдсон хүүхдүүд байна, эсвэл түрүүлээд хөгжчихсөн хүүхдүүд байна. Тийм хүүхдүүдтэй яаж ажиллах вэ гэсэн ур чадвар суулгах хөтөлбөр юм. 

-Боловсролын салбарт хүйсийн хувьд жендерийн тэгш байдал алдагдсан салбар. Үүнийг тодорхой хэмжээгээр залруулах боломж бий юу?

-Хүйсийн харьцаа алдагдсан гэдэг нь ойлгомжтой. Нийт элсэгчдийн 80 орчим хувь нь эмэгтэй байдаг. Тийм учраас эрэгтэй элсэгчийг ахиу авахаар жендер дээр санхүүгийн дэмжлэг үзүүлээч гэсэн асуудал тавьдаг.  Үндсэн хуульд хүнийг хүйсээр нь ялгаварлан гадуурхаж болохгүй гэж заасан учраас хүйсийн харьцааг тэнцвэржүүлэх тал дээр санхүүгийн дэмжлэг авч болохгүй байгаа юм. Ноднин жил төлбөрийн хөнгөлөлтийг дагаад эрэгтэй хүүхэд олон элссэн. Монгол хэлний ангид 30 хүүхдийн нэг, хоёр нь эрэгтэй байсан бол ноднин жилийн ангид 5-7 эрэгтэй хүүхэд байсан. 

-Сургалтаас гадна судалгааны чиглэлээр ажиллана гэсэн. Ямар судалгаанд анхаарч байна?

– Бид судалгаа-сургалтын  статустай их сургууль болох зорилт тавьсан юм. Боловсрол судлалын судалгааны ажлыг тэргүүлэх чиглэлтэй хөгжүүлэхээр Боловсрол судлалын төв байгуулсан. Энэ төв дээр судалгааны төсөл хөтөлбөрүүдийг төвлөрүүлээд, туршлагатай судлаач багш нарын баг бүрдүүлээд, ажиллаж байна. Хэд хэдэн төслүүд явж байна. Багш, боловсрол судлалд анхаарал хандуулж бид юу болоод байна, манай төгсөгчид юу болж байна гэсэн тандалт судалгаануудыг хийнэ. Сургалтын үнэлгээ арга зүй гэсэн чиглэлүүдээр нэлээд нарийн судалгаа явуулаад инновацийн шинжтэй бүтээгдэхүүнийг гаргаж ирье гэсэн санаа бий. Боловсролын их сургуулийн боловсруулсан сурах бичиг гэвэл ямар сонсогдож байна.  Бид бас сургалтын технологич гэсэн магистрын анги нээж хичээллүүлсэн. Аливаа нэг шийдвэр судалгаа шинжилгээний үндэслэл муутай гараад байна гэдэг. Тэгэхээр хэрэгжилт нь дутуу дулимаг болоод улс орны хөгжилд саад болоод байгаа хэрэг. 

Сургалтын хөтөлбөр, арга зүйгээр мэргэжлийн хүмүүс бэлтгэнэ.  Энэ нь орчин үеийн дэлхий дахины боловсролын ерөнхий сургалтын технологийн чиг хандлага арга зүйгээр сурсан  хүмүүс байх  юм. Энэ жил 30 магистр элсүүлээд арай өөр хөтөлбөрөөр явж байна.  Гадаад, дотоодоос хамгийн сайн багш нарыг урьж ажиллуулахаар хичээж байна. Ялангуяа манайхыг  төгсөгчид ерөнхий боловсролын салбарт өрнөж байгаа шинэчлэлээс хоцорч болохгүй, харин манлайлах учиртай. 

-Энэ олон шинэчлэлийг хэн хийж байгаа вэ. Танай сургуулийн багшийн цалин шинэчлэл хийх хэмжээний багшийг уяж чаддаг уу?

-Манай сургуулийн цалин хөлс боломжийн түвшинд хүрсэн. Гадаад дотоодод төгссөн хүмүүс ч ирж байна. Өнгөрсөн хичээлийн жилд гадаадын их, дээд сургуульд доктор хамгаалсан таван багш шинээр авсан. 

Манайх 500 багш, эрдэмтэн судлаачтай том хамт олон. Энэ хүч нөөцийг зөв чиглүүлэх учиртай. Манайд Монгол судлал хөгжиж ирсэн уламжлалтай. Монгол судлалын төв маань монгол хэл бичиг, түүх зан заншил, угсаатны зүй, энэ бүхнийг өргөн хүрээтэй судалдаг. Олон улсын Монгол судлалд жинтэй хувь нэмэр оруулдаг их сургууль болох зорилго өвөрлөж байна.     

-Багш бэлтгэж байгаа хүмүүс өөрсдийгөө  хэр шинэчилж, сурч байдаг бол?

-Манайх  60 сургуультай хамтын ажиллагаатай. Багш нараа гадаадын их дээд сургуулиудтай хамтарсан судалгааны ажил хийлгэх, туршлага судлах, ажлуудыг тогтмол хийж байна. Сургууль дотор багшийг тасралтгүй хөгжүүлэх хөтөлбөр хэрэгждэг.  Цахим  бүтээлийн сантай боллоо. Энэ бүртгэл тасралтгүй өсч байх ёстой. Үүнд үндэслээд ажлын байр өгсөх, цалин хөлс нэмэгдэх учиртай.

