Month: February 2014

Манай улсад хөдөлмөр эрхэлж байгаа
гадаадын иргэд хэрэг түвэгт орооцолдох нь цөөнгүй. Гадныхан монгол хүний аминд хүрсэн
хэргүүд ч гарч байсан. Тэгтэл тухайн орны хууль хяналтын байгууллагынхан хэрэг үйлдсэн
иргэнийхээ төлөө үхэн хатан тэмцдэг. Үүний нэг тод жишээ бол Хөвсгөл аймагт модны
үйлдвэр ажиллуулж байсан АНУ-ын иргэн монгол залууг буудаж  хөнөөсөн хэрэг байна. Энэ хэрэг 1990-ээд оны сүүлчээр
болж байв. Гадаадын иргэн монгол хүний аминд халдсан уг хэргийг манай цагдаа шүүхийнхэн
шалгаж, тэр үедээ л шуугиан тарьж байсан юм. Хэрэг шийдэгдэж, америк эрд шүүхээс
ял оноохын даваан дээр нутаг буцчихаж билээ. Учир нь АНУ-ын төр иргэнийхээ асуудлыг
эх оронд нь шийднэ гээд хэрэгтнийг аваад явчихсан юм. Хүний эрхийг дээдэлдэг гадаадын
улс орнууд ганц гэлтгүй иргэнийхээ төлөө ингэж л ажиллаж байна.

Харин манай шүүхийн шийдвэрийг хараад
байхад иргэндээ хатуурхаад байх шиг. Гадаадын иргэдэд дэндүү найр тавих юм. Үүнийг
АНУ-ын иргэн Жон Мартин Кийний аминд хүрсэн хэрэгт буруутгагдаад байгаа Ч.Баттуул
бүсгүйн хэрэг бэлээхэн харуулна. Хоёр жилийн өмнө гарсан уг хэргийг үйлдсэн гэх  монгол бүсгүй анхан шатны шүүхээс 23 жилийн ял
сонссон. Дээрээс нь цагдан хорих төвд орсон өдрөөсөө авахуулаад хүнд дарамтад өдөр
хоногийг өнгөрүүлж байгаа гэх мэдээлэл бий. Тэнд хоригдлууд захиа занаа бичих нь
хориотой. Дотоод дүрэм зөрчвөл сахилгад суулгадаг дэгтэй. Харин Ч.Баттуул энэ шийтгэлээс
үл эмээж, хэргийн талаарх үнэн бодит мэдээллийг олон  нийтэд хүргэхийн хүссэн захидлаа хорих ангиас
бичсэн байсан юм. Түүний захидалд ямар нэгэн дарамтаас айж эмээсэн бүсгүй хэргийг
өөртөө тохсон болохыг бичсэн байна лээ. Түүний хэлсэн “Би буудчихсан” гэж хэлсэн
үгнээс болж шүүх 23 жилийн ял оноожээ. Чухамдаа хөөрхий бүсгүй тухайн үед гүн шоконд
орж, айсандаа энэ үгийг хэлсэн хэмээн захиандаа залруулжээ. Үнэхээр Ч.Баттуул хэрэг
үйлдээгүй хэрнээ айдсаасаа болж “Би буудчихсан” гэж мэдүүлсэн бол шүүх шударга бөгөөд
улсынхаа иргэний эрх ашгийн төлөө ажилласан байж чадах болов уу.

“Энэ хэргийн үнэн мөнийг тогтоохыг
хуулийнхан хүссэнгүй” гэж Ч.Баттуулын аав ярьсан байсан.  Уг нь гадаадын иргэний амийг хөнөөсөн гэх энэ
хэргийг хэдэн талаас нь нарийн шалгах сэжүүр байсан ч хууль хяналтынхан хэтэрхий
хайнга, хэт нэг талыг барьсан мэт хандсан гэхээр байна. Ч.Баттуул хэрэг үйлдсэн
байлаа ч Монголын төр иргэнийхээ төлөө ажилламаар юм. Энэ бол олон нийтийн анхаарлын
төвд орсон энгийн л нэг жишээ. Гадны улс орнуудын жишгээр бол манай хууль хяналтынхан
гадаадад хэрэг түвэгт орооцолдсон иргэдээ 
эх оронд нь буцааж авчран  тэдний төлөө
ажилладаг, тэдний эрх ашгийг хамгаалдаг баймаар байна. Хүн амины хэрэг бүү хэл хулгай
дээрмийн хэрэгт холбогдсон монголчууд Азийн орнуудаас өгсүүлээд олон улсад бий.
Америкийн жишгээр бол тэдний хэрэг шийдэгдэхээс нь өмнө эх орондоо аваад ирмээр.
Тэгтэл эх орондоо хэрэгт холбогдсон иргэнээ хавцал руу улам түлхэж байна. Монголын
шүүх юун шударга юм бэ.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Бүх ард түмний их хуралдай төрийн
бус байгууллагын тэргүүн Б.Цэрэндоржтой ярилцлаа.

-Та МАХН-ын гишүүн бил үү?

-МАХН-ын албан ёсны гишүүнч­лэл байхгүй.
Н.Энхбаяр анх 17 хөдөлгөөнтэй хамтран ажиллана гээд  “Эх-орон-тусгаар тогтнол-шударга ёс” хөдөлгөөнийг
бий болгосон. Тэгэхэд нэгдсэн л дээ.  

-Анх ямар зорилгоор МАХН-тай хамтарч
ажиллахаар болж байв?

-Анх Н.Энхбаярыг дэмжиж үйл ажиллагаанд
оролцож байхдаа үнэхээр шударга ёсыг хайсан юм. Монголд шударга ёс тогтоох зорилго
агуулж байсан. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч байсан хүн учраас түүнд итгэсэн. Тэр үед
хүмүүс “Энхбаяр загалмайлсан эцэг гэдэг нь үнэн. Түүнтэй нийлж яах гэсэн юм боль,
хэрэггүй, наа­дахаа хая” гэж хэлж байсан. Тийм ч учраас тухайн үед Н.Энхбаяраас
хамгийн түрүүнд нэг зүйлийг асуу­сан хүн нь би. “Та өөрөө өнгөрсөн 20 жилд Монголын
улс төрийг ийм бохир заваан болгосон. Үүнийгээ засч чадна гэдэгт итгэхгүй байна”
гэдгийг улаан нүүр рүү нь харж байгаад хэлж байлаа. Тэгэхэд ухаарсан, ойлгосон л
гээд байсан. Гэтэл одоо Н.Энхбаярын үнэн нүүр царай харагдаж байна. Шударга ёс,
газар нутгийн бүрэн байдлын тухай ярьж өнгөлөн далдлалт хийж, өөрийгөө хамгаалахын
тулд нам байгуулсан юм байна гэдэг нь одоо ил боллоо. Энгийн жишээ хэлье. МАХН Засгийн
газарт орчихоод  юу хийв. Таван шударга хувьсгал
хаана байна. Оюу толгойгоос авах татаасыг шаардана гэж байсан хүмүүс чинь өнөөдөр
Оюу толгойг татвараас хөнгөлнө гэдэг болсон байна.

–МАХН-тай нэгдсэн 17 хөдөл­гөөн
одоо хаана байгаа вэ?

-Бүгд МАХН-аас холдоод бу­тар­чихсан.
Уг нь энэ хөдөл­гөө­нүүдээ нэгтгээд шударга ёсны төлөө тууштай явъя л гэж бодсон
юм. Иргэний хөдөлгөөнүүд сүүлийн долоо, найман жил яагаад гадуур дэмий тэнэв. Ерөөсөө
шударга ёсыг л хайж байсан хэрэг. Хайж байсан шударга ёсыг МАХН тог­тоох юм байна
гэж итгээд нэгдтэл энэ нам өөрөө шударга бус болж хувирлаа.

-МАХН яаж өөрчлөгдөв?

-Иргэний хөдөлгөөнүүдийн дэмж­лэгтэйгээр
МАХН  бүх ард түмний их хуралдайг анх хийсэн.
Тэндээс Монгол Улсын 15 оли­гархийг зарласан байдаг.  Гэтэл тэр олигархиудын толгой нь Н.Энх­баяр өөрөө.
Гэсэн хэрнээ өөрийгөө дагаж явсан нөхдүүдийг олигархи гэж цоллосон.

-Тэрийг нь мэдсээр байж  нийл­сэн нь ямар учиртай юм бэ гэдэг асуулт гарах
байх л даа?

-Хэдий тийм байлаа ч шударга ёсны
төлөө одооноос явъя гэж байгаа юм бол дэмжье гэсэн юм. Өндрөөс чанга унасан хүн
үнэхээр ухаараад “Нээрээ ингэж болохгүй юм байна” гээд эр хүнийхээ хувьд ойлгосон
юм байх гэж найдсан. Эр хүн зовох тусам ухаан сууж, эр­дэнийн чулууг эдлэх  тусам өнгө ордог гэдэг шүү дээ. Гэтэл тийм биш
байж. Өнөөдөр МАХН-ыг нам гэж хэлэхэд ч хаашаа юм. Н.Энх­баярын хошногыг долоодог
хэдэн нөхдийн цугларалт болчихлоо. Н.Энхбаярыг Ерөнхий сайд болж албан тушаалын
наймааг ид цэцэг­лүүлээд явж байхаас нь эхлээд холдохгүй дагасан хүмүүс тэнд очсон
байна. Тухайн үед ямар нэгэн эдийн засаг, тендерийн хэлхээ холбоо эсвэл улс төрийн
найруулсан хоронд нь оролцсон учраас одоо Н.Энхбаяраас холдож чадахгүй барьцаалагдчихсан
цөөн тооны хэдэн нөхөр  л байна. Н.Энх­баярыг
хүчтэй байхад Цолмон авгайг нь дагаж явсан, хүү 
Бат­шугарынх нь найзууд гэх мэтийн 
хэдэн хүмүүс л МАХН нэрийн дор цугларчихаж. Үндсэндээ МАХН гэр бүлийн нам
болчихсон. Тийм  уч­раас өнөөдөр  Ардын намд ша­хагдаад хэн ч биш болчихсон, дарга
болох хоббитой өлөв, долов хийсэн  нөхдүүд
Хувьсгалт нам руу орж байна. Саяхан Ц.Шаравдорж гэдэг нөхөр очлоо. Одоо Шийлэг­дамбыгаа
ажлаас нь буулгаад Шаравдоржийг оронд нь тавина.  Яагаад гэвэл ард нь “Гандирс” байна шүү дээ.

-МАХН-д өчнөөн гишүүн эл­сээд хүчирхэгжээд
байгаа юм биш үү?

-Тийм зүйл байхгүй ээ. МАХН-ын цагаан
байранд хүмүүс цуглаад бужигнахаа байсан шүү дээ. Албан тушаал горьдсон хэдэн залуу,
таван цаасны цалин авчихаад аргаа бараад эвшээж суудаг хэдэн хүнийг эс тооцвол өөр
гишүүнгүй.  Бүх ард түмний хуралдайг зохион
байгуулаад хөдөө орон нутгуудаар явахад Амлалт нэхэх ард түмний холбоо, иргэний
хөдөлгөөнүүдийн дэмжигчид МАХН-ын гишүүн бол­сон байдаг. Хөдөө орон нутгаар яваад
хараарай. Тэр хүмүүс л МАХН-ыг бүрдүүлдэг болохоос биш үнэхээр итгэл үнэмшлээрээ
энэ намд элсдэг хүн цөөн. Ийм учраас би МАХН-ыг татан буулгах өргөдлийг Дээд шүүхэд
өгсөн юм. Үүний дараа над руу хүмүүс өдөр­жин залгасан. МАХН-ыг бий бол­гохын төлөө
амьдралаа золиод үнэн сэтгэлээсээ зүтгэж байсан нөхдүүд “Наад хүмүүсийнхээ үнэн
нүүр царайг одоо л мэдэж байна уу. Бид аль дээр үед мэдсэн учраас зайгаа авсан”
хэмээн хэлж байна лээ.  

-Н.Энхбаярыг эзгүй хойгуур  хэсэг нөхөд энэ намыг бужиг­нуулаад байгаа тухай
МАХН-ын жирийн гишүүд  яриад байгаа шүү дээ?

-Худлаа шүү дээ. Гадны оронд өвчин
зовлонтой хэвтэж байхад ар хударгаар нь хэдэн нөхөд түүнийг унагаж, намыг нь булааж
авах нь. Эзнийг нь эзгүйд намыг нь бус­ниулж байна ч гэх шиг. Энэ бол хий хоосон
улс төрийн шоу. Энэ намд Н.Энхбаярын мэдэхгүй ширхэг зоос ч байхгүй. Н.Энхбаяр өөрөө
бусдын араар нуугдаад сурчихсан хүн юм билээ. Хөшигний ард суу­чихаад “Чи тэг. Ингэж
хэл” гээд сууж байдаг юм. Ямар сайндаа сая болж өнгөрсөн Говь-Алтайн дахин сон­гуулийн
үеэр МАХН-ынхан иргэд­тэй уулзахдаа “Н.Энхбаяр дарга маань ард түмэн та нарыгаа
санаж байна. Өдөр бүхэн бидэнтэй хол­богдож, ингэж хэлдэг. Та нартай уулзсан энэ
мөчид ч залгаад бай­на” гэж яриад   Л.Цог
нь гар утсаа харуулж ч байх шиг.  Н.Энхбаярын
зовлонгоор бусдад өрөвдүүлэхээр оролдож байгаа нь тэр.  

–Монголын ард түмэн Н.Энх­баярын
төлөө санаа зовж, хэзээ ирэх бол гэж харуулдаж суугаа мэтээр МАХН-ынхан ярьдаг л
даа?

-Шоу шүү дээ. Үүн дээр бүхэл бүтэн
баг ажиллаж байна. Н.Энх­баяр авлига, албан тушаалын наймааг цэцэглүүлчихсэн юм
бол наашаа орж ирэх үү. Гэмгүй байсан юм бол яагаад тэнсэн харгалзах ял авав. Цагаадахгүй
яасан юм. Ерөнхийлөгч хийсэн хэргийг нь өршөөгөө биз дээ.

-Таныхаар бол Н.Энхбаяр ирэхгүй
нь ээ?

-Ирэхгүй ээ. Монголын ард түмний өрөвч
сэтгэл дээр тоглолт хийж байна шүү дээ. Ерөнхийлөгч нийслэлийн иргэдтэй уулзахдаа
“Төрд байхдаа ард түмнээ хайрлаагүй хүн гадна гарчихаад хайрлахгүй шүү” гэж хэлсэн
байна лээ. Энэ бол Н.Энхбаярыг хэлсэн байх. Сүүлийн үед гадуур “АТГ дээр Н.Энхбаярын
талаар баримтуудыг цуглуулсан  таван хавтаст
хэрэг нээсэн байна.  Билэгт АНУ-аас ирээд
мэдүүлэг өгчихөж, талбайн урд талын сэлмэн байшингийн талаар мэдүүлэг авчихаж, Болд
төмөр ерөөгийн төмрийн хүдрийн талаар мэдүүлэг авчихсан юм байна. Тийм учраас Н.Энхбаяр
Монголд орж ирвэл баригдана” гээд ярьж байна. Олны үг ортой.  Үнэхээр Н.Энхбаяр Монголд ирэх байсан юм бол одоо
ирчих хугацаа болчихлоо. Гэтэл байдаггүй. Тэгэхээр ойлгомжтой байна.  Н.Энхбаяр МАН-тай зэрэгцүүлж МАХН гэдэг нэрийг
сэргээж,  улс төрд дахин гарч ирсэн. Дараа
нь оймстой баривчилгаагаараа дахин оноо авсан. Тэгсэн мөртөө авлига аваагүй, идэж
уугаагүй, шударга, хэлмэгдсэн хүн гээд байгаа. Тийм л сайн байсан юм бол интер­полоор
эрэн сурвалжлагдаад байгаа дүүдээ “Нутагтаа очоод өргөдөл гомдлоо өг, бүү зугт.
Үнэхээр буруугүй бол түүнийгээ нотол. Буруу зүйл хийсэн бол алдаагаа ойлго” гээд
хэлчихэж яагаад чадахгүй байгаа юм.

-Таныг болоод танай хөдөл­гөөнүүд
МАХН-ыг бусниулах зорилгоор МАН-аас цалинждаг гэсэн яриа бий.  Ер нь анхнаасаа ийм зорилгоор  МАХН-д нэгдсэн ч гэдэг.

-Тийм зүйл байхгүй ээ. МАН-ын байрны
306 тоот өрөөнд биднийг суудаг ч гэсэн яриа гарсан байна лээ. Бид МАН-ын нөхдүүдтэй
уулзаад байх шаардлагагүй.  Хэрэв үнэхээр
бидэнд тийм  өрөө гаргаж өгвөл суусан ч яадаг
юм. Төрийн бус байгууллагад ажлын өрөөнөөс эхлээд хэрэгтэй юм их л байна.  Гэхдээ МАН-ынхан  “Та нар ингээрэй. Тэгж хэлээрэй” гэж заадаггүй.
Улс төр гэж юу байдгийг гадарладаг хүний хувьд хэн нэгний гарын аясаар хөдлөөд байхгүй
шүү.

-Хоёр намыг толхилцуулах нь танай
ажил болчихоод  дундаас нь ашиг олдог гэсэн
хардлага байсаар байна л даа?

-Ашиг харж амьдраагүй шүү. МАХН-ынхан
өөрсдөө МАН-тай нэгдэх битүүхэн  сонирхолтой
учраас тэгж яриад байж магадгүй. Иргэд  эвлэлдэн
нэгдэж үзэл бодлоо илэрхийлсний төлөө ингэж хардах ёсгүй.

-Нэгэнт л гишүүн нь биш танд МАХН-ын
асуудал ямар хамаатай юм бол гэж сонирхох хүмүүс байх болов уу.  МАХН-ын төлөө санаа тавьж цаг заваа гарздах ямар
сонирхол байгаа юм бэ?

-Төрийн бус байгууллагууд чиглэл чиглэлээрээ
л явдаг байх. Байгаль орчны талынхан нь тэр чиглэлээрээ ажилладаг болов уу. Харин
миний хувьд гэр бүлээрээ нэг нам байгуулчихаад 
ард түмний итгэл үнэмшил, сэтгэл зүйгээр тоглоод байгааг эсэргүүцэж, Үндсэн
хуульд заасан иргэнийхээ үүргийн гүйцэтгэж байна. Түүнээс биш саваагүй нохой саранд
хуцаад байгаа юм биш шүү.

-Тэгэхээр одоо МАХН-ыг татан буулгах
л ёстой гэж үзээд байна уу?

-Өөр гарц байхгүй. МАХН нийгмийн сэтгэл
зүйд нөлөөлж, үндэсний эв нэгдлийг хагалан бутаргахыг оролдсон. Үүнийх нь золиос
би. Тэд шударга ёс ярьж, хүний итгэл үнэмшлээр тоглолоо шүү дээ. Тэд шударга ёсны
утгыг алдагдуулж байна. Ам ангайх тоолондоо шударга ёс ярьдаг мөртөө өөрсдөө шударга
байж чадсангүй.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Монголын уулын спор­тын ууган
гавьяа­туудын нэг, уулчин Л.Болд­баатар Алтай Та­ван богд ууланд авиралт хийж байгаад
осолдсон харамсалтай хэрэг гар­лаа. Тэрээр энэ сарын эхээр Баян-Өлгий айм­гийг охин
Б.Үүрцайхын­хаа хамт зорьжээ. Тэд тус аймгийн Цэнгэл, Улаан­хус сумын заагт орших
Алтай Таван богдын Мал­чин оргилоос уруудах үед Л.Болдбаатар осолдож сураггүй болжээ.
Ослын цорын ганц гэрч болох Б.Үүрцайх сэтгэлзүйн хувьд хүнд, цочролын байдалд байгаа
гэнэ. Тэ­рээр болсон хэрэг явдлын талаар чухам юу болсныг мэдүүлэхдээ хоорондоо
зөрүүтэй хэд хэдэн зүйл яриад байгаа юм байна. “Бид ангал руу унасан. Ухаан ороод
хартал аав байхгүй байсан”, “Аав миний урд явж байснаа гэнэт алга болчихсон”, “Би
ухаан алдаад сэртэл аав байхгүй, хаачсаныг нь мэдээгүй” хэмээн ярьжээ.

 
Б.Үүрцайхын мэдүүлж байгаагаар тэд энэ сарын 13-нд авиралтаа хийчихээд
буух үед аав нь ангал руу унасан бололтой. Юу болоод буйг тэрхэн агшинд гүйцэд ухаа­раагүй
бөгөөд аавдаа тус­ламж дуудахын тулд осол болсон газарт тэмдэг тавь­чихаад уулын
бэлд өвөлжиж байсан айлд хүрч ирэн тус­ламж дуудсан юм байна. Б.Үүрцайх болсон явдлын
талаар ар гэрийнхэндээ дуулгаж, тус аймгийн Онцгой байдлын хэлтэст мэдээлжээ.

Баян-Өлгий аймгийн Онц­гой байдлын албан хаагчид, Цагдаагийн хэлтсийнхэн,
нут­гийн иргэдээс бүрдсэн нийт 22 хүний бүрэлдэхүүнтэй эрлийн баг өнгөрсөн хоно­гуудад
эрэн хайх ажиллагаа явуулжээ. Аврах бүрэлдэхүүн тэдний байрлаж байсан май­ханд хүрч,
тэндээ хоногло­хоор болтол хасах тавин хэ­мийн хүйтэн, цасан шуур­гатай байсан учир
ажилла­гаагаа үргэлжлүүлж чадалгүй буцаж ирсэн юм байна. Цаг агаар хүйтэн, салхи
шуур­гатай байгаагаас Б.Үүр­цай­хын тэмдэг тавьж үлдээсэн газрыг олоход хүндрэлтэй
байгаа аж.

Ингээд цаг агаарын хүнд нөхцөлд өндөр уулын бэрх­шээлүүдтэй тулгарч
үзсэн мэргэжлийн уулчдад анд нөхрөө хайх ажил оногджээ. ОУХМ Х.Агваанданзан, А.Жанарбек,
спортын мастер н.Баасансүрэн тэргүүтэй Баян-Өлгий аймгийн уулчид өндөр уулын багаж
хэрэгслээ авч, Онцгой байдлын хэлт­сийн аврагчдын хамт уржиг­дар Таван богдын хормойд
очжээ. Тэдэнд туслахаар Хи­лийн цэргийн дугаар ангийн Тусгай томилгоот хэсгийн найман
албан хаагч цасны мотоцикльтой Цэнгэл сумаас нийлээд байгаа аж. Хайх ажилд аймгуудын
уулчид оролцох боломжтой, бэлэн байдалтай байгаагаа илэр­хийлээд байгаа юм байна.
Хэрвээ аврах бүрэлдэхүүний хүчин мөхөсдөж Л.Болдбаа­тарыг олж чадахгүй бол Улаан­баатар
хотоос Мон­голын шилдэг уулчид болон мэргэжлийн хүмүүсээс бүрд­сэн баг Баян-Өлгий
аймгийг зорихоор зэхээд байна.

Аврагчид төлөвлөснөөр өчигдөр орой Малчин уулын бэлд хүрсэн бөгөөд
өнөөд­рөөс эрэн хайх ажиллагааг эхлүүлэх юм.

Алтай Таван богд уул нь Монголын хамгийн өндөр хайрхан. Монгол
орны дээвэр хэмээгд­дэг эл уул нь төрийн тахил­гатай. Уг хайрхны оргилд уулчид
1956 оноос эхлэн хөл тавьсан бөгөөд албан ёсны тоо баримтаар 700 гаруй уулчин авираад
байгаа гэсэн.

Алтай Таван Богд нь таван оргилтой. Хүйтэн оргил 4374 метр, Найрамдал
оргил 4192 метр, Бүргэд оргил 4068 метр, Малчин оргил 4051, Өлгий оргил 4050 метрийн
өндөрт оршдог. Алтай Таван Богд уулын Хүйтэн оргилд авирахад нэн сонир­холтой шилдэг
арван уулын жагсаал­тад багтсан юм. Эл ууланд жилийн аль ч улиралд авиралт хийж
болдгоороо онцлогтой ч хамгийн тохи­ромжтой нь 7-9 дүгээр сар юм байна. Энэ үед
цаг агаар нь хамгийн тогтвортой байдаг гэсэн. Гэхдээ Алтай Таван богд уулын орчимд
цаг агаар нэн тогтворгүй, хайрхан аашаа өдөрт хэд хэд хувир­гадаг хэмээн уулчид
ярьдаг юм.

Яагаад уулчин Л.Болд­баатар салхи шуургатай, цаг хүнд үед энэ
уулыг зорьсон нь хүмүүсийн анхаарлыг татах байх. Л.Болдбаатар бол Монголын уулын
спортын дунд үеийнхний төлөөлөгч­дийн нэг бөгөөд спортынхон дундаа “Уулын” Болдбаатар
хэмээн нэрлэгддэг шилдэг уулчдын нэг байсан юм. Уулын спортын бүхий л төр­лийг хөгжихөд
хувь нэмрээ оруулсан нэгэн. Хаданд ави­ралтаар ур чадвараа гайхуулж байсан авирагч,
энэ төрөлд олон сайн тамирчдыг бэлтгэн гаргасан дасгалжуу­лагч юм.

Тэрээр Монголын уулчдын үндэсний холбооны дэд ерөнхийлөгчийн сон­гуульт
ажилтай нэгэн. Энэ авиралтад явахынхаа өмнө холбооныхон, уулчидтайгаа халуун дотно
яриа өрнүүлж “Би охинтойгоо өвлийн ави­ралт хийчихээд ирье. Хэдүү­лээ одоо шинээр
ажиллана аа. Холбооны ажлыг зах зухаас нь эмхэлж, авиралтын спортоо хөгжүүлэх болно.
Бүгдээрээ зүтгэнэ” хэмээн ярьж байжээ. Анд нөхөд нь “Л.Болдбаатартай хамгийн сүүлд
уулзахад их олон зүйл ярьж, хийж бүтээнэ ээ гэж зоригтой өгүүлж байсан. Бид хоёр
цаг гаруй ярилцсан. Ийм харамсалтай зүйл тохиол­доно чинээ хэн ч зүүдлээгүй. Ууланд
авирна гэдэг тоглоом биш. Ууланд хэн ч ам гардаг­гүй. Л.Болдбаатар бол манай хамгийн
шилдэг уулчдын нэг байсан” хэмээн хоолой зангируулан харамсч байна.

Л.Болдбаатар “Охин маань Таван богдод авирна гээд байгаа. Охиноо
ирэхээр Баян-Өлгий аймгийг зорино” хэмээн шинэ жилийн дараах­наас ярьж байж. Охин
Б.Үүр­цайх нь одоо 28 настай. Поль­шид ажиллаж амьдар­даг юм байна. Аавтайгаа хамт
уг ууланд авирах талаар саяхнаас төлөвлөжээ. Тэрээр аав руугаа, Монгол руу утас
цохиж “Аав аа, хоёулаа Таван Богдод авиръя. Та зөвшөөрөх үү. Би удахгүй очно” хэмээ­жээ.
Ингээд тэрээр өнгөрсөн нэгдүгээр сарын хорьдоор эх орондоо ирсэн юм байна. Уулчдын
ярьж буйгаар Л.Болд­баатар авиралтад олон сарын өмнөөс бэлтгэдэг байсан гэнэ. Гэтэл
энэ удаад нэг л яаруу санд мэнд явсанд харамсан “Бид хамт, хань болог гээд нэг уулчныг
санал болгож авч явахыг зөвлөсөн. Уг нь зөвшөөрч байсан ч охинтойгоо хоёулаа явчихсан
байна билээ” гэж байна. Хамт авиралт хийх байсан залуу уулчин цуг явж чадаагүй харамсан
“Надад маш хүнд байна. Энэ авиралтад би оролцох ёстой байсан ч то­дор­хой шалтгаанаар
чадаа­гүй. Би явсан бол…за, ёстой хэлэх ч үг олдохгүй хэцүү байна. Аймшигтай харамсч
байна” хэмээн фэйсбүүктээ сэтгэгдлээ илэрхийлсэн байна.

Б.Үүрцайх аавыгаа даган гадаад дотоодод хэд хэдэн удаа авиралт
хийж байсан манай өсч яваа залуу та­мирчдын нэг юм байна. Тэрээр Казбек ууланд ави­ралт
хийсэн Монголын анхны эмэгтэй уулчин.

Баян-Өлгий аймгийн Онц­гой байдлын хэлтэстэй хол­богдоход “Бид
аврах бүрэл­дэхүүнтэй өчигдөр (хоёр­дугаар сарын 17-нд) 22 цагийн үед утсаар хол­богд­сон.
Замын нөхцөл бай­дал хүнд байгаа юм билээ. Олон арван км цастай, замыг туулж зорьж
очсон газартаа очно. Дахиж тэдэнтэй холбоо бариагүй. Мэдээ хүлээж бай­на” гэсэн
бол Онцгой байд­лын ерөнхий газар “Эрлийн ажиллагаа үргэлжилж байна” гэсэн хариу
өгсөн юм.

Д.ГАНСАРУУЛ

Оюу толгойн далд уур­хайн бүтээн байгуулалтын ажил санхүүжилтгүй
гэдэг шалтгаанаар өнгөрсөн онд  зогссон.  Үүнээс хойш манай дарга нар “хувь нийлүүлэгч­дийн
хооронд үүссэн асууд­лыг шийдвэрлэх яриа хэлэл­цээр өрнөсөөр л байна” гэдэг тоомжиргүй
хариулт өгсөөр удлаа. Уг нь бол Оюу толгойн нийт ашгийн  80 гаруй хувь 
далд уурхайгаас гарах юм билээ.  Гэтэл
тэр их мөнгийг газар дор “түгжчихээд” өнөөд­рийг хүртэл юу ч болоогүй юм шиг бас  Оюу толгой чухал биш юм шиг чимээгүй суугаа энэ
засаг төрийг хараад гайхаш тасарч байна. Ухаалаг шуудангийн хайрцагтай боллоо гээд
хөөр­цөглөн гүйж, тууз хайчла­лын­хаа оронд энэ их баялгийг яаж эдийн засгийн эргэлтэд
оруулах вэ гэж тархиа гашил­гавал зүй ёсны ажил байл­тай. Дөрвөн зүг, найман зовхистод
байрлуулах тэр төмөр хайрцагнаас илүү Оюу толгой Монгол Улсыг хөг­жүүлж, ард түмнийг
нь тэжээ­нэ гэдгийг эрх биш ойлгодог баймаар юм.   

 Яадаг ч байсан хөрөнгө
оруулагчидтай хэл амаа ололцож, Оюу толгойг энэ хавар ажилд оруулах хэрэг­тэй байна.
Үгүй бол өнөө жил дахиад л төсвийн орлого 
тасарч, монголчууд идэх хоол, өмсөх хувцасгүй болох дээрээ тулна. Дээр нь
ам.дол­ларын ханш хэд ч хүрэх юм бүү мэд. Өнгөрсөн хойно нь ажлаа хийж чадаагүй
хэдэн сайдын амнаас “Оюу толгой­гоос бүх юм боллоо” гэдэг үг унахыг сонсмооргүй
байна.  Оюу толгой  дангаараа Мон­гол Улсын ДНБ-ий 30 хувийг хангах
боломжтой гэсэн тоо­цоо бий. Гэтэл манай Монго­лын төрийн өмчит компаниуд нийлээд
ДНБ-ий 23 хувийг хангадаг гэх.  Үүнд нь “Эрдэ­нэт”
үйлдвэрийн хувь нэмэр багтаж байна гээд бод доо. Тэгэхээр  яалт ч үгүй Монго­лын хувь заяа, ганц саалийн
үнээ нь Оюу толгой мөн бол­чих­лоо. Нөөцийнх нь хэмжээ­гээр ярьсан ч Оюу толгойн
хажууд “Эрдэнэт” үйлдвэр юу ч биш. Оюу толгой орд хүд­рийн нөөцөөрөө одоогийн “Эрдэнэт”
үйлдвэрээс 3-4 дахин, зэсийн нөөцөөрөө долоо дахин их том орд юм. Мөн алт, мөнгө,
бусад ховор элементээрээ Оюу толгой “Эрдэнэт” үйлдвэрийг хол хаядаг юм байна. Энэ
үзүү­лэл­түүдээс үзвэл Оюу толгой бол хоёр, гурван “Эрдэнэт” үйлдвэртэй тэнцэхээр
байна. Ганц “Эрдэнэт” үйлдвэр Мон­гол Улсад бүхэл бүтэн хот босгож, улсын төсвийг
нь тэтгэж ирсэн байхад хоёр, гурван “Эрдэнэт”-тэй дүйх Оюу толгой тэгвэл хичнээн
хот, тосгон бий болгох нь хэнд ч ойлгомжтой төсөөлөгдөж буй биз ээ.

Дээрээс нь Оюу толгой бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлэж зах зээлд нийлүүлэхээсээ  өмнө татвар, урьдчилгаа төл­бөр, бусад хураамжийн
хэлбэ­рээр улсад олон зуун сая ам.доллар өгсөн байна.  Ийм л учраас 2014 онд Оюу толгойн ажлыг тасалдуулах­гүй
байх нь улс орны эрх ашиг болчихлоо. Энэ жилдээ гэхэд  Оюу толгой 690 мянган тонн зэсийн баяжмал үйлдвэрлэ­хээр
тооцоолсон байна.  Үүнийг мөн л “Эрдэнэт”
үйлдвэртэй жишбэл 200 гаруй мянган тонноор илүү байна.

Нийтдээ Оюу толгой өнөө жил 
2.6 тэрбум ам.долларын орлого олохоор төлөвлөчих­жээ. Манай газар нутаг дээр
эргэлдэх энэ их мөнгөнөөс Монгол Улсад орж ирэх ашиг арвин байх нь мэдээж. Энэ бүх
мөнгөнөөс бид эзний буюу рояалтын татвараа аваад байхад л болоод явчихна.

Уул уурхайн экспорт  өснө.
Ажлын байр ч хэдэн мянгаараа нэмэгдэнэ. Тэр хэрээр улс орон хөгжинө, эдийн засаг
сайжирна. Зөв­хөн Оюу толгойг ажиллуулс­наар ийм их боломж байна, дарга нараа. Тууз
хайчилж гүйлгүйгээр зүгээр л Оюу толгойг гацаанаас нь гарга­чих­маар юм. Тэгвэл
ард түмэнд яаж таалагдах вэ гэж толгойгоо гашилгах шаард­лагагүйгээр дараагийн сон­гуу­лиар
гараад ирэх арга чинь энэ байна.  Улс орон
ч сэвхийтэл босоод ирэх боломж эндээс харагдаад байна.

Улс орны хөгжлийн тул­гуур, эдийн засгийн хөшүүрэг болох дараагийн
нэг гарц нь дотооддоо шатахуун үйлд­вэр­лэх асуудал. Бид өнөөдөр  нефтийн бүтээгдэхүүнээ 100 хувь гаднаас авдаг.  Дотоод­доо ядаж нэг хувийг нь ч болов хангасан
түүх Монгол Улсад байхгүй л дээ. Энэ арчаагүй байдлаа өөрчилнө гэж өчнөөн жил ярьсан
боловч өдгөөг хүртэл дэвшилд хүр­сэн­гүй. 2013 оны байдлаар манай улс нийтдээ сая
280 мянган тонн шатахуун гаднаас авчээ. Гэтэл 
өмнөх жил нь  сая 147 мянган тонн шатахуун
хэрэглэсэн байх юм. Эндээс харвал жилийн дотор Монгол Улсын шата­хуу­ны хэрэглээ
12 хувиар өссөн байна.  Арга ч үгүй биз. Бидний
хөгжүүлэх гээд бай­гаа уул уурхай гэж шатахууны мангас байна шүү дээ. Хэн нэгэн
санаатайгаар шатахуу­наар боовол бидний нөгөө уул уурхайн ажил ч лөөлөө болно байх.

Тэгвэл манайх жилийн хэрэглээ нь 12 хувиар өсөөд байгаа шатахууныхаа
дий­лэн­хийг буюу 75 гаруй хувийг хойд хөршөөсөө худалдан авдаг. Гэхдээ Монгол Улс
ОХУ-ын хувьд нефть бүтээг­дэхүүний том худалдан аваг­чид тооцогддоггүй юм гэнэ лээ.
Бидний худалдан авсан шатахуун Роснефьтийн 
нэг жилд ууршуулан алддаг шатахуунтай л тэнцдэг гэсэн.  Өөрөөр хэлбэл манай авч байгаа шатахуун ОХУ-аас
нефтийн бүтээгдэхүүн импор­толдог бусад улсуудтай харь­цуулахад өчүүхэн. Гэлээ ч
бид ОХУ-аас шатахууны хараат улс гэдэг нь гашуун үнэн.

Монголын шатахууны хэрэглээний 75 хувийг Орос хангадаг юм бол
үлдсэнийг нь хаанаас нийлүүлдэг вэ. Беларус, БНСУ, Хятад,  Литва, Сингапур, Малайзаас монголчууд шатахуун
авдаг.  Мөн Казахстан, Тайваниас  маш бага хэмжээгээр неф­тийн бүтээгдэхүүн оруулж
ирдэг. Энэ нь  тогтмол биш л дээ. Харин манайд
байнгын үйл ажиллагаа явуулдаг дотоодын 14 компани дээрх улсуудаас шатахуун импор­толж
монголчуудынхаа хэрэг­лээг хангадаг. Тиймээс Мон­гол Улс газрын тосны хараат байдлаасаа
гарч чадахгүй, үүнээс үүдэлтэй үнийн хөөрөгдөлд дарлуулсаар ирлээ. Тиймээс төрийн
бодлого тодорхойлж улс орныг авч явах үүрэг хүлээсэн дарга нар үр дүнтэй шийдвэр
гаргамаар байна.  Дархан-Уул аймагт  барих нефтийн үйлдвэрээ түргэлмээр байна. Сураг
нь дуулдаад байдаг боловч урагш  ахидаггүй
энэ ажлуудыг гараас гаргая. Хэрэв энэ үйлдвэр ашиглал­тад орчихвол жилдээ хоёр сая
тонн шатахуун үйлдвэр­лэж, Монгол Улс өөрийнхөө шатахууны хэрэглээг бүрэн хангах
боломж гарч ирнэ. 

Аливаа улсын эдийн засаг, нийгэмд хүчтэй нөлөөл­дөг стратегийн
өөр нэг бүтээгдэхүүн бол эрчим хүч. Харамсалтай нь бид энэ сал­барт ч өмнөд, хойд
хөршийн­хөө хараанаас салж чадаа­гүй  явна.
Гаднаас импорт­лоод ч дотоодын цахилгаа­ны­хаа хэрэгцээг хангаж дий­лэх­гүйд хүрчихээд
байна. Энэ нь  тав дахь эх үүсвэрээ яарал­тай
барьж,  ажилд оруулахгүй бол 2014 онд Монгол
Улс эрчим хүчний дутагдалд ороход бэлэн байна. Тун удахгүй улс даяараа гэрэл цахилгаангүй
харанхуйд сууж ажлаа амжуулах  цаг ойрхон
ирчихэж. Тиймээс л эрчим хүч үйлдвэрлэх ямар боломж байна тэр бүгдийг эрж хайж,
ажил хэрэг болгомоор байна.  Азийн аль ч улсад
байхгүй, уудам тал нутагтаа хуримт­лагд­сан нар, салхины нөөцөө ашиглаж, сэргээгдэх
эрчим хүч үйлдвэрлэх ажлыг яаравч­лах хэрэгтэй. Оюу толгой, Таван толгойг эдийн
засгийн эргэлтэд оруулсан шигээ энэ ажлыг дэлхий ний­тийн анхаарлыг төвд аваа­чиж,
Азидаа том тоглогч болох шаардлага тулгарч байна. Гаднаас эрчим хүч худалдан авч
буй тэр мөнгөө улсаа хөгжүүлэхэд зориулах нь монголчуудын нэн тэргүү­ний зорилт
болж байна. Ийм хэрэгцээ бий болчихсон бай­хад юу ч болоогүй юм шиг шаардлагагүй
зүйлүүдэд ач холбогдол өгөөд яваа төр засгийн удирдлагуудад ард түмэн шүүмжлэлтэй
хандаж байна.

Хамаг мөнгөө барьж гадны улс руу гүйж,  шата­хуун, эрчим хүчнээс өгөөд байвал Монгол Улс  цаашид оршин тогтнож чадахгүйд хүрнэ. Тиймээс
хэнээс ч хараат бус тусгаар улс байгуулах ямар төлөвлөгөө боловсруулж байгаагаа
сайд, дарга нар ард түмэндээ хэлээд өгөөч. Байгаа баялгаа ашиглаж, шатахуун, эрчим
хүчээ үйлдвэрлэж, улсаа хөгжүүлэх ямар санал байгаа юм. Энэ тухайгаа эртхэн шиг
бодож, хэрэгжүүлэхгүй бол ард түмэн итгэл алдрахад ойрхон байна. Мэдээж та нарын
яриад байгаа дэд бүтэц,  зам харгуй, онгоцны
буудал   хэрэгтэй байлгүй яахав. Гэвч эрчим
хүч, шата­хуу­наа дотооддоо үйлдвэр­лэ­дэг болсон цагт тэр бүхэн аяндаа бий болдгийг
ухаарах хэрэгтэй. Дээр нь Оюу толгойн уурхайг ашиглалтад оруулах­гүй байгаа нь хэнд
ашигтайг бодоод олохгүй юм. Монгол­чуу­дад ашиггүй байна. Харин бидний өрсөлдөгчдөд
хожоо өгч байна. Хэний захиалгаар эдгээр амин чухал бүтээн байгуулалтыг царцаан
зогсоогоод байна вэ.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

– ТАЙВАН БАЙЖ БОЛНО, “ГОЛОМТ” ЯМАР Ч АСУУДАЛГҮЙ – 

“Голомт”-ын эзэд муудалцаж гэнэ,
хө­рөн­гө мөнгөө хувааж байна гэсэн яриа гараад бага­гүй хугацаа өнгөрсөн. Энэ хугацаанд
хэвлэ­лээр нөгөө тал нь байр сууриа илэрхийлж бай­сан ч Д.Баясгалан за­хир­лын зүгээс
ямар нэ­гэн ярилцлага өгч, мэ­дэгдэл хийсэн нь үгүй. Сүүлийн үед түүний эзэмшлийн
“Голомт” банктай холбоотой янз бүрийн мэдээлэл гар­саар байсан ч бас л байр сууриа
илэрхийлээгүй. Хэзээнээс ярилцлага өгч, нээлттэй байхдаа “хойрго” түүнд ярил­цах
санал тавихад “Би хүмүүс юу гэж бодож байгаа бол, энийг ин­гээд хэлчих юмсан, ингэж
ойлгогдчих юм­сан гэж хэзээнээс бо­дож байгаагүй. Тэртэй тэргүй үнэн мөн нь цаг
хугацаагаар шалгаг­даад тодорхой болно гэж боддог. Бидэнтэй холбоотой яриа гарч,
багагүй асуудал боссон нь үнэн. Одоо асуудал нэгмөсөн дууссан нь ч үнэн. Бидний
маргаан нь Монголын томоохон компанийн хувьцаа эзэм­шигчид, нөлөө бү­хий улстөрчдийн
хоо­ронд ил тод болсон гэд­гээрээ олон нийтийн сонирхлыг их татсан болохоос иймэрхүү
асуудал өөр орон, бусад компанийн дунд байдаг л юм байна лээ. Хү­мүүст бодитой,
үнэн зөв мэдээлэл өгөх, асууд­лыг өөр өнцгөөс харах бололцоо олгох үүднээс би юу
болсныг нь яриад өгье. Дараа нь дахин тайлбарлаад л, детальчлаад байх ч шаард­лага
байхгүй. Нэгэнт ярьсных “Өдрийн сонин”-д өгсөн нь зөв болов уу” хэмээ­гээд бидний
саналыг хүлээн авсан юм.

-Тантай уулзсаных олон асуултыг
тави­маар санагдаж байна л даа. Гэхдээ тэр олон асуулт дундаас хам­гийн түрүүнд
“Голомт” банкинд юу болоод бай­на вэ. Зарим хүмүүсийн түгшиж байгаа шиг асуу­дал,
эрсдэл байхгүй биз дээ гэж асуумаар бай­на?

-Банк асуудалтай бай­на уу, эрсдэлтэй
байна уу гэдгийг хамгийн түрүүнд банкин дээр яригд­даг хэдэн тоогоор л дүгнэдэг
юм. Өнөөдрийн байдлаар “Голомт” банк 3,7 их наяд төгрөгийн активтай, 320 тэрбум
төг­рөгийн өөрийн хөрөн­гөтэй, өнгөрсөн онд 46 тэрбум төгрөгийн татва­рын дараахь
ашигтай, одоо хоёрдугаар сарын дундуур гэхэд найман тэрбум төгрөгийн ашиг­тай, дансандаа
их наяд илүү төгрөгтэй байна. Тэгэхээр харилцагч, хад­галамж эзэмшигчид, бан­кинд
ажиллаж байгаа хүмүүс, бас энэ банкны ихэнх хувьцааг эзэмшигч миний хувьд айж, санаа
зовох юм юу ч алга. Бан­кинд юу болоод байна аа гэж айж эмээх асуудалд хариулдаг
манай тоо баримт энэ байна.

-Тэгвэл гадуур яа­гаад ийм яриа
гарах болсон юм бол?

-Та “Блүүмбэрг”, “Рой­терс” дээр гарсан
нийт­лэл, түүнээс үүдсэн зарим нэг яриаг асууж байгаа бололтой. Тэнд дурдагд­сан
ихэнх асуудал өнгөр­сөн жилийн бидний мар­гааны үед яригдаж ший­дэгдсэн, банктай
шууд холбоогүй, зарим нэг нь бүүр огт бидний мэдэхгүй асуудал ч байна лээ. Жи­шээ
нь 90-ээд сая ам.дол­ларын өр, “Кредит Свисс”-ийн маргаан, “Иточу”-д “Голомт” банк
мөнгө төлсөн, “Трафи­гура”-д 55 сая ам.долла­рын зээлтэй, “Хүннү эйр­лайнс”-ын баталгаа
гэх мэтээр асуудлыг бүрэн гүйцэд судлаагүй, өнгөц дүгнэсэн зүйлүүд их бай­сан. Тэр
дотроос нэг л зүйл үнэн. Тэр нь Арабын сангийн 2015 оны эцсээр төлөх 25 сая ам.долла­рын
хувьцаанд хөрвөх зээлийн асуудал.

-Тэр яг ямар учиртай зээл юм бэ.
Гадны нэр хүндтэй хэвлэл мэ­дээл­лийн агентлагууд худлаа мэдээлэл цац­лаа гэж үү?

-Японы “Иточу” кор­порацийн асуудал
бол “Голомт” банкны харил­цагч “Алтан Дорнод” ком­пани тэдний хооронд бол­сон асуудал.
Өнгөр­сөн онд тэд хоорондоо шүүхдэж асуудлаа бүрэн шийдсэн. “Голомт” банк­наас нэг
ч төгрөг төлбөрт өгөөгүй. Өмнө нь ч, одоо ч тэр “Иточу”-гийн өмнө “Голомт” банкны
зүгээс хүлээсэн үүрэг огт байх­гүй. Арабын хөрөнгө оруу­лалтын сангийн 25 сая ам.доллар
бол банкны нийт активын нэг хүрэхгүй хувь, нэг зээлдэгчдэд ол­гох зээлийн дээд хэмжээ­ний
тал орчимтой тэнцэх мөнгөн дүнгийн асуудал. 2009 онд Арабын сан­гийн “Стайнхоп инвэст­мент”
компаниас “Голомт” банкны хувьцааны 14 хувьд шилжих нөхцөлтэй, таван жилийн хугацаатай
25 сая ам.долларын зээлийг Монголбанкнаас зөвшөөрөл авсны үндсэн дээр хоёрдогч өглөг
хэл­бэрээр авсан. Гол  нөхцөл нь банкийг таван
жилийн дотор гадаадын аль нэг хөрөнгийн бирж дээр хувь­цаагаа гаргаж, олон нийтэд
арилждаг, нээлт­тэй болох болзолтой байсан юм.

-Та үүнийгээ жаахан тодруулахгүй
юу?

-Арабын сангийн энэ “Стайнхоп инвэстмент”
компани бол тэдний хам­гийн эрсдэлтэй, оппорту­нист гэж бидний нэрлэдэг тэр хөрөнгө
оруулалтыг хийх зорилгоор байгуу­лагдсан компани.

Одоогоос хэдэн жи­лийн өмнө Монгол
Улсын ч тэр, олон улсын ч тэр эдийн засгийн нөхцөл байдал өөр байсан. Эдийн засгийн
хурдац­тай хөгжилтэй, дэлхийн хамгийн том, хурдан хөг­жиж байгаа Хятадын зэ­рэг­цээ
оршдог, байга­лийн баялаг ихтэй, хүн ам бага гээд л манай орон чинь хөрөнгө оруулагч­дын
халуун сэдэв байлаа шүү дээ. Харин одоо бид моодноос гарчихаад бай­на. Гадаадын
хөрөнгө оруулалтыг хяз­гаарлаад, Таван толгойгоо дампуу­руулаад, Оюу толгойгоо зогсоогоод,
сонгуулийн дараа гэсэн хүлээлт үүс­гэж цаг алдаад, эргээд тэрийгээ засах гэж ором­доод,
ойлгомжгүй тогт­вор­гүй байгаад байхаар Мон­голд хөрөнгө оруу­лах сонирхол эрс буурна
биз дээ. Дээр нь Хятадын эдийн засгийн эрчимтэй хөгжил саарч байна. Нөх­цөл байдал
ийм байхад олон улсын зах зээлд хувь­цаа гаргана гэдэг ойрын хэдэн жилдээ ба­раг
боломжгүй асуудал. Түүнээс гадна бидний хоорондын маргаан ч бас нөлөөлсөн. Тиймээс
тэд мөнгөө хугацаанаас нь өмнө буцааж авъя гэж байгаа. 2009 оны үнэл­гээгээр 25 сая ам.доллар нь Голомт банкны
14 орчим хувь, хэрэв банк олон улсын зах зээлд хувьцаа гаргаж зарсан бол энэ 14
хувь нь магадгүй хэд дахин өсөх байсан байх. Бидний хооронд асуудал шийдэгдсэний
дараа би тэдэнд Монгол Улсын санхүү, эдийн засгийн байдал, түүхий эдийн үнийн уналт,
мөн бараг бүтэн жил маргалдсаны эцэст банкны харилцагч, хамтран ажиллагчдын итгэлийг
сэргээхэд хугацаа шаардлагатай байгааг хэлээд гэрээнд заагдсан 2015 оноос өмнө
IPO хийх боломжгүйг хэлсэн. Тэдний гол сонирхол болох IPO хийгдэхгүй болсон учир
тэд гэрээнд заасан хугацаанаасаа өмнө мөнгөө авъя гэж, тэгэхдээ 36 болгож авъя гэж
байгаа. Энэ бол зөвхөн тэдний манай хоёрын хооронд шийдэгдэх асуудал биш, Монголбанк
бас зөв­шөөрөл өгөх ёстой. Тэд гэрээний хугацаагаа дуусгана гэвэл нэг хэрэг, үгүй
гэвэл тэдний л хэрэг. Тэгвэл манайд оруул­сан санхүүгийн хэрэгс­лээ хэн нэгэнд зарах
эрхтэй. Аль нэг тал нь хохироод байх юм байхгүй. Бизнесийн шуга­маа­раа л шийдэг­дэнэ.
Банкинд ч энэ бараг хамаагүй. Тэд нар “Голомт” банкны 14 хувь руу шилжих санхүү­гийн
хэрэгслээ дур­тай үнээрээ ч зарчихаж болно шүү дээ. Гэхдээ энэ удаагийн хэрэг бидэнд
гадны хөрөн­гө оруулалтууд дээрээ эргэж нухац­тай харах шаард­лагатайг харуул­сан.
Монголын эдийн засгийн хөгжлийн бооцоон дээр гадныхан орж ирээд банкинд хөрөнгө
оруулах шугамаар энэ хөгжлийн тэлэлтийн явцад хам­гийн хурдан хугацаанд хамгийн
өндөр ашиг авахыг бодоод байхаас банк­ны ирээдүй, түүний стратеги, цааш­дын хөгжлийн
хандлага ер сонин биш байдаг юм байна л даа.

-Банк гэлтгүй бүхий л салбарт тийм
байх л даа?

-Тийм ээ. Манайхан орж ирэх мөнгөний
хэмжээ, хугацаа, хүүгээ л голлон анхаараад байдгаас биш гэрээг тэр бүр нарийвчлан
хардаггүй. Гэтэл гэрээний үг бүрийн цаана гадныхны эрх ашгийг хамгаалсан утга санаанууд
байж байдаг. Бизнес хийж байгаа хүн бүр үүнийг сайн анхаарах хэрэгтэй.  Оюутолгой дээр ч зарим нэг заалтууд, бас “Чалко”
дээр ч ийм байдал гарсан байдаг. Магадгүй, би хөрөнгө оруулалт, зээлийн гэрээний
асуудал дээр Монголдоо хамгийн их туршлагатай хүн болсон байх. Гадаадын хөрөнгө
оруулагчид л хамгийн сайн, барууны хэвлэл мэдээлэл хамгийн үнэн зөв, голч гэж боддог
ойлголтоо өөрчлөх цаг болсон. Сүүлд “Блүүмберг” ма­най талаар бичсэн зарим нэг зүйлдээ
залруулга хийснийг хүмүүс харсан байх.

-“Блүүмберг”-ээр уг мэдээ­лэл цацагдсан.
Олон улсын энэ теле­визийн салбарыг Монголд оруулж ирсэн газар нь Худалдаа хөгжлийн
банк. Банкуудын өр­сөл­дөөн ийм мэдээлэл гаргахад хүргэсэн юм биш биз?

-Би “Блүүмберг”-ээр явсан энэ мэдээлэлд
Худалдаа хөгжлийн банк холбоотой гэж бодохгүй байгаа. Мэдээлэл нь ач холбогдол багатай,
юу илэрхийлэх гээд байгаа нь ойл­гомж­гүй, дутуу ташаа баримт дээр үндэслэсэн байсан.
“Кредит Свисс” банкны зээл өнгөрсөн онд ямар ч маргаангүй төлөгдөөд дуус­сан, Швейцарийн
“Свисс Мо” ком­пани “Голомт” банкны 10, “Трафи­гура” компани тав орчим хувийн хувьцаа
эзэмшигч. “Трафигура” нь “Бодь Интернэшнл” компанид 55 биш, 8.7 сая ам.долларын
зээл өгсөн, тэр нь баланс дээрээ байгаа. Тэглээ гэхэд энэ бүгдээс би ямар ч буруу
зүйл олж хараагүй. Энэ бүгд чинь бизнесийн, байнга л хийгддэг зүйлс ш дээ. Харин
тэр 90 орчим сая ам.долларын зээл гээд юуны тухай юм бүү мэд, би л лав тийм юм мэдэхгүй,
лав андуурсан байх.  Харин энэ мэдээллийг
манай өрсөл­дөгчид дэвэргэж, давс хужир нэмж байгааг үгүйсгэхгүй. 

-Тэгвэл сүүлийн жил орчмын хугацаанд
“Голомт”-ын хувьцаа эзэмшигчдийн хооронд юу бо­лоод өнгөрсөн юм бэ. Нөгөө хувь ний­лүү­лэгчийн
талаас хэд хэдэн удаа байр сууриа илэрхийлсэн. Харин та өнөөдрийг хүртэл дуу­гарсангүй…

-Жаахан холоос эхэлье л дээ. Манай
банк 1995 онд анх бай­гуулагдсан. Удалгүй хэд хэдэн банк дампуурч, 1997 онд Азийн
эдийн засгийн, Орост 1998 онд санхүүгийн хямрал болж байлаа. Дараа нь дахиад л Монголд
банкууд үүд хаалгаа барьж, 2008 онд  бараг
л дэлхийн санхүү, эдийн засгийн хамгийн том гэж хэлж болох хямрал болж одоо ч тэрнээсээ
зарим талаар гарч чадахгүй байна. Энэ олон бэрхшээлийг даван туулж, хүнд­рэлийн
ард гарч бид үлдсэн. Үлдэх үлдэхдээ Монгол Улсын банкны системийн хамгийн том банк
болж төлөвшсөн. Бид хуучны төрийн мэдлийн банкийг хувьчилж аваагүй, аль нэг банкийг
өөрсдөдөө нэгтгэж явсангүй. Чин сэтгэлээсээ, зүрх сэтгэлээ зориулж банкныхаа төлөө
зүтгэснээрээ өнөөдрийн энэ банкаа босгож чадсан. Манай гол өрсөлдөгч болох Худалдаа
хөгжлийн банк бол хуучны гадаад худалдааны банк одоо ч хэвээрээ л байна. ХААН банк
бол бас хуучны хөдөө аж ахуйн банкны суурин дээр үндэслэгдсэн.  Хуучны уламжлалт ийм банкуудтай өрсөлдөж байж
бид хамгийн шилдэг нь болж гарч ирснийг хэн ч үгүйсгэж чадахгүй. 2008-2009 онд
“Голомт” банк Монголын хамгийн их хад­галамжтай, хамгийн том активтай банк болсон.
Яг тэр үед Монгол Улс маань бас олон улсын тавцанд ид моодонд орж байлаа. Уул уурхайн
салбар нь хамгийн их анхаарал татаж, өндөр хүлээлттэй орны нэг байв. Гадныхан ч
манайхыг их сонирхож, гадны хөрөнгө оруулал­тууд ч цөөнгүй орж ирсэн. Тэр ч утгаар
нь бид гадаад хүнийг захир­лаар ажиллуулж, мэдэхгүй чадахгүй зүйлээ суралцъя, шинэ
менежмент, шинэлэг зүйл нэвтрүүлье, гадаад хөрөнгө оруулалтыг татъя, банк дараагийн
хөгжлийн үе шатанд гарч ажиллах ёстой гэж шийдээд Жон Финниганыг 2007 оны сүүлээр
за­хир­лаар томилсон юм. Тэр ч эхэндээ нөхцөл байдлыг ойлгож авах, банк­ны үйл ажиллагааг
сайжруулах талаар хүчин чармайлт гаргаж ажилласныг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ удаад ирсэн
чинь банкныхаа өдөр тутмын ажилд анхаарахын оронд хаана л олон улсын хурал, дипломат
арга хэмжээ болно тэнд явж байдаг болсон. Бас өөрийгөө Монголыг хамгийн сайн мэддэг
гадны цөөхөн мэргэжилтний нэг, Ерөнхийлөгчийн орон тооны бус зөвлөх энээ тэрээ гээд
ажилдаа анхаарах нь суларсан. Сүүлдээ түүнд бүх зүйл амархан санагдаж, бүх л зүйл
болчихмоор санагдаа биз.  Бас Жон өөрөө шууд
хариуцаж байсан зарим нэг үүргээ биелүүлээгүй. Иймд орны хүнийг нь олох, гүйцэтгэх
удирдлагын аажим, гэхдээ шийдэмгий өөрчлөлт хийх дээр би хатуу байр суурьтай байсан.
Гэвч Жон “Голомт” банкны захирал гэдэг албан тушаалд дахиад дор хаяж 3-4 жил үлдэх,
хувьцаа эзэм­ших, улмаар банкийг хувьдаа хөрөн­гө, мөнгөтэй болох сүүлийн боломж
гэж харж байсан юм билээ. Би түүнийг ямар ч аргаар хамаагүй албан тушаалдаа үлдэх
гэж улайрч түүндээ Лу.Болдыг ашиглана, эсвэл хамтрагч болно гэж санаагүй л дээ.
Маргаан зөрчил бол үүнээс л эхэл­сэн.

-Хорин жилийн түншлэл хага­рах
болсон нь гадаад захирлаас  үүдэлтэй гэж үү?

-Миний хувьд, банкны эрх ашгаа бодоход
тэр хүнийг өөрчлөхөөс өөр арга байгаагүй. Тэр хүнийг тансаг байлгаж, гадаадад хүссэн
үед нь зугаалуулж байх түүнд зориулсан банк гэж Монголд, ер нь дэлхийд байхгүй.
Монголын банк Монголын харилцагч үйлчлүүлэгч нартаа зо­риу­лагдаж, тэдэнд үйлчилж
байхаас гадны хөрөнгө оруулагчдыг амар хялбар аргаар мөнгө олоход зориу­лагдсан
биш шүү дээ. Гадаад захи­рал маань албан тушаалдаа үл­дэхийн тулд “Иточу”-гийн аккредити­вээс
“Голомт” алдагдал хүлээхээр байна гэж зориуд гуйвуулан, намайг үүнтэй холбоотой
гэж будлиан эхлүүлсэн юм. Энийг ч бас Лу.Болд боломж гэж харсан уу мэдэхгүй. “Иточу”-той
холбоотой манай банк­наас нэг ч ам.долларын төлбөр гараагүй. Банк “Иточу”-тай төл­бөрийн
ямар ч маргаан байхгүй гэдгийг дахин хатуу хэлмээр байна. Харин “Иточу”-тай төлбөрийн
асуу­дал байна уу, энэ юу болоод өн­гөрөв гэдгийг мэдэхийн тулд банк Лу.Болдын гэр
бүл болон гадныхны хүсэлтээр 1,6 сая ам.долларыг аудитын компанид төлсөн байдаг
юм. Утгагүй байгаа биз дээ. Гадны аудитын компани дүгнэлтээ гаргаад ирэхээр түүнд
нь итгэхгүй, “Худлаа байна, нэмж ийм зүйл шалга, тийм гүйлгээг үз” гэхээр тэд дахиад
шал­гал­таа нарийвчлан хийж гаргаж өгөхөөр болдог. Харин үүнд нь хугацаа нэлээд
шаардагддаг. Ийм маягаар банкны тайлан хуульд заасан хугацаандаа гараагүй цаг алдсан.
Үүнээс болоод банкны рейтинг гарах нь бас хойшилсон. Тэрнээс биш рейтинг бүүр байхгүй
болоод алдсан хэрэг биш шүү дээ. Харин өнгөрсөн арваннэгдүгээр сарын сүүлд бид асуудлаа
шийд­сэнээс хойш банк ТУЗ-өө шинээр бүрдүүлж, аудитаа дуусгаж, ажлаа цэгцлэх, өөрөөр
хэлбэл сэргээн босголтын ажлаа эрчимтэй эхлүүл­сэн. Удахгүй банкны 2013 оны аудитын
дүгнэлт гарчихна, рейтин­гээ ч тогтоолгоно. Ажил их байгаа. Түүнээс гадна банкны
хувьцаа худалдан авах сонирхолтой гадаа­дын томоохон стратегийн хөрөнгө оруулагчидтай
яриа хэлэлцээр эхэлсэн байгаа. Мөн банкны олон арван ажиллагсад хувьцаа эзэмш­дэг.
Энэ хөтөлбөрийг ч бас эрчим­жүүлнэ.

-Сайд Лу.Болд нэг ярилц­лага­даа
улстөрчийнхөө амьд­ралыг сонгож байгаа учраас ийм алхам хийлээ гэж мэдэгдсэн байсан?

-Тийм ээ. Өөрөө тэгж хэлсэн байсан.
Энэ сонголт бол улстөр­чийнхөө амьдралыг сонгож байгаа түүний сонголт. Ер нь бизнесийн
харилцаанд түншүүдийн дунд ха­рил­цан итгэлцэл 
нэгэнт л байхгүй болсон бол асуудлыг нэг талдаа гаргах нь зөв байдаг. Жаахан
алдаа гарч, үүнээс хойш эвтэй найртай байя, эргэж нэгдэж нийлье гэсэн ч нэгэнт л
харилцан итгэлцэл үгүй болсон бол үргэлжлэх ямар ч болол­цоо  байхгүй. Ер нь бизнесийн шийдвэр болгоны цаана
их бага эрсдэл, алдаа байдаг. Тухайн нөх­цөл байдалд хамгийн зөв гэсэн хувилбар
цаг хугацааны дараа буруу болох нь ч бий. Энэ нь санаа­тай үйлдэл үү, санамсаргүй
алдаа юу гэдгийг ялгахад бэрхшээлтэй. Хэрэв аль нэг тал нь итгэл байхгүй болбол
бизнесийн шийдвэрийг дагалдаж гардаг жижиг алдааг ч томруулж хараад эхэлдэг. Тэгэхээр
л бизнес явахаа байчихдаг. Энэ тохиолдолд цаашаа явах ямар ч бололцоо байхгүй. Нэгэнт
Лу.Болд бидний хооронд итгэлцэл байхгүй болсон болохоор хоёр талдаа гарахаас өөр
аргагүй болсон.

-Танайхны таарамжгүй байгаа нь
анзаарагдаад байсан л даа. Офисс руу дайрч орлоо гээд зураг тавигдаад, дараа нь
барилга засварын ажлын зураг ч гэж тайлбарлагдаад. Хэдийгээр та нарын хувийн бизнесийн
асуудал ч гэсэн “Голомт” банктай холбоо­той болохоор олон түмэнд хамаа­ралтай хэрэг
болчихож байгаа юм. Тэр ч үүднээсээ хүмүүс эм­зэг хүлээж авч байсан байх…

-Би бол энэ асуудлыг тэгж эмзэг­лэж
хүлээж аваагүй. Болох ёстой юм болдгоороо л болсон. Хийх ёстой засварын ажлыг л
драма болгож харагдуулах гэсэн л оролдлого шүү дээ.

-Банк санхүүгийн эмзэг сал­барт
үйл ажиллагаа явуулдаг хүмүүсийн хувьд ч, олон жилийн нөхөрлөл, амжилттай бизнесийн
үйл ажиллагаагаа бодсон ч арай өөрөөр асуудлыг шийдэж болоо­гүй юм уу. Та хэдийн
энэ хэрүүл “дэндүү үнэтэй” хэрүүл юм биш үү?

-Би ч эхэн үедээ санаа зовоод л асуудлаа
тэрүүхэн хүрээндээ ярил­цаад, хэлэлцээд шийдье гэсэн бодолтой амьтан хүнээс нуус­хийгээд
байсан л даа. Лу.Болд болохоор “Энэ бүх бизнес, компани, банк бол чинийх, надад
юу ч байх­гүй, тэгэхээр алдах зүйл байхгүй” гэж хэлээд асуудлыг улам том болгох,
аль болох олон хүнийг хамруулах, хэвлэл мэдээлэлд хандах зэргээр аашилж эхэлсэн
юм. Өөрөөр хэлбэл хэр их шуугиан тарина, төдий чинээгээр өөрт нь буулт хийнэ гэж
тооцсон байх л даа. Үнэндээ бол харин ч эсрэгээр ш дээ. Тэр үед хүмүүс, манай захирлууд
хүртэл Лу.Болдыг яагаад өөрийнхөө биз­нес, өмчийн эсрэг ийм үйлдэл хий­гээд байна
аа гэж гайхаж байсан. Компани, банк бол түүний хувьд улс төрийн карьераа өсгөх,
сонгуульд хүн хүч, хөрөнгө санхүүгээр туслах хэрэгсэл төдий л зүйл байсан бо­лол­той.
Олон мянган харилцагчдын эрх ашиг, банкны системийн тогт­вортой байдал, цаашлаад
улс орны эдийн засгийн байдал огт хамаагүй болж таарсан. Асуудлыг улам л дэврүүлж
байвал болно гэж бодсон байх. Лу.Болд хандаагүй газар байхгүй. Манай асуудалд Монгол­банк,
төр засгийн холбогдох бай­гуул­лагууд маш их тэвчээртэй, бодитой хандсан нь үнэхээр
маш их нэмэр болсон. Би үүнд их талархаж явдаг. Одоо бол асуудал нэг мөр ший­дэгдсэн
болохоор дахин үүнийг сөхөн яримааргүй байна.

-Та хоёрыг өмчөө нэгэнт сал­гасан
гэж дуулдаж байсан. Та хоёр хэр сэтгэл ханамжтай үл­дэцгээсэн бэ?

-Одоо надад түүнтэй ямар ч өмчийн
маргаан байхгүй. Миний л сонсож, ажигласнаар бол Лу.Болд маш сэтгэл ханамжтай үлдсэн.
Надаас тэгж асуувал би юу гэж хариулахаа мэдэхгүй. Баялаг бол байнга хөдөлгөөнд
нөр их хөдөл­мөрийн үр дүнд л өсч байдаг. Үүнийг цаг хугацаа л харуулахаас хэн нь
илүү юм авсан гэдгийг одоо хэлэхэд хэцүү. Эргээд ингэдэг байж, тэгдэг байж гэж стрессдээд
байвал яаж урагшлах билээ дээ. Маргааш юу болох нь тодорхойгүй учраас л ирээдүйн
сэтгэл булаах юм нь тэр шүү дээ.

-Тэгэхээр та одоо цорын ганц хувьцаа
эзэмшигч болж үлдсэн гэсэн үг үү. Танай өөр нэг хамтрагч М.Зоригт хувь эзэмшиж байгаа
юу?

-Зоригоо маань 2004 онд анх УИХ-ын
гишүүн болж, улстөрч болох замаа сонгосон. Нэг талаар улстөрч, нөгөө талаар компанийн
эзэн байх нь улам бүр төвөгтэй болж байгаа. Ашиг сонирхлын зөрчил, компанийн зөв
засаглал энээ тэрээ гээд, мөн гадныхантай томоохон арилжаа хийгдэх болгонд энэ асуу­дал
сөхөгддөг. Иймд бид хоёр хэ­лэл­цээд би Зоригоогийн хувийг шилжүүлж авсан. Түүгээрээ
Зоригоо банкинд давуу эрхтэй хувьцаа ху­далдаж авсан. “Голомт” банк тогтмол хүү
төлнө. Үүнийгээ тайландаа тусгаад, бизнесийн шийдвэрт орол­цохгүй улс төрөө хийгээд
явах нь аль аль талдаа хэрэгтэй юм л даа. Би одоо “Бодь Интернэйшнл” ком­панийн
100 хувийн хувьцаа эзэм­шигч. Манай компани “Голомт” банк­ны 85 хувийн хувьцааг
эзэмшиж байгаа.

-Хэдийгээр та нар өөр, өөрийн замаар
салсан ч гэсэн амжилттай бизнесийг эхлүүлж чадсан хү­мүүс. Шаазан хагарч, хөрөнгөө
хуваасан тухай ярьж байгаа ч нэгдэж байсан сайхан үеүд та нарт бий. Тэр тухайгаа
дурсаач?

-Бид Оюутны холбооны найзууд л даа.
Би тэр хоёроосоо дүү. Ерөөд оноос эхэлсэн ардчилсан хувьс­галын гал тогоонд нь байлаа.
Хүмүүс амь насаа золиослон байж тэр хувьсгалд оролцсон гээд л ярьдаг юм. Худлаа
ш дээ. Нийгмийн тогтол­цоог өөрчлөх нь зайлшгүй болсон учраас л олон мянган хүн
дэмжиж, тэрний тэргүүн эгнээнд бусадтай л адил сэтгэл зүрхээрээ оролцож байв. Эгзэгтэй,
хурц, халуун өдрүүд ч зөндөө байсан. 1990 оны гурав­дугаар сарын 4-нд ардчилсан
хүч­ний нэгдсэн жагсаал, цуглаанаас шаардах бичиг өгөхөд тэрийг нь би гардуулж өгч
байв. Нам засагтай хэлэлцээр хийхэд ч орж байсан. Тэр үед санах бодох зүйлгүй, ирээдүйд
ингэнэ тэгнэ гэсэн тооцоогүй, алдах юмгүй л бүгдээрээ хамт байсан. Одоо хүмүүс өөртөө
тааруулж, заримдаа дөвийлгөж, гуйвуулж ярих гээд байдаг хандлагатай болчихож. Дараа
нь бид компаниа, тэгээд банкаа байгуулаад явж ирсэн. Бидэнд өнгөрсөн хугацаанд янз
бүрийн л түншүүд, хамтрагчид байлаа. Хувьцаа авч ирсэн, зарж ирсэн. Алдаж ч байлаа,
олж ч явлаа. Сайн муу олон төрлийн зан ааштай, хүмүүжилтэй хүмүүстэй харилцаж, хамтарч
байлаа. Би хүнтэй муудал­цаж байснаас болж л өгвөл хэл амаа ололцоод, асуудлыг эвээр
зохи­цуулах зарчимтай байдаг юм. Тэгж явсаар өнөөдрийн ийм байдалд хүрчихээд байна.
Энэ бол бидний туулах л ёстой зам байж. Гэхдээ надад анхнаасаа бүх хувьцааг нь худалдаж
аваад ганцаараа эзэн суух гэсэн далд санаа бодол хэзээ ч байгаагүй. М.Зоригт, Лу.Болд
хоёр өөр өөрсдийнхөө замаар сонголтоо хийгээд явахад би ажлаа хийгээд л үлдсэн.
Гэвч нэгэнт өнөөдрийн ийм бай­далд хүрч, таны хэлснээр шаа­зан хагарчихаад байхад
буцаж эвлүүлнэ гэх биш, бутарсан хэсгүү­дээ авц­гаагаад явахаас өөр яахав дээ.

-Таны хоёр хамтрагч хоёулаа улс
төрийн замыг сонгосон. Танд бас тэдэн шиг улс төрд орно гэсэн бодол байдаг уу?

-Би улс төрд орохгүй. Надад ямар ч
улс төрийн амбиц байхгүй. Гаднаас нь харахад ихэнх улстөрчид бол сайн дүр эсгэгчид
байдаг шиг байгаа юм. Хүсээгүй юмаа ярьж, дургүй хүнтэйгээ уулзаж, тухгүй хувцсаа
өмсч нэг ёсондоо хүний эрхээр явдаг. Миний хувь чанар ингэж чадахгүй. Би өөрөөрөө
л байх дуртай. Тиймээс би улстөрч болж чадахгүй. Харин ч хүний дургүй хүргэчихэж
магадгүй хүн. Би ард түмэн та нарынхаа төлөө үхэн хатан зүтгэнэ гэж хэлж чадах ч
үгүй. Хүн сайхан амьдарна гэж бодож байгаа бол зүтгээд хөдөлмөрлөх хэрэгтэй, үгүй
гэвэл арчаагаа алдаад архиа ууж яваад үхнэ биз. Хатуу ч гэсэн амьдралын үнэн нь
энэ. Надад улс төр дүрэмгүй, эсвэл ялагч нь дүрмээ зохиодог тоглоом шиг л санагддаг
юм.

-Та хэд анх компаниа байгуу­лахдаа
гэр бүлийнхнээ оруулах­гүй гэсэн тохироо байсан уу. Лу.Болд сайдын ярианд ч гэр
бүлийнхнээ оруулж байгаагүй гэсэн байсан. Бас бүх хөрөнгө хувьцаагаа та өөрийнх
болгос­ныхоо дараа гэр бүлийн хүнээ ТУЗ-ийн даргаар томилсон байна лээ?

-Бидний хооронд тийм тохирол­цоо байгаагүй
л дээ. Гэхдээ Лу.Болд л дүүгээ оруулдаг байсан. Дүү Л.Болдхуяг нь ТУЗ-ийн дарга
хийгээд явдаг байсныг хүмүүс санаж байгаа биз. Гэхдээ тэр хэзээ ч хувьцаа эзэмшигч
байгаагүй. Саяын маргаа­ныг гартал гэр бүлийн хүн маань бидний бизнест ордоггүй
байсан, мэддэг ч үгүй байсан. Бизнес бол стресс зовлон бэрхшээл, гэр бүлийн амьдрал
бол гэр бүлийнх л байх ёстой гэж би боддог. Ер нь тийм зарчмаар явж ирсэн л дээ.
Гэргий маань өндөр боловс­ролтой, олон улсын байгууллагад ажиллаж бай­сан туршлагатай
хүн.  Би 12 жил банкны захирал, таван жил
ТУЗ-ийн дарга хийсэн. Манай банк гэхэд л 1800 гаруй ажил­чинтай. Ком­па­ни, банкинд
бараг 100 илүү захир­лууд ажилладаг, энэ бол миний бүрдүүлсэн хамт олон. Ма­гад­гүй
Монголын хамгийн чадвар­тай хамт олон ч байж магад, сая маргааны үеэр ч бас асуудалд
үнэн зөвөөр, шударгаар ханддаг нь харагдаж бас нэг шалгуур давсан. Энэ надад байгаа,
бидэнд байгаа бас нэг бая­лаг. Надад банкнаас гадна өөр салбарт хийх ажил бай­гаа.
Түүнээс гадна банкинд ямар нэг асуудал байхгүй өөрийн­хөө хөгж­лөөр явчих учраас
ойлгомжтой. Би өөрөө инже­нер геологийн мэр­гэжил­тэй. Одоо энэ чиглэлээрээ иргэ­ний
барилга байгууламж, эрчим хүчний хэд хэдэн төсөл дээр ажил­лаад эхэлсэн.

Ер нь ардчилал, зах зээ­лийн тогтолцоо
хүмүүсийг хэн ямар ча­дал­­тай байна, хаана хэрэгтэй байна яг тэр байранд нь өөрөөс
нь ч асуух­гүйгээр тавьчихдаг юм. Сая энэ зарч­маар үйл явдал өрнөсөн шүү дээ.
20 жилийн түншлэлийн дараа жаа­хан хурц илрээд асуудал харин ч түргэн ший­дэгд­сэн
байх. Үнэндээ нэг талаар хамгийн баян, нөгөө талаар хамгийн нөлөө бүхий улстөрч
байх боломжгүй л дээ. Ер нь цаашид биз­нес эрхэлдэг хүмүүс улс төрөөр, улс­төрчид
бизнес удирдаад явна гэвэл улам л хэцүү, төвөгтэй болно доо.

-Улс төр, бизнес хамт­даа байх
үнэхээр амаргүй байх. Сонгуу­лийн санал тоолох машиныг “Бодь Интер­нэйшнл оруулж
ирсэн нь АН-ынхны хийсэн хэрэг” гэж бас яригдаад байсан байх аа. Биз­несийн ажлаа
хийхээр улс төртэй хол­боод байх тал байна биз?

-Сонгуулийн санал тоол­дог ма­ши­ныг
оруулж ирсэн явдал манай компанитай ямар ч хамаа байхгүй. Тэр программ хангамж ч
хамаа­гүй. Монгол Улсын иргэний ухаалаг үнэмлэхийг хийх плас­тикийг л манайх оруулж
ирсэн. Дэлхийд хамгийн сүү­лийн үеийн стандарт­тай, хуурамчаар хийх боломжгүй плас­тикийг
оруулж ирсэн болохоос дээр нь бичсэн мэдээлэл, гар хурууны хээ, зураг бусад юм бидэнд
ямар ч хамаагүй. Улсын бүртгэлийн газрын л асуудал. Бид зөвхөн түүхий эдийг нь ний­лүүлсэн.
Яг ийм нууцлалтай иргэний үнэмлэхийг өнөөдөр дэл­хийн 10 хүрэхгүй орон л хэрэглэж
эхлээд байгаа.  Ер нь улс төртэй холбогдох
нь бизнест муугаар нө­лөөлдгөөс сай­наар нөлөөлөх нь тун ховор. Бид Лу.Болдыг Батлан
хам­гаа­лахын сайд байхад ч, Гадаад харил­цааны сайд байхад ч түүнтэй холбоо­той
ямар нэгэн тендерт оролц­дог­гүй байсан. Хойд Солон­гост цэргийн онгоц зарсан, тэрэнд
нь биднийг холбоотой гээд л нэг хэсэг бичсэн. Би энэ та­лаар ямар ч ойлголт байхгүй.

-Манайд банкны эзэд гэхээр морь
мал эргүүлээд, онгоц хөлөг­лөж яваад л унааны тансагийг эдэлж хэрэглэдэг тал бий.
Нэг талаас бараг ингэж тансаг­лах нь эргээд харилцагч­дад итгэл найд­вар төрүү­лэхгүй
байх сөрөг талтай юм биш үү. Та юу гэж боддог вэ?

-Нэг их тэгээд байдаггүй байх аа.
Гэхдээ хүний өөрийн үзэл бодол сонирхлыг юу гэхэв.

 

Хүний гоо сайх­ны үнэ­лэм­жийг шүүмжилж
болохгүй гэсэн үг байдаг шүү дээ. Манайд морь мал уяад л, тод өнгийн дээл өмсч,
том хөөрөг бариад явдаг хүмүүс бий л дээ. Гэхдээ тэр хүнд тэгж явах нь таалагд­даг
бол түүнийг нь буруутгаад байх хэцүү. Намайг бас казино тоглоод мөнгө алдсан, мөрийтэй
тог­лоомд дуртай гээд л мессеж тараагаад байсан. Би тий­мэр­хүү зугаагаар таашаал
авдаггүй, тэгээд ч би өөрийн ухаан, хөдөлмөрөөр бүтээсэн баял­гаа иймэрхүү замаар
үрэн таран хийх хүн биш.

-О.Бальзакийн “Гобсек”-ийн гол
дүр болсон мөнгө хүүлэгч эр гаднаас нь харахад хэн ч тэгж санах­гүй,  уранхай навтархай дээл хувцастай ч цаад бод­ло­гоороо
Парисыг атгаж чаддаг мөнгө сан­хүүгийн гол хүн байдаг. Мөнгө сан­хүү­гийн салбарынхан
наанаа ха­раг­дахаасаа илүү­тэй цаанаа бод­логоо барьж явдаг гол хүмүүс байх ёстой
болов уу?

-Та намайг Гобсек гэх гээд байна аа
даа. (инээв)

-Үгүй л дээ. Хэдийгээр Гобсек бүх
цаг үед харамч хахирган хүн гэж онцлогд­дог дүр ч гэсэн энэ сал­ба­рынхан харин
ч ийм байх ёстой юм биш үү гэсэн санаа­гаар хэлж байгаа юм?

-Гобсек хувь хүн гэхээсээ илүү мөнгөний
өөрийнх нь мөн чанар, ажиллах меха­низм юм. Яг үнэндээ хүний мөн чанар бол хамгийн
бага хугацаанд, хамгийн бага хө­дөл­мөрөөр хамгийн их ашиг олох л тэр боломжийг
хайж байдаг. Энэ бол хэзээ ч өөрч­лөг­дөхгүй ча­нар. Хаана хам­гийн ашигтай салбар
байна, тийшээ орж байдаг. Ерээд онд баар ашигтай байхад хүн бүр л тийшээ орж байлаа.
Дараа нь тол­гойтой бүхэн ноолуу­рын бизнес хийсэн. Нэг үе хүмүүс нүүрс их зөөж
байв. Гаднаас том, том ачааны тэрэг оруулж ирээд л зөөдөг байлаа. Одоо бол бараг
хүн бүр барилга барьж байна. Газрыг замбараагүй олгосон гэхээсээ илүү­тэй хүмүүст
ямар бо­лол­цоо нээв гэдгийг бас хараарай. Эндээс ашиг олж байгаа учраас тэр. Хүн
бүр хөрөнгө оруулагч байдаг учраас хаана ашигтай байж болох нүх сүвийг гярхайгаар
анаж байдаг. Яг үүн шиг банк санхүүгийн салбар бол хам­гийн бага хүүгээр хадгаламж
аваад хам­гийн эрсдэлгүйгээр бас өндөр хүүтэйгээр зээлүү­лэх сонир­холтой байдаг.
Энэ бол манай бизнесийн суурь нь. Хэрэв хэн нэгэн, жишээ нь төрийн зүгээс ч юм уу
бага хүүтэй, удаан хугацааны сан­хүүжилт нэрээр элдэв төсөл санал болговол Гобсек
хүлээ­гээд л авна. Ашиг олж байх тэр зарчим л хаа нэг газар алдагдвал эдийн засгийн
далд гар хэний ч үг, шийдвэ­рийг хүлээж авдаг­гүй. Харин ч бүүр эсрэгээр. Тийм учраас
бизнест хөндлөнгөөс орол­цох­доо маш бол­гоомж­той хандах хэрэгтэй. Өнөөдөр мөнгө
ховор байгаа учраас үнэтэй байгаа юм. Энэ мөн­гийг олдоц ихтэй, хямд болгох тал
дээр анхаарлаа төвлө­рүү­лэх хэрэг­тэй. Тэгээд Гобсек чинь ажилладаг л байхгүй юу.

-Банкууд сүүлийн үед хэвлэл мэдээллийн
хэрэгс­лүүд­тэй байх боллоо. Энэ таныхаар хэр зөв бэ?

-Манай “Голомт” банк нэг ч хэвлэл
мэдээллийн хэрэг­сэл­гүй. Би “Голомт”-ын хувь­цаа­наас гадна магадгүй Мон­го­лын
хамгийн том хэвлэл мэдээл­лийн группыг эзэмшиж байгаа байх. Өнгөрсөн жилийн маргаан,
хөрөнгө хуваах явцад хэвлэл, мэдээл­лийн компани маань надад үлдсэн юм.

-Та яаж яваад энэ сал­барт хөл
тавьж, сонирхох болсон юм бэ?

-Манайд сэтгүүл зүй улс төрийн өнгө
аястай бас шан­таж­ны хэв маяг­тай юм уу гэж би хардаг. Гэхдээ би улстөрч болж өөрийгөө
магтан дуу­луу­лах гэж эсвэл ойр хавийн­хаа хүмүүсийг бичүүлэх гэж энэ салбар руу
ороогүй. Бас энэ сэтгүүл зүйг эрүүлжүүлж өөрчлөх гэж ийшээ орсон гэж ч худлаа хэлэхгүй.
Зүгээр л тохиолдлоор орчихсон гэж болно. Би оюутан байхдаа буюу 1989 онд Ц.Балдорж,
О.Дашбалбар хоёртой хамт “Үнэн” сонины оны нийтлэ­лийн шагнал авч байснаас өөрөөр
энэ салбартай хол­бог­дож байсангүй. “Ийгл” телевиз нэг хэсэг гарч байгаад хаагдаад
эргээд нээгдэх тэр үед гадны ч, дотоодын ч хүмүүс нь намайг асуудлыг шийдэж, хөрөнгө
оруула­хыг санал болгосон.  “Ардын эрх” сонины
нэрийг дахин ашиг­лах бо­ломж гарах үед би нэрийг нь авч, “Боловсрол” телевиз зээлтэй
бай­гаад хөрөн­гө оруулалт хэрэгтэй болсон гэх мэтээр явсаар байгаад би
“Mongolian Mass media” телевиз, сонин, сайт, сэтгүүл, фм радиотой том компанитай
болсон. Орлогоо­роо зарлагаа нөхөөд, техни­кийн шинэч­лэлээ өөрсдөө хийгээд явдаг,
хөл дээрээ нэгэнт тогтсон компани бол­лоо. Надад улс төрийн болоод бизнесийн зорил­гоор
хэвлэл мэдээ­лэлтэй болох зорилго байсангүй. Одоо харин цаашид яавал дээр талаар
үзэл бодол, хэтийн зорилго нэгтэй найз нөхөдтэйгээ зөвлөлдөж, нийтлэлийн бодлого,
бизне­сийн оновчтой хувилбар гар­гахаар толгой­гоо гашилгаж сууна. Заримдаа хэв­лэл
мэдээ­лэлтэй байх тун амар­гүй. Хүмүүс маш эмзэг. Танай­хаар ийм юм гаргачихлаа
гээд над руу яриад байдаг, гэтэл би тэрийг нь огт мэдээ­гүй явж байх жишээтэй. Тухайн
редак­цийн хийж байгаа ажлыг би яаж мэдэхэв дээ.

-Танд дарамттай санагддаг уу?

-Дарамт гэхээсээ надад сонир­холгүй
байгаа байхгүй юу. Гарсан мэдээллийн утга учир, зорилго, үнэн зөвийг би мэдэхгүй,
би шүүгч биш шүү дээ.

-Электрон сэтгүүл зүйг хөг­жүүлж,
эхний шанг тави­хад танай медиа компани маш соргогоор мэдэрч, news.mn-ийг анх байгуулж
байсан. Харин саяын мар­гаа­ны үеэр энэ сайт Ерөнхийлөгч Ц.Эл­бэг­доржийн мэдэлд
шилжсэн гэсэн яриа гадуур байгаад та юу гэж хариулах вэ?

-Маргаан гарахаас өмнө news.mn-ий
эзэмшлээ энэ сайтыг ажиллуулж байсан Б.Тэмүүлэнд л шилжүүлсэн. Түүнээс өөр зүйлтэй
хольж хутгах хэрэггүй л дээ. Анх энэ сайтыг “Алтан тариа”-н П.Цэнгүүн бид нар нийлж
байгуулсан. Сүүлдээ П.Цэнгүүн өөрийн мэдлийн хувьцаа­гаа зараад сүүлд бид сэтгүүлчдэд
нь зарсан. Ер нь сэтгүүлчдийн ёс зүйн асуудлыг улстөрчид биш, эзэд биш сэтгүүлчид
өөрсдөө л хянах юм билээ.

-Паркийн асуудал одоо танд хамаарагдана
биз?

-Паркийн асуудал маш тодорхой. Хэрэв
бид паркийн газрыг хамгаалж авч үлдээгүй байсан бол өнөөдөр орон сууцны хороолол
болчих бай­сан гэдгийг би баталгаатай хэлнэ. Анх паркийн газрыг 13 хуваачихсан байсан.
Задгай театр, музей гээд хүүхдийн тодотголтой нэрлэсэн байсан ч юу болох нь тодорхой
байсан. Хуучны ДСНК-гийн паркийн хувь заяа манай дээр ч давтагдах байсан. Гэхдээ
бид л авч үлдсэн гэж цээжээ дэлдээд байх сонирхол ч алга, зав ч алга. Паркийн төслөө
танил­цуулаад, нийслэлтэй хамтарсан компани байгуулсан. ҮСАХ компани чинь нийслэлийн
өмчит аж ахуй байгаа юм ш дээ. Хамтарсан ком­пани байгуулж авах үед 1964 онд ашиг­лалтад
орсон хэдэн хуучин тог­лоомтой, шинэ Өвгөнтийн хөндий л болчихсон байсан. Анх
34 га газар байсан.  Одоо 30 га нь байна.
Дөрвөн га газраа хот өөрсдөө нааш цааш хуваарилсан. Паркаа алдсан гэж орилоод байгаа
нь зүгээр улс төр. Богино зайн улс төр. Паркийн газар одоо ч паркаараа байж байна.
Өнгөрсөн хугацаанд бид 50 тэрбум төгрөгийг ийшээ оруулсан. Парк бүрэн дүүрэн ашиглалтад
ороогүй байгаа шүү дээ. Нийслэлийн ир­гэдийн хэрэгцээ шаардлага, хотын ирээдүйн
хөгжлийн төлөв, инженер техникийн бололцоо, хөрөнгө оруу­лал­тын өгөөж, хууль зүйн
орчин гэх мэтээр тодорхой болгох, шийдэх маш олон асуудал байгаа. Хурлын заал, үзэсгэлэнгийн  танхим, зочид буудал­тай, дэлгүүр, цэнгэлдэх хүрээлэн,
амарч наадах газартай олон улсын жишигт нийцсэн газрыг байгуулна. Үүний тулд дахиад
хөрөнгө оруулалт хэрэгтэй. Ингэхийн тулд хоёр тал маш нухацтай тал талаас нь хэлэл­цэж
байна. Бид бол паркийн эзэмшил дэх хувиа хотод эргүүлж өгөхөөс аваад бүхий л боломжит
хувилбарыг үзэж байна. Ер нь парк бол төр, хувийн хэвшлийн үлгэр жишээ хам­тын ажиллагаа
болж болохоор төсөл байгаа юм. Энийг улс төрийн өнцгөөс биш, хэрэгцээ шаардлага,
ашиг орлого талаас нь харах хэрэгтэй. Дашрамд хэлэхэд өнгөрсөн хуга­цаанд над дээр
паркийг гоё болгоё гэсэн нэг ч санал хүмүүсээс ирж байгаагүй, харин газраас нь яаж
салгах вэ гэсэн санал бол зөндөө ирж байсан шүү. Паркаа аваръя л гээд байна. Бид
л паркийг аварч, хадгалж байгаа болохоос бидэнд алдчихаад байгаа зүйл байхгүй. Парк
байж л байгаа шүү дээ.

-Та МҮОХ-ны дэд ерөнхий­лөг­чөөр
ажиллаж байсан. Олимпийн хорооны ерөнхийлөгч Д.Загд­сүрэнг цагдаа прокуророос шал­гаг­даж
эхлэхэд таныг түүний эсрэг гомдол гаргасан гэсэн яриа сонстож байсан л даа. Та өргөдөл
гаргасан юм уу?

-Би өнгөрсөн онд МҮОХ-ны ерөн­хийлөгчийн
албан тушаалд өрсөлдөөд ялагдсан. Энэ бол шу­дар­га өрсөлдөөн байсан. Нэгэнт хүмүүс
тэгж сонгосон учраас надад хэлж гомдоод байх зүйл байгаагүй. Гэтэл сүүлд нь Д.Загдсүрэн
гуайг хөрөнгө мөнгө идсэн хэргээр шалгаж, барьж авч хийсэн юм билээ. Тэгэхэд огт
хамаагүй намайг өргөдөл өгсөн гэсэн яриа гарсан байсан. Би нэлээд сүүлд мэдсэн.
Би тэгээгүй, бас хэн нэгнийг тэг гэж ятгаагүй. Одоо үнэн мөн нь гараа байлгүй дээ.
Хүн асуудалд орох үед хүн бүрийг хар­даад, ингэсэн, тэгсэн байх гэж бодог­доод,
бас наашаа харсан хүн бүр аврагч мэт санагдаад л. Тэр үүд­нээсээ Д.Загдсүрэн гуай
буруу бод­сон байх гэж би санадаг ш дээ. Түүнээс хойш би Олимпийн хорооны­хонтой
холбогдоогүй, сүүлд хэвлэл мэдээллээс харж байхад Д.Загдсүрэн гуайн хэрэг өршөөлийн
хуулиар ороод асуудал нь шийдэгдсэн юм билээ. Би МҮОХ-ны тэргүүн дэд ерөнхийлөгчийн
ажлыг найман жил хийсэн, Бээжинд улсаа төлөөлж, анхны олимпийн аварга төрүүлсэн
багийг удирдаж байсандаа бахарх­даг. Миний хувь нэмэр, хийморь ч бас байсан. Тийм
болохоор надад элдэв хар бодох юм байхгүй. Харин би олон улсын спортын хамгийн том
байгууллагын нэгнийх нь гол удир­дах хүний хувьд Олимпийн хороо ч тэр, олон нийтийн
бусад спортын холбоод ч хөгжлийн шинэ шатанд гарах хэрэгтэй л гэж бодож явдаг.

-Банк санхүүгийн салбарт олон ажил
ажиллаж ирсэн танаас эдийн засагтай холбоотой зарим асуул­тыг асуухгүй өнгөрч боломгүй
санагдаж байна. Ер нь төр банктай болоод эсвэл хувийн арилжааны банкийг өөртөө нэгтгээд
яваад байдаг нь хэр эрүүл зөв үзэгдэл юм бол?

-Төрийн банк байгуулагдаад сая “Хадгаламж”
банкийг өөртөө нэгтгээд явсан нь аргагүйдээ хийгдсэн ажил байх гэж боддог. Гэхдээ
яваандаа Төрийн банк хувьчлагдах байлгүй дээ гэж л дотроо боддог доо.

-Эдийн засаг хэцүүдлээ, бүсээ чангалах
хэрэгтэй л гэж ярих боллоо. Манайд үүсээд байгаа энэ нөхцөл байдал юутай холбоотой
юм бол, хэзээнээс энэ хямрал гайгүй болох бол?

-Албан мэдээллийг харвал жи­лийн
11-12 хувийн өсөлттэй учраас эдийн засаг тэлээд байгаа юм шиг, бизнесийн салбарынхантай
уулзвал байдал хэцүү байгаа юм шиг өөр, өөр дүн мэдээ байгаад байгаа. Аливаа орны
шийдвэр гаргагчид өөрсдөдөө хэрэгтэй, өөрсдийнхөө дуртай мэдээ­лэлд итгэдэг. Тиймээс
хажуугийн хүмүүс нь таалагдах мэдээллийг нь өгөөд вакуумжуулаад байх тал бий. Би
цөөн үгээр таны асуултад хариу­лах гэж үзье. Манайд эдийн засаг сайн биш байна.
Эдийн засгийг захиргааны аргаар удирдах гэсэн хандлага л гол саад учруулсаар байна.
Өөрөөр хэлбэл бид эхлээд хамгийн сайн, хямгийн хямд хийж чадаж байгаа зүйлээ хийж
зараад, тэр мөнгөөрөө өөрт хэрэгтэй байгаа бүтээгдэхүүнээ хамгийн хямд газ­раас,
чанартайг нь олж авчирдаг чөлөөт худалдааны энгийн хэлбэр лүүгээ анхаарлаа хандуулах
хэрэг­тэй. Одоо бид болж өгвөл бүх зүйлээ өөрсдөө хийх гэж оролдоод байна. Санаа
нь зөв, цаг хугацаа нь буруу байна. Монголчуудын хувьд зар

ОБЕГ-ын дэд дар­га хурандаа
Д.Дарь Сүх­баатартай ярилцлаа.

-Зүүн бүс тэр дун­даа Хэнтий, Сүхбаатар
аймагт малын халд­варт шүлхий өвчин гарлаа. Нөхцөл байдал ямар байна вэ?

-Гурван аймгийн есөн сум Сүхбаатар,
Хэнтийд голлоод нийтдээ 600-гаад мал өвчлөөд байгаа. Үүнээс 520-ыг устгалд оруулсан.
Энэ өвчлөлийг дарах үндсэн арга нь халдвар тээгч малыг устгалд оруулах байдаг. Тухайн
голомтоос шүл­хийн халдвар их хурдан хугацаанд тархдаг. Агаар, хөрс, автомашины
дугуй, хүн малын хөл гээд бүхий л биетэд тээгдэн тархдаг. Харин устгалд оруулаагүй
50 орчим тол­гой мал байгаа. Тэдгээ­рийн шүлхийн өвчлөл хурцдаагүй, дөнгөж эхлэл
шатандаа илэрсэн. Харин 310 орчим мянган малыг вакцинжууллаа.

-Вакцины чанар муу гэсэн мэдээлэл
гарсан үнэн үү?

-Хамгийн том асуудал энэ болчихоод
байна. Нэгдүгээрт нөөцгүй бол­сон. Хоёрдугаарт вакци­ны чанар муу. Зарим то­хиолдолд
чанар нь муу гээд буцаасан вакциныг бидэнд дахин өгсөн ноц­той тохиолдол ч гарсан
байгаа. Нөгөө талаар маш их хүн хүч шаардагд­даг ажил юм. Тухайлбал өнөөдрийн байдлаар
101 цэгт 518 хүн өдөр шөнөгүй ажиллаж байх жишээтэй.

-Цаашид энэ өвч­лөлийг бууруулах,
нянг нь мал, ургамал, хөрс­нөөс арилгахын тулд яах ёстой вэ?

-Ер нь Монголд шүл­хий, галзуу байнга
гарч байна. Тэгэхээр үүнд то­моохон бодлого байх хэ­рэгтэй. Жишээлбэл өн­гөр­­сөн
жилийн зун Баян-Өлгий аймагт хоёр гурван суманд нэлээн ноцтой шүлхийн голомт илэрч
хорио тогтоосон. Үүсэл нь Шинжаанд гар­сан шүл­­хий­тэй ижил бай­сан. Тэ­гэхээр
бид гадны харил­­цааг сайн нягтлах ёстой. Угаасаа хорио цээрийн алба байдаг л даа.
Нөгөө талаар магад­гүй зохион байгуулалтай Монгол руу халдвар оруулсан байхыг үгүйсгэх
аргагүй. Үүнийг Тагнуу­лын алба ном жур­мын дагуу хариуцан тог­тоох ёстой. Яг өнөөдрийн
хувьд гэвэл шүлхийн го­ломт урьдчилсан байд­лаар зээрнээс халдсан гэж үзэж байгаа.
Гэтэл зээр нь хавар цаг дөхөөд ирэхээр усаа дагаад нут­гийн хойд хэсэг рүү яваад
байна. Тэгэхээр энэ халд­вар ноц­той байдалд орох аюул байгаа юм. Гэхдээ манай­хан
бүх талын хя­налтыг хийж байгаа. Хан­галттай хэмжээнд хянал­тандаа байлгаж чадаж
байгаа. Аливаа асуудал үүсэхэд вакцин нь ча­нартай, хүр­тээмжтэй, ажил­­лах хүчин
нь ко­мандаар бэлэн бай­даг тийм бодлого, хө­төл­бө­рийг хэрэгжүүлэх шаард­лагатай
байгаа юм.

-Галзуу өвчний ту­хайд?

-Галзуу өвчин зэрлэг махчин амьтдаас
халд­вар­ладаг юм байна. Ту­хайлбал галзуурсан үнэг, чоно мал руу халдсанаар өвчин
гардаг. Тэгэхээр хамгийн эхний арга хэм­жээ бол иргэд өөрсдөө анхаарал болгоомжтой
байх хэрэгтэй. Өмнөговь аймгийн хойд, Өвөр­хангайн урд нутгаар гал­зуурсан үнэг
олон байна гэх мэдээлэл ирсэн.

-Вакцины нөөц бага, чанаргүйн хариуцлагыг
хэн хүлээх ёстой вэ?

-Үүнийг мал эмнэл­гийн газраас лавлах
хэ­рэгтэй. Ер нь аль ч то­хиолдолд Монгол Улсад ийм зар­чим­гүй юм бай­гаад байна.
Дандаа тен­дер будлиул­даг, чанар­гүй бараа шах­даг. Энэ нь татвар төлөгч­дөд дарамт
үүсгэдэг. Өн­гөр­сөн жил Баян-Өлгийд гарсан шүл­хийг устгахаар Засгийн газар олон
тэрбум төгрөг шийдэж өгсөн. Ин­гээд намайг очиж шалгахад Баян-Өлгийнхөн машин шалгадаг
бүхээг барьсан байгаа юм. Үүнийгээ  20 сая
төгрөгөөр барьсан гэ­сэн.  Хэдэн үнсэн блок
өр­сөн жижиг пин 20 сая хү­рэхгүй нь ойлгомжтой шүү дээ. Ийм байдлаар төсвийн мөнгийг
гувчуул­даг, дун­даас нь иддэг, ялангуяа ийм байдлыг ашигладгийг төр хатуу хяналтдаа
байл­гах ёстой.

-Энэ мэтээр Онцгой байдлын газарт
олон бэрх­шээл тулгардаг байх. Өнгөрсөн жилийн­хээ ажлыг дүгнэвэл?

-Өнгөрсөн жил хам­гийн харамсалтай
нь зөв­хөн үер усны аюулаас болж 120-иод хүн амь на­саа алдсан. Дандаа эр­чүүд,
хүүхэд залуучууд байсан. Энэ бол айм­шиг­тай мэдээ. Мөн гал түймэрт 70-аад хүн нийт­дээ
гамш­гийн улмаас 190 орчим хүн амь насаа алд­сан. Түүнч­лэн шинэ он гарсаар ос­госон
хү­мүүс хамгийн сүүлд л гэхэд Ув­сын хоёр охины тохиол­дол бүртгэгд­лээ. Энэ нь
монголчуудын хэнэггүй байдалтай шууд холбоо­той. Ингэж амь на­саа алдах хүмүүсийн
тоо огт буурахгүй байна. Үүнийг төрийн бодлого­той шууд холбож ойлгож бол­но. Говьсүмбэр
аймагт ма­най хоёр ажилтан албан үүр­гээ гүйцэтгэж яваад амь насаа алдсан тохиолдол
ч байна. Манай мэр­гэжилт­нүүд алхам ту­тамдаа өн­дөр эрсдлийн дунд ажил­ладаг.
Энэ бүхнийг арил­гахын тулд тодорхой бод­лого хэрэг­тэй байгааг хэл­сэн. Өн­гөрсөн
жил гал унтраах автомашинаар бүрэн хан­гасан. Нийслэлд ашиг­ласан машинуудыг шинэ
машин ирмэгц то­дорхой график судалж байгаад орон нутаг руу шилжүүлж байгаа. Да­хиад
орон нутагт аврах гал унтраах шинэ техник хэ­рэг­сэл авч байна. Энэ нь орон нутаг
хөгжүү­лэх сан­гаар орж ирж байгаа юм. Ингээд 2016 он гэхэд бүх аймаг шинэ техник
хэрэг­сэлтэй болно. Гэх­дээ сум болгонд аврах гал унтраах ангитай бол­гоё гэсэн
бод­лого ба­рихгүй байна. Ер нь хэт төвлөрсөн тодорхой суурин газруу­дад нэмж аврах
анги бий болгох асуудлууд яригдаж бай­гаа. Мөн нутгийн сайн дурын байгууллага гэж
байгууллагыг бий болгох гэж байгаа юм. Энэ нь шинэ төсөв төлөвлөгөөнд явж байгаа.
Дунджаар нэг су­манд найман хүнтэй бүлэг бий болно гэсэн үг. Тодор­хой сургалтад
хам­рагд­чихна. Тэнд нь бага оврын аврах гал унтраах хэрэгсэл нөөц хэрэгслийг өгчихнө.
Ингэснээр төсөв зардал хэмнэхээс гадна иргэдийн өөрсдийн орол­цоог нэмэг­дүүлэх
зорил­готой юм.

-Таныг энэ албанд ирснээс хойш
юу өөрч­лөгдөв. Та яг юу хийв?

-Би ирээд жил гаруй болж байна. Би
өмнө нь хилийн цэргийн хуран­даа цолтой офицер бай­сан хүний хувьд ажил­лахад ямар
нэгэн бэрх­шээл бай­сангүй. Энд ирээд Засгийн газрын бодлого энэ бай­гуул­лагад
хамаардаг хуу­лиу­дыг, дагаж мөрдөх жур­муудыг мөрдүүлэх зар­чим тогтооход онцгой
байд­лын удирдлагууд­тай гар нийлж ажиллаж байна. Ер нь бол энд үл ойлголцох зүйл
огт байх­гүй. Мэдээж алдаа дутаг­дал гарна. Энэ то­хиол­­долд зөрчил дутагд­лыг
тэр дор нь засч бай­гаа. Миний хувьд бас нэг ха­туу зарчимтай. Тэр нь энэ байгууллагад
ямар ч улс төр оруулдаггүй. Энд тэгэх ч ёс байхгүй, төрийн тусгай алба шүү дээ.

-Улстөрчийн тань хувьд зарим зүйлийг
тодруулъя.  МоАХ-ын анхдугаар хуралдаан болсон
өдөр удахгүй тохионо. Тухайн үе хий­гээд өнөө цагийн улс төрд ямархан дүгнэлт хийж
байна даа?

-Монголын ардчил­сан холбоо гэдэг
бай­гууллага бол үндэсний эрх чөлөө тусгаар тогт­нолоо сэргээн байгуула­хын төлөө
боссон ард түмний хөдөлгөөн. Өнөөд­рөөс яг 24 жилийн өмнө эрх чөлөөт тусгаар тогтнолоо
олж авч чад­сан. Тэр үед Монгол Ул­сын асуудлыг тэр ч бүү хэл гэр бүлийн асуудлыг
Моск­вагаас шийддэг бай­сан бол бид өөрсдөө шийдэж чаддаг болсон. Үүний тө­лөө бид
боссон, зөвхөн бид биш Мон­голын ард түмэн боссон гэж хэлэхэд буруудахгүй болов
уу. Өнөөдөр бид­ний шаард­санаар тодор­хой хэмжээ­ний хүмүү­сийн хүссэнээр гэдэг
юмуу хувь заяаны эргэл­тээр яг надтай мөр зэрэг­цэж явсан ардчилсан хувьсгал хийсэн
олон нө­хөр Монгол Улсыг удир­даж байна. Ерөнхийлөг­чөөсөө эхлээд нийс­лэлийн захирагч
хүртэл. Ингээд харахад Ерөн­хий­лөгч нь ардчилсан, Зас­гийн газар нь ард­чилсан,
21 аймгаас олонхи, УИХ-аас олонхи, Засгийн газ­раас олонхи, нийслэлийн есөн дүүрэг
бараг үндсэн­дээ бүгд ард­чилсан удирд­лагатай болж. Үндсэн дүн­гээрээ 75  хувиас илүү Монгол Улсын эрхийг ард­чилаг­чид
барьж байна. Ха­рам­салтай нь яг бидний 1990 онд хүсч бай­сан үйл хэрэг өнөөдөр
явахгүй байна.

-Яагаад. Харин ч та бүхэнтэй хамт
тэмцэж байсан хүмүүст өнөө­дөр л боломж олдож байгаа юм биш үү?

-Тэр үед хүнд суртлыг, хээл хахуулийг
устгая. Зөв­хөн Монголынхоо эрх аш­гийн төлөө явъя гэж боссон нь үнэн юм бол өнөөдөр
яг түүгээрээ амьд­рах ёстой. Амьдрал дээр харамсал­тай нь тэгж бо­лохгүй бай­на.
Тэр бит­гий хэл  бидний тэмцэж авсан эрх мэдэл
маань урагшаа шилжчих­лээ. Тэр үед бид­ний асууд­лыг Москвагаас шийддэг байсан бол
одоо Бээ­жин­гээс шийддэг гэхэд хилс­дэх­гүй болчихлоо. Улс төрийн эрх өнөөдөр мон­гол­чуудад
тодорхой хэм­жээнд л үлдсэн байна. Эдийн засгийн, оюун са­нааны эрх нь байхгүй бол­сон.
Улс төрийн эрх гэдгийг та бүхэн ойлгож байгаа. Ямартаа ч бид Ерөнхий­лөг­чөө, УИХ,
орон нутгийн ИТХ-аа ямар нэгэн хэм­жээгээр сонгож чадаж бай­на. Гэхдээ л үүнд “но”
бий. Зарим талд гадны нөлөө­гөөр, гадны мөнгөөр сон­гуульд дэмжигдсэн бай­хыг үгүйсгэх
аргагүй. Өнөөдөр Монголын эдийн засаг 90 хувь Хята­даас хамаарал­тай бол­сон байна.
Бид үүнийг хүсээгүй. Ардчилаг­чид, АН юуг хүсч байсан бэ гэвэл шатахуунаа өөрс­дөө
үйлдвэрлэдэг, це­мент үйлд­вэрлэдэг боло­хыг хүс­сэн. Бүгд байхгүй. Цаасан дээр
баахан бод­логууд байдаг ч бүгд ураг­шилдаг­гүй. Яагаад вэ гэвэл засагт орсон нөх­дүүдээс
дий­лэнх нь сэт­гэлгүй, мөнгөнд ху­дал­дагд­сан байгаа. Мөн­гө хаанаас гарч бай­гаа
нь тодорхой. Аль улс их мөн­гөтай байгаа нь ойл­гомж­той шүү дээ. Бид үүнийг хүсээгүй
юм. 24 жил өнгөрч байна. Хэрвээ энэ байдлыг засахгүй бол Мон­гол орон сүйрэх нь.
Оюу толгойн гэрээ цэвэр луйвар болсон нь үнэн. Луйвар нь цаашид улам л гүнзгийрсээр
бай­на. Оюу толгойн усны нөө­цөд л гэхэд гадныхан эзэн сууж монголчууд түүнээс нь
худалдаж ава­хаар бол­чихож. Энэ ус манай эзэмш­лийнх, бид худал­дах ёстой байхгүй
юу. Гэ­тэл бүх зүйл 180 градус эргэчихэж. Цари­гийн асуу­дал яриг­даж нарийн байх
нь зөв л гэж байна. Гэхдээ цариг гэдэг эдийн засгийн хам­гийн чухал асуудал. Урагш
нь нарийн цари­гаар хол­бочихлоо. Үүгээр юу ч гарч болно, орж бол­но. Хамгийн гол
нь энэ дэл­хийд энх тайван тог­тоо­гүй байгаа гэдгийг са­нах нь зүй. Да­хиад нэг
зүйлийг улстөр­чийн ху­виар ха­риуц­лага­тайгаар мэдэг­дэхэд хойд хөрш маань асар
хүнд байдалд бай­гаа. Хойд хөрш газар нутгаа алдах аюултай бай­гаа бол урд хөрш
газар нутгаа тэлэх зорил­готой байгаа. Мон­гол­чууд газар нутгаа тэлэх зорил­готой
байгаа оронд эдийн зас­гийн бүх болом­жоо тавьж өгч байна. Тэ­гэхээр Мон­гол төр
аль нэгэнд нь тал засч нөгөө нэгийнх нь дургүйг хүргэл­гүйгээр ижил тэгш харил­цах
хэрэг­тэй. Энэ бүхнийг харахгүй байж болохгүй. Харин би төрийн тусгай ажилтан учраас
хуулиар улс төр хийж болдоггүй. Гэхдээ Монгол Улсын ир­гэн хүний хувьд, ард­чил­сан
хувьс­галыг хийлц­сэн хүний хувьд үгээ хэлж, са­наагаа ойлгуулах хэрэгтэй байгаа
юм.

-Цаашид яах вэ?

-Хоёрхон зам бий. Энэ Засгийн газарт
Мон­гол Улсын төлөө гэсэн сэтгэл­тэй хүмүүсийг түл­хүү оруулж, нэн даруй АН өөрөө
ардчилагдаж өөрч­лөгдөх шаард­лага­тай. Эс бөгөөс дахиад хувьсгал хийгдэх нь. Хувьсгалыг
хийх ганцхан л хүчин бай­гаа нь МоАХ. Монголын ард түмэнд МоАХ-оос өөр найдах газар
алга болж. Намууд нам биш болсон. Үүнийг Ерөнхийлөгч олон удаа хэллээ. Ерөнхийлөгч
да­хин сонгогдохдоо нэг л зүйлийг хэлсэн ш дээ. Улс төрийн намыг хатуу ги­шүүнч­­лэлгүй
болгож нэг түвшинд аваачих хэ­рэгтэй гэж. Намууд нэг түвшинд очихын төлөө хууль
гаргаг­чид болоод хүчтэй намын нөхдүүд нэг ч ажил хий­сэнгүй. Төрийн тэргүүний бодлогыг
эсэр­гүүцэж, үл тоогоод байгаа юм уу. Да­раагийн том бодлого нь ухаалаг төр. Гэтэл
эрх ба­риг­чид үүний төлөө юу хийв. Улам өөрс­дийгөө бэхжүүлэх, эдийн засгийн­хаа
суу­рийг бэхжүүлэх аж­лыг л хийж байна. Яг на­рийн яривал бид 1990 онд өмссөн пиджактайгаа
л байсан. Цалин авдаг хэд­хэн хүн байсан. Тэгвэл өнөө­дөр хэн хэн ямар хө­рөнгөтэй
болсныг ард тү­мэн мэднэ. Зарим хү­мүүс бизнес хийсэн л гээд бай­даг юм. Үгүй. Зарим
нь нэг өдөр ч улс төрөөс хол­доогүй. 24 жил тас­ралтгүй УИХ-д сууж байгаа.

-УИХ-ын дэд дарга Р.Гончигдоржоос
эх­лээд цөөн хүн тасралт­гүй пар­ламентад ажил­лаж байгаа билүү?

-Тийм. Гэтэл хэдийд ямар бизнесээрээ
ин­гэтэл хөлждөг юм. Са­наагаар болдог бол хө­рөнгийг нь ард түмэнд тараагаад өг­чих­мөөр
бай­гаа юм. Ма­гадгүй С.Баяр­цогтын сая ам.дол­ларыг ард түмэнд тараах ёстой. Энэ
бол Оюу толгойгоос авсан мөнгө. Өөр юу байдаг юм. Сая сая ам.доллар авлаа гэж яриг­даа
биз. Энийг гудамжны цуглаан дээр, сэтгэл хөд­лөлөөр, баримт дутуугаар хэлж байгаа
үг огт биш. Бодит яригд­чихсан, олон жил бугш­сан хатуу асуу­дал. Ми­ний ярьж байгаа­тай
утга нэгтэй үгийг Ерөн­хий сайд байсан Дашийн Бям­басүрэн гуай байнга хэлдэг юм.
Жирийн дун­даж гурван өрөө сууцанд жи­рийн айлын тавил­гатай амь­дарч л байна, энэ
хүн. Гэтэл Д.Бям­басүрэн гуай­гаас бусад төрд байсан бүх хүмүүс ямар байна. П.Очир­­бат
гуай ямар бай­на. Төрөөс өгсөн хаусыг юу болгоод өнөөдөр газар нь мар­гаан дагуулаад
байна. Нөгөө талаар бу­руу за­маар хөрөнгөжсөн хү­мүүс насныхаа эцэст ту­хайн хөрөнгөө
аваад явах юм уу гэж асуумаар бай­даг. Яах гээд байдаг юм бол. Хоёр дээл давхар
өмсөхгүй, хоёр машин зайдалж унахгүй, хоёр хүний порц нэг дор идэх­гүй ш дээ. Маш
олон хүн шуналаасаа болж эх ор­ноо худалдаж байна. Энэ дотор манай чигийн хү­мүүс
ч олон байгаа. Ард­чиллын нэртэй хү­мүүс гэ­сэн үг. Эдгээр хүмүүсийг зайлуулахгүй
бол эх орны ирээдүй то­дор­хой. Шунал­тай
хү­мүүс эх оронд ямар нэгэн гай учрахад өөрийн хө­рөнгөө хамгаалахаа л бодно. Тэр
хөрөнгөө хэ­зээ ч эх орныхоо төлөө үрэх­гүй. Харин Х.Бат­тулга МоАХ-ны дарга бо­лохдоо
хэлсэн үгийг нь байнга боддог юм. “Би ардчиллын буянаар биз­нест хөл тавьж таван
цаас цуглуул­сан. Энэ хөрөн­гөө ард түмэндээ зар­цуулахад гудийгаад байх зүйл үгүй”
гэж байсан. Үүнийг нь би ортой гэж боддог. Олон том бүтээн байгуулал­тыг хийлээ.
Нэг ч удаа Х.Бат­тулгыг маг­таж явсангүй нөхрийн хувиар үүнийг нь хэлье гэж боддог.

-Ардчилагчид зорь­сон хэргээ­сээ
яг хэзээ­нээс ухарч, мөнгөний амтанд орж эхэлсэн гэж боддог вэ?

-Энэ тухай би их эрт хэлж байсан.
Бараг 1990 оноос эхэлсэн. Яагаад вэ гэвэл 1990 он гэхэд ма­най­хан эрх мэдэл албан
ту­шаалтай болоод эхэл­лээ. Бага хурлын гишүүн, сайд, шадар сайд бол­сон бол
1996 оноос хойш хэ­дэн арван сайд төрж олон ч Ерөн­хий сайд төрлөө. Хүн гэдэг төгс
биш учраас ашиг сонирх­лын дагуу ард­чилалд орж ирсэн нөх­дүүд хө­рөн­гөждөг юм
бай­на. Албан тушаалаа, эрх мэд­лээ хөрөнгө болгодог юм байна. Тэр хөрөн­гөөрөө
дараагийн шатны албан тушаалд очно. Тэр албан тушаалаараа хө­рөнгөө арви­­жуул­даг.
Ийм зам л биднийг алж эхэл­лээ гэж би олон ч удаа хэлсэн дээ. Би болоод цөөн хэдэн
хүн 1990 онд албан тушаалд очихгүй, нас залуу байна гээд тат­галзаж байсан.
1990 онд Д.Бямбасүрэн гуай Бо­ловс­ролын сайд бол гэ­хэд нь “үгүй” гээд л явж бай­сан.
Одоо зарим нө­хөд маань “Тэгэхэд чи сайд болсон бол 20 ор­чим жил ийм өндөрт явах
нь байна” гэж.

-Зөв зүйл огт хараг­дахгүй байна
уу?

-Манай нөхдүүд нэг л зөв зүйлийг ярьж
байна. 40 наснаас дээш настай хүнийг УИХ-д нэр дэв­шүүлнэ гэж. 40-өөс доо­ших насныханд
ертөн­цийг үзэх үзлээс эхлээд амьдрал нь 
тогтох ёстой. Төрийн хар хүн гэдэг то­хиолдлын бус төрмөл байх ёстой. То­хиолдлын
хүн л төрд ямар нэгэн арга замаар ороод ирвэл жин­хэнэ самарч эхэл­дэг. Гэх­дээ
энэ бод­логыг гар­гас­наараа бас л өрөв­дөлтэй байдалд орж бай­гаа юм. Яагаад гэвэл
40 хүртэлх насны залуусыг УИХ-д оруу­лах­гүй байс­наар өөрс­дөд нь илүү орон тоо
нэмэгдэж байгаа юм.

-Засгийн газрыг яг яах ёстой гэж
үзэж бай­гаа юм бэ?

-Засгийн газар чад­вар­жих ёстой.
Чадвар­жина гэдэг бүтэц зохион байгуу­лалтаасаа эхлээд бод­логоо хэрэгжүүлдэг болох
хэрэгтэй. Бод­ло­гыг өөр рүүгээ, хамаатан руу­гаа хэрэгжүүлдэг бус эх орон, ард
түмэн рүү хан­дуулж хэрэгжүүлдэг байх ёстой. Ингэж чадахгүй байгаа өрөв­дөл­тэй
сайд нар өөрч­лөгдөх хэрэг­тэй. Давхар дээлийг нь нэн даруй тай­лах ёстой. Шүүгч
хүн Зас­гийн газарт ажиллахгүй л байгаа биз дээ. Гэтэл УИХ-ын гишүүн сайд болж бай­на
гэдэг нэгдүгээрт салбар нь хя­налтгүй болдог. Хоёр­дугаарт илүү их эрх мэ­дэл, мөнгө
хийх болом­жийг цуглуулж байгаа хэрэг.

-Хэн хэнийг Засгийн газраас гаргах
ёстой гэж?

-Гомдох байх даа. Д.Ган­­хуяг л гэхэд
сайд боло­хоосоо өмнө юу ярьж байлаа даа. Ч.Сай­хан­билэг гэдэг залуу Засгийн газарт
ороод юу хийгээд байгаа юм.

Жи­шээлбэл улсын нууцаас тодор­хой
газрын зураг­нуудыг гар­гана, гаргахгүй гэсэн баа­хан асуудал яригдсан юм, өнгөрсөн
жил. Үүнийг нь Чунтын Чулуунбаатар эрс эсэр­гүүцэж төрийн нууцад байх ёстой гэснээрээ
Таг­нуулын ерөнхий газрын тэргүүн дэд даргаасаа ха­лагдсан. Төр нууцтай байх ёстой
гэдгийг мэ­дэхгүй УИХ-ын гишүүн, Засгийн газрын хэрэг эрх­лэх газ­рын дарга байж
болохгүй биз дээ. Мөн Оюу толгойн гэрээг хийсэн С.Баяр, Сү.Батболд, С.Баярцогт,
Д.Зоригт нар байна. Энэ хүмүүсийг шоронд хий гэж байгаа юм биш л дээ. Гэх­дээ энэ
хүмүүс яагаад ха­риуц­лагаа хүлээхгүй бай­гаа юм. Хэний хөрөн­гийг ямар дэнчингээр
өгчихөж байгаа юм. Эх оронч сэтгэл алга болж байна.

-Тэгэхээр ойрын үед МоАХ хөдөлнө
гэсэн үг үү?

-Би тэгэх ёстой гэж үзэж байна. Харин
яах вэ гэдэг нь жич яригдах биз. Жагсах уу, босох уу, шаардлага хүргүүлэх үү гэдгээ
ярьж тохирно биз. Гуравхан саяулаа байж дайнаас илүү аймшиг үзэж байна. Цөөн хэдээ­сээ
хөлдөөж, гал, ус, авто ослоор хэдэн зуугаар нь алдаж байдаг. Монгол Улсын үндэсийн
үндэс, хамгийн үнэт баялаг нь л хүн ш дээ.

-Заавал Засгийн газ­рыг уна­гал­гүйгээр
эл асуудлуудыг шийдэж болохгүй гэж үү?

-Би төр засгийг татан буулгана, хөдөлгөнө
гэж яриагүй байна. Ямар арга замаар энэ асуудлуудыг шийдэх юм гэдгийг МоАХ л анхааралдаа
авахгүй бол аль ч нам тоохгүй нь. Нөгөө сөрөг хүчин гээд байгаа МАН, эрх баригч
АН бо­лоод хэн ч шинэч­лэ­лийг хийхгүй. Учир нь нам гэдэг өөрөө үндсэн утгаа алд­чихаад
бай­гаа юм. Нам бол уг нь хэсэг бүлэг хүмүүсийн оюун ухааны цөм нь. Оюун санааны
бодлого боловс­руулж тэр хөтөлбөр дээрээ нэр дэвшиж ялалт байгуул­бал түүнийгээ
хэрэг­жүүл­­дэг тэр нь зөв байх ёстой. Энэ утга нь алдагджээ. Өнөөдөр ямар болсон
бэ гэвэл намд орсон залуус олон жил суусан нөхдүү­дийнхээ цүнхийг нь зөөж, үдээсийг
нь үдэж өгч бай­гаа. Эцэст нь хурган дарга хийж төр рүү орж байна. Энэ мэтээр бүх
зүйл хял­бар харагдах болж. Нам гэдэг өнөөдөр нам нийлж сэм хуйвалддаг, төрийг дампууруулдаг,
бизнес хийдэг бүлэглэл болчихоод байгаа. Үүнийг олон жил ярилаа.

-Гэхдээ таны яриад байгаа шиг бүх
зүйл бо­лохоо больчихсон, төр засаг юу ч хийхгүй байна гэдэгтэй санал нийлдэг­гүй
хүн олон байгаа. Тэр дундаа энэ Засгийн газар шинийг эрэлхийлж, хийж бүтээ­хийн
төлөө байгаа юм биш үү?

-Хийж байгаа зүйлсийг нь үгүйсгэх
хэрэггүй. Гэхдээ үндсэн ажлууд огт явахгүй байна. Энэ засагт үндсэн­дээ 2014 он
л үлдлээ. 2015 оны наадмаас хойш  сонгуулийн
сурталчилгаа эхэлдэг шүү дээ. Түрүүн хэлсэн. Өөрсдөө шатахуун үйлдвэрлэдэг болох
зорилтыг энэ Засгийн газар тавьсан гэж. Гэтэл шав нь өнөөдөр хаана тавигдсан юм
гэх мэтээр асуудлыг нэхмээр байна. Мөнгөний, гадны  эрхшээлээсээ гарч ажлаа хийх хэрэгтэй байгаа юм.
Эх орныг чинь бид бүтээчихсэн юм биш. Өвөг дээдэс бүтээсэн, бид дараагийнхаа үед
өв­лүүлэх учиртай. Тэгэхээр Америкийн өнөөд­рөөрөө амьдар гэдэг хамгийн адгийн философийг
дагахаа болих хэрэгтэй. Өнөөдөр л тансаг байвал ирээдүй үе хамаагүй гэдэг ийм үзэл
хүн төрөлхтөнд байж болохгүй. Хүний ёс үр хүүхдээ бодохгүй байж болох уу.

Л.МӨНХТӨР

Давос гэж арав гаруйхан мянган хүнтэй
Швейцарийн жижигхэн хотод цэнхэр гари­гийн алдартай улстөрч, биз­нес­мэн, эрдэмтэд
жил бүр цугларч дэлхийн эдийн зас­гаар халуун яриа өрнүүлдэг. Энэ оны Давосын уулзалтаас
нэг  өгүүлбэр их содон дуул­да­на лээ. “Ирэх
жилүүдэд дэлхийн эдийн засгийн тавин хувь нь Ази руу шилжинэ” гэж улс улсын лидерүүд
Давосын индрээс ам булаалдан ярив. Азийн эрин зуун ирсэн гэх үг өгүүлбэр уг нь тийм  ч  шинэ
үг биш. Хэвлэлээр бол хэллэг болчихсон ойлголт л доо.  Өнгөрсөн зууны наяад оноос  Азийн зуун гэх үгийг учир мэдэх эрхмүүд байсгээд
онц­лох болсон. Хятадын Дэн Сяопин, Энэтхэгийн Ражив Ганди  хоёрын 1988 оны уулзалтаас үүдэж гарсан хэллэг
гэдэг. Бүр үүнээс өмнө 1985 онд  Америкийн
сена­тын хорооноос Азийн зуун ирнэ гэдгийг үгүйсгээгүй бай­даг. За тэгээд дараахан
нь Азийн улс төрийн лидерүүд энэ таамгийг баталж өгсөн. Азийн зууныг тэд хүн амын
өсөлт болон эдийн засгийн өсөлттэй холбон тайл­барлаж байв. Яг энэ өсөлт Азийн ихэнх
оронд аль хэдийнэ гараад буй. Мэдээж Азийн эринд Хятад, Энэтхэ­гийн эдийн засаг
жин дарна.  Зүүн өмнөд Азийн өсөлт ч ирээ­дүйн
хүчирхэг Азид нөлөөгөө  үзүү­лэх нь дамжиггүй.  Ямар­тай ч XIX зууныг Английн, ХХ зуу­ныг Америкийн
гэж бай­сан бол XXI зууныг Азийн гэж нэрлэдэг болох нь.

  АЗИ РУУ ХАРСАН ДЭЛХИЙ

Солонгос ухаалаг утсаа­раа дэлхийг
байлдан дагуулж байна. “Самсунг”-ийн техно­ло­­гийн тэсрэлт “Хьюндай”-гаар үргэлжилнэ
гэж “CNN” саяхан онцолно лээ. Тэд ухаалаг машин үйлдвэр­лэ­хээр ажиллаж байгаа гэсэн.  Ганц ухаалаг утас ч биш ким­чи, кореан поп, кино
гээд үйлчил­гээ, соёлоороо ч солон­­гос­чууд дэлхийд үлгэр­лэж, энэ салбараасаа
асар их ашиг олоод эхэлчихсэн. Кино урлаг нь хурдтай хөгжиж бай­гааг сүүлийн үед
Холливудад гялалзаж байгаа солонгос жүжигчдээс харчихаж болно. Арлын  Япон гэхэд л автома­ши­ны зах дээр “Тоёота”,
“Нис­сан”-аараа илүүрхэж байна. Азиас онцолж хэлэ­х нэг олзуурхал гэвэл  дэлхийн хүн амын тал нь энэ тивд амьдарч байна.
Хамгийн  том хэрэглэгч тив гэдэг утгаар нь
барууны брэндүүд  Ази руу хошуурцгааж байгаа.

 ХЯТАД, ЭНЭТХЭГ-ХҮЧИРХЭГ ХОСЛОЛ

Азиуд энэ зууны эхээр дөрвөн тэрбум,
гуч гаруй жилийн дараа таван тэрбу­маас давна гэсэн тооцоо бий. Дэлхийн хүн амд
Хойд Аме­рик буюу  Европын эзлэх харьцаа буурна
гэсэн прогноз байдаг. Ази тивийн хүмүүс ингэж нэмэгдэхээс гадна эдийн засгийн өсөлтөөрөө
ч энэ тив дэлхийд толгой цохиод эхэлчихсэн. Цаашдаа ч энэ эрчээ алдахгүй гэж шин­жээчид
онцолдог. Хятадын эдийн засаг сүүлийн 25 жилийн турш 8-10 хүртэлх хувийн өсөлттэй
байгаа. Энэтхэгийн эдийн засаг ч ерээд оноос өгссөн графи­каар зурагдаж буй. Хятад,
Энэтхэг нийлээд хоёр тэрбум гаруй иргэнтэй. Боломж дүү­рэн зах зээл. Олон хүн байх
хэрээр хэрэглээ ихэсдэг, хэрэглээ ихсэх хэрээр 
үйлд­вэр­лэл үйлчилгээ томроод  ирнэ,
үйлдвэрлэл эрчтэй өсө­хөөр хөгжил ирдэг нь зах зээлийн жам. Өөрөөр хэлбэл  хэрэглээний зах зээл нь энэ хоёр улсын эдийн засгийн
үндэс суурь нь. Дээр нь бараа, үйлчилгээ нь бага зардлаар бүтдэг гэсэн давуу тал
бас бий. Хятад, Энэт­хэ­гийн дэлхийд өрсөлдөх чад­ва­рыг нэмэгдүүлж байгаа гол ялгаа
нь гэвэл энэ. “Голд­ман сакс”-ын нэг таамаг бий. Бра­зил, Орос, Энэтхэг, Хятадын
нэгдэл БРИК-ийн эдийн зас­гийн урьдчилсан таамаглал­даа 2050 он гэхэд эх газрын
Хятад хамгийн том эдийн засаг болно гэж тэд онцол­жээ. Хоёр дахь том эдийн засгаар
нь Энэтхэгийг нэрлэ­жээ. “Голдман сакс” Хятадыг аж үйлдвэрийн төв, Энэт­хэ­гийг
хамгийн том үйлчилгээ­ний нийгэм болно гэж таамаг­ласан байдаг. Англи хэл моод­­ноос
гарахгүй нь тодор­хой ч Азийн хэлүүдийг дэлхий нийтээр сонирхоод эхэлсэн нь, тэр
дундаас хятад хэлийг цэнхэр гаригийнхан онцгой­лох болсон нь ч Ази ирээдүйд хүчирхэгжинэ
гэсэн таамгийн өөр нэг том баталгаа. Америк, Европын холбооны тэргүүл­сэн олон улсын
байгуул­ла­гууд, дэлхийн хүчнүүдийн дунд Хятад, Энэтхэгийн  улс төрийн байр суурь өссөөр байгаа. Үүний нэг
жишээ нь Хятадын НҮБ-ын Аюулгүйн зөвлөлийн байнгын гишүүн гэсэн статус. 

Хятадын эдийн засгийн хувьд онцолж
хэлэхээр нэг тайлбар бий. “Голдман сакс” урд хөршийг ирээдүйд аж үйлдвэрийн хамгийн
том төв болно гэж таамагласан ч сүүлийн үед өрнөж буй үйл явдлуудаас анзаарахад
дор­нын луу хямд ажиллах хүчээр хийсэн бүтээгдэхүүн  экспор­тол­дог эдийн засгийн загва­раа­саа татгалзаж
эхлээд байна. Үйлдвэрлэ­лийнх нь эрч сулрах болсон шалтгаан гэвэл илт буурсан хөрөнгө
оруулалт, үл хөдлөх хөрөн­гийн хагарсан хөөс гэж эдийн засагчид хэлдэг. Хятадууд
дэлхийн топ үйлд­вэр­лэгч гэсэн тодотголоос дэлхийн том хэрэглэгч гэсэн загвар руу
шилжихээ зарлаад байна. Дотоодын эрэлтэд суурилсан эдийн засагт шилжихээр болсон
гэсэн үг. Тэд цөөхөн хэрэглэгч рүү чиглэсэн өндөр технологийн бүтээгдэхүүнд анхаарч
байна. Шинжээчид тооноос чанарт шилжиж буй энэ өөрчлөлтөд нь ам сайтай байгаа. Эдийн
засгийн загва­раа ингэж шинэчилсэн нь Хятадаас хамааралтай Зүүн Азийн хөгжингүй
орнуудын өсөлтийг сааруулахад хүргэж байна гэсэн  дүгнэлт бас бий. За тэгээд цаашлаад яривал Зүүн
Азийн дөрвөн  бар гэгд­дэг улсууд мөн л энэ
тивийнх. Тайвань, Сингапур, Хонгконг, Өмнөд Солонгосыг Азийн дөрвөн жижиг луу гэх
нь бий. Жараас ерээд он хүртэл гайх­маар хурдан хугацаанд үйлд­вэрж­сэн улсууд.
Олон арваны турш эдийн засгийн өсөлт нь хоёр оронтой тоон дээр бай­гаа. Тэд үйлдвэрлэл
нь өндөр хэмжээгээр хөгжсөн баян улсууд руу гаргах экспортын барааг их хэмжээгээр
үйлд­вэр­лэж, тэндээс олсон мөн­гөө­рөө хөгжсөн. Эдийн зас­гийн чөлөөт байдал гэсэн
үзүүлэлтийн хувьд өндөр орнууд гэдгийг нь олон улсад хүлээн зөвшөөрдөг.

 АЗИЙН ЗУУНД БИДЭНД ЯМАР ОРОН ЗАЙ
БАЙНА ВЭ?

Ази дэлхийд хүчирхэгжих нь тодорхой
болсон энэ үед бид яаж хөгжих ёстой вэ, ямар орон зай эзлэх бол? Юуны өмнө бидэнд
байгалийн асар их баялаг байна. Алт, зэс, нүүрсний маань  ихэнх хувь нь Ази руу гарч таарна. Мэдээж гол
худалдан авагч маань Хятад. Энэ аварга зах зээлийн хажууд оршдог нь бидний давуу
тал. Хууль нь байсгээд өөрчлөгдөөд бай­хаар­гүй орчин бүрдвэл Мон­го­лыг сонирхох
хөрөнгө оруу­лагч олон байгаа. Дэлхийн хамгийн том хэрэглэгч улсын хөрш байгаагийн
давуу талаа ашиглах боломжтой салбар бол уул уурхай. Тодруулж хэлбэл баялгаа ахиухан
үнээр зарж мөнгө болгох. Ашигт малтмалаа түүхийгээр нь биш боловсруулаад гарга­х
ёстой гэж хэлэх гээд байна л даа. Өндөр технологийн бүтээг­дэ­хүүн үйлдвэрлэж цөө­хөн
хэ­рэг­лэгч рүү хараа­гаа онило­хоор шийдсэн урд хөршийн бодлого хэрэгжээд эхэлбэл
бүр ч таатай боломж гарч ирнэ.

Дэлхийн улсууд Ази тив рүү өргөн хэрэглээний
бараа экспортолж тэр хэрээрээ их мөнгө олох болсон. Шинэ Зеландын үхрийн  мах, Австралийн хонины  мах Ази гэдэг том зах дээрээс асар их мөнгө олж
байна. Бидэнд ч тэнд орон зай бий. Монголын мах, сүүг органик гэдгийг нь дэлхий
хүлээн зөвшөөрдөг. Зун цагаар манайд ирдэг жуулчдын багагүй хэсэг нь бэлчээрийн
ургамал иддэг монгол малын органик махыг идэх гэж ирдэгийг аялал жуулч­лалын компаниуд
нуудаггүй. Махаа гэхэд л  өндөр түвшинд боловсруу­лаад
гаргаж болж байна. Дэлхий дээр Австрали, манай хоёроос өөр хоньтой улс байх­гүй.
Монгол хонины махыг брэнд болгоё гэвэл маш том 
зах зээл бий. Монго­лын органик бүтээгдэхүүнүүд гэсэн брэнд  бий болгоход уг нь бол хэцүү биш. Байсгээд шүлхий
гарлаа гэсэн мэдээ­лэл цацахааргүй нөхцөлийг мал аж ахуйдаа бүрдүүлчи­хэд л болох
асуудал. Япон­чууд манай “Халгай” шампу­нийг органик учраас авдаг. Лаазалсан хонины
махыг бас л органик гэж сонгож импортолдог. Монгол эрдэмт­дийн адууны  яснаас гаргаж авсан кальцийн бэлдмэлийг япон,
солонгосчууд  булаал­даж аваад байгаа нь мөн
л ийм учиртай. Тэгэхээр нэгэнт гараад ирчихсэн, тодорхой хэмжээний хэрэглэгчидтэй
болчихсон монгол брэндүү­дээ бодлогоор дэмжих ажил бас байна.

Барууны брэндүүд Ази руу орсон гэж
өмнө онцол­сон. Аялал жуулчлалыг хам­гийн амархан аргаар хөгжүү­лэх боломж энд бий.
Бид брэндийн барааг хямдхан авах гэж Солонгос, Америк, Англи руу шоппинг аялал хийдэг.
Тэгвэл дэлхийн улсууд яагаад Монгол руу шоппинг аялал хийхээр ирж болохгүй гэж.
Нэг үеэ бодвол “Адидас”-аас эхлээд “Луй Виттон” хүртэл дажгүй хэдэн брэнд Монголд
ороод ирчих­сэн. Брэндийн дэлгүүрүүд эгнэсэн худалдааны гудамж байгуулж, жуулчдыг
нааш нь шууруулахад уг нь бол төвөг­гүй. Брэндүүдийг татваргүй оруулаад ирчихэд
л болно. Татваргүй орж ирсэн брэн­дийн бараа зах зээлийн хуулиа­раа хямдарч эхэлнэ.
Хямд  брэндүүд ажиллаад эхэлбэл дэлхийн хамгийн
том хэрэглэгч болсон хятадууд зардал хямд гээд Английг биш Монголыг зорьж таарна
аа даа. Оросууд манай улс руу шоппинг хийх гэж олноо­роо ирдэг. Брэндүүд хямд үнээр
бараагаа зараад эхэл­бэл олноороо орж ирдэг оросууд бүр олноороо ирнэ. Бас гадагшаа
явж гадны орнуу­дад байгаа мөнгөө өгчи­хөөд ирдэг монголчуу­дын мөнгө эх орондоо
үлдэ­нэ. Татвараас чөлөөлнө гэчих­вэл Хятад, Орос гэсэн аварга том хоёр зах зээлийн
яг дунд байгаа Монгол руу дэлхийн алдартай брэндүүд уралдаад л ороод ирнэ. Тэд их
ашиг олох хэрээр татварт их мөнгө өгнө. Бас шоппинг аялалаас овоо хэдэн цаас Монголд
үлдэнэ.

Мэдээж Азийн зуунд тод мөртэй байя
гэвэл популиз­маа­саа татгалзах хэрэг гар­на. Популизм гэдгийг энгий­нээр тайлбарлавал
өлссөн хүнд талх өгнө гэж амлаж байгаад өрсөлдөхийг, аль олон талх амласан нь ялахыг,
ялсныхаа дараа амласан талхаа өгөх гэж төсвийн мөн­гийг үр ашиггүй цацахыг л хэлээд
байгаа юм. Попу­лизмж­сан улс төрөөс яаж салах вэ гэсэн асуултад тол­гой эргүүлсэн
ном дүрэм, урт нуршсан тайлбар бүхий хариулт хэрэггүй. Иргэд нь талхаа өөрөө олж
иддэг сис­тем рүү орчиход л болох юм.

Ц.БААСАНСҮРЭН

Хас банкны гүйцэтгэх захи­рал асан Ч.Ганхуягтай ярилцлаа.

 
-Дэлхий нийтийн анхаарлын төвд болж өнгөрдөг Давосын эдийн
засгийн чуулганд оролцоод ирсэн сэтгэгдэл ямар байна вэ. Өнөө жил ямар
асуудлуудыг голчлон авч хэлэлцэв?

-Давосын эдийн засгийн чуулга уулзалт 1970-аад оны эхэнд
профес­сор Клаус Шваб гэдэг хүний санаа­чил­гаар анх хөшгөө нээж байсан. Уг
форум нь ямарваа нэг талын ашиг сонирхолд үйлчлэхгүйгээр эдийн засгийн томоохон
шийдвэр гаргах түвшний улс гүрнүүдийн удирдлагууд хоорондоо дэлхий нийтийн
нийтлэг тодорхой сэдвүүдийн хүрээнд ярилц­даг. Монгол Улс Давосын чуулганд
1990-ээд оны эхнээс албан ёсоор одоогийн тухайн үеийн Хөрөнгийн биржид ажиллаж
байсан өнөөгийн Монгол банкны Ерөнхийлөгч Н.Зол­жар­гал, Да.Ганболд Шадар сайд
байх үеэс төрийн төлөөллөө оролцуулж эхэлсэн юм билээ. Дунд нь хэсэг
завсарласны дараа 2005 оноос тасралтгүй орж байгаа. 2660 гаруй хүн оролцсон
өнөө жилийн хуралд 40 гаруй улсын Ерөнхий сайд оролцсон нь онцлог байсан гэж
болно. 2014 онд өөрчлөгдөөд буй эдийн засаг, нийгэм, технологи бидний амьдралд
хэрхэн нөлөөлөх вэ гэсэн сэдвийн хүрээнд гол хэлэл­цүүлгүүд өрнөлөө. Монгол
Улсын хувьд давхар ач холбогдолтой байс­ны нэг илрэл нь Давост өөрийн гэсэн
тодорхой байр суурьтай болжээ. Өмнө нь уг хуралд манай хувийн хэвшил,
төрийнхний оролцоо сайн байсны үр дүн юм. Өнөөдөр Давост Монголыг хүлээн
зөвшөөрдөг бол­сон. Энэ жилийн эдийн засгийн чуулга уулзалтаар Монгол Улсын
хөгжлийн загварыг авч хэлэлцсэн нь манай орны хувьд маш онцлог болж чадсан.
Дэлхий дээрх 200 гаруй улс байдаг. Тэгвэл уг хурал 40 удаа зохион
байгуулагдахад улс орны хөгжлийг ярилцаж эхлээд тав дахь жилдээ болж байна.
Тиймээс Монгол Улсын эрэмб өндөр байгааг илтгэж байгаа юм. Эх орноороо бахархаж
л явлаа. 2013 онд ОХУ-ын хөгжлийн загварыг ярьж байсан бол дараа жил нь Монгол
Улсын асуудлыг хэлэлц­сэн нь Монголын ирээдүйн чиг ханд­лага ямар нөлөө үзүүлж
эхэлснийг илтгэх гол үзүүлэлт боллоо. Олон улсын том байгууллага манай орны
хөгжлийн загварын чигийг тодорхой­лохын тулд өнгөрөгч оны тавдугаар сараас
эхэлж зөвхөн Монголын ирээдүйн хөгжлийг судлах гэж тусгай баг гаргасан. Тэр
багийн гишүүд есдүгээр сар хүртэл манай оронд судалгаагаа явуулснаа Давосын
эдийн засгийн чуулганаар дэлхий нийтэд танилцууллаа.

-Монгол орны хөгжлийн заг­варыг хэрхэн тодорхойлов?

-Тэдний гаргаснаар гадаад зах зээлд Хятадын эдийн засгийн
нөхцөл байдалтай холбоотойгоор зөв бод­лого гаргаж өөрсдийн бараа бүтээг­дэхүүнийг
борлуулж, ашиг орлогоо нэмэгдүүлэх боломжтой гэсэн нь манай орны хөгжлийн
нэгдүгээр загвар юм. Бид өөрсдийн газрын баялгийг зөв зохистой ашиглаж
чадахгүй, экспортод гаргаж чадахгүй бол түүхий эдээс гадна өөр бараа
бүтээгдэхүүн экспортод гаргах бо­ломж­той гэсэн хөгжлийн өөр нэг загварыг хэлж
байсан. Гуравдугаарт одоо байгаа баялгаа ашиглаж, зарж чадахгүй эргэлтэд
оруулахгүй бусад бараа бүтээгдэхүүнийг зарах боломж үүсгээгүй гэсэн гурван
хөгжлийн загварыг гаргасан байсан. Эдгээр нь 2040 он хүртэл ингэж өснө, эсвэл
өсөлтгүй, дордоно гэсэн зүйлийг хэлж байлаа.

-Бусад орны төлөөллүүд Мон­гол Улсыг аль өнцгөөс, ямар нү­дээр
харж байна вэ?

-Бусад орнуудын хувьд Монгол Улсыг сонирхох сонирхол нь өөрч­лөг­дөөд
байна. Хэдэн жилийн өмнө өндөр өсөлттэй эдийн засагт хурдан мөнгө буюу “hot
money” оруулснаар 2010, 2011 онуудад эдийн засаг хурдацтай өссөн. Тэгвэл
өнөөдөр энэ хурд байхгүй болсон. Олон улсын валютын сангаас манай орны эдийн
засгийг жилд 14-15 хувиар өснө гэж байсан бол одоо  нэг оронтой тоо тэр дундаа нэлээд доогуур нэг
оронтой тоонд өснө гэсэн таамаг дэвшүүлж байна. Гэхдээ эзэн хичээвэл заяа
хичээнэ гэдэг боло­хоор зөв сонголт, зөв бодлого шийдвэрүү­дээ гаргаад ажиллах
нь үр дүнд хүргэнэ. Засгийн газрын шийдвэрээр Монголын эдийн засгийн форум
гуравдугаар сарын 23-24-нд боло­хоор болсон. Уг форум дээрээ тойрч суугаад,
толгойгоо нийлүүлж байгаад хөгжлийнхөө асуудлуудыг чухалчлан ярих ёстой. Бид
цаг алдаж болохгүй. Гацаанд орсон, шийдэгдэхгүй байгаа томоохон асуудлуудыг
шийдэх нь бидний хэтийн ирээдүйд өндөр ач холбогдолтой.

-Давост байхдаа бусад эдийн засагчдын хэлсэн үгнээс эдийн
засагч хүний хувьд та анзаарч байсан байх. Манай орны эдийн засагт энэ онд ямар
өөрчлөлт гарах бол??

-Ниргэсэн хойно нь хашхирна гэгчээр бид өөрсдөө нэлээдгүй
буруу алхмуудыг хийсэн. Би Ерөнхий сайдын зөвлөх, дэд сайдаар ажил­лаж байхдаа
нэг зүйлийг хийж ча­даагүй. Тэр нь эрсдлийн удирдлагын системийг төр засагт
төлөвшүүлэх ажлыг би ярьж л чадсан. Үүн дээр төрийн түшээдийн анхаарлыг та­таад,
тодорхой үр дүнтэй үйлдлүү­дийг би хийлгэж чадаагүй. Эдийн засаг гэдэг тодорхой
үйлчлэлээр дээшээ явдаг цаг байхад эргэн доошлох үе бий. Дээшээ явж байхад нь
баялгаа зөв зохистой хуримтлуулах оролд­логууд хийгдсэн боловч хангалттай
хэмжээний буюу үндэстний хэмжээ­ний хуримтлалыг бий болгож чадаа­гүй. Эрсдлийн
удирдлагын тогтол­цоог бий болгож, дүн шинжилгээ хийгээд байдал цаашаа эргэвэл
ямар арга хэмжээ авах вэ гэсэн төрийн аппарат байхгүй байна. Энэ бол зайлшгүй
байх ёстой. Эрсдлийн удирдлага гэдэг нь Давосын эдийн засгийн чуулганы нэг том
сэдэв байдаг. Амьдрал өрнөж байгаа л бол ямагт эрсдэл дагадаг. Шүлхий өвчин
гарсан нь хүртэл эрсдэл шүү дээ. Энэ өвчнөөс болоод урд, хойд хөрш хилээ хаавал
бид яах вэ гэдэгт бид бэлэн байх ёстой. Иргэд, аж ахуй нэгж, төрийн алба нь
бэлэн байх ёстой. Мөн сэтгэл зүй, санхүүгийн хувьд үүн дээр бэлэн байх
шаардлагатай. Хятадын эдийн засаг удааширбал бид яах вэ гэдгээ мэддэг байх
хэрэгтэй. Гарцаа тодорхойлж бодлоготой байх зарчим дутагдаад байна. Бидний
оролдлогууд бүгд бүтэлгүйтээгүй. Төсвийн тогтвортой байдлын дагуу тогтворжилтын
санг байгуулсан. Популист амлалтуудад уг мөнгө тараагдсан. Үүнд анхаарах
хэрэгтэй. Сонгууль угтаад иргэдийн зүгээс бухимдсан нэг асуудал нь Хятадын
компани Саус Гоби Сэндс компанийг авах нь гэдэг дээр популистууд хууль
гаргасан. Уг хууль манай хөгжлийг гацаасан. Стратегийн салбарт хө­рөн­гө оруулалт
хийх тухай гадны хөрөнгө оруулалтыг зохицуулсан хууль байгаа. Түүний улмаас
“Монгол Улс бүтэхгүй юм байна. Тоглоо­мынхоо дүрмийг үзэмжээрээ өөрчил­дөг”
гэдэг ойлголттой болсон. Нэг компанийн наймааг зогсоохын тулд бүхэл бүтэн
салбарынхаа хуулийн тогтолцоог өөрчилж байгаа нь латин Америкийн диктатураас
ялгагдах юм алга. Баялгийн үндсэрхэг үзэл хэт газар авсан гэдэг болгоомжлолыг
гадныханд төрүүлсэн. Түүнээс өмнө ч гэсэн бид хөрөнгө оруулагчдыг үргээх
хангалттай ажлуудыг хийсэн. Оюу толгойтой гэрээг үзэглэж, най­маа хийчихээд
дараа нь наймаагаа буцъя гээд хүүхдийн тоглоом шиг болгочихсон. Наймаа бол
наймаа л байдаг. Гэрээ бол гэрээ байх ёстой. Хууль болж байна, болохгүй байна
гээд мөрддөггүйтэй адилхан гэрээ хууль эрх зүйн бичиг баримт. Бидэнд гэрээгээ
зөрчих эрх байхгүй. Монгол­чууд ёс зүйгүй гэдгээ дэлхийд ха­руулс­наас болж
хөрөнгө оруулагчид үргэсэн. Өмнө нь урт нэртэй хууль гэх мэт хууль гаргаад эх
орондоо хайр­тай хүмүүс гэнэт гарч ирээд хэн нь илүү хайртайгаа батлах гэж урал­даад
шууд хэлэхэд тэнэг хуулиуд гаргаж ирээд баталчихсан. Эцсийн дүндээ улсдаа, ард
түмэндээ, хүүхдүүддээ ямар харалган хүмүүс вэ гэдгээ харуулсан. Зөвхөн эрх
мэдлийг баталгаажуулах, дахин сонгогдохын тулд хүчиндэж ийм хууль гаргуулсны
дүнд тэр хүмүүс УИХ-д сонгогдсон. Харин ард түмэн юу ч хожоогүй.

-Намрын чуулганаар хөрөнгө оруулалтын тогтвортой байдлын
тухай хуулийг баталсан. Давосын чуулганд оролцогчид манай оронд хөрөнгө оруулах
сонирхол хэр байна?

-Баялгийн сонирхол өндөр бай­сан цаг үе өнгөрчихлөө. Бидэнд
алтан боломж байсан. Тэр боломжоо бүрэн дүүрэн ашиглаж чадсангүй. Биднийг
нарийн, өргөн царигтай төмөр зам гээд мунгинаж байхад манай орны нүүрсний
экспортын байр суурийг өөр орнууд эзэлчихсэн. 2011 онд манай улс Хятад руу
нүүрсээ экспортлох хэмжээгээрээ түүхэндээ анх удаа нэгдүгээрт орсон. Австрали,
АНУ, Индонез, Мозамбек улсыг ардаа орхин бизнесийн олим­поос алтан медаль
хүртэж байсан. Бид өнөөдөр зургадугаарт байна.

“Америк, Канадууд тэнэг хүмүүс. Яагаад гэхээр нүүрсээ тэд
түүхийгээр нь Хятад руу зөөдөг. Бид ухаантай болохоор нүүрсээ гаргахгүй” гэдэг
логик нийгэмд газар авчихлаа. Шу­нал ихэдвэл шулам болно гэдэг шиг “Алтан
загас”-ны авгай өвгөнөө ийм юм гуйгаад ир гэж явуулсаар байгаад өөрөө хагархай
түмпэнгээ тэвэрч үлддэг шиг тийм л байдалд орчихлоо. Бид социалист улс, мал аж
ахуй дээр суурилсан улс гээд явж ирсэн. Бид хөгжлийн загвараа гаргаж ирж чадах­гүй
байна. Гэхдээ манайхан өөрс­дийгөө яаж харах нь чухал биш. Дэлхий ертөнц яаж
харж байна вэ гэдэг нь чухал. Шинэ Зеландын хоньтой, Австралийн ноостой, Тур­кийн
савхитай өрсөлдөж чадна гэж биднийг харахгүй байгаа юм. Бид­нийг уул уурхайн
улс л гэж харж байна. Монгол Улс гурван сая хүн амтай, баруун Европын хэмжээний
газар нутагтай уул уурхайн улс. Үүнд бид ичээд байх зүйл байхгүй. Аме­рик­чууд,
оросууд, казахууд ичихгүй байхад яагаад бид ичих ёстой юм. Уул уурхай буруу
гээд яагаад бидэнд ойлгуулчихсан юм бэ. Эрдэнэтийн ажилчид яагаад уурхайчин
гэдгээсээ ичих ёстой гэж. Биднийг сүүлийн 20 гаруй жил тэжээсэн ганц уурхай шүү
дээ. Малчид монголчуудыг тэжээдэг гэдэг чинь шал худлаа. Тэд ямагт уурхайчдын
мөнгөөр тэтгүүлж ирсэн. Баялаг бүтээгч, тэтгүүлэгчид нь өөр. Сонгуульд санал
өгч байгаа нь бүр өөр. Тиймээс бид өнөөдрийн ийм байдалд хүрчихлээ. Бид ашиг­луулаад
байна. Буруу яваад байна.

-Хөрөнгө оруулагчдын итгэл сэргэх хандлага чуулга уулзал­таас
ажиглагдав уу?

-Хуралд цугласан хүмүүс инээж хөхрөөд сайхан л зүйл ярьдаг.
Гэхдээ бодит байдал юу вэ гэдгээ бодох ёстой. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч дэлхийн
усны санаачилга, авлигатай тэмцэх санаачилга, Монголын хөгж­лийн загвар зэрэг бусад
хурлуудад орж өөрийнхөө үгийг хэлж эх орноо сурталчлаад ирчихэж байгаа юм. Бид
ч гэсэн өөрсдийнхөө хүрээнд Монголоо сурталчилсан. Ямартай ч бид хөрөнгө
оруулалтын тухай хуу­лиа намрын чуулганаар зоригтой өөрчиллөө. Урт нэртэй
хууль, ашигт малтмалын тухай хууль гэх мэт хуулиа өөрчилсөн. Өргөн баригдах гэж
байсан уул уурхай, газрын баялгийг ашиглахтай холбоотой хуулиа Ерөнхийлөгч
татаад авчих­лаа. Ухаалаг төр гэдэг ойлголтыг гаргаж ирэн данхайсан төрөөс тат­галзсан.
Энэ бол сайн дохио. Гадны хөрөнгө оруулагчид үүнийг сайнаар хүлээж авч байсан.
Гэхдээ нэг удаа молиго үмхсэн бизнес эрхлэгч дахин хууртахыг хүсэхгүй. Одоо
бодит өгөгдлүүдийг л хүлээж байгаа. Оюу толгойн хоёрдугаар шатны гэрээг явуулах
нь уу эсвэл дахин популис­тууд нь ялаад гарах уу гэдгийг харж байгаа гэдгээ
хэлж байна лээ. Тий­мээс эрүүл саруул сэтгэж байгаагаа баталж Оюу толгойн
хоёрдугаар шатны гэрээг эхлүүлэх тал дээр хийж байгаа хүмүүсээ дэмжээд ажиллах
нь чухал. Энэ онд Оюу толгойн хоёр­дугаар шатны хөрөнгө оруулалтын ажил
хийгдээд газар доорх далд уурхайн ажлыг эхлүүлэх нь маш чухал. Энэ бол нэг хүн
сонгогдох, хэдэн хүн сайхан харагдах тухай асуудал огт биш. Монголын 20, 50,
100 жилийн цаадах ирээдүйг тодор­хойлох том шийдвэр гэдгийг ухаарах хэрэгтэй.
Монгол Улс ухрах биш урагшлах ёстой. Норвегичууд неф­тиэ ухсаныхаа дүнд нэг
хүнд ноогдох баялгаараа дэлхийд тэргүүлсэн. Бид буцаад малчин, нүүдэлчин ахуй­гаараа
амьдрах гэж байгаа биш. Хотжих нь дамжиггүй. Тэгэхийн тулд мөнгө хэрэгтэй.
Эсгий улавч зараад бид мөнгө олж чадахгүй. Хэн ч авах­гүй. Гадныхан эсгий улавч
бус нүүрс, төмрийн хүдэр, уран, алт, мөнгө, зэс авахыг хүсч байна. Монголчууд
дэлхийн хэмжээний хотод амьдарч, дэлхийн хэмжээний замаар явахыг хүсч байгаа.
Тэгэхийн тулд мөнгө хэрэгтэй. Мөнгө хаана байгаа нь тодорхой.

-Монголын загварыг танил­цуу­лахад ямар хүмүүс оролцож ямар
байр суурийг илэрхийлсэн бэ?

-Манай загварыг танилцуулах арга хэмжээнд Тони Блэйр гуай
оролцож, хөтөлсөн. ОХУ-ын баял­гийн сангийн удирдагч, Жэффи Сакс гуай орж ирж
үгээ хэлсэн. Харин манай Ерөнхийлөгч их сайхан үг хэлж оролцогчдын урам
зоригийг сэргээ­сэн. Монголчуудад мэдэхгүй зүйл гэж байхаа больсон байна.
Хамгийн гол нь тууштай байхыг сануулж байлаа. “Монгол Улс дэлхийд санал болгох
баялагтай улс байна. Үүн дээрээ зөв бодлогоо гаргаж, зөв ажлуудыг хэрэгжүүлэх
хэрэгтэй”-г зөвлөсөн. Төв Азидаа бид нэг зүйлээр тодорч гарч ирсэн нь тогтсон,
хүлээн зөвшөө­рөгдсөн ардчилал байлаа. Энэ бол том амжилт. Иргэд нь саналаа
өгч, сонгогдсон хүмүүс нь засгийн эрхэнд гарч ирдэг нь сүүлчийн 20 жилийн
бидний тэмцэл харуулж өгсөн. Да­вост оролцогчид Монголын ардчилалд эргэлзэхгүй
байна. Мэдээж ижил түвшинд хөгжиж буй орнуудын хувьд санал зөрөлдөх   асуудал байдаг. Түүнийгээ хэлэлцэж байгаад
шийд­лээ олоод явчихдаг нь сайхан юм. Төрийн өндөрлөгүүд, гишүүд дор бүрнээ
дүгнэлтээ хийгээд Монголын эдийн засгийн форумаараа зөв шийдэлд хүрэх учиртай.

-БНХАУ, ОХУ өөрсдийн байр суурийг илэрхийлэв үү. Монголын
эдийн засгийг талаар ямар бодол­той байгаа бол?

-Хоёр оны хувьд “Та нар Америк, Европ гээд нааш цаашаа
гүйлдээд байх юм. Бид мөнхийн хөршүүд шүү дээ” гэдгээ сануулахыг бодно. Бидэн­тэй
төмөр зам, зэс, нүүрсээ хэлэлцэж байгаач ээ гэдгийг хэлж байсан. Манай
гуравдагч хөршийн бодлого гэдэг маш зөв байгаа юм. Гуравдагч орны хөрөнгө
оруулалтыг татаж, өндөр технологитой үйлдвэр байгуу­лах хэрэгтэй. Манай орны
нутаг дэвсгэр дээгүүр дамждаггүй ганц зүйл нь мөнгө. Тиймээс баялгийн сангаа
бий болгочихоод гадагшаа хөрөнгө оруулалт хийх нь чухал. Хятад, Оросууд
манайхыг сонирхдог сонир­хол нь жам ёсоороо байсаар байх тул бусад орнуудад
өөрсдийгөө сурталчлах хэрэгтэй. Тэгж гэмээнэ бидний ирээдүй тогтвортой,
аюулгүй, хөндлөнгийн нөлөөнд автахгүй өөрс­дийн ирээдүйг тодорхойлно.

-Монгол орны улс төрийн бай­далд гадныхан ямар дүгнэлт
өгцгөөж байв?

-Өмнө нь хөгжиж байгаа улс гэж хардаг байсан бол одоо Ардчилсан
Улс гэж харж байна. Монгол орныг гадны ямар ч орныхон ядуу, жижиг, шилжиж
байгаа гэж харахаа больжээ.

-Гадныхан манайхныг ядуу гэхгүй байхад манай ард түмэн
өөрсдийгөө ядуу гээд байгаа юм байна даа. Тийм үү?

-Өнөөдөр нэг хүнд ноогдох ДНБ нь 6 сая 500 мянган төгрөг
болжээ. Харамсалтай нь ам.долларын ханш унаад доллараар гарах өсөлт гар­сан­гүй.
Энэ бол яах аргагүй сүүлийн үеийн буруу шийдвэрүүдийн үр дүн. Ам.долларын ханш
1300 төгрөгтэй тэнцэж байсан бол бид дундаж орлоготой улсын тоонд орчихож байгаа
юм. 20 жилийн өмнө би 1200 төгрөгийн цалинтай ажилд орж байсан. 15 жилийн өмнө
28 мянган төгрөгийн цалинтай ажилд орсон. Доллараар харьцуулахаар 20 дол­лар
дээр яваад байсан хэрэг. Одоо 20 доллараар сард ажилладаг хүн байхгүй. Энэ
өсөлт мөн үү, мөн. Үүнийг бид өнөөдрөөр сэтгээд бай­гаа юм. Харин би юмыг уужуу
тайван 10, 20 жилийн өмнө ямар байлаа гэдгээ бодоод бид ахиж байгаа юм уу
гэдгийг бодох хэрэгтэй гэж уриа­лаад байдаг юм л даа. Ингэснээсээ болж би их
муулуулдаг. 15 жилийн өмнө машин зам түгжирнэ, хэзээ ч 100 телевизийн суваг
үзнэ гэж бодож байгаагүй. Хүн бүр хоёр гар утас барих нь бүү хэл гар утас
байдаг гэдгийг ч мэддэггүй явсан. Энэ бол хөгжил. Гэхдээ илүү хурдтай, чана­рын
өөрчлөлт гаргаж болох байсан уу гэвэл тийм. Бид хоосон улстөрждөг, намчирхдаг,
гүтгэдэг, дардаг, хараар буддагаа больчих хэрэгтэй. Ганцхан удаа амьдарч байгаа
тул эх орондоо ямар өртэй гэдгээ ухамсарлах ёстой.

-Давосын чуулганд оролцох­доо эх орныхоо юугаар бахархаж
байв?

-Монгол Улсыг Африкийн зэрлэг улстай харьцуулахгүй байна.
Монгол Улс гэхээр очиж үзэх юмсан, харах юмсан гэж байсан. Тэр бүү хэл Монголын
хурал, хүлээн авалтад заавал орох ёстой гэлцэхийг сон­соход сайхан байлаа.

-Уул уурхайн тал дээр Монголд найз байх ёсгүй гэсэн байна
лээ. Үүнийг та аль утгаар нь хүлээж авсан бэ?

-Газар доорх нүүрсийг би баялаг гэхгүй. Харин эргэлтэд орсон
бол баялаг болох ёстой. ОХУ төмөр замынхаа захирлыг солино гэсэн байна. Яагаад
сольж байна гэхээр Сибирийнхээ баялгийг эргэлтэд оруулж чадахгүй байгаа тул
хариуц­лага тооцно гэсэн байна лээ. Хүмүү­сийн сайн сайхны төлөө газар доорх
зүйлсийг гаргаж ирж баялаг болгоно уу гэхээс зүгээр цээжээ дэлдэн гадныхнаас
хамаг юмаа харамлалаа гээд эх оронч болохгүй. Энэ бол амьдралын чанарт ямар ч
өөрчлөлт гаргахгүйгээр оноо авахаас өөр зүйл. Бид цаг үетэйгээ нийцэх ёстой.
Гадныхан монгол хүнтэй найзлахыг хүсдэг болох цаг ирнэ. Би Унгарт оюутан
байхаасаа чичлүүлж амьд­рахын зовлонг мэдэх болсон. Нэг хүүхэдтэй танилцаад
Монгол гэхээр эргээд явчихдаг байлаа. Өнөөдөр би монгол гэдгээрээ бахархаж
байна. Энэ бол бидний олон жилийн уйгагүй хөдөлмөрийн үр дүн. Монголын ганц ч
хүүхэд над шиг бүү чичлүүлээсэй гэж хүсдэг. Монгол хүн хамгийн том компанид
хамгийн том албан ту­шаалд хамгийн өндөр цалин авдаг байх ёстой. Тэгэхийн тулд
бид уул уурхайгаараа олон найзтай болж, доллартай болж эдийн засгаа өсгөх
хэрэгтэй. Одоо хамгийн хүчтэй гүр­нүүд цөмийн эрчим хүч ашиглаж байгаа бол бид
өөрсдийгөө хамгийн хүчтэй гүрэн байсан, байх ч болно гэж үр хүүхдүүддээ
итгүүлэх ёстой. Хүн төрөлхтөн ашиглаж байгаа тэр тех­нологийг бид ч гэсэн
ашиглах ёстой гэдэгт итгэж байна. Ингэж хэлснээрээ би муу хэлүүлэхээс айхгүй
байна. Би хэн нэгэнд таалагдах гэж, оноо авах гэж яриагүй. Хэрэгтэй гэсэн
зүйлээ л би хэлж байгаа юм. Хүмүүс намайг Хасын, сагсны, талх, салаавч Ганхуяг
гэдэг. Гэхдээ бид Монголын хил даваад Монголын Хуягаа гэж нэр­лэгдэнэ гэдгээ
санаж явах ёстой.

Э.ЭНХБОЛД

Хэдэн жил уран бүтээлээсээ хөндийрөөд байсан “Салхи”
хамтлагийнхан саяхан шинэ хос цомог гаргажээ. Түүнчлэн “Гэгээн хайр”-ын баярын
өдөрт зориулж залуу хосууддаа уран бүтээлийн тоглолтоор бэлэг барьж байна.
Ингээд тус хамт­лагийнхантай хийсэн ярилц­лагыг хүргэе.

 
-Бэлтгэлээ “New star”студид хийж байгаа сурагтай. Яг ямар
бэлтгэл хийж байна?

-Тийм ээ, бид хайрын баярт зориу­лан хийх амьд тоглолтынхоо
бэлтгэлийг  “New star” студид хангалаа.
Шинээр гаргасан хос цомгийнхоо дуунуудаар бүрэн хэмжээний амьд тоглолт хийж
байна. Тоглолт өнөөдөр өндөр­лөнө.

-Тоглолтод танай хамтлагаас гадна өөр ямар уран бүтээлчид
оролцож байна вэ?

-Амьд хөгжимтэй тоглоно гэдэг маш олон хүний хүч хөдөлмөр
шаарддаг тийм хэмжээний хөдөл­мөр гаргаж байгаа болохоор дуу­нууд маань
үзэгчдэд үнэхээр гайхал­тай мэдрэмж өгсөн гэдэгт итгэлтэй байна. Манай тоглол­тод
“New star” студийн продюссер СТА Т.Гантөр, “Айзам-2” хамт­лагийн гитарчин ая
зохиогч О.Хүрэл­баатар ах мөн бөмбөрчин Г.Одбаяр, соло гитарчин Үүрийн­цол­мон
ICE-TOP хамтлагийн дуу­чин Хаагий, Манлай, дуучин Тайван­­бат  нар хамтарч оролцоно.

-Тоглолтоо томоохон үзвэ­рийн төв бус диско клуб сонгож хийх
болсон шалтгаан нь юу юм бол оо?

-Манай хамтлаг байгуулагдсан цагаасаа эхлээд дан хайрын дуу
дуулсан байдаг юм.  Манай нэг найзын
хэлснээр танай хамтла­гийн дуунуудад хайр гэдэг үг ороо­гүй нэг ч дуу байдаггүй
юм байна гэж хошигнож байсан. Тиймээс ч бид хайрын баяраар хосуудтайгаа илүү
ойроос амьд хөгжимтэй тог­лохоор шийдсэн юм. “Стрингс”-ийг ч гэсэн Улаанбаатар
хотдоо өдөр бүр амьд хөгжим эгшиглэдэг ганц клуб болохоор сонгосон.

-Танай хамтлагийнхан хэсэг хугацаанд яагаад таг байв. Эсвэл
хамтлаг тарчихсан бай­сан юм уу?

-Сайн уран бүтээл хийхэд цаг хугацаа хүч хөдөлмөр их шаард­даг.
Энэ хугацаанд бид чамгүй уран бүтээл хийсэн ч хэвлэл мэдээллээр нэг их цацаад
байсан­гүй. Харин тоглолтынхоо өмнө хийсэн уран бүтээлүүдээ үзэгч фенүүддээ
хүргэ­сэн чинь өнжөөд л нэг клип мэнд­лээд урамтай байна даа. Манай хамтлаг анх
байгуулагдсан бүрэл­дэ­хүүн­­тэй­гээрээ өнөөдрийг хүртэл хамтдаа байгаадаа
хамтлагийн найзуу­даараа, эв нэгдлээрээ бахархдаг. Хамтлаг тарсан гэдэг зүйл
огт байхгүй.

-Уг нь ганц хоёр шинэ дууны клип харагдаж байсан. Бие дааж
уран бүтээл хийгээд байна уу?

-Үгүй ээ, үргэлж хамтлагаараа уран бүтээл хийж байгаа.

-Хэсэг хугацаанд хамтлагийн гишүүд хаагуур юу хийв?

-“New Star” студи дээрээ уран бүтээлээ хийгээд  л ажил амьдра­лаа зохицуулаад л явж байна
даа.

-Анх хамтлаг бүрдэж байсан дурсамжаасаа хуваалцахгүй юу?

-Анх дуу хөгжимд дуртай найзууд нийлээд хамтлаг байгуул­сан
юм аа гээд Т.Гантөр ах, Хүрлээ ах хоёр дээрээ очиж байсан. Одоо ч гэсэн энэ
хоёр ахтайгаа хамтдаа уран бүтээлээ хийгээд сайхан нөхөрлөж явна.

-Тухайн үед хөвгүүдийн хамт­лаг цөөнгүй гарч ирсэн. Бараг нэг
нэгнээ дуурайж мода болчих­сон байсан. Тиймээс бусдаас ялгарахын тулд уран
бүтээлээ яаж хийе гэж төлөвлөдөг байв?

-Хэв маяг гэхээсээ илүү уран бүтээлээрээ ялгардаг байсан
болов уу. Одоог хүртэл бид хэн нэгнийг дуурайгаагүй өөрсдийн­хөөрөө л байдаг.
Манай хамтлаг аялгуут сайхан хайрын дуунуудтай. Энэ нь ч манай хамтлагийн
онцлог бас юугаар ч үнэлшгүй баялаг юм.

-Ер нь анхнаасаа л хайрын сэдэвтэй дуу дуулъя гэж шийд­сэн
байсан уу?

 -Үгүй ээ, цаанаасаа л
ингээд таарчихсан.

-“Ухаарч амжаагүй бүхний чинь төлөө” дуу нэг хэсэг хит болж
байсан. Одоо ч залуусын аялах дуртай дуу нь. Энэ дуу хэрхэн бүтсэн түүхээс дур­сах­гүй
юу?

-Анх “Айзам” хамтлагийн Хүр­лээ ах маань 1997 онд үг, аяыг нь
зохиосон юм. Гэхдээ бүтэн жилийн дараа буюу 1998 онд бидэнд энэ дуугаа өгсөн
учир нь дуу маань бүтэн жилийн турш Хүрлээ ахын маань авьяас чадварыг сорьсон
гэсэн үг. Үнэхээр ч үе үеийн хит дуу болсон

-Хайрын уянгын дуу дуулж “од” болох үед охид та нарыг хэр
эргүүлдэг байв. Захиа их ирдэг байв уу?

-За “од” болох нь ч юу юм бэ. Тэр үед чинь одоогийнх шиг ийм
олон мэдээллийн хэрэгсэл байдаг­гүй байсан болохоор найзуудын­хаа хүрээнд л
илүү хүндлүүлдэг бай­сан даа. Яахав хааяа бидэнд хаяглаж охидоос утсаар ярих,
захиа илгээх явдал бай­сан шүү.

-Дууныхаа үгийг ихэвчлэн өөрсдөө зохиодог гэж сонссон. Хайрын
тухай дуунууд тань хэт олон болоод ирэхээр адилхан болох гээд байдаг тал бий юу?

-Байхгүй ээ. Дуу бүхэн өөрийн онцлогтой хэмнэлтэй агуулгатай
бүтдэг. Манай дуунуудаас энэ дуу тэрэнтэй адилхан гэчихмээр дуу ер нь байхгүй
шүү. Хоорондоо ярьж байгаад л үг, аяа бичих үе гарна.

-Ер нь сайхан хайр, бүтэлгүй хайрын дууны аль нь илүү хүний
сэтгэлд хүрдэг юм бол?

-Сонсогчдод яг яаж хүрдгийг сайн мэдэхгүй. Гэхдээ бүтэж
байгаа хайр бол угаасаа л гэгээлэг бас шаналсан биш аз жаргалтай хосуу­дын
тухай болохоор үг нь тухайн хүмүүст хүрдэггүй байх. Харин бүтээгүй хайр бол үг
бүр нь шанал­сан хүний зүрх сэтгэлд хүрдэг байх гэж боддог.

-Хос цомог гаргасан. Энэ талаа­­­раа дэлгэрэнгүй мэдээлэл
өгөхгүй юу?

-1998 оноос хойш өнөөдрийг хүртэл гарсан үе үеийн хит дуунуу­даараа
“1998 greatest Hit”, сая шинээр гаргасан уран бүтээлүү­дээрээ “Эрхэмсэг хөг” гэсэн
хос цомог гаргасан. Ерөнхийдөө бид­ний дуулж байсан  “Гоо бүсгүй”, “Аврал эрсэн хайр”, “Хар
нүдэн”, “Үггүй бороо”, “Нандин хайр”, “Мартагдашгүй хайр”, “Хагацал хүсээгүй
хайр” болон нэлээд хэдэн шинэ дуу орсон байгаа.

-Ингэхэд танай хамтлагийн дуунууд хит хэрнээ клиптэй
цацагдсан нь ховор байх аа. Тэр үед онлайн орчин хөгжөөгүй байсантай холбоотой
юу?

-Тийм л байх. Гэхдээ одоо ч гэсэн юу нь оройтох вэ. Манай
хамтлагийн албан ёсны хуудас дээр ихэнх дууны маань клип байгаа. Саяхан “Ийм
нэгэн хайрын тухай”, “Най­зууд­даа”, “Чиний өмнө”, “Ухаарч амжаагүй бүхний чинь
төлөө” дуу­гаа клипжүүлээд үзэгчдэд хүргэхэд бэлэн болсон гэдгийг хэлэхэд
таатай байна.

-Та нар өөрсдөө хайрын дуу дуулж хосуудыг баярлууллаа. Харин
өөрсдийнхөө найз охин, эхнэр, хайртай хүнээ хэрхэн баярлуулдаг нь бас сонин
санаг­даж байна?

-Энгийн зүйл илүү хүнд хүрдэг байх бусад залуусын л адил хайр­тай
хүмүүсээ баярлуулна даа.

-Ер нь хамтлагууд хэсэг алга болчихоод нэг гарч ирээд тог­лолт
хийгээд алга болдог тал бий. Мөнгө хэрэгтэй үедээ бол­сон болоогүй тоглолт
хийдэг гэсэн шүүмжлэл ч байдаг…

– Үнэхээр их мөнгө олдог бол байнга л тоглоод байна биз дээ.
Бидний хувьд бол чанартай сайн уран бүтээлтэй болж байж л хүнд хийсэн бүтээснээ
үзүүлье гэж боддог.

Д.ДАВААСҮРЭН

ТАНХАЙН ХЭРЭГ НЭМЭГДЭХ ХАНДЛАГАТАЙ
БАЙНА

Цагаан сараас хойш хэв журмын нөхцөл байдал харьцан­гуй
тайван байна хэмээн холбог­дох албаны­хан хэлж байна. Хоногтоо 30-35 гэмт хэргийн
шинжтэй мэдээлэл ирснийг хуулийн хүрээнд шийдвэр­лэжээ. Сүүлийн үед архи согтууруулах
ундаанаас үүдэлтэй гэмт хэргийн гаралт ихсэх хандла­га­тай болжээ. Өнгөрсөн онд
цаг­даа­гийн байгууллагад 25200 гаруй хэрэг бүртгэгдсэнээс арван хэрэг тутмын гурав
нь архи согтууруулах ундаа хэрэглэсэн үедээ гэмт хэрэг үйлдсэн болох нь тогтоогджээ.

Өнгөрсөн долоо хоногийн хувьд танхайрах төрлийн
гэмт хэрэг хоногтоо наймаас 10 гарах болсон бөгөөд өсвөр насныхан энэ төрлийн гэмт
хэрэгт холбогдох нь ихэсчээ. Энэ сарын 13-нд Чингэлтэй дүүргийн тавдугаар хороонд
“Пет­ро­вис” шатахуун түгээх газрын ойролцоо зодоон болоод байна гэх иргэдийн мэдээллийн
дагуу цагдаагийн байгууллага газар дээр нь шалгахад тус дүүргийн есдүгээр хороонд
оршин суух 22 настай А гэгчийг Баянгол дүүргийн тавдугаар хороонд оршин суух 32
настай Б гэгч нь үл ялих шалтгаанаар боож унагаан, зодож танхайрч байсныг таслан
зогсоосон байна. Баянзүрх дүүргийн есдүгээр хороо, Шархад орчимд 34 настай Ш нь
согтуурсан үедээ мэс, мэсний чанартай зүйл хэрэглэн 28 настай Э-гийн баруун гарын
сарвууг гэмтээжээ. Хан-Уул дүүргийн есдүгээр хорооны нутаг дэвсгэр буюу Нисэхийн
эцсийн автобусны буу­дал дээр үл таних залууст зодуул­сан гэх иргэн Б-ийн гомдлыг
цагдаагийн байгууллага шалгаж байгаа аж.

ТӨРСӨН ЭЦГИЙНХЭЭ АМИНД ХҮРЧЭЭ
Эцгийгээ агсам тави­лаа гэх шалтгаанаар төрсөн
хүү нь биед нь мэсээр хүнд гэмтэл учруулж, амь насыг нь хохироосон хэрэг Чингэлтэй
дүүргийн дол­дугаар хороонд уржигдар гарчээ. Тус хороонд оршин суух 44 настай Б
гэгч эрэгтэйг 18 настай хүү Б гэгч нь цээжин тус газар хутгалж, амь насыг нь хохироосон
хэргийг цаг­даа­гийн байгууллага шалгаж бай­на. Мөн 35 настай А нь согтууруу­лах
ундаа хэрэглэсэн үедээ Баян­гол дүүргийн арваннаймдугаар хороон дахь “Эко” хорооллын
байрны 11 давхраас унаж амь насаа алджээ.

Хүйтний эрч чангарч байгаатай холбогдуулан галын
аюулгүй байд­лыг зөрчсөний улмаас гэр орон нь шатах, угаартах улмаар амь насаа­раа
хохирох тохиолдол цагдаа­гийн байгууллагад ихээхэн бүртгэг­дэх болжээ. Өнгөрсөн
бямба гаригт л гэхэд Дархан-Уул аймгийн Дар­хан сумын зургадугаар багт нэг гэрийн
дөрвөн хүн угаартан нас барсан. Тодруулбал тус аймгийн зургадугаар багт оршин суух
эрэг­тэй 42 настай иргэн А, 18 настай эмэгтэй Х, 13 настай эмэгтэй Ц, есөн настай
эрэгтэй Ү нар угаартан нас баржээ. Одоогоор энэ хэрэг дээр эрүүгийн хэрэг үүсгэн,
мөрдөн байцаалтын шатандаа явж байгаа. Мөн хоёрдугаар сарын 13-нд Хан-Уул дүүргийн
арванхоёрдугаар хороонд айлын гэр шатаж, дотор нь байсан 40 настай эрэгтэй Б,
43 настай эмэгтэй Н, 30 настай эмэгтэй Ч, 14 настай эмэгтэй Б нар амиа алдсан харамсалтай
хэрэг гарчээ. Тиймээс гал түймрийн аюулаас урьдчилан сэргийлэх, тэр дундаа гэр хорооллын
айлууд яндан болон зуухны оч үсрэх хэсгээр нь хамгаалалт хийх, галд өртөмтгий зүйлийг
зуухнаас хол байлгах, зориулалтын цахилгааны утас, уртасгагчаа шалгах хэрэгтэйг
Нийслэлийн онцгой байдлын алба болон Цагдаагийн газраас анхаарууллаа.

 ЛЮМИНО” ХАМТЛАГИЙН ДУУЧИН
БАЖИ БУЮУ Б.БАТХИШИГИЙГ ДАРАМТАЛСАН ГЭВ

“Люмино” хамтлагийн дуучин  Бажи буюу Б.Батхишиг
өөрийн твиттер хуудаснаа “Гэрт ирж хэсэг залуус дарамталлаа” хэмээн бичсэн нь энэ
долоо хоногийн шуугиант мэдээлэл байлаа. Тэрээр залуус юуны учраас гэрийнх нь хаалгыг
удтал нүдсэн, онгойлго хэмээн сүрдүүлсэн эсэх талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл хийгээгүй
ч эх сурвалжийн мэдээлж буйгаар Б.Батхишигийг дарамталж АПУ компаниас мөнгө гаргаж
өгөхийг шаардсан аж. Учир нь хэдэн сарын өмнө манай улсад гадаа­дын шилдэг “DJ”
ирж тоглоно хэмээн шуугиж байсан. Түүнийг урьж авчирч тоглолтыг нь зохион бай­гуу­лахад
багагүй хөрөнгө зарцуулсан аж. Энэ зардлын 50 хувийг АПУ компани гаргах болж, бусад
зохион байгуулагчид нь 20,20 мянган ам.долларыг тухайн үед гаргасан аж. Гэтэл тооцоолж
байсан орлогоо олж чадаагүйгээр барах­гүй алдагдалд орсон байна. Иймд Б.Батхишигээс
АПУ компа­нийн гаргана гэсэн мөнгийг хурдан гаргуулж өгөхийг дээрх залуус шаардаж
сүрдүүлсэн нь энэ болол­той. Дуучин Б.Батхишиг нь АПУ компанийн дэд захирал Д.Батжавын
хүү юм.

М.УУГАН-ЭРДЭНЭ