Month: November 2013

Өнгөрсөн долоо хоногийн пүрэв гаригийн чуулганы хуралдаан дээр
нэг сонин юм болов. Эрдэс баялгийн салбарт төрөөс баримтлах бодлогын хоёр дахь хэлэлцүүлгийн
үеэр “Зана­рыг дотооддоо боловсруулахгүй” гэсэн агуулгатай өгүүлбэр орж ирсэн юм.
Байнгын хорооноос гарсан санал л даа.  Гишүүд
энэ өгүүлбэрийг бодлогодоо тусгая  гээд
“yes” товч­луур дарж орхив. Энэ заалтыг олон­хи нь дэмжсэнд гайхсан спикер “Зана­рыг
дотооддоо ашиглахгүй болчих­лоо шүү дээ гишүүд ээ. Уг нь занарыг ашиглах, олборлох
чиг­лэлээр олон ажил хийгдэж байсан чинь юу бол­чихов. Гаднаас шатахуун импор­толдог
хүмүүсийн лобби орчих шиг боллоо” гэж сануулж харагдав.  За­рим гишүүн нээрээ ямар өгүүл­бэрийг бодлогодоо
тусгачихав аа гэж эргэл­зэж байгаа нь илт анзаарагдсан.

Уг нь манай  улс газрын
тосны талаар төрөөс баримтлах бодлого­доо занараа ашиглана гэж тусгасан. Харин Эрдэс
баялгийн талаар тө­рөөс баримтлах бодлогод өмнөх бодлогоо эсэргүүцсэн агуулгатай
заалт ороод ирлээ.

Монгол Улс занарын их нөөцтэй. Шатдаг занар тархсан талбайн дөнгөж
19-хөн хувьд байгаа баялаг гэхэд л 788 тэрбум тонн гэж яригддаг. Салбарын яамныхны
хэлж байгаа­гаар бол бид занарын нөөцөөрөө Сау­дын Арабын газрын доорх неф­тийн
хэмжээнд оччихсон гэж байгаа. Америк занарын үйлдвэрлэлээ бодлогоор дэмжиж байгаа,
Хятад занарын том төс­лүүддээ хөрөнгө хаяад эхэлсэн, Эстони занараасаа цахилгаан
эрчим хүч гаргаж авч байна, Австрали шингэн түлшээ занараасаа хангадаг гэж ирээд
яривал дэлхий тэр аяараа шатдаг занар руу хошуурч байгаа. Хятадын төр занарын гүний
боловс­руу­лалтын технологи импортлоход дэмжлэг үзүүлээд эхэлсэн.  Урд хөршийн дэмжээд буй энэ  тех­нологийг ма­найд америкчууд санал болгож байгаа.
За тэгээд үйлдвэр­лэсэн занарын тосны нэг шоо метр тутамд 0.40 юанийн хөнгөлөлт
үзүүлж,  агаарын бо­хирдол ихтэй томоохон
хотууддаа нүүрсний оронд хий нийлүүлж, занар боловсруулдаг компаниудаа тат­вараас
тодорхой хэмжээгээр чөлөөлж эхэлсэн гэж ирээд яривал урд хөршид төр нь занараа дэмжээд
эхэлсэн. Харин манай улс  одооноос л занараасаа
шатахуун гаргана  гэж ярьж эхэлж байгаа.  УИХ-ын дарга шатдаг занараар тодорхой ажлууд эхэлчихээд
эргэж буцлаа гэсэн агуулгатай үг унагадаг 
нь цаанаа учиртай. Уул уурхайн яам өнгөрсөн онд АНУ-ын “Жени Ойл энд Газ”
компанитай “Шатдаг занараас хийн конденсат гаргах боломжийг тодорхойлох судалгааны
ажлын гэрээ” байгуулсан байдаг.  “Жени ойл
энд газ”-аас гадна  Франц улсын “Тотал” компани
Монголд шатдаг занарын хайгуул, судалгааны ажил хийх боломжтой гэсэн хүсэлт ирүү­лээд
буй. Дотоодын компаниуд ч шатдаг занараар ажиллаад эхэл­чихсэн. “Монголын алт”,
“Нарантуул трейд”-ийнхэн шатдаг занартай холбоотой асуудлаар судалгааны ажил явуулж
туршилтын ажлаа эхлэхэд бэлэн болсон. Бас хориод компани шатдаг занарын хайгуул  хийх хүсэлтээ илэрхийлээд байгаа.

Эдэн дундаас нэлээд эрчтэй ажиллаж үр дүнд хүрээд байгаа нь  Америкийн “Жени ойл энд газ”-ын охин компани
“Жени ойл шэйл Монголиа”. Тэд технологио санал болгож, урьдчилсан ТЭЗҮ-ээ хийгээд
байна. “Жени ойл энд газ” бол Нью- Иоркийн хөрөнгийн биржид бүртгэл­тэй, эрчим хүч,
газрын тосны чиг­лэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг, АНУ, Израйльд газрын тос болон шатдаг
занарын хэд хэдэн орд дээр хайгуул, ашиглалтын гэрээ байгуулан ажил­лаж байгаа үндэстэн
дамнасан корпораци.  “Жени ойл шэйл Мон­голиа”
Төв аймгийн Бүрэн, Эрдэнэ­сант сумдын зааг Өвөржаргалан­тын хөндий, Хөөтөөс занарын
их хэм­жээний нөөц илрүүлээд байгаа юм. Занарыг газрын гүнд дулааны ар­гаар боловсруулж
сайн чана­рын газрын тос гаргаж авах технологийг санал болгосон. Химийн бодис ашигладаг­гүй
нь энэ аргын нэг давуу тал гэж судлаачид үздэг юм билээ. Бас манайхаас илэрсэн занар
хүхэргүй учраас занар боловс­руулахад элдэв хорт хий ялгарахгүй гэсэн олзуурхал
ч бий. “Жени ойл шэйл Монголиа” өдөрт 600-700 тонн газрын тос олборлох үйлдвэрийг
Монголд бай­гуулахаар тооцоод буй. Америкийн компанийн хэлж байгаагаар үйлдвэр бариад
газрын тос гаргаад эхэлбэл одоогийнхоос сайн чанартай шата­хууныг хоёр дахин хямд
үнээр авах юм билээ. Үйлдвэр босгох өртөг нь дөрвөн тэрбум орчим ам.доллар  гэсэн. Дотоодоосоо бол босгож амжихааргүй их мөнгө.
Америкийн хувьд  хөрөнгөө гаргаад ажлаа эхлүүлье
гэсэн саналаа тавьчихаад байгаа. Занараас шатахуун гаргаж ава­хаас  гадна эрчим хүчээ давхар шийдэх боломжтой. Газрын
тостой хамт байгалийн хий гарч ирнэ. Энэ хийгээр эрчим хүчний хэрэгцээгээ хангах
юм.

 Нэг иймэрхүү боломж уг
нь бид­ний өмнө бий. Гэхдээ УИХ-ын гишүү­дийн толгой дохичихоод байгаа “занарыг
дотооддоо боловсруулах­гүй” гэсэн заалт тэр хэвээрээ бат­лагдчихвал биелэхгүй мөрөөдөл
болж хувирна.

Энэ заалтын бас нэг уршиг нь сэргэж ядаж байгаа гадаадын хөрөн­гө
оруулалтын орчинд үзүүлэх нө­лөө. Сөрөг нөлөө үзүүлнэ гэх гээд байна л даа. Учир
нь манай шатдаг занар дээр гадаадын хөрөнгө оруулалт аль хэдийнэ ороод ирчихсэн.
Занарын судалгаа хийж, урьдчилсан ТЭЗҮ-гээ хүртэл боловсруулсан Америкийн компани  гэхэд л ихээхэн хэмжээний мөнгөө Монголд хэрэгжүүлсэн  тө­сөлд зарсан байгаа. Газрын тосны бодлогодоо
“занарыг дэмжинэ” гэчихээд эрдэс баялгийн салбартаа барих бодлогодоо “үгүй” гэчихээр
хөрөнгө оруулагчид эргэлзэж таарна. Хэрвээ энэ заалт батлагдвал наашаа орж ирэх
байсан их хэмжээний доллар орж ирэхгүйгээс гадна итгэл нь сэргэх гэж ядаж буй хөрөнгө
оруулагчдыг цааш нь түлхсэн хэрэг болно. Жил 
бүр гадна дотнын хөрөнгө оруулагчдыг нэг дор цуглуул­даг “Дисковер Монголиа”-гийн
энэ намрын чуулга уулзалтын үеэр  занарыг
тусгай салбар хуралдаан болгон онцолж, яамны дэд сайдаас эхлээд олон хүн Монголын
занарт хөрөнгө оруулах ийм боломжууд бий гэж ярьж байсан. Тэнд сууж, занарыг сонирхсон
хөрөнгө оруулагчид “Мон­гол занараас татгалзлаа” гэсэн мэдээ сонсвол юу гэх бол.                 

Энэ салбарт хамаатай төслүүдэд хэтэрхий гоомой хандаад байна уу
даа гэсэн дүгнэлтийг өнгөрсөн долоо хоногийн пүрэв, баасан гаригт болсон хуралдаанаас
хийчихэж болохоор байна.

Ц.БААСАНСҮРЭН

1932 ОНЫ ЗЭВСЭГТ БОСЛОГО ГАДААДААС ЗОХИОН БАЙГУУЛСАН ГЭДГИЙГ ТҮҮХИЙН
ОЛОН БАРИМТ НОТОЛДОГ-

1932 онд дөрвөн аймагт ард иргэд
төр засгийнхаа эсрэг тэмц­сэн зэвсэгт бос­ло­го гарч, зургаан мянга гаруй хүн амиа
алдсан түүх бий. Тэр зэвсэгт бослогын талаар 40 гаруй жил судалгаа хий­сэн Б.Зинамядар
хэ­мээх 78 настай ахмад судлаачтай уншигч та бүхнийг уулзуулж бай­на. Бид хоёрын
ярилц­лага аль нутаг усанд төрж өссөн тухай яриа­гаар эхэлсэн юм.

-Та аль нутгийн хүн бэ. 1932 оны
зэвсэгт бослогыг судлах бол­сон талаар ярилцлагаа эхлэх нь зөв байх.

-Өвгөн ах нь 1934 онд төрсөн. Хуучнаар
Архан­гай аймгийн Идэр су­мынх. Харин одооны за­саг захиргаагаар Хөвсгөл аймгийн
Галт сумын хүн.  1932 оны зэвсэгт босло­гын
талаар их олон жил судалсан хүн. Ард иргэд төр засгийнхаа эсрэг тэмц­сэн хэмээн
түүхэнд тэмдэглэгдэн үлдсэн 1932 оны зэвсэгт бослогын талаар судлах болсон шалтгаан
нь ийм учиртай юмаа. Би аавгүй өссөн хүн.
Миний эцэг  1932 оны  зэвсэгт бослогод оролцож яваад Ардын армийн цэрэгт
амь насаа алдсан юм. Бага байхаасаа миний аав ямар хүн байсан бол хэмээн бодогдоод
хамт тэр зэвсэгт бослогод оролцож байсан хүмүүсээс аавынхаа талаар асууж эхэлсэн
юм. Эндээс эхлээд  судалгаагаа эхлүүлсэн хүн
дээ. Ер нь түүх үнэн байх ёстой. Гэтэл сүүлийн жилүүдэд түүхийн үнэн гуйваад байна.
Үүнд сэтгэл эмзэглэж явна даа. Миний судал­сан 1932 оны дөрвөн аймгийн ард иргэдийг
хамарсан зэвсэгт бослого гадаадаас зохион байгуулсан гэдгийг өнөөдөр хэн ч ярихгүй
байна. Харин ард иргэд төр зас­гийн­хаа эсрэг тэмцэж боссон мэтээр ярьсаар иржээ.
Яг үнэндээ тийм биш.