 Б.ЯНЖМАА

Categories
мэдээ цаг-үе

Дорнын говиос Монгол эхэлдэг…

Эртнээс нааш Эрдэнэ толгойн байцаан өнгөрүүлэх застав буюу эдүгээгийн Замын-Үүдийн хилийн боомтын гал голомт бол хэдийнээсээ бузрыг хааж, буяныг оруулдаг эх орны маань алтан босго билээ. Ази, Европыг холбосон алдарт торгоны зам, цайны зам мөнөөхөн замын үүдээр орж ирж Жанжин Чойроор дамжин баруун Европт хүрдэг.  Монголчуудыг гадаад ертөнцтэй  XX зуунд холбосон төмөр зам ч мөн л эдийн засгийн чөлөөт бүс болсон Замын-Үүдээр дайран гардаг. 

Дорнын говиос Монгол эхэлдэг гэж нэг сайхан дуу байдаг…

Сайншандад нүүрс, хүдэр, зэс угааж боловсруулан нэмүү өртөг үйлдвэрлэх аж үйлдвэрийн парк барьж байгуулах засгийн газрын хөтөлбөр сүүлийн үед яригдах нь бүдгэрч харин ч долоо найман боомтоор Хятад руу нарийн төмөр зам тавьж нүүрс, алт, зэсээ хямдханаар боловсруулалгүй гадагшаа зөөх тухай дээр доргүй маргалдах болов. Эх орон сумаас эхтэй, төр засаг айл өрхөөс эхтэйн учир би нутагтаа тэр боловсруулах том үйлдвэрийг бариасай, улс орны маань сан хөмрөг арвижаасай, улсын маань төсөв алдагдалгүй болоосой гэж Дорноговь аймгийн санхүүгийн хэлтэст арван зургаан жил орлого хийгээд татварын байцаагчийн алба хашиж явсны хувьд шинэ шинэ үйлдвэрүүдийн тууз хайчлах тэр баярт өдрийг тэсэн ядан хүлээдэг хүний нэг. Хөдөө орон нутагт улсын төсвийн сэжүүр дээр хэдэн жил суусны хувьд үндэсний том үйлдвэргүйгээр улс орны хөгжлийн тухай, эдийн засгийн болон үндэсний аюулгүй байдлын тухай бодохын ч хэрэггүй гэдгийг басчиг бага зэрэг гадарлана.

1949 онд байгуулагдсан Зүүнбаянгийн нефтийн үйлдвэр Монгол Улсын бензин шатахууны гуч гаруй хувийг хангаж кокс, мазут, бензин, дизелийн түлш үйлдвэрлэж Дорноговь аймгийн төсвийн гол эх үүсвэрийг бүрдүүлж байсан цаг саяхан. Хэдийгээр Оросын цагаан хааны үеийн шахам хоцрогдсон технологи, нэрэх байгууламжтай байсан ч нэг литр А-76 бензиний жижиглэн худалдаалах үнэ нь нэг төгрөг 42 мөнгө байлаа. Улсын маань цөөхөн хүнд үйлдвэрүүдийн нэг Дорнын говийн цохьлох зүрх болсон тэр нефтийн  үйлдвэрт Орос, Монгол, Казак олон үндэстний 2000-аад хүн ажиллаж, арваад мянган хүн аж төрж байлаа. Гэтэл газрын тосоо гадагшаа зөөснөөс хойш “Зүрх сэтгэлийг булаасан Зүүнбаян хот ” гэж дуулдаг байсан тэр сайхан хот эдүгээ балгас болоод олон арван жилийн нүүр үзлээ. Сайншандын аж үйлдвэрийн парк , цогцолбор сүндэрлэн босох тэр өдрийг улс гүрний маань маргааш хүлээж байна. 

Говьд   усны асуудал  хүнд, боловсруулах үйлдвэрт нүүрс хүдэр угаахад усны хэрэгцээ их, гэвч үүнийг шийдэх хялбар арга бий. 

XIII жарны цагаагчин төмөр тахиа жил буюу 1801 онд Хэрлэн мөрөн савнаасаа халин урд зүгт газрын намыг даган олон хоног урссан их ул мөр үлдсэн түүх байдаг. 

Зураглаваас:Хэрлэн мөрөн саваа халин Баян  эрхт уулын сав газраас буюу Үзүүр толгойн баруун суга хавиас эхлэн Малхын талын зүүн урд сэжүүр, Цагаан тэмээтийн холхи, Цайдмын хөндий уруудан Жарангийн талыг дамжин Уртын болон Өнгөтийн гол,  Айрагийн ар говь, Гашууны говь, Муруйн говь, Тэрэгтийн хөндий, Агь,  Хөх ус  уруудан Алтгана, Бор хошуу, Хадан хошууны голоор урссаар Булан, Сайн усны говь хүрсэн ай сав эдүгээ буй. Манай төр захиргааны ахмад ажилтан Дорноговь аймгийн дарга байсан Лувсангийн Ишдоржийн ээжийн эмэг эх Хандсүрэн гэдэг хүн:

-Хадан хошууны голоор Хэрлэн мөрөн олон хоног урсан голын хоёр эргийн хүмүүс өөр хоорондоо уулзаж чадахгүй  хоёр сар болсон тухай дурсан ярьдаг байжээ.  Иймд хавар, намрын шар ус, борооны үерийн усыг хуримтлуулах, нөөцлөх цөөрөм Хэрлэн мөрний эрэг дагуу олныг барьж гадаадад сохор зоосны ашиггүй алддаг тэр их усыг насосоор өртөөлөн татаж, турбагаар Сайншанд руу аваачих бүрэн боломжтой мэт санагдана. Анх Оюу толгойн гэрээнд гадаадынхантай гарын үсэг зурж байхдаа С.Баярцогт сайд юу гэж уран гоёор донгодож байлаа. Гэтэл одоо юу болов. 

Нөгөө нэмүү өртөг үйлдвэрлэх Сайншандын боловсруулах үйлдвэрүүд юу болов. Нутгаа санаж, нулимсаа арчин арчин байж шүлэг, зохиол бичиж суудаг сампингийн нягтлан бодогч миний бие энэ мэт зүйлээр тархи толгойгоо гашилган санаа зовж сууна. 

Сампингийн эрхи цөөхөн ч гэлээ

Сансрын оддыг багтаадаг юм

Тоо гэдэг хязгааргүй ч

Толгой дотор багтдаг юм.

Манай санхүүгийн сургуулиас Ерөнхий сайд асан Д.Содномыг оролцуулахгүйгээр Сангийн Яамны үе үеийн 9 сайд, Их зохиолч, яруу найрагч Бэгзийн Явуухулан, Цэгмэдийн Гайтав Төрийн шагналт Доржийн Гармаа, Соёлын гавъяат зүтгэлтэн Ишдоржийн Цэрэнжамц нар төрсөн. Ер нь бага залуу наснаасаа тоотой ноцолдсон хүний толгойны эргээ эрт гардаг гэдэг үг бий.  

Сайн ч бай муу ч бай уран бүтээлч хүнд долоо дахь найм дахь нь үгүй юмаа гэхэд зургаа дахь мэдрэхүй гэж нэг юм байдаг юм .

Манай гурван залуу сайд С.Баярцогт , Л.Гансүх, Д.Зоригт нарыг Оюу толгойн гэрээнд гарын үсэг зурж байхыг би анх хараад энэ гурав ч эх орныхоо томоохон уурхайг тавиад туучихлаа даа гэж бодож суусан маань хэдэн жилийн дараа үнэн л байсан. 

Одооны УИХ-аар хэлэлцэгдэх гэж байгаа газрын хуульд 60-100 жилээр гадаадын иргэд, аж ахуйн нэгжүүд газар эзэмшиж цаашдаа сунгуулж болох тухай заалт байгаа зэргийг харгалзан үзвээс монгол орны газар нутгийн ихээхэн хэсэг урт хугацаагаар гадаадынхны мэдэлд очих аюул нүүрлэж байгаа нь тодорхой болж  байна. 

Монголд нэгэнтээ хөрөнгө оруулсан гадаадын хүмүүс зардлаа нөхөж ашгаа олчихсоны дараа өөрийн гараар барьж босгосон үйлдвэр, хот тосгоноо зүгээр нэг орхичихоод дүрвэсэн юм шиг нэг л өдөр яваад өгөхгүй нь ойлгомжтой. Арав, хорин жилийн дараа нялхсыг угтаж, настнаа үдсэний хойно Монголын нутаг, газар шороог өөрийн төрж өссөн эх орноо гэх гадаадын уугуул иргэд цөөнгүй төрнө. 

Тэд Монголд босгосон өмч хөрөнгөндөө  эзэн болно. Ингээд бодохоор Өмнөговь зэрэг аймгуудын нутаг нь Монголын газрын зураг дээр байвчиг гадаадынхны нутаг болно. Энэ бүхнийг үл өгүүлэн өнгөн хөрсний болон гүний усны нөөц багатай, өвс бэлчээр сийрэг тачир, эмзэг хөрстэй говь нутагт аж үйлдвэрийн цогцолбор байгуулахад усны асуудлыг шийдвэрлэх хамгийн ашигтай хувилбар нь Орхон, Хэрлэн голуудыг говь руу татах төлөвлөгөө юм. 

Энэ хоёр голыг говь руу урсгавал ус нь тасарч, газар шурган алга болно гэж зарим хүмүүс болгоомжилж байж магадгүй. Тэгвэл хаврын цасны шар ус, зун, намрын борооны улиралд энэ хоёр гол бүтэн жилд урсдаг усныхаа бараг 60 орчим хувийг ганц, хоёрхон сарын дотор гадагшаа алддаг тухай эрдэмтэн мэргэдийн тооцоо байдаг. Эдүгээ Монгол Улс ус, салхи хоёроо цахилгаан энерги болгож үндэснийхээ үйлдвэрт ашиглах цаг хэдийнээ болсон. 

Аль болгон цаасан дээр үйлдвэр, завод босгож, аль болгон жил бүр арав хорин тэрбум төгрөгөөр хөрсний шинжилгээ хийж, бонд, зээлийнхээ мөнгийг ийш тийшээ цацах вэ. Эхлээд дээрх голуудын сав газраар усан сан байгуул! Дараа нь үйлдвэрүүдээ барь.

Усныхаа асуудлыг төгс төгөлдөр шийдчихсэн цагт үйлдвэр байгуулах мөнгө, хөрөнгө оруулагчид хоёр хар аяндаа өөрөө ороод ирнэ. “Сэтгэлд гал байхад зууханд гал олдоно” гэж яруу найрагч Лхамжавын Лувсандоржийн хэлсэн нэг сайхан үг бий. Орхон, Сэлэнгэ хоёр Байгаль далайн 50-60 хувийг, Халхын гол, Хэрлэн хоёр Манжуурын Далай нуурыг тус тус тэтгэдэг гээд бодохоор дэлхийн цэвэр цэнгэг усны 30 гаруй хувийг агуулдаг Байгаль далай Монголын гол мөрнүүдээс үүсч буй болсон ажээ. Жилд бид ийм их усыг гадагш алдаж байхад Монголын гурван их говьд нүдээ хөлөртөл цангасан адуу мал, зээр гөрөөс худгийн хагссан  онгоц сахин, малчид маань суганыхаа булчирхайг цочтол хэдий болтол ховоо татан зогсохсон билээ. Орхон, Хэрлэнг өмнийн говь руу татахгүйгээр өнгөн хөрсний юм уу гүний усаар хамгийн багаар бодоход зуун жил боловсруулах үйлдвэрийг ажиллуулна гэвэл Бор хөөвөрийн говь байтугай Дорноговь аймаг гандаж гундан цөлжих болно. Гар худгууд ширгэж, ховоо татаж мал усалдаг тэр цаг мартагдана. Мал, хүнгүй усны гачаалд орж, үүл, бороо холдож, тоос шороогоор амьсгалдаг Өмнөговийн эмгэнэл давтагдана. Эрэг нь усаа хашиж эзэн нь юмаа мэддэг цаг ирэв гээд хамаагүй хөдөлж болохгүй ээ. Ноён Итгэлтийн хэлээр “Нэгийг зараад аравыг олохгүй юм бол наймаа хийх ямар хэрэг байна.” Хэрлэнг говь руу татвал олон аймаг сумын нутгийг хамарч олон мянган хүн, малыг унд усаар хангах сайхан цаг ирнэ. Ховоо татдаг олон хүний гар амарч, олон малын гол дэвтэнэ. 

Голын эрэг, ай савд байгуулсан усан санд хавар, намартаа их хэмжээний ус хуримтлуулж чадваас голын түвшин хэзээ ч дундардаггүй, урсгал нь саардаггүй болохыг Араб хийгээд Казакстан бага Азийн жишээнээс бэлээхэн харж болно. Ундны байтугай ахуйн хэрэглээний саарал усны асуудал дэлхийн хүн төрөлхтөний толгойны өвчин болсон энэ цаг үед гүний цэвэр цэнгэг усаар нүүрс, хүдэр угаана гэдэг гэмт хэрэг.

Эцэг эхийн үйлдсэн нүглийн цус, үр хүүхдийнх нь толгойд үсэрдэг тавилантай учир тэнгэр бурхан, лус савдаг бид нарыг хэзээ ч зөвшөөрөхгүй. Үхэж үгүй болсон хойноо ч тэнэг юм хийсний төлөө үр ачтайгаа есөн үеэрээ олон амьтны хараал иднэ. 

Гар утас, угаалгын машин, тоос сорогч хүртэл ухаалаг болсон энэ цаг үед агуу их ухаантан хэмээгч хүмүүс та бид дан мөнгө бодолгүй, агаар ус, газар шороогоо хайрлах ёстой бус уу. 

Учир иймд он жилийн уртад эрэг гольдролоо өөрчлөөгүй ч хэзээч эргэж ирэхгүйгээр эх орноо орхин, улсын хил даван оддог Орхон Түшээ мөрөн, Хэрлэн хатан ижий голуудаа дорнын их говьд уринхан, урсганхан авчрах тэр баярт өдрийн ерөөлийг олон түмэн ард та бүхэндээ талбин ёсолж, доорх гурван бадаг шүлгээр мялаалга өргөе.

Хэрлэнгийн согоо хаврын үдэш

Хэтийн булагт гүйж л ирдэг

Баян Толбын овоог тахихад 

Баастын талд бурхад чуулдаг аа

Хүүхэд нь унасан ч орхиод явдаггүй

Хүлэг сайн мориндоо би хайртай

Хүний газраас ижий шиг дууддаг

Хүй цөглөсөн талдаа би хайртай

Эр, эм хоёр өвс тэврэлдэнхэн 

Эрхлэнхэн ургадаг 

Туулайн тал мину

Энгэрийг чинь түшин 

зүүрмэглэн жаргахдаа

Эмээ, өвөө болж зүүдэлдэг 

Өлзийт хайрхан мину…

Монгол Улсын Төрийн соёрхолт, Ардын уран зохиолч, 

Соёлын гавьяат зүтгэлтэн  Балжирын ДОГМИД 

2014 оны долдугаар сарын 1-ний билэгт сайн өдөр

Categories
мэдээ цаг-үе

Ж.Баттөр: Азид харилцааны өөрчлөлтүүд гарч байгаагийн нэг илрэл нь энэ


МУИС-ийн Олон улсын харилцааны сургуулийн тэнхимийн эрхлэгч Ж.Баттөртэй ярилцлаа.

-Хятадын дарга Си Жиньпин хойд биш өмнөд Солонгост түрүүлж айлчиллаа. Энэ нь цаанаа ямар учиртай гэж та судлаач хүний хувьд үзэж байна вэ? 

-Ер нь Хятад улс Японтой харилцаа таарамжгүй. Энэ нь арлын маргаанаас үүдэлтэй.  Дээрээс нь бүс нутагтаа хэн нь нөлөөллөө тогтоох вэ гэдэг дээр өрсөлддөг. Ийм л шалтгаанаар Хятад улс өмнөд Солонгостой харилцаагаа сайжруулж байгаа болов уу. 

-Өмнөд Солонгосыг Японтой сөргөлдүүлэх  тактиктай  гэж үү? 

-Өмнөд Солонгос Япон хоёр холбоотны харилцаатай. Гэсэн ч  өмнө нь Япон улс  Солонгосыг колончилж байсан. Энэ хоёрын  ойрх үеийнх нь түүхэнд таагүй харилцаа бий. Дайны үед япончууд солонгос эмэгтэйчүүдийг бэлгийн мөлжлөгт ашиглаж байсан гэдэг талаасаа асуудалтай.  Хоёр улсын хооронд Такашима арлын маргаан ч байдаг.  Тиймээс өмнөд Солонгос өмнөх үеийн түүхийн талаар Японыг  шүүмжлэхийн тулд Хятадтай нийлж байж ч мэднэ. Хамгийн сонирхолтой нь  ирэх жил Японыг дайнд ялсны 70 жилийн ой болох гэж байна. Үүнийг Хятад улс Солонгостой хамтран  тэмдэглэж магадгүй болчихоод байна. Албан ёсоор зарлаагүй ч Хятадын зүгээс тийм санал гаргаж байгаа. 

-Дэлхийн хоёрдугаар дайнд ялсан баяраа тэмдэглэнэ…

-Тийм. 1945 оны дэлхийн хоёрдугаар дайнд Хятадын ардын чөлөөлөх арми  япончуудтай тулалдаж ялсан байдаг. Тиймээс энэ баярыг хамтарч тэмдэглэх саналыг өмнөд Солонгост хэллээ. Хятадын дарга ОХУ-д ч энэ саналаа хэлсэн байгаа.  Хятадын энэ ялалт бол манай улстай ч хамаатай. 

-Нэг ёсондоо Японыг ганцаардуулах гэсэн санаа Хятадад байх шиг байна…

-Тийм.  Японыг  ялсан баяраа  бүс нутгийн хэмжээний томоохон үйл явдал болгохоор хичээж байх шиг байна. Үүний тулд хэдийгээр Японтой холбоотны харилцаатай ч гэлээ түүхийн таарамжгүй дурсамжтай өмнөд Солонгосыг өөртэйгээ нэгтгэх зорилго өвөр­төлж байна уу гэж харагдаж байна. Ер нь том орнууд өнгөр­сөн үеийн түүхийн маргааныг их сөхдөг боллоо.

Зүүн Азид түүхийн дайн явж байна гэж үзэх судлаачид ч бий.  Ялангуяа япон, солонгосчууд  түүхээрээ их бахархдаг хүмүүс шүү дээ. 

-Хятадын дарга зөвхөн үүнийг ярих гэж Өмнөд Солонгост очоогүй байх…

-Хятад, Өмнөд Солонгосын хооронд хамгийн их яригдаж байгаа зүйл нь өөр өөрсдийнхөө валютаар худалдаа наймаа хийх асуудал. Өмнө нь яадаг байсан гэхээр өмнөд солонгосчууд Хятадад бизнес хийж олсон юаниа доллар болгосныхоо дараа вон болгож авдаг байлаа.  Үүнээсээ их хэмжээний алдагдал хүлээдэг байсан.  Хятадын компаниуд ч ялгаагүй Солонгост бизнес хийж  вон олохоороо доллар болгож солиулсныхаа дараа юаньд хувиргадаг. Тэгэхээр энэ асуудлыг шийдэж, шууд өөр өөрсдийнхөө мөнгөн тэмдэгтээр худалдаа наймаа хийх боломжийг хоёр улс хайж байгаа. Аль алиныхаа мөнгөн тэмдэгтийг хүлээн зөвшөөрөхөөр болж байх шиг байна. Хятадын даргын Өмнөд Солонгост хийж байгаа айлчлалын нэг зорилго энэ байсан.   

-Өөр ямар зорилго байгаа юм бол?

-2015 онд багтаагаад  энэ хоёр улс чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулах гэж байна.  Энэ нь хоёр улс харилцан гаалийн татваргүй болно гэсэн үг. Аль алиндаа ашигтай.  Магадгүй уг хэлэлцээрийг хийчихвэл Өмнөд Солонгосоос  Хятад улс  технологийн шинэ дэвшлүүдийг их хэмжээгээр авах байх. Гар утас, автомашин, хүнд болон хөнгөн үйлдвэрийн төрөл бүрийн  бүтээгдэхүүнийг  гаалийн татваргүйгээр гаргах боломж Өмнөд Солонгост нээгдэнэ. Мөн кимчигээ их хэмжээгээр Хятадын зах зээлд “шахах” боломжтой болох байх. Өмнөд Солонгосын хувьд Хятадын хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүнийг их хэмжээгээр авах болов уу. Ийм л зорилготой зүйлүүд Хятад, Өмнөд Солонгосын хооронд яригдаж байна.  

-Хятад улс Солонгосын хойгийг цөмийн зэвсэггүй болгохыг дэмжинэ гээд байх шиг байна. Хойд Солонгос үүнийг нь яаж хүлээж авч байгаа юм бол?

-Энэ айлчлалыг Хойд Солонгосын тал их шүүмжилж байна. Гол тулгуур түнш нь Өмнөд Солонгост түрүүлж айлчлахаар шүүмжлэх нь мэдээж. Си Жиньпинийг өмнөд Солонгост айлчлахын өмнөх өдөр хойдууд урагшаа хоёр удаа пуужингаар буудсан нь дургүйцлээ илэрхийлсний шинж байх.  Гэхдээ  Пак Гын Хэ БНСУ-ын Ерөнхийлөгч болохдоо  нэг том амлалт өгсөн. “Би Солонгосын хойгийг цөмийн аюулаас ангид болгохын төлөө чадах бүхнээ зориулна. Ерөнхийлөгчийн албан тушаалаа өгөх тэр цагт заавал ахиц гаргасан байна” гэж хэлсэн. Тиймээс Итгэлцлийн үйл явц гэдэг нэр томъёон дор энэ чиглэлийн бодлогоо явуулж байгаа.  Гэтэл Хятад улс Солонгосын хойгийг цөмийн зэвсгээс ангид болгохын төлөө хамтарч ажиллана гэж мэдэгдсэн нь Пак Гын Хэ Ерөнхийлөгчийн амлалтын хүрээнд биелж байгаа томоохон үр дүн гэж болно. 

-Хятадын тэр мэдэгдэл үнэн болов уу. Хятад бол Хойд Солонгосын гол түнш биз дээ? 

-Солонгос бол өнөөдөр АНУ-ын цөмийн шүхэр дор байгаа. Хойд Солонгос бол дангаараа цөмийн зэвсэг бүтээх гэж оролдож, цөмийн хөтөлбөр хэрэгжүүлж байна.  Цөмийн туршилт хийж, бүс нутгаа байнгын аюул, түгшүүр дунд байлгадаг. Энэ дундаас хамгийн их түгшиж байгаа орон бол Өмнөд Солонгос мөн. Яагаад гэвэл Өмнөд Солонгос өөрөө цөмийн хөтөлбөргүй. Тиймээс Хойд Солонгосыг цөмийн хөтөлбөргүй болгоход хэн нөлөөлж чадахыг тэд хайж байгаа. Мэдээж цэргийн хүчин чадал, тогтоон барих бодлогоороо АНУ нөлөөлөх магадлалтай. Мөн Хойд Солонгосын ганц түнш нь Хятад улс.  Энэ түншээр нь дамжуулж бодлогоо хэрэгжүүлэхээр Өмнөд Солонгос хичээж байна. Ийм үед хийж байгаа Хятадын мэдэгдэл БНСУ-ын хувьд маш том ололт байлгүй яахав.  Гэхдээ зарим судлаачид “Энэ бол зүгээр дипломат үзэгдэл төдий зүйл” хэмээн үзэж байгаа.  Хэрэв Хятад улс үнэхээр Хойд Солонгосыг цөмийн зэвсгээс нь холдуулна гэж байгаа бол мэдэгдэл хийгээд өнгөрөх биш, шахалт үзүүлэх ч юм уу тодорхой, бодитой үйлдэл хийх  байсан гэж үзэх судлаачид байгаа. Тэгээгүй учраас Хятадын энэ мэдэгдэл үр дүн муутай байх магадлалтай.  

-Гэхдээ Хятадын даргын өмнөдөд хийсэн айлчлал хойд Солонгос, Хятад хоёрын харилцаанд нөлөөлнө биз дээ? 

-Нэг их нөлөө үзүүлэхгүй гэж судлаачид үзээд байгаа.  Гэхдээ яг одоохондоо энэ талаар дүгнэлт хийхэд эрт байна. Хятадын зүгээс энх тайвны төлөө тодорхой алхам хийе гэдэг санаа дэвшүүлж байгаа нь өмнөдөд хийж байгаа  айлчлалаас харагдаж байна. Үндсэндээ Хятад, БНСУ  хоёр маш том процессийг эхлүүлж байна. Хятадын дарга Хойд Солонгос биш өмнөдөд очиж байна гэдэг нь Хятад улс Солонгосын хойг дээр энх тайвныг бий болгоход өөрийн хувь нэмрээ оруулахад бэлэн байна гэдгээ харуулж байна. Цаашлаад Зүүн хойд Азид энхийн тогтолцоо чухал юм шүү гэдэг мессеж өгч байна. 

-Хятад бол бүс нутагтаа төдийгүй  дэлхийд нөлөөллөө тогтоох эрмэлзэлтэй. Үүндээ хойд Солонгосыг ашигладаг байх. Энэ бодлогоосоо  татгалзах нь гэдэг хандлага Си Жиньпиний айлчлалаас ажиглагдаад байх шиг… 

-Магадгүй. Гэхдээ одоогоор тааж хэлэхэд хэцүү. 

-Ер нь Си Жиньпинээс өмнөх даргын үед Хятад, өмнөд Солонгосын харилцаа, ер нь Хятадын гадаад харилцаа ямар байсан бэ? 

-Өмнөх дарга нарын үед Хятад том гүрэн болсон гэдгээ харуулахын тулд олимп зохион байгуулах, томоохон байгууламжууд барих зэргийн бодлого явуулж байлаа. Харин Си Жиньпин дарга бол өвөрмөц бодлого явуулж байна гэж судлаачид үздэг. Тэр аль болох их зардлаас татгалзаж байгаа. Хятадын дарга нарыг үнэтэй машин унахыг хориглосон. Улсын мөнгөөр хүлээн авалт хийж, хурал чуулган зохион байгуулж,  их хэмжээний архи дарс уухыг хориглосон. Тэнд зарцуулж байсан мөнгөөрөө хүүхдийн сургууль, цэцэрлэг байгуулж, ард түмний амьдралд хэрэгтэй зүйлд хөрөнгө оруулахыг чухалчилж байгаа. Си Жиньпин дарга өөрөө саяхан жирийн гуанзанд хямд үнэтэй хоол идсэн нь бөөн шуугиан тарьсан.  Тэр жирийн сууцанд амьдарч, энгийн амьдралтай болсон гэж байгаа. Хятадад  удирдагчийнх нь үйл хөдлөл маш том мессежийг агуулдаг. Эндээс юу харагдаж байна гэхээр  Хятадад баян, хоосны ялгаа их. Үүнд Хятадын коммунист нам ихээхэн санаа зовж, аль болох дундаж ангийг бий болгох бодлого явуулахаар зорьж байгаа нь илт байна. Хятадад  гадаадын үнэтэй машин, орон сууцнаас татгалзаад жирийн нийгэм рүү явах үзэгдэл дэлгэрч байна. Тансаглалаас хэмнэсэн мөнгөөрөө сургууль цэцэрлэг барьж байна. Си Жиньпин дарга Хятадад  торгоны замыг сэргээж, хуучин харилцдаг байсан улсуудтай харилцаагаа сэргээж, гадаад худалдаа, бизнесийн тал дээр ихээхэн анхаарч байна.  “Хятад мөрөөдөл” гэсэн нэр томъёог мөн гаргаж ирлээ.  Үүгээрээ Хятад бол сайн сайхан руу тэмүүлсэн орон гэдгийг дэлхий дахинд харуулахыг хичээж байна. Соёлын дипломат бодлого буюу их хэмжээний жуулчдыг татах, бараа таваарын чанарыг эрс сайжруулах, авлигатай эрс тэмцэх маягаар үр дүнтэй бүтэц бий болгохоор зүтгэж байна. 

-Хятад улс эдийн засгийн харилцааг  чухалчилж байгаа учраас  хойд биш өмнөд  Солонгост түрүүлж очжээ?

-Хятад, БНСУ-ын эдийн засгийн харилцаа айхтар өргөжих нь. Ер нь бол Азид харилцааны өөрчлөлтүүд гараад байгаагийн нэг илрэл нь энэ л дээ. 

Хойд Солонгос Японы харилцаа сүүлийн үед ойртож эхэлж байна. Японд байдаг хойд солонгосчууд нутаг руугаа сая доллар хүртэлх хэмжээний мөнгө  шилжүүлэх эрхтэй боллоо. Мөн Японы боомт руу Хойд Солонгосын усан онгоц орохыг зөвшөөрч байна. Мөн аялал жуулчлалын зарим үйлчилгээ явуулах эрхийг хүлээн зөвшөөрөх зэргээр Япон, Хойд Солонгосын харилцаанд өөрчлөлтүүд гарч байна. Магадгүй энэ өөрчлөлт нь Хятадын даргын өмнөд Солонгост хийж буй  айлчлалтай давхцаж байгаа юм шиг анзаарагдаж байна л даа.  

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Өчүүхэн байх өрөвдөлтэй

Сонинг “Ардын Эрх” нэртэй байх үед хуучнаар ЗХУ-ын Горбачев даргыг сурвалжлагч андуураад биччихжээ. Маргааш нь өдөр турш редакц руу хүний мууд дуртай уншигчид утасдаад салахаа байв. “Горбачевыг мэддэггүй юм уу, наад сэтгүүлчээ юм унш гэж хэл, хал. Танай сонин Горбачевын талаар ийм ноцтой алдаа гаргасныг би сая олж харлаа…” Зайлуул тухайн үеийнхний  мэддэг гадаадын улстөрч нь М.Горбачев байж л дээ. Хэрэв Коста-Рикаг улс биш хүн болгоод андуурчихсан байвал анзаарахгүй чимээгүй өнгөрөх байсан биз.

Ноднин УИХ-ын хэсэг гишүүд “Тамхины хяналтын тухай” гэдэг хууль санаачлан хэрэгжүүлж эхэллээ. Хэрэггүй дэмий наадахаа боль гэж байгаа юм биш.  Тамхилахыг нэн яаралтай зохицуулах тийм шалтгаан шалтаг ч гараагүй л санагддаг юм. Нэгэн том тогтолцооноос нөгөөд шилжихээр шинэчилж буй олон хууль ёс суртахууны хажууд энэ бол өчүүхэн асуудал нь ойлгомжтой. Уг хуулийг өнгөрсөн оны гуравдугаар сараас мөрдсөнөөс хойш салбар байгууллага бүхэнд байдаг өчүүхэн юмнууд хэлдэг үг, хийдэг ажилтай болцгоож үгүй мөн их томорч байна аа. “Хууль гарсныг мэдээгүй юм уу чи, хуулиа дээдэл, дам тамхидалттай цаашид ч хатуу тэмцэх нь зохилтой…”

Замын-Үүдээс галт тэргэнд суусан өвгөн замдаа хоёр вагоны холбоос хоолойд зогсож байгаад янжуураа асаатал эргүүлийн цагдаад нь гардуулчихлаа. Төмөр замын цагдаа, галт тэргэний үйлчлэгчид зорчигч нуувраар тамхи татаж буй эсэхийг мөшгихдөө ер ундууцахгүй юм. Энэ дашрамд хэлэхэд сүүлийн үед урд хөршөөс их хэмжээний хар тамхи галт тэргээр орж ирдэг болсон гээд байгаа. Мөн энэ тамхины хуультай яг нэг өдөр хэрэгжих болсон хүнсний тухай тун чухал хууль гарсансан. Өнөөдөр Эрээнээс нааш төмөр замаар тээж буй хүнс хувцас, бүх л эд барааг шалгах юм бол энэ хуулийн шаардлагыг биелүүлсэн эрүүл цэвэрхэн, химийн хор энэ тэргүй бараа бараг байхгүй дээ.

Амандаа тамхи зуусан өвгөнийг илрүүлсэн хууль хэрэгжүүлэгч нар арай л баривчлахаа алдан торгох юм болов. Өвгөн дуугүй байсангүй. “Хүн байтугай гөрөөс ч харагдахгүй эзгүй говьд давхиж яваа вагон яахлаараа “олон нийтийн газар” болчихдог юм. Тэгээд ч би хажуудах хүмүүсээсээ холдоод бусдад төвөг учруулалгүй энд зогсож байна” гэж адрав. Тэгээд эхний  удаадаа шийтгэлгүй өршөөв. 

-Вагон удахгүй Сайншандын вокзал дээр зогсоно. Тэгэхлээр буугаад гадаа татвал хэн ч таныг торгохгүй гэх юм. Харин тэр чинь жинхэнэ түм түжигнэсэн олны газар мөн баймаар. Ер нь энэ хууль нь өөрөө гойд чухал зорилгогүй. Манийг хүүхэд байхад уран зохиолын багш нар “Бяцхан ном” хийлгэж дүн гаргуулдаг байж билээ.

Тэрэн шиг Их хурал дээр хэдэн шинэхэн гишүүдийг “Та нар юугаа ч мэдэхгүй дэмий суухаар үүнийг оролдоод үз” гэснээр л энэ тамхидалтыг зохицуулах зохиомол проблем гарчих шиг боллоо. Энэ хуулийг мөчидхөн бодлоор цэгнэхэд гэмгүй цагаахан, хэн ч зөв зөв гэхээр. Тэгсэн атлаа цаанаас нь муухай хорон санаа, өс хонзон ч юм уу гэмээр сэдэл гараад байгаа нь л зэвүү хүргээд байгаа юм. Хууль цагдаа болон хэрэг  төвөгт ерөөсөө холбогддоггүй сайн сайхан яваа хүмүүсийг харахаас нүд нь хорсож явдаг “тамын тогоочингууд” яасан ч их байдаг юм. Аль авьяаслаг, уран бүтээлч, инженер зураач барималч нар голдуу л тамхиа баагиулаад суудаг цорын ганц  дутагдалтай.  Их зохиолч Д.Нацагдорж, Бямбын Ренчин, Бавуугийн Лхагвасүрэн гээд л…Тийм хүмүүс бусдын  хул­гай зэлгий, шударга бусыг тэвчиж чаддаггүй мөртлөө өөрсдөө тамхины хууль зөрч­сөн байгаа биз. Гэтэл хэдий танхай балмад яргачин ч гэлээ тамхинд ороогүй сайн талтай аль олон эрүүгийн элементийг хэлж барахав. Ийнхүү тамхи гээч ганц ду­тагд­лыг нь атгаж аваад гэрт гадаагүй улаан хэрүүл хийх болцгоолоо. Хэдийдээ тийм айхтар нийгмийн ха­риуцлагатай болчихоов гэмээр.

Хууль тогтоогчид, түү­нийг хэрэгжүүлэгчдийн хэн нь юу хийж чаддагийг нь сайхан харуулж өглөө. Жаахан чадварлаг нь ийм “пионерын ажил”-д тоож хут­галдахгүй байгаа юм. Өөрөөр нийгэмд хяналт тавин, хууль хэрэгжүүлэх нүүргүй, хулгайч авлигач нараа толгой дээрээ гаргачихсан юмнуудад өөр дээрэлхчихмээр объект олдо­хоо байчихгүй юу. Тэгээд мундаг хууль сахиулагчид сайн дураараа энд тэнд тод­роод л ашгүй нэг хийх ажилтай болцгоожээ. Тэнд  бөөн хэрэг мандаад байхад айгаад очихгүй мөртлөө энд өвгөдийн гаанстай ноцолдож суугаа хууль сахиулагч ингэс­нээрээ өөрийгөө доош нь хий­гээд буйгаа мэдрэхгүй нь өрөвдмөөр. Энэ сэдвийг хөө­рөгдөн бичих ч ичгэвтэр л юм.

Ажил байдлын тодор­хойлолт дээрх “ял шийтгэл” гэсэн хүснэгтэд тамхи татсан гэж мянган удаа бичээд ч байгуулсан гавьяаг нь эмтэлж чадах юм уу. Гэхдээ энэ хуулиар далимдуулж нийтийг бусад хуулийг ч мөн адил ингэж шаардаж сурцгаа гэж сайн барьцвал харин зүгээр шүү. Монголын энэ хууль гурван сарын нэгэнд эхлээд “дөрвөн сарын нэгэн” гээд  гууль болно биз гэж бассан нь том эндүүрчээ.