-1932 оны зэвсэгт бослого юунаас
үүдэн гарсан талаар асуумаар байна. Түүхийн эх сур­валжуудад ард иргэд өөрсдийн­хөө
үзэл бодлоо илэрхийлж бос­сон хэмээн тэмдэглэгдэн үлдсэн байдаг?

-1921 онд ардын хувьсгал ялсан цагаас
эхлэн түвдүүдийн гар хөл монголчуудыг төр засгийнх нь эсрэг турхирч эхэлсэн байдаг.
Энд тэндгүй л бослого гарч байсан. Гэвч түүнийг нь тухайн үед нам дарж байсан юм
билээ. 1932 оны бос­ло­гыг “Ардын бослого” гэж нэрлэх болсон нь буруу. Яагаад гэвэл
түүнийг ард олон санаачлан хэрэг­жүүлээгүй. Төр засгаа солих, хойд хөрш улсаас хөндийрүүлэх
гэсэн бодол тэр үеийн жирийн иргэдэд огт байгаагүй. Харин гадаадаас буюу Манж-Го,
Япон, Төвдөөс өдөөн турхирсан гэмт үйлдэл гэд­гийг олон баримт бичгээр нотлох байна.
Бослогыг Банчин богдын заавраар Монгол Улсын дотоодод Ёнзон хамба Лувсанхаймчиг
гэг­чийн удирдаж байсан “Эсэргүү төв” гэдэг байгууллага залж чиглүүлж байсан юм
билээ. Энэ төвийн гол бүрэлдэхүүн болох 26 хүний 14 нь Түвд хүмүүс буюу гадаадын
тагнуул байсан юм билээ. Энэхүү Ёнзон хамба Лувсанхаймчиг нь VIII Бог­дын гурав
дахь багш гэх нэрээр 1916 онд Монголд ирсэн тагнуул. Тэрбээр хөдөө нутаг руу өөрийн
хүмүүсийг явуулж төр, засгийн эсрэг сурталчилгаа хийлгэж, Шам­балын дайн хийх, шар
цэрэгт энгийн ард иргэдийг нууцаар элсүүлж эхэлсэн байдаг. IX Банчин богдоос нууц
утгатай таван захи­дал авч, наймаа хийх нэрээр Замын-Үүд рүү хүн явуулж Японы тагнуултай
холбоо бариулдаг байсан байгаа юм. Гол холбоочин нь цорж Б.Содов гэгч байсан бөгөөд
энэ хэрэг 1938 онд илэрч цаазлуулсан юм билээ. Банчин Богдоос ирсэн захидалд “Шамба­лын
дайн” хэмээн нэрлэж  байсан юм билээ. Тухайн
үед монголчууд бүгд шарын шашинтай байсан. Харин Ардын нам шарын шашин дэмждэггүй
байсныг ашиглаж энгийн ард иргэдийг эхлээд шашин шүтлэгийг нь ашиглаж цуглуулж эхэлсэн
байдаг. Шамбалын дайн хэмээн нэрлэгдэж байсан уг тэмцэл хийхийн тулд нууц хэлбэрээр
шар цэргээ цуглуулж байгаад сүүлдээ Ардын намынхан мэдсэн байдаг. Ингээд бүх зүйл
ил цагаандаа гарах үед бослогыг толгойлж бай­сан Равдансамбуу гэх хүн  Ёнзон хамбад бараалхан зааварчилгаа авсан байдаг.
Шамбалын дайнд  шар цэрэг бол гэж тулгаад
зөв­шөөр­сөн хүнийг бууны ам долоол­гож ам өчиг аваад элсүүлдэг бай­сан. Харин бослогод
оролцохгүй бол 30 гаруй төрлийн аргаар тарчлаан амь насыг нь хөнөөдөг байсан байгаа
юм. Эсэргүүцлийн гол зорилго ардын засгийг устгаж Хаант засаглал бий болгох, шашинаар
дамжуулан төр барих гэсэн далд бодлого байсан юм билээ. 1932 оны дөрөвдүгээр сарын
11-д Хөвсгөл аймгийн Рашаант сумын Хялганатын хүрээнд 100 гаруй лам, ардууд зэвсэглэн
босож сум, хамтралын төвийг дайран довтолсноор энэхүү зэвсэгт бослого эхэлсэн.

-Хүмүүсийг 30 гаруй аргаар тарчлаадаг
гэв үү?

-Энэ талаар дэлгэрэнгүй ярих юм бол
жирэмсэн эмэгтэй хүний  хүүхдийг нь зулбуулах,
хөхийг нь огтолж авах, амьдаар нь зүрхийг нь сугалж туг дахих, мөн амьдаар нь халуун
тогоонд шарах, буцалж буй усанд хийж хөнөөх гээд хүний санаанд багтамгүй олон аймшигт
аргаар хөнөөдөг байсан юм билээ. Баянхайрхан сумын эвлэлийн үүрийн дарга Д.Бүрэнжаргал
гэх хүнийг олон хүний нүдэн дээр амьдаар нь шарсан байдаг. Энэ мэтээр 1800 гаруй
хүн тэдний гарт амиа алдсан байдаг. Тэр үед энгийн иргэдэд ямар ч сонголт байгаагүй.
Төр засгийн эсрэг турхирсан тэмцэлд оролцох, хэрэв эсэргүүцвэл аймшигтайгаар там­луулж
үхэх. Тийм болохоор сонголт­гүйгээр шамбалын дайны шар цэрэг болж бууны хошуу долоож
тангараг өргөдөг байсан байгаа юм.  Ийм аргаар
таван мянга гаруй цэрэгтэй болсон. Цэргүүдийг удирдаж байсан хүмүүс гэвэл эд хөрөнгөө
хураалгасан зэвсэглэсэн чинээлэг ардын аж ахуйтнууд, лам нар, хэргэм зэрэг, эрх
ямбаа хасуулсан хошуу засаг ноёд тайж нар, нам, эвлэлийн гишүүд асан мөн эрүүгийн
оргож, боссон ялт­нууд байсан юм билээ.  Тухайлбал,
Ч.Самбуу Дүвчин, Ц.Жамц, Б.Түгж, Ногоон малгайт Дамдинсүрэн, Бор гэгээн Самдан,
Б.Жамсрандорж, Шадав гэх хүмүүс.

-Тэд яаж буу зэвсэгтэй болсон юм
бэ?

-Эсэргүү бослогын цэргүүдэд ямар ч
зэвсэг байхгүй. Муна, бороохой хутга, цөөн хэдэн буу байсан байгаа юм. Тэгж байтал
ардын намын цэргүүд бослогыг дарахаар ирсэн байдаг. Эхлээд 200 гаруй буу зэвсэгтэй
цэргүүд ирээд ялагдал хүлээсэн. Тэдний бүх зэвсэг тэмцэлд оролцож байгаа хүмүүсийнх
болсон. Гэхдээ таван мянган цэргийн ихэнх нь ямар нэгэн аргаар зугтаах сонирхолтой
байсан. Гэвч бүгд айж байсан болохоор арга буюу байлдаж байсан юм билээ. Цахиур
буу, хурдан буугаар ихэнх нь зэвсэг­лэсэн байна лээ. Хэдхэн сарын дотор шар цэргүүд
хүчээ авч Мон­голын төр засгийг эвгүй байдалд оруулсан. Хэрэв цаг хугацаа алдвал
бүр эвгүй байдалд орох учир цэрэг, зэвсгийн хүчээр бослогыг дарсан байдаг.

-Онгоц, танк, хурдан буугаар зэвсэглэсэн
цэргүүд бороохой барьсан энгийн ардыг бүсэлж байгаад л буудаж гарсан гэдэг байх
аа?

Монголчуудыг гаднынхан дотор нь хагалан
бутаргаж хоо­ронд нь дайтуулчихсан байхгүй юу. БНМАУ-ын төр, Засгийн газар, Монголын
Ардын арми болон Дотоодыг хамгаалах газрын цэр­гийн ангиуд ЗХУ-ын цэргийн ангиуд,
нисэх отряд, хуягт танкийн хэсэг оролцсон. Д.Өлзийбат, Б.Намсрай, Ж.Малж, Ц.Гиваапил,
Сайд А.Содном нар цэргийг удир­даж удаа дараа байлдсан байдаг. Хамгийн сүүлд Д.Өлзийбатын
отряд ялсан юм билээ. Ингэхдээ 1300 цэрэг, Р-1 нисэх онгоц-3, Р-5 нисэх онгоц-10,
5 танк, 10 хуягт машин, пулемётаар дарсан байдаг. Цэрэг, энгийн ардууд зэрэг нийтдээ
1800 гаруй хүн босогчдод алагд­са­наас 407 хүний зүрхийг амьдаар нь сугалж,
1200 гаруй хүнийг 30 гаруй аргаар тамалж алсан. Гад­нын­хан монголчуудыг хооронд
ингэж турхирч байлдуулж олон хүн амиа алдсан юм. Харин бослогод оролцсон 1500 гаруй
хүн амь үрэгдсэн бөгөөд тулалдаанд 500 гаруй хүн, цэргийн шүүхээр 612 хүнийг буудсан.
Нийтдээ 4200 хүн алагдсан. Бослого тэмцэлд оролц­сон хүмүүс хэлмэгдсэн. Тэднийг
гаднынхан анх шашин шүтлэгээр нь ашиглан итгүүлж дараа нь хүчээр элсүүлж цэргээ
болгосон. Харин Монголын төр тэднийг буудан хөнөөсөн шүү дээ. Ингэж л Монголын ард
түмэнд уй гашуу авчирсан шамбалын дайн дууссан юм. Мөн ч олон хүнийг хэлмэгдүүл­сэн
байдаг.

-Энэ бослогын үеэр ард иргэд танк
хүлсэн гэдэг байх аа?

-Тиймээ. Архангай аймгийнхан энэ бослогоос
хойш Танк хүлдэ­гийнхэн гэсэн хоч авсан байдаг шүү. Тэр үед танк унаж явсан хүн
нь Дорнод аймгийн харьяат сүүлд Хөдөлмөрийн баатар болсон Төмөр. Харин буу сумлагчаар
нь нэрт эрдэмтэн Хөдөөгийн Пэрлээ гуай байсан юм билээ. Тэгсэн танкаа тавиад явсан
хойгуур нь сур, гэрийн бүслүүр зэргээр хүлсэн байдаг. Тэгсэн нөгөө  хүлсэн танк­ны гэрэл нь ассан байгаа  юм. Тэр үед нутгийн залуус танк сур, хялга­сан
дээсээр хүлж байхыг нь хараад зогсож байсан эмгэн гүзээ шар тос асгаж байгаад шатаа
гэж хэлж байсан гэнэ лээ.  Үүнээс үүдэн Архангай
аймгийнхан танк хүлдэ­гийнхэн гэх болсон юм.

-Тэр үед гадаадаас турхирсан гэдгийг
төр засаг мэдэж байсан юм болов уу. Ёнзонхамба нарын талаар хэр судалсан бэ?

-1932 онд ардын төр, засгийг зэвсгийн
хүчээр устгаж, хаант засаг байгуулах, шарын шашныг ман­дуу­лах, Монголыг ЗХУ-аас
хөндий­рүүлж, Хятад, Төвд, Япон улсын эрхшээлд оруулах зорилготой байсан ажиллагаа
нурсан. Ёнзон Хамба Ц.Лувсанхаймчиг нэгэн мэдүүлэгтээ “Ёнзон миний бие энд сууж
байхад Монголын дээд талын цорж, хамба нар болох ихсүүдээс ирж элдэв олон янзын
эсэргүү бүлгэм байгуулахыг хүссэнд би өөрийн дураар зөвшөөрөн удир­даж байсан…
бузар муухай ажлыг хийсэн тул гэмшивч барахгүй. Иймд миний бие нэгэн муу ажлыг хийсэн
тул ямар ч ял хүлээмой” гэсэн байдаг. Түүнийг 1990 оны найм­дугаар сард цагаатгасан.
Би хувь­даа цагаатгах ажлыг кампаничлан, буруу зөвийг нь зааглалгүй бөөн­дөж хийсний
улмаас Ц.Лувсан­хайм­чиг, Б.Содов нарыг ял завшуулсан гэж үздэг хүн. Түүхдээ ингэж
гоомой хандаж яав ч болохгүй. Энэ мэт хүмүүсийн гэмт үйлдлийн улмаас эсэргүү босло­гын
явцад хоёр талаас 6000 хүн амиа алдсан. Улс төрийн хэлмэг­дүүл­лийн дараа орох их
хохирол. Энэ чинь Халх голын дайнд амь үрэгдсэн монгол хүний тооноос 25 дахин, чөлөөлөх
дайныхаас 600 дахин их гэсэн үг. Бусдын түлхээ­сээр монголчууд биенээ устгасан эмгэнэлт
явдал. Ёнзонхамба дотоод яамныханд амь гуйж батал­гаа гаргасан өргөдөл хуучин бичгээр
өгснийг нь би олж үзсэн. Амийг минь өршөөвөл Монгол Улсын төлөө тагнуулын үүрэг
гүйцэт­гэнэ гэсэн агуулга ч тэр өргөдөлд байна лээ. Түүн дээр гарын үсгээ зурж,
хувийн тамгаа дарсан байсан.

-Та Улсын дээд шүүхэд Ёнзонхамба,  Б.Содов нарыг цагаатгасан шийдвэрийг цуц­луулах
гэж өргөдөл гаргасан гэсэн үү?

 -Өвгөн ах нь түүхийг гуйвуулах ёсгүй, үнэн мөнийг
нь хойч үедээ хэлж өгөх ёстой гэсэн бодолтой өдий хүрч яваа хүн. Тиймээс Ёнзонхамба
Ц.Лувсанхаймчиг, Б.Содов нарыг цагаатгасан шийд­вэрийг цуцлуулахаар Улсын дээд шүүхэд
хандсан. Хөдлөшгүй  баримт, ахмад хүмүүсийн
дурсамж яриа зэрэг үгүйсгэж боломгүй гэрчлэх материал байна. Байсаар байхад тэр
бүхнийг нухацтай судлалгүйгээр цагаатгасан нь уучилж болшгүй алдаа. Энэ алдааг залруулах
ёстой. Тэгэхгүй бол Монголын ард олныг төр, засгийнх нь эсрэг турхирсан бослого
хөдөлгөөн гараагүй, түүнийг удирддаг төв байгаагүй, үүнд гадаадын гар хөл оролцоогүй
гэж үзсэнтэй адил хэрэг болно. Цагаатгах ажлын нэр хүндэд ч муугаар нөлөөлнө гэж
үзэж  байна.

-Шамбалын дайн гэх шар цэрэгт албан
хүчээр элссэн хүмүүс бүгд хэлмэгдсэн. Тэдний талаар  яригдахгүй явсаар өдий хүрч байна?

-Тиймээ. Ардын армийнхан руу буу шагайхгүй
бол өөрсдийг нь буудчих гээд эргээд зугтаах гэхээр бослого зохион байгуулсан хүмүүс
буудаж хороох гээд хадны завсар хачуулагдсан халиуны зулзага шиг л байсан юм билээ.
Олон мянган хүнийг хэлмэгдүүлснийхээ төлөө Монгол Улсын төр засаг, эрх баригч байсан
МАХН / МАН/ ард түмнээсээ уучлалт гуйсан шиг гуйх хэрэгтэй гэж бодож байна даа.  Мөн залуу хойч үедээ түүхийн үнэн зөв ойлголт,
мэдлэг хүмүүжил олгох талаар шийдвэр гаргахыг 1932 онд амь нас, эрүүл мэнд, ахуй
амьдралаар хохирсон хүмүүсийн ар гэрийнхнийг төлөөлж хүсэн хүлээж байна.

 Э.ХҮРЭЛБААТАР

-АЛТНЫ ТАТВАРЫГ ХӨНГӨЛБӨЛ ДОЛЛАРЫН НӨӨЦ 2.1 ТЭРБУМААР НЭМЭГДЭНЭ-

Долларгүй яана аа, ханш нь ч өгсөөд
хэрэг алга аа гэж хүн бүр л бол­гоомжилж байна. Гурав­хан са­рын дотор төгрө­гийн
ханш нь хорин хувь уначихсан Монгол гэдэг улсад гадаадын хөрөнгө оруулалт гэж гавьтай
юм орж ирэхгүй байгаа.  Дээр нь “Чингэс” бондоос
бос­госон хэдэн доллараа зам энэ тэрд зарж үрээд эхэлчихсэн.  Тэгэхээр дол­­ларын нөөц багасах нь тодорхой.
Тэр хэрээр долларын ханш өсөх нь зах зээлийн хууль. Дол­ларын хомсдлоос гаргаж мэдэх
нэг хуулийн төсөл УИХ-д ороод ирчихсэн. Алтны худалдаанд ил тод байдлыг бий болгох
тухай хуулийн төслийг уг нь бол ийм тайл­бартай­гаар УИХ-д оруулж ирсэн юм. Хууль
тогтоогчид удах­гүй хэлэлцэх эсэхийг нь шийднэ. Улстөрчид сүү­лийн үед “Энэ хуулийг
Рио Тинтод зориулсан болохоор батлаад яах юм” гэх хардангуй үгийг давтамжтай унагах
бол­лоо. Сүүлд гэхэд УИХ дахь МАН-ын бүлгийн дарга Н.Энхболд “Зас­гийн газар Оюу
толгойд татварын хөнгөлөлт эд­лүүлдэг учраас дахин татвар хөнгөлөлт эдлүү­лэх шаард­лагагүй
гэж МАН-ын бүлэг үзэж бай­на” гэж ирээд баахан юм ярив. Эрхэм гишүүн мэдэх­гүйдээ
ингэж яриад байна уу, эсвэл мэдсэн хэрнээ ултөржиж, албаар ийм юм асуудал сөхсөн
үү, мэдэхгүй. Ямартай ч эдийн засаг талаас нь яаж ч харсан хэтэр­хий гэнэн тайлбар.

Алтны худалдаанд ил тод байд­лыг бий
болгох хуулийн төсөлд татварын хөнгөлөлт эдлүүлнэ гээд тусгачихсан. Алтнаас авах
ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр өнөөдөр таван хувь бай­гаа. Төсөл батлагдвал
татварын энэ тоо 2,5 хувь болж буурна. Бас өсөн нэмэгдэх нөөцийн төл­бөрийг тэглэх
асуудал яригдаж буй. Гэхдээ энэ хөнгөлөлтийг алтаа Мон­голбанкинд тушаасан аж ахуйн
нэгж эдэлнэ. Нэг ёсондоо алтныхаа нөө­цийг нэмэгдүүлэх гэсэн бодлогын хүрээнд яриад
байгаа төсөл л дөө. Хэр­вээ алтны сал­барын­хныг одоо яриад байгаа шиг дэмжчихвэл
54.2 тэрбум тонн алт тушаана гэж алт олборлогчид ам­лаад бай­гаа.  Энэ хэрийн алтыг багаар бодоход л 2.1 тэрбум ам.дол­лар.
Алт бол доллар. Тэгэхээр эдийн засагт яалт ч үгүй  нөлөөлөхөөр бодлогын дэмжлэг хэлэлцүүлгийн өмнөх
шатандаа байна.

Одоо УИХ дахь МАН-ын бүлгийн дарга
Н.Энх­болдын үгэнд бяцхан тод­руулга хийе. Мань эр “Рио” энэ хөнгөлөлтөд хамрагдчихна
гэж хар­даад байгаа. Оюу толгойд зориул­сан хууль гэсэн мэссэжийг олон нийтэд өгөөд
буй. Өнөөдөр Оюу толгойн баяжуулах үйлд­вэрээс зэсийн баяжмал гарч байгаа. Зэсийн
баяж­малын хувьд  дотроо алт, мөнгөний тодорхой
хольц­той. Зэсийн баяж­мал гэж цул юман дотор алт, мөнгө гэсэн  элемент холилдоод байж байгаа гэсэн үг. Түүнээс
биш зэс нь тусдаа, алт нь бас тусдаа гараад ирэхгүй.

Оюутолгойн зэсийн баяжмалыг худалдаа­ла­хад
алт, мөнгөний орц ямар байгааг нь эхлээд тогтоодог. Алт, мөнгөнийх нь үнэлгээг ялгаж
тооцоод баяжмалынхаа үнэлгээн дээр нэмдэг юм. Ухаан­даа Оюу толгой баяж­малыг нь
авах гэж байгаа хүнд  “Танайд өгч байгаа манай
зэсийн баяжмал дотор төчнөөн тонн алт, мөнгө байна. Алт, мөнгө­ний одоо­гийн ханш
тэд байгаа. Бид энийгээ нэмээд  худалдана”
гээд үнээ тохир­дог. Дараа нь баяжмалаас цэвэр алт, мөнгө гаргаж авах хүртэл ямар
зардал гарахыг нь тооцож, тэр өртгийг нь хасч байж эцсийн үнээ гаргадаг. Зэсийн
баяж­малын худал­дааг энгий­нээр тайлбарлавал нэг иймэрхүү процесстой.

Зэсийн баяжмалаас  бусад эрдэс шиг  ашигт малтмалын нөөц ашиг­ласны төлбөр гэж таван
хувийн татвар авдаг. Нэг зүйлийг тодотгож хэлэхэд манайд ашигт малт­малын нөөц ашигласны
төлбөрийг баяж­малын борлуулсан үнээс авдаг. Баяжмалын үнэ дотроо алт, мөн­гөнийх
нь үнэл­гээг нэмээд оруул­чихаж байгаа болохоор “Рио” алт, мөнгөндөө таван хувийн
татвар төлж байна гэсэн үг. Тэгэхээр татва­рын 2,5 хувийн хөнгө­лөл­төд аль ч талаас
нь хар­сан хамраг­дахгүй. Ганц зэсийн баяжмал дээр ч биш цайр зэрэг бусад баяжмал
дээр ч хэрэгтэй элементийнх нь үнэлгээг нэмж тооцдог. Энэ бол дэлхийн худалдааны
жи­шиг.  “Рио” ч тэр жишгээр явж байгаа. 

Харин Оюу толгой дээр зэс хайлах үйлдвэр
барьж, алтыг нь ялгаад  Монгол банкинд тушаах
гэж байгаа бол одоогийн яригдаж буй алтны тат­варын хөнгөлөлт “Рио”-д хамаатай болоод
ирнэ. Тийм бол ингэж хардах бүрэн үндэстэй.

УИХ дээр одоо яриг­дах гэж байгаа
хуулийн төсөл  бол алтны шороон болон үндсэн
ордын цэ­вэр алт үйлдвэрлэгчдэд зориулсан бодлогын дэмж­лэг. Цагтаа 24 тонн алтыг
нэг жилд олборло­чихдог байсан Монгол Улс Гэнэтийн аш­гийн тат­ва­рын хууль гарснаас
хойш зургаан тонн алт олборлодог болж хувир­сан. Үнэн хэрэгтээ олбор­лосон алтны
ихэнхийг  хулгайгаар хил давуулсан байдаг.
Энэ алдааг засах зорилготой хуулийн төс­лийн хэлэлцэх эсэхийг УИХ ирэх долоо хоногт
шийднэ.  Хэрвээ энэ хууль батлагдвал ирэх
онд алтны нөөц ашигласны төлбөрт төсөвт орж ирэх байсан 155.7 сая ам дол­лар алтныханд
үлдэнэ. Үүний хариуд манай улс валютын нөөцөө 2.1 тэр­бум ам.доллараар нэм­нэ. Чингэс
бон­дын мөн­гийг бараг хоёр нуга­лахаар их мөнгө.

Ц.БААСАНСҮРЭН

Ерөнхий сайд Н.Алтан­хуяг сая Дорноговь
аймагт ажиллаад иржээ. Тэнд Чойр-Сайншанд-Замын-Үүд чиглэ­лийн авто замын нээлтэд
оролцлоо. Тэр далимдаа Замын-Үүдэд өрнөж байгаа бүтээн байгуулалтын ажил­тай танилцаж
байгаа нь зураг­таар гарав. Үүнийг нь харж байхад гол горойм нэг зүйл байлаа. Яасан
гэхээр тэнд өрнүүлэхээр төлөвлөсөн бүтээн байгуулалтын ажил яагаа ч үгүй байна.
Өнгөрсөн хавар гуравдугаар сард байна уу даа, Ерөнхий сайд Замын-Үүдэд очсон юм.
Тэнд­хийн ажил байдлыг нүдээрээ харж, иргэдтэй нь уулзаж, ажиллаж амьдрахад ямар
хүндрэл бэрхшээл байгааг нь чихээрээ сонссон.

Энэ үеэр иргэд  олон зов­лон тоочиж байлаа. Замын-Үүдийн хилийн
цэсийг шинэч­лэн тогтоохгүй бол энэ давчуу жижиг суманд хүмүүс нь баг­тал­цахаа
байлаа. Гадна, дот­ноос нийлсэн 20 гаруй мянган хүн энэ суманд чихцэлдэн амьдарч
байна.  Дээрээс нь мал бэлчих газаргүй болчи­хоод
малчид үгээ хэлж байна. Хилээр ачаа зөөдөг том оврын автомашины жин нь тэд байх
ёстой, хэмжээ нь ийм байх хэрэгтэй гэсэн стандарт тогтоогоод өгчихсөн нь Замын-Үүдийнхэнд
дарамт болж байна. Энэ стандартад нь нийцүүлэхийн тулд хүмүүс амьдралаа залгуулдаг
маши­наа тайрах бил үү, яах билээ гээд тэвдэж байгаа тухай Ерөнхий сайдад дуулгаж
байсан юм. Хил гаалийн хяналт, шалгалтгүй нэвтэрч чаддаг “Гаальтай машин”-ы үйлчилгээ
хэрээс хэтэрсэн гэдэг хов ч Засгийн газрын тэргүүнд ирж байв. Хавар дөрөвдүгээр
сар гарахаар боомтын хилээр 8000 гаруй хүн, 1500 гаруй тээврийн хэрэгсэл дамжин
өнгөрдөг учраас хүмүүсийн ачаа тээш 20 хүртэл хоногоор саатах нь юу ч биш гэдгийг
Замын-Үүдийнхэн ярьж байлаа.

Энэ бүхнийг сонссон Ерөн­хий сайд
асуудал бүрээр газар дээр нь арга хэмжээ авсан. Хил гаалийн нэвтрүүлэх чадварыг
сайж­руу­лахын тулд тавьж байгаа шинэ терминалыг зурга­дугаар сарын 1-ний дотор
дуусгаж, хүлээлгэн өгье.  Замын-Үүд дээр оочер
дараа­лал үүсгэж,  олон хоно­гоор саатдаг
гол бараа болох  цементийн тээвэрлэлтэд зохицуулалт
хийе. Үүнээс гадна хил гаалийн үйл ажиллагааг шуурхай болгох үүднээс  Замын-Үүд боомтод олон улсын ложистикийн төв байгуулъя.  “Гаальтай машин” гэгддэг үйл ажиллагааг тас­лан
зогсоохын тулд хилийн шалган нэвтрүүлэхийн рент­ген хэсгийг бүрэн камержуул­на гэлээ.
“Замын-Үүдийг  жишиг сум болгох бүтээн байгуулалтыг  өрнүүлье. 
Дав­чуу сумыг тэлье. Зам харгуйг нь өргөтгөе. Улсын төсвөөс 15 тэрбум төгрөг
гаргая” хэмээн лүндэн буулгав. Энэ мөнгөөр сургууль, цэцэрлэг, соёлын төв, спорт
цогцолбор барья. Замын-Үүд сумыг ногоон байгууламж болгоё. Орон нутгийн зам, эрчим
хүч, шугам сүлжээний дэд бүтцийг сайжруулъя, хил гаалийн үйлчилгээг чанаржуулъя
гэх мэтээр зарлигдаж, хариуцсан хүмүүст нь үүрэг өгөөд Улаан­баатар руу буцаж байлаа.

Тэгэхээр Ерөнхий сайд сая зөвхөн замын
нээлтэд оролцох гэсэн юм биш. Үндсэн­дээ хавар өгөөд явсан  үүрэг даалгаврыг нөхдүүд хэр биелүүлж байна,  ямар бүтээн байгуулалт бий болж вэ гэдгийг шалгахаар
очсон хэрэг. Харамсалтай нь туй­лын хангалтгүй үр дүн түүнийг угтсан нь даанч яав
даа гэмээр байлаа. Төрийн ажилд яасан их хүнд суртал гаргаж,  хүйтэн сэтгэлээр хандаа вэ гэж дуу алдмаар юм.  Н.Алтанхуяг сайдын хавар хөрөнгийг нь шийдээд,
захиж захиж  явсан Соёл, спорт хүний хөгжлийн
төвийн барилгын ажил  дөнгөж 40 хувьтай байна.  “Фронт гейт” гэдэг компани сайхан ордон босгоно
гэж амлаад төсвөөс 5.8 тэрбум төгрөгийг алгаа тосоод авсан. Гэтэл жилийн дараа ийм
царайтай сууж байна. Хэлж байгаа тайлбар нь “Хүйтний улирал эхэлсэн учраас  Замын-Үүдийн 
зуур­магийн узелийн ажил зогс­чихсон. Тэгээд бидний ажил баларчихлаа” гэдэг
үг байв. “Арвис интернэйшнл” гэдэг компани байна. Замын-Үүдэд  100 ортой эмнэлэг барьж байгаа аж.  Тэд “энэ эмнэлгээ ашиглалтад оруулъя гэж бодож
байгаа бол дахиад мөнгө өг” хэмээн Ерөнхий сайдын чихнээс хонх уяад зогсч байгаа
юм байх.  За ийм байдаг юм байж. Тэгвэл 960 хүүхдийн шинэ сургуу­лийн барилга
юу болж байна гэтэл  гүйцэтгэл нь яагаа ч
үгүй 50 хувьтай байна гэнэ. Эдгээр компаниуд улсаас мөнгө авчи­хаад өнгөрсөн зуны
гур­ван сар юу ч хийлгүй, дээшээ харж “хэвтэцгээсэн” нь эндээс тодорхой байна.

 Замын-Үүдийн боомтыг өргөтгөх хүрээнд тавьсан шинэ
зам,  барилгын ажил нь дууссан мөртөө ашиглалтад
ороогүй.  Том оврын автома­шиныг гаалиар шалган
нэвт­рүү­лэх тоног төхөөрөмжийг суурилуулсан хэрнээ нэг ч ашиглаагүй. Яасан гэсэн
чинь тухайн үед хилийн зурвас хоорондох хүнд даацын авто­машины замаа тавиагүй байсан.
Замаа тавьж дуус­гаад шалган нэвтрүүлэх тоног төхөөрөмжөө ажиллуулах гэтэл тохиргоо
нь алдагдчих­сан гэнэ. Хамгийн инээдтэй нь тоног төхөөрөмжөө суури­луу­лах газраа  тохижуулах гэтэл арван сая төгрөг дутчих­сан хэмээн
Гаалийн ерөнхий газрын дарга О.Ганбат санаа зовсон шинжгүй ярьжээ.   Үнэндээ ажил хийж сураагүй хүмүүс тайлбар л хийж
чад­даг.  Ажил хийх биш тайлбар тавих аргаа
тэд эрж хайдаг. Энэ зарчмаараа бодож бо­дож олсон тайлбар нь арван сая төгрөг дутсан
асуудал байлаа. Тэгвэл арван сая төгрөг захын гаалийн бай­цааг­чийн халааснаас гарах
мөнгө биз дээ. Үүгээрээ тэд­нийг авлига авдаг гэж байгаа юм биш. Хуримтлуулсан цалингаа
үзэхэд л нэг битгий хэл нэлээд хэдэн арван сая төгрөг гарч таараа. Байг гэхэд гаалиар
бараа оруулж ирэх­дээ төлсөн нэг иргэний татва­рыг улсад тушаалгүй  түр зээлээд тохижилтын ажлаа дуусгачихаж болно.
Болгоё гэвэл өдөр шөнөгүй мөнгө эргэлдэж байдаг гаалийн­ханд болохгүй юм байхгүй.
Харамсалтай нь тэдэнд төрд ажиллах өөриймсөг сэтгэл алга. Монгол Улсын хөгжлийг
ийм л шаар шавхруунууд, улс төрийн хүчнүүд 90 
жил хойш нь чангаалаа. Гэтэл загасчны тосгон гэгддэг байсан Син­гапур, ядуусын
орон байсан Солонгос улс биднээс түрүү­лээд яаж хөгжсөнийг харж байна уу. Ингээд
бодохоор гомдмоор санагдаж байна.

Гаалийн даргын дээрх дургүй хүргэм
тайлбарт Ерөн­хий сайд бухимдаж  “Та нар өнгөрсөн
хавар намайг ирэ­хэд ачааны автомашины ачиж яваа зүйлийг  нэвт хар­даг рентген аппарат суури­луул­на. Үүний
тулд автозам­тай болмоор байна. Тэгвэл  Замын-Үүд
дэх автомашины түгжрэл арилна” гэж хэлээд өчнөөн тэрбум төгрөг аваа биз дээ. Одоо
юу яриад байгаа юм” гээд загнаж байна лээ. Гэхдээ Ерөнхий сайд арай түргэдчихсэн.
Тэдэнтэй хариуцлага ярьж, нээрэвтээд яадаг юм. Зүгээр л Ч.Улаан сайдтай хариуцлага
тооц. Яагаад гэвэл наадуул чинь МАХН-ын Улааны торгон цэргүүд шүү дээ.  Ажлаа хийж чадахгүй байгаа гаалийн дар­гаа тэр
халах ёстой.  Түрүүнд миний нэрлэдэг Син­гапур,
Солонгост аз болоход Улаан сайд шиг хүмүүс бай­гаа­гүй учраас хөгжил нь хур­дан
байсан юм. Харин манайд коммунист ч юм шиг, үгүй ч юм шиг  юу нь ч 
мэдэг­дэхгүй МАН угшилтай МАХН гэдэг нам 90 жил төрийн толгойд зайдагнасан
учраас бид шавар шалбаагнаасаа гарч чадаагүй. 

Цаанаа нэг хөшүүн, ажил хийх авьяасгүй
гомдмоор сонин зан чанар энэ намын гишүүдээс харагддаг. Тэд чангалах гэсэн юм аа
“Хуу­лийн дагуу шийд” гээд л цо­хоод байдаг. Хуулиар яваад яагаад ч бүтэхгүйг нь
мэдсээр байж бүтээхгүй гэсэн зүйлээ “Хуулийн дагуу л” гэдэг.  Өөрт ашиггүй зүйлдээ, тус болох­гүй гэсэн хүндээ
тэд  ингэж л хэлдэг.  Энэ зарчмаараа улсын ажлыг явуулж байна.  Түүний тод жишээ нь гааль. Гаалиар ямар ч түгжрэлгүй
ачаа бараа орж ирэх нь Мон­гол Улсад ашигтай болохоос гаалийнханд ашиггүй. Хил дээр
ачаа аль болох саатаж, оочер дараалал үүсгэж л байвал гаалийн байцаагчдад хэрэгтэй.  Тийм ч учраас аваад өгсөн тоног төхөөрөмжийг ажиллуулах
сонирхолгүй гацаачихаад элдэв тайлбар хийж зогсоо  даргаа Ч.Улаан сайд хамгаалаад урдуур хойгуур
нь гүйгээд байна лээ. Бодвол Ерөнхий сайдад заг­нуул­сан гаалийн дарга нь эрхэм
сайдын  танил тал эсвэл хамаатан садан байл­гүй.
Үнэндээ Ч.Улаан сайдын цээжээрээ хамгаалдаг найз нар дарга хийхээрээ яадгийн жишээг
гаалийн Баатараар төсөөлөөд үз. Ч.Улаан сай­дын үй зайгүй найз тэрээр эцэстээ ард
түмний мөнгөөр гараа угааж, улсад гарз хохи­рол учрууллаа гээд  авлигын хэргээр  шоронд суусан. Гэвч  өдгөө гэм зэмгүй хүн гэртээ гарчихсан байна. Ийм
байд­лыг давтах гээгүй юм бол Засгийн газрын тэргүүн та эхлээд танхимын сайдтайгаа
хариуцлага ярь. Нэг агент­лагийн даргыг сайдын хэм­жээнд авчирч харьцаад асуу­дал
ярьж жижгэрэхийн оронд  Ч.Улаан сайдтай учраа
ол.  Ажлаа хийж чаддаггүй гаа­лийн даргаа
халах шийдвэр гаргатал нь түүнийг загна. 
Тэгэхгүй бол өнөөдөр арван саяын тайлбар тавиад  сууж байгаа нөхдүүд  хойтон таныг очиход 20 сая төгрөг нэхээд хийсэн
ажилгүй зогсч байна шүү.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

МҮОНТ-ийн зарим ажил­чид телевизийнхээ
захирал Ч.Даваабаярыг ажлаас нь чөлөөлүүлэх тухай өргөдөл гаргасан. Өргөдөл гаргасан
ажил­чид Ч.Даваабаяртай  хол­боотой гэх баримтуудыг
дэлгэж “…Олон нийтийн төлөөлөл болж МҮОНРТ хэмээх их айлын галыг маналцаж яваа Үндэсний
зөвлөлийн эрхэм гишүүд та бүхэн “ухна, ишигний зовлонг ойлгохгүй” гэсэн зүйр үгийг
бодолцон, со­нирхлын зөрчлийн хууль хийгээд одоо хэрэгжиж буй бусад хууль журмаа
эргэн харж, Ч.Даваа­баярыг ажлаас нь чө­лөөлнө гэдэгт итгэлтэй байна. Уг асуудлыг
аж­лын тав хоногийн дотор шийдвэрлэхгүй бол бай­гууллагын нэр хүнд хийгээд хамт
олны эрх ашгийн үүднээс тэмцэх болно” гэсэн.

Өчигдөр МҮОНРТ-ийн Үндэсний зөвлөл
ху­рал­даж, энэ талаарх асууд­лыг хэлэлцсэн юм. Үндэсний зөвлөлийн ху­рал 11.00
цагаас зар­лагд­сан. Гэтэл МҮОНТ-ийн өргөдөл гаргасан гэх сэтгүүлч, дарга нар өглөө­нөөс
авахуулаад энд тэнд цугларч өөр өөрсдийнхөө хүрээнд ху­ралджээ. Тэд байдал эв­гүй
тийшээ эргэж байгаа учир үлдсэн ажилчид буюу дахин 150 гаруй хүний гарын үсгийг
яарал­тай цуглуулах хэрэгтэй хэмээн гарын үсэг цуглуу­лах ажил өрнүүлж бай­гааг
тэндхийн эх сурвалж ярьсан юм.

МҮОНРТ-ийн Үндэс­ний зөвлөлийг зохиолч,
сэтгүүлч Л.Пүрэвдорж дар­галдаг. Харин гишүү­дээр нь Үндэсний аюул­гүй байдлын зөвлөлийн
Стратегийн судалгааны хүрээлэнгийн захирал Д.Ганбат, “Эрдмийн унд­раа” цогцолбор
сургуу­лийн багш Д.Гоошоохүү, ахмад дипломатч Ц.Гом­босүрэн, Хүний эрх, ард­чиллын
судалгааны тө­вийн тэргүүн, Хэлцэл хууль зүйн товчооны захи­рал, хууль зүйн ухаа­ны
доктор С.Цэрэндорж,  Дашчойлин хийдийн хам­ба
лам Ч.Дамбажав.

Мөн “Үндэсний шуудан” сони­ны ерөнхий
эрхлэгч Б.Ганболд, Төрийн шагналт Д.Сосорбарам, Төрийн шагналт, Төрийн шагналт зохиолч,
сэтгүүлч Б.Цэнддоо, “Борол­дой” студийн захирал С.Мягмар, “Эй Би Ай”  хүрээлэн­гийн захирал Ш.Бат­цэцэг, Аялал жуулчлалын
тогт­вор­той хөгжил төвийн тэргүүн, “Аялал Жуулчла­лын Тогтвортой хөгжил” сэтгүүлийн
ерөнхийлөгч Д.Ган­төмөр, Монго­лын залуу­чуу­дын холбооны ерөн­хийлөгч А.Мөнхбат,
Ирээдүйг аврах хөдөлгөөний тэр­гүүн, Монго­лын олон ангит кино компанийн захирал,
Монголын хэвлэл мэдээл­лийн байгууллагын ажилтнуудын үйлдвэрчний эвлэлийн холбооны
ерөнхийлөгч Ален Арман, Канад улс дахь Мон­гол Улсын Элчин сайдын яамны нэгдүгээр
нарийн бичгийн дарга Ц.Зоригтбаатар нар ажилладаг юм байна.

Үндэсний зөвлөлийн эдгээр 15 гишүүнээс
өчигдрийн хуралдаанд 11 нь иржээ.

Ингээд хуралдааны үеэр Үндэс­ний зөвлөлийнхөн
юу ярьс­ныг тоймлон хүргэж байна. Хурал­дааны эхэн хэсэгт өргөдөл гаргасан уран
бүтээлч, сэтгүүлчдийн төлөө­лөл оролцож үгээ хэлсэн юм.

-Сэтгүүлч Л.Цагаандалай “Манай хамт
олны зүгээс өргөсөн өргөх бичигт дурдсанчлан Ч.Даваа­баярын ашиг сонирхлын зөрчил
мөн хамт олонтой харьцахдаа том телевизийг удирдан авч яваа захирал хүний хувьд
наад захын ёсзүйн хэм хэмжээ алдагдсан гэх шалтгаануудаас үүдэн цаашид хамтарч ажиллаж
чадахгүй” хэмээн яагаад өргөх бичиг гаргасан талаараа тайлбарлав. Мөн “Энд нэг юм
нэмээд хэлэхэд бидний хамт олонд харамсалтай байна. Манай телевизийн захирал биднийг
бай­гуул­лага дээрээ дотоод асуудлаар ярилцаж байхад өчигдөр оройноос (20-ны оройг
хэлэв.) эхлэн хэвлэл мэдээлэлд албан ёсоор мэдээлэл хийж, байгууллагынхаа нэр бүхий
уран бүтээлчдийг ямар нэгэн баримт үндэслэлгүйгээр олон сая төгрөг идсэн гэх мэтээр
үзэгчдийн өмнө, олон нийтийн өмнө байгуул­лагаа, өөрийнхөө удирдлагад ажилладаг
уран бүтээлчдээ шууд гүтгэн доромжилсон ийм үйл ажиллагаа болсон явдалд бид бүхэнд
маш их харамсалтай байна” гэсэн юм.

Л.Пүрэвдорж дарга “Нэг хүн гурван
минут л ярьдаг юм шүү. Үндэсний зөвлөлийн гишүүд хүртэл тэгдэг юм” гэж сэтгүүлч
Л.Цагаандалайд сануулаад “Өөр ярих хүн байна уу” гэв. Ингээд уран бүтээлчид
ярьж эхэллээ.

-Олон дарга нартай ажиллаж үзсэн,
олон сайхан хамт олонтой байж үзсэн. Гэхдээ өнөөдрийнх шиг ийм байдалд хүрч байсныг
үзээгүй. Маш их харамсч байна. Энэ бол хэдхэн хүний хоорондоо муудалцсан зүйл гэж
бодохгүй байна. Энэ хүмүүс, хамт олны дундаас яриад байгаа юмнууд бол худлаа, хэн
нэгэнтэй өш хонзон бодсон ч юм уу, хувийн сонирхлын үүднээс ярьж байгаа зүйл гэж
огт бодохгүй байна. Энэ бүхнийг маш баримттайгаар гаргасан. Үүнийг зөв эерэгээр
хүлээж авах болов уу гэтэл олон жилийн түүхтэй телеви­зийн хамт олныг маш эвгүй
бай­далд оруулж байна л даа. Өчигдөр, уржигдраас эхлээд хүмүүсийн нүүрийг харахад
өмнөөс нь ичмээр байдалд оруулж байна. Энэ олон хүмүүсийг дайрч доромжилж, тэр олон
сайт, мэдээл­лийн хэрэгслүү­дээр ингэж байгаад харамсч байна. Тийм учраас үүнийг
Үндэсний зөвлөл маш нухацтайгаар авч үзээд хамт олны гаргасан хүсэл­түүдэд хүндэтгэл­тэйгээр
хандана гэдэгт найдаж байна.

–Уран бүтээлийн дөрөв­дүгээр
нэгдлийн дарга М.Эрдэнэ­бат: Ер нь бол Ч.Даваабаяр гэдэг захирал МҮОНТ-ийг
удирдан авч явах ямар ч ёс зүйгүй хүн. Энэ бүхэн нь өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд
ажиглагдлаа. Харилцааны ямар ч соёлгүй, урлаг соёлын ямар ч мэдрэмжгүй. Сүүлийн
үед хэвлэл мэдээллээр шинэчлэл хийж байгаа мэтээр цалин цуух, байгууллагыг идэвхижүүлэх
гэж байгаа мэтээр олон нийтэд мэдээлэл өгөөд бай­гаа юм. Энэ бол ямар ч үндэс­лэл­гүй.
Энэ бүхэн дороосоо уран бүтээлийн алба, нэгжид байгаа бид бүхний гаргасан санал
санаа­чилгыг бүр тодруулж хэлбэл, Соё­лын гавьяат зүтгэлтэн Золжаргал, Ариунжаргал
найруулагч, Прог­раммын хэлтсийн дарга Оюунчимэг нарын бодож боловсруулаад хийж
байгаа үйл явцыг мэдээллийн хэрэгслүүдээр өөрчлөлт шинэчлэл хийх гэсэн чинь тодорхой
хэдэн хүний эсэргүүцэлтэй тулгарлаа гэж ярьж байгаад харамсч байна.

Энэ бүгдийг бид бүхэн дороо­соо санаачилж,
өдөр тутмын ажлыг явуулж уран бүтээлчдийн санал санаачилга байсан юм шүү гэдгийг
хэлэх гэсэн юм гэв.

Гэтэл сэтгүүлч Л.Цагаандалай,

-Би тайлбараа гүйцээгээд хэлчихье
гэтэл Зөвлөлийн дарга Л.Пүрэвдорж,

-Чи сая ярьсан ш дээ гэлээ. Гэсэн
ч Л.Цагаандалай шаард­лагыг хүлээж авалгүй үргэлжлүүлж ярьж гарлаа. Тэрээр “Өчигдөр
хэсэг бүлэг хүмүүсийг шалгахаар болж байгаа гэсэн үндэслэлтэй юм яриад байгаа юм,
олон нийтийн мэдээл­лийн хэрэгслээр” тэгтэл Л.Пүрэв­дорж дарга,

-Чи өөрийнхөө тухай ярих гэж байна
уу гэвэл,

-Үгүй ээ, би тэр нөгөө “Адуучин” тэмцээний
талаар ярих гэж байна гэчихэв. Гэтэл зөвлөлийн гишүүд Л.Цагаандалайд хандан “Үндэс­ний
зөвлөлийн дарга юм ярьж байхад та шууд босоод яриаг нь таслаад энэ чинь яаж байгаа
юм. Тэртэй тэргүй таныг хүмүүс сонсч байхад хүнийг хүндэл л дээ” хэмээн зөвлөлийн
хуралд хүндэтгэлтэй хандахыг хатуухан хэлэв.

Уран бүтээлчдийн тайлбар үргэлжиллээ.

-Үндэсний телевиздээ ажил­лаж байгаа
юу гэхэд “Тийм ээ” гэж хүн рүү нүүр бардам хардаг байсан бол одоо харж чадахаа байчихлаа.
Үнэндээ энэ дотор ажиллаж байгаа хүмүүсийг ингэж хувь хүнийх нь талаас доромжилж,
гарч байгаа тэр сайтуудын мэдээлэл, Ч.Даваабаяр захирлыг хэвлэл мэдээлэлд нөлөө­тэй,
олон мэдээллийн сувагтай хүн гэдгийг нь мэднэ. Олон хүнийг ингэж хувь хүний үүднээс
ингэж байгаад эргээд бид яаж хүмүүстэй харьцаж, яаж нэвтрүүлэг босгож, яаж мөнгө
төгрөгний тухай ярих вэ гэдэг асуулт тавигдаад байна. Одоо шинэ жил болох гэж байна.
Дараа дараагийн том төслүүдээ босгох гэж байна. Биднийг очихоор “Та нар өөрсдөө
хармаалчихдаг юм байгаа биз” гэж хэлэх болов уу гэхээс миний яс хавталзаж байна.
Үнэхээр сэтгэл өвдөж байна. Арай ч ийм юм болчихно  гэж бодоогүй. Өчигдөр бол үнэхээр би яахаа ч мэдэхгүй
шоконд орсон. Хүн бол­гон над руу утасдсан. Энэ маш хэцүү байна. Шинэчлэлийн асуу­далд
нэг юм хэлчихье гэж бодож байна. Бид нар шинэчлэлийг хийх гэж орол­дож байна. Дэлхийн
жи­шиг рүү орох гэж оролдож байна. “ETV” телевизээр явсан мэдээнд “Бид нарыг продюссерын
системд орох гэж байгаа” гэж ярьж байна. Ийм систем гэж байхгүй. Бидний хэн нь ч
ийм юм яриагүй. “МҮОНТ-ийн ажилчид өргөх бичиг барьжээ” гэж байна. Бид ажилчид биш.
Гэх мэтчилэнгээр ерөнхий жижиг юм­наас авахуулаад томоор доромж­лоод байна.

-Би энэ өргөх бичигт гарын үсэг зураагүй.
Миний хувьд ОБЕГ-тай хамтарч хийж байгаа “Нарны жим” олон ангит кинон дээр ажиллаж
байгаа. Манай МҮОНТ “Тусгай салаа”-наас эхлүүлээд олон ангит ийм киног хэд хэд хийсэн.

Удирдлагын арга барил, зохион байгуулалт
муугаас энэ киноны ажил хойшлоод байна. Улсад ажиллаж, улсын олон ний­тийн байгууллагын
уран бүтээлч­дийг ямар нэгэн байдлаар удирдаж чадах чадваргүй. Дандаа хувийн байгууллагад
захиран тушаах, хөөж туух, хооронд нь бие биенийг нь тагнуулах ийм арга барилаар
ажиллаад сурчихсан хүн гэдэг нь харагдаад байгаа байхгүй юу. Энэ хүн буцаад энэ
ажилдаа үлдлээ гэхэд яг телевизийн ажил зогсох юм уу, гацах болчихоод байгаа байх­гүй
юу. Гарын үсэг зурсан хүмүүсээ өршөөж, уучилж чадахгүй. Нөгөө­дүүл нь орж ажлаа
шийдүүлж чадахгүй. Энэ хүнээс болж телевизийн байгууллага гацна.

–Үйлдвэрчний эвлэлийн хороо­ны
дарга Наранцэцэг: Бид Үндэс­ний зөвлөлийн төлөөлөгчид­тэй уулзахдаа захирлаа
хүндэт­гээд Ч.Даваабаяр захирлыг хэвлэл мэдээллийнхнийг өөрөө авчирчих­сан байхад
нь хаалттай хийсэн. Асуудал тогоон дотроо байвал дээр юм болов уу гэж бодож байтал
харамсалтай нь Ч.Даваабаяр захирал маань харин гадагшаагаа задруулчихлаа.

-Нэгдүгээр нэгдлийн дарга Гэрэл: Ер нь энэ хүнтэй цаашид хамтарч ажиллахад хувь хүний характер,
ажлаа удирдаж авч явах чадваргүй, дарамталдаг. Өрөөн­дөө дуудаж оруулж ирж загнадаг.
Тэр бол ажлын төлөө биш. Энэ хүн хувь хүний характераар “Наад хүнийхээ амыг хамхиарай”,
“Ингээ­рэй. Чадахгүй бол чи өөрөө ажлаа өгөөрэй”, “Тэр хүн хурал дээр амаа хамхихгүй
ажлаас нь хална” гэж байнгын удаа дараагийн дарамтыг бидэнд үзүүлж байсан. Энэ маш
хэцүү байдаг. Хоёрдугаарт, та өчигдөр хэвлэл мэдээллийн хэрэгс­лээр ярьж байна лээ.
Хурган дарга, доод алба, нэгжийн дарга нар нь өөрсдөө студи, продакшнтай, хувийн
компанитай. Ингээд гэрээ хэлцэл байгуулаад хувьдаа мөнгө завшдаг. Доод уран бүтээлчдэдээ
мөнгө өгдөггүй гэж хэвлэл мэдээл­лийн хэрэгслээр гарсан байна лээ. Миний тухай материал
ч зураг хөрөгтэйгээ гарсан байна билээ. Би нэр төрөө сэргээлгэхийн төлөө шүүхдэнэ.
Шалгуулахад бэлэн. Энэ асуудал яаж шийдэгдсэн байсан ч бид нэр төрөө сэргээлгэнэ.
Таны энэ алдаа дутагдалтай эвлэрч чадахгүй ээ.

-Уран бүтээлч хүнийхээ хувьд өчигдрийн
хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр гарсан мэдээллийг хараад сэтгэлд юм гогодчихоод
байсан. Ямар муухай юм бэ. Энэ уран бүтээлийн байгууллагыг тэр аяар нь Монголын
нийгэмд шо­роонд хутгачихлаа. Олон жилийн түүхтэй энэ байгууллага, хамт олон, салбарыг
шороонд хутгана чинээ төсөөлөөгүй.

-Энэ хүн хариу мэдэгдэл хийгээд энд
тэнд мэдээлэл өгч болно, эрхийнхээ үүднээс. Гэхдээ энэ бол манай дотоод асуудал,
би энэ асуудлыг хуулийн хүрээнд шийдүүлэх гэж байгаа. Би танд ярилцлага өгөх боломжгүй
байна гээд хэлчихэж болмоор юм гэж харсан. Далан булчирхайгаа тоочоод “Тэр нь ингэдэг”,
“Энэ нь ингэдэг” гэсэн нь ямар дээд зэргийн ёсзүйгүй вэ гэдгийг баталлаа.

-Л.Пүрэвдорж дарга: Л.Цагаан­далай
чи товч түргэн яриарай. Юу тайлбарлая гэнэ ээ. Товч яриарай

-Л.Цагаандалай: Манай  гэр бүлийн хүний даралт нь ихсээд, зүрх нь жаахан
муу л даа. Даралт нь ихсээд ажилдаа яваагүй. Манай хүүхэд сургуульдаа яваагүй. Өчиг­дөр
оройны мэдэгдлээс болоод гээд “Адуучин” УАШТ-ийг хэрхэн зохион байгуулсан талаар
товч хэлтэл Л.Пүрэвдорж дарга “Өөр ярих хүн байна уу. За байхгүй бол Ч.Даваабаяр
ярь” гэв.

-МҮОНТ-ийн захирал Ч.Даваа­баяр “Сайн
байцгаана уу. Нэг дэх өдрийн өглөөний хурлын дараа М.Наранбаатар даргатай өрөөнд
нь уулзаад сууж байтал тав, зур­гаан телевиз дагуулаад өөрсдөө орж ирээд өргөх бичгээ
бариад Ч.Даваабаяр гэдэг нөхөр ийм, ийм юм байна. Энэ хүнийг ажлын тав хоногийн
дотор ажлаас нь чөлөөл гэж уншаад орон даяар цацсан. Гурав хоног харлаа, тэвчлээ.
Өчиг­дөр яалт ч үгүй хэвлэлийн бага хурал хийлгэлээ. Ер нь байгуул­лагад юу болоод
байгаа юм. Миний өгсөн ярилцлага, бичиж өгсөн тайлбарт бүх юм тодорхой байгаа. Үүн
дээр хэлэх миний үг бол энэ байгууллага яагаад хохирчихов. Энэ байгууллагыг би юугаараа
хохироочихов оо гэдэг нь хууль эрхзүйн хүрээнд л яригдах ёстой байх гэж бодож байна.
Тийм учраас надад өөр хэлж ярих, өөрийгөө өмгөөлөөд байх юм алга аа. Тий­мээс гишүүд
маань өөрсдийнхөө эрхийн хүрээнд асуудлаа хэлэл­цэж шийдвэрлэнэ биз ээ. Баяр­лалаа”
гэлээ.

–МҮОНР-ийн захирал Л.Цэрэн-Очир: Захирлууд мөнгө төгрөг иддэг гэж баахан ярьсан. Надад хувийн студи алга (зарим захир­луу­даас
хувьдаа студи, продакшнтай эсэ­хийг нь асууж байлаа) гээд Ч.Даваабаяр дарга ойлголтын
зөрүүтэй мэдээлэл гаргаж байгаа гэв.

-МҮОНРТ-ийн Үндэсний зөв­лө­лийн
гишүүн, Төрийн шагналт Д.Сосорбарам: Үндэсний
зөвлөл­дөх хороо энэ асуудлыг шийдэх­гүй. Шүүх хурал шиг юм асуугаад байх ч шаардлага
ч байхгүй. Би зүгээр шууд л бодлоо хэлэхэд ийм байна. Энэ Ч.Даваа­баяр бол өөгүй
хүн байна гээд энд тайлбар ирсэн байна. Эсэргүүцэж байгаа хүмүүс бас л ажлаа сайн
хийж байсан өөгүй хүмүүс. Өөгүй баахан хүмүүс хоорондоо маргалдаж байна л даа, миний
харж байгаагаар. Тэгэ­хээр би Үндэсний зөвлөлийн гишүүн бус байхдаа МҮОНТ энэ тэрийг
анзаарч байхад өөгүй хүний тухай биш харин бүр ужигарсан тийм газар болчихсон юм
байна гэдгийг л хардаг байсан, уран бүтээлч хүнийхээ хувьд. Үндэсний зөвлөлийн хорооны
гишүүн болс­ноос хойш би энэ телевизийн элдэв нэвтрүүлэгт орохоос татгалз­даг байсан.
Яагаад гэвэл Үндэсний зөвлөлийн гишүүн байж энэ телеви­зээр их хэмжээгээр их гарах
эрх байхгүй гэж үздэг. Миний бод­лоор МҮОНТ-ийн дотроо ярих зүйлийг та үүдээр нь
дэлгэчихсэн л байхгүй юу. Миний санаа зовж байгаа юм юу вэ гэхээр бүх юм дууссан.
Одоо ичээд ч хэрэггүй, та нар. Та нарын өмнөөс ичиж байгаа юм юу вэ гэхээр ийм мэргэжлийн
өндөр түвшний сэтгүүлчид зиндаа нь арай өндөр байх хэмжээний хүмүүс ийм юм яриад
сууж байна гэдэг бол ертөнцийн онигоо. Энэ онигоогоо та нар яаж арилгах ёстой юм
бэ гэхээр шууд шүүхэд ханд. Үүнийг Үндэсний зөвлөлдөх хороо шийддэг ч юм биш. Энэ
бол цагийн гарз. Шууд шийдвэр гаргаад энийг хал тэрийг ингэ гэх хууль эрхзүйн үндэс
байхгүй.

Ч.Даваабаяр ч шалгуул. Та нар ч шалгуул.
Аудитын шалгалт орохоор юм гардаггүй байхгүй юу. Энд нэг л бугшмал юм байгаад байгаа
юм. Өнөөдөр радио, телевизийг удирдаж байгаа дарга нь гэнэт л алга болох уу (Ерөнхий
захирал М.Наранбаатарыг хэлэв.). Гэхдээ өвчин зовлон хэлж биш хийсч ирдэг гэдэг.
Гэхдээ энэ өдөр утсаа авахгүй алга болно гэдэг цаана нь нуугдмал юмтай л байгаа
байхгүй юу. Тийм учраас та нар энэ ужигаа өөрсдөө арилга. Яаж арил­га­даг юм бэ
гэхээр шүүх байгаа ш дээ. Өөрсдийгөө шалгуул. Тэр 200 хэдэн сая төгрөг идсэн, уусан
нь үнэн байна уу. Үндэсний зөвлөл­дөх хороон дээр орж ирээд цаг бараад байх шаардлага
байхгүй. Ажлаа хий. Ч.Даваабаяр шалгуул. Ч.Даваабаяр ч та нарыг шалгуулаг. Аяндаа
илэрнэ. Энд бүгд өөгүй хүмүүс хүрч ирээд ярьж байгаа нь ажил хэрэг ч биш, хов. Ийм
зиндаа­ны сэтгүүлчид хов яриад. Энийгээ боль. Би хувь хүнийхээ хувьд, эр хүнийхээ
хувьд Үндэсний зөвлөл­дөх хорооны гишүүний хувьд гэж үзнэ үү, падгүй. Би хувь хүнийхээ
хувьд та нарт ингэж л хандаж хэлнэ. Бидний дунд, уран бүтээлч хүмүү­сийн дунд ийм
яриа баймгүй бай­гаа юм. Зүгээр л энэ байгуул­ла­гын нэр төрийг хөөдчихсөн юм байна.
Та нар ч бас тав зургаан телевиз дагуулж орж ирсэн нь бас л буруу зүйл. Та нар яваад
шал­гуул. Хур­дан шийд. Болдоггүй юм бол та нар сайн дураараа огцор. М.Наран­­баатар
чинь алга байна. Та нар гомдлоо гарга, шалгуул, тогтоо гүйцээ. Өөр юм байхгүй. Одоо
телевиз, радиогоор сүйд болоод байх хэрэг байхгүй. Хэвлэл мэдээллээр хэрэлдээд ч
хэрэггүй. Тэгвэл бүр онигоо шүү. Гомдлоо өгөөд урдах ажлаа хий. Нэг бай­шинд амьдарч
байгаа хүмүүс гарч орохдоо хөмсөг зөрөлдөөд, аягүй бол гар зөрчих гээд байх хэрэггүй.
Өнөөдөр М.Наранбаатар дарга нь өөрөө алга байна ш дээ. Ямар шийд гарах юм. Байсан
бол ондоо юм ярина. Энэ телевиз дунд их бугшмал юм байгаа нь ингээд нотлогдож байгаа
байхгүй юу. Тэсрээд одоо дэлбэрч байна хэмээн ярилаа. Энэ үеэр хурлын танхим чимээгүй
болж, хүмүүс түүний яриаг анхааралтай сонсч байв.

Ингээд Үндэсний зөвлөлдөх хороо хаалттай
хуралдсан юм.

Манай сонины дугаар шил­жих
мөчид МҮОНРТ-ийн Үндэс­ний зөвлөлийн хурал шийдвэр гаргаж, ирэх сарын 2-ны даваа
гаригт ээлжит бус хуралдаанаа хийхээр болжээ. Тэр хүртэл идэж, уусан гэгдээд байгаа
нөх­дүү­дийг зохих газруудаар нь шалгуулж, дараа­гийн хурал­даанд М.Наранбаатар
захирлыг заавал байлгахыг үүрэгд­жээ. Өчигдрийн хурал­даанд ерөн­хий захирал М.Наран­баатар
“Одоо очлоо” хэмээсээр байгаад сүүл­дээ утсаа ч аваа­гүй алга бол­жээ. Хаалттай
хуралдааны үеэр түүнд арга хэмжээ авах тухай санал хэд хэдэн удаа гарчээ. Дараагийн
хуралдаанд Н.Наран­баатарын  талаар авч хэлэлцэ­хээр
болсон юм байна.

Д.ГАНСАРУУЛ

“Аглут” ХХК-ийн захирал А.Дөл удахгүй ашиглалтад орох 150 хүүхдийн багтаамжтай цэцэрлэгийн ажлаа Ерөнхий сайдад танилцуулж байгаа нь

-АЛТАНБУЛАГ ЗАМЫН-ҮҮДТЭЙ 1100 ГАРУЙ КМ ХАТУУ ХУЧИЛТТАЙ АВТО ЗАМААР ХОЛБОГДЛОО-

Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг, Эдийн засаг
хөгжлийн сайд Н.Батбаяр, Сан­гийн сайд Ч.Улаан, Зам тээврийн дэд сайд Х.Ержан тэргүүтэй
алба­ны­­хан Дорно­говь аймгийн Замын-Үүд, Сайншанд зэрэг сумдын бүтээн байгуу­лалттай
танилц­сан юм.

ОХУ-ААС ГАДНА ХЯТАД, СИНГАПУР,
СОЛОН­ГО­СООС ШАТА­­ХУУ­­НАА ИМПОРТОЛНО

Замын-Үүдэд шингэн түлш шил­жү­ү­лэн
ачих байгуу­ламжийн өргөтгөлийн барилга угсралтын ажил үнд­сэн­дээ дуусчээ. Өмнө
нь сар­даа 15 мянга хүрэхтэй үгүйтэй шингэн түлшийг шилжүүлэн ачдаг байсан бол ийн
өргөт­гө­снөөр 40 гаруй мянган тонн болтол нэмэг­дүүлэх боломж бүрджээ. Хэрэв энэ
хүчин чадалдаа хүрч ажил­ла­вал дотоодын шатахууны хэрэг­цээ­­ний­ тэн хагас нь
тус шил­жүү­лэн ачих төвөөр дамжих гэнэ. Шингэн түлшнийхээ 90 гаруй хувийг дан ганц
ОХУ-аас биш Хятад, Сингапур, Солонгос зэрэг бусад улсаас импортлох боломж­той болж
байгаа аж.

Ингэс­нээр “Рос­неф­ьт”-ээс импор­­тол­дог
шатахууны хэмжээ 25 хувь хүр­тэл буурах боломжтой боло­хыг албаны­хан онцолж бай­лаа.
Ерөнхий сайд Н.Алтан­хуяг “Газрын тосоо түүхий чигээр нь Хятад руу гаргаж, тэнд
нь боловс­руулан түлш болгоод эргүү­лээд татаж бай­гаа. Тиймээс бидэнд зайлш­гүй
шингэн түлш шилжүүлэн ачих байгуу­лам­жийнхаа хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх хэрэгцээ
тул­гар­­сан. Үүнийг хугацаанд нь чанар­тай хийж гүйцэтгэсэнд сэтгэл хангалуун байна”
хэмээн ярьж байв.

ЗАМЫН-ҮҮДЭД БҮТЭЭН БАЙ­­­­­ГУУЛАЛТ
ИД ӨРНӨЖ БАЙНА

Замын-Үүдэд бүтээн бай­гуу­лалт ид
өрнөж байна. Тод­руул­бал 960 хүүхдийн сур­гууль, 150 хүүх­дийн цэцэрлэг, 100 ортой
эмнэл­гийн бари­л­га, дулааны цахилгаан станц, цэвэрлэх байгууламжийн ажил ид үргэлжилж
байна. Ус цэвэршүүлэх байгуу­лам­жийн ажил дуусах шатан­даа орсон бол чөлөөт худалдааны
бүс байгуулах төсөл эхлээд удаагүй байгаа юм. 
Сургууль, цэцэр­лэг, эмнэ­лэг, дулааны цахил­гаан станцын байгууламжуу­дыг
ирэх хавар ашиг­лалтанд хүлээлгэж өгөх гэнэ. Барилгын ажил хуваарийн дагуу хэвийн
үргэлжилж бай­гаа хэмээн гүйцэтгэгч компа­нийн удирд­лагууд уламжил­сан юм. Гүйцэтгэлээ
хянуулж, да­раагийн шатны санхүүжилтээ авахаар олон дарга нарын үүд сахиж, бага­гүй
хугацаа алддаг гэж компанийнхан ярьж байсан. Засгийн газрын тэргүүн ч энэ асууд­лыг
нааштайгаар шийд­вэ­р­­лэн, хүнд суртлыг халахын төлөө ажиллана гэдгээ мэдэг­дэв.
Хятадаас Монголын Зас­гийн газар 300 сая ам.дол­ла­рын хөнгөлөлт­тэй зээл авс­наас
58 сая ам.доллар буюу 90 гаруй тэрбум төгрөг нь Замын-Үүдийн энэ бүтээн байгуу­лалтад
“шингэж” байгаа аж. 

Н.АЛТАНХУЯГ: ГААЛИЙНХАНД ҮҮГЭЭР
МАШИН ГАРГАХ СОНИРХОЛ АЛГА

Замын-Үүдэд 2011 онд улсын төсвийн
хөрөнгө оруу­лал­таар том оврын автома­шиныг шалган нэвт­рүү­лэх тоног төхөөрөмжийг
суури­луул­сан хэдий ч одоогоор нэг ч ашиглагдаагүй байна. Учир нь тухайн үед хилийн
зурвас хоорон­дох 11 км хүнд даа­цын автома­шины зам бариг­даагүй байсан аж. Харин
энэ жил тус замыг барьж дуус­гаад суурилуулсан тоног төхөө­рөм­жөө ажиллагаанд оруу­лах
гэтэл ашиглаагүй удсан учраас зарим тохиргоо нь алдагджээ. Түүнчлэн арваад сая төгрөгийн
тохи­жил­тын ажил дутуу байгаа аж. Суурилуулж өгсөн компани нь Бээжинд төвтэй Хятадын
ком­па­ни бөгөөд мэргэжилтнээ ирүүлэх хүсэлт өгчихөөд бай­гаа гэнэ. Ерөн­хий сайд
Н.Алтанхуяг энэ байдалд ихэд сэтгэл дундуур байгаа­гаа нуусангүй. Тэрээр “Хонх нь
бай­хаар дамар нь таг, дамар нь дуу­гарахаар хонх нь таг гэдэг л болж байх шив дээ.
Үүнийг бари­хад гурван тэрбум төгрөг зарцуулсан. Ажил­лах­гүй, ашиг­лахгүй болохоор
ямар хэрэг байх вэ. Өнгөр­сөн хавар ирэ­хэд “Бид ачаа­ны автомашины тэвшин дэх зүйлсийг
явуут дунд нь хардаг рентген аппарат суурилуу­лчи­хаад авто замтай болохыг хүлээж
байна. Замыг нь тавиад өгчихвөл Замын-Үүд дээрх автомашин урсга­л түгжрэл энэ тэр
арилах гээд байна” гэсэн. Замтай болгоод өгсөн чинь суури­луул­сан тоног төхөөрөмж
нь ажиллахгүй болчихдог. Ерөө­сөө гаалийнханд үүгээр машин гаргах сонирхол алга.
Дээр нь ийм ч ажил нь дутуу, түүнийгээ ч хийгээгүй гээд шалтаг тавина. Гурван тэрбум
төгрөгөөр бүтээн байгуулалт хийчихээд ашиг­лах гэхэд 10 сая төгрөгийн тохи­жил­тын
ажил нь дутуу гэдэг чинь юу гэсэн үг вэ. Тэгж яривал орон нутгийн чинь төсөвт зөвхөн
хилээр гарч орох иргэдээс авдаг 1000 төгрө­гийн хураамж сардаа 50-60 сая төгрөг
болдог шүү дээ. Тэр мөнгийг захиран зарцуулах эрх нь орон нутагт бий. Мөн­гөгүй
гээд шалтаг тоочихын­хоо оронд болгоё, хийе, бүтээе гэсэн эерэг сэтгэлгээ­тэй баймаар
байна” гэсэн юм. Ирэх сарын 1 гэхэд тус тоног төхөөрөмжийн тохиргоог нь хийл­гэн
ашиглаж өгнө хэмээн холбог­дох албаныхан Ерөн­хий сайдад амлалаа. Ерөн­хий сайд
ч тухайн үед нь амлалтандаа хүрсэн эсэхийг шалгахаа сануулав.

ЗАМЫН-ҮҮД САЙНШАНД, САЙНШАНД ХАМРЫН
ХИЙД ЧИГЛЭЛИЙН ХАТУУ ХУЧИЛТТАЙ АВТОЗАМЫГ НЭЭЛЭЭ

Ерөнхий сайдыг Дорно­говь аймагт ажиллах
үеэр хоёр ч чиглэлийн авто замын албан ёсны нээлт болсон юм. Үүнд Замын-Үүд Сайншанд
чиглэлийн 116 км, Сайншанд Хамрын хийд хоорон­д 42 км хатуу хучилттай авто за­мыг
тус тус албан ёсоор нээсэн юм. Замын-Үүд Сайншандыг хатуу хучилттай авто замаар
хол­босноор Замын-Үүдээс Алтан­булаг боомт хоорон­дын 1100 гаруй км авто зам бүрэн
хатуу хучилттай болж байна. Энэ нь Европ Азийг холбосон Азийн авто замын сүл­жээний
хам­гийн дөт зам болж байгаа­гаараа давуу юм. Энэ 116 км авто замын нийт өртөг нь
35 сая ам.доллар.  Азийн хөгжлийн банк­ны
буцалт­гүй тусламж болон зээлийн санхүү­жилтээр China machinery industry
construction компани ийн барьж ашиглалтад оруулжээ.

Харин Сайншандыг Хам­рын хийдтэй
42 км хатуу хучилт­тай авто замаар холбо­сон нь аялал жуулчлалын чухал ач холбогдол­той
аж. Нийт 16.5 тэрбум төгрөгийн өртөг бүхий тус замын гүйцэт­гэгчээр нь ӨМӨЗО-ы
“Хинчан” барилга угсралтын компани, “За­мын битум” компа­нитай хамтран ажил­ла­жээ.
Аялал жуулчлалыг хөгжүү­лэхээс гадна байгаль орчинд чухал ач холбогдол­той гэдгийг
Зам тээврийн  дэд сайд Х.Ержан онцолж байсан
юм. Тэрээр экологийн тэр дундаа хөрс­ний эмзэг бүтэцтэй говийн хувьд Хамрын хийдийг
үзэж сонир­хохоор жуулчин, сүсэг­тэн олон шороон замаар тоос татуулан давхицгаа­даг
асан “хэцүү” цаг ард хоцор­сонд талархаж байгаагаа уламжилсан юм.

М.УУГАН-ЭРДЭНЭ

УИХ-ын дарга З.Энх­болд өчигдөр
“TV5” те­ле­визийн “УИХ-ын дар­га ба иргэд, сэтгүүл­чид” нэвтрүүлэгт орол­цож цаг
үеийн асууд­лаар ярилцлаа. Уг нэвтрүүлэгт “Өдрийн сонин”, МҮОНРТ,  “ETV”, 
“TV5”, “Eagle” теле­визийн сэтгүүлчид бо­лон  Хан-Уул дүүргийн иргэд оролцсон юм. Энэ­хүү нэвтрүүлэг
арваннэгдүгээр сарын 26-нд буюу анхдугаар Үндсэн хууль баталсан өдөр олон нийтэд
хү­рэх ажээ. Сэтгүүлч­дийн асуултад УИХ-ын дарга З.Энхболд хэрхэн хариулсныг бүрэн
эхээр нь хүргэж байна.

-УИХ ирэх оны төс­вөө баталлаа.
Төсвийн тухайд УИХ-ын гишүүд янз бүрийн байр суурь­тай байна. УИХ-ын дар­гын хувьд
ямар дүг­нэлт өгч байгаа вэ?

-Төсөв батлах гэдэг бол УИХ-ын тухайн
жи­лийн хамгийн чухал ажил байдаг. Өнөө жил энэ чухал ажлынхаа ард хуу­лийн хугацаандаа
багтаж гарлаа. Олон шинэлэг зүйлийг хийсэн учраас өнөө жилийн төсөвт гом­долтой
хүмүүс их байгаа. Засгийн газрын хувьд төсвөө их тануулсан. Олон обьектын хөрөнгө
оруулалтыг царцаасан учраас барилгын компа­ниуд ч их дургүй байгаа. Олон жил явж
ирсэн зар­чим нь өөрчлөгдсөн. Урьд жилүүдэд УИХ цаг хуга­цаанд хавчигдаад хүссэн
болгонд нь мөнгө өгдөг байсан. Өнөө жил энэ байдлыг халлаа. Үүнийг иргэдэд тайлбарлах
зорил­гоор гишүүд хөдөө явж эхэлсэн. Нэг үгээр хэлбэл хүмүүсийн олон жил тогтсон
зарчмыг өөрч­лөн гомдолтой үл­дээж,  төсвийг
шат ша­танд нь нээлттэй хэлэлцсэн.

-Улсын төсвийг хэ­лэлцэх үеэр байнга
ша­хам гардаг нэг шүүмж бий. Тэр нь батлагдсан төсвийн хэрэгжилтэд УИХ хяналт тавьж
байх. Гэтэл УИХ энэ ажлыг хийж чаддаггүй гэдгийг Төсвийн байнгын хороо­ны дарга
хүлээн зөв­шөөрсөн. Харин та УИХ-ын даргын хувьд ямар бодолтой байдаг вэ?

-УИХ-ыг Засгийн газ­рынхаа халаасанд
орсон гэх мэтээр хэлж байна. Өнөөгийн байдлаар УИХ бие дааж үйл ажиллагаа явуулж
буй нь харагдаж байгаа. Жишээлбэл, ирэх жил дарга нарын гадаад, дотоод томилолтыг
хас­сан байгаа. Ингэснээр төсөвт хэмнэлт гарна. Гаргасан хэмнэлтээрээ сургууль,
эмнэлэг, цэцэр­лэгийн барилга барина. Тэр бүү хэл зарим сал­барын хөрөнгө оруулалт
тэр чигээрээ хасагдсан. Тухайлбал, МХЕГ, Гаалийн ерөнхий газрын хөрөнгө оруулалтыг
тэг болголоо. Үүнд сайд нар их дургүй хандаж байгаа. Энэ нь УИХ Засгийн газ­раа
хянаж чадаж байна уу, үгүй юу гэдгийн ха­риулт болно. Ийм зарч­маар олон асуудлыг
шийд­сэн. Сайд нар дургүй байна гэдэг нь УИХ хийх ёстой ажлаа хийж байна гэсэн үг.

-“Том төрөөс ухаа­лаг төр рүү”
гэсэн уриаг Ерөнхийлөгч гаргаж тави­лаа. Өнөөдөр бүх эрх мэдэл УИХ дээр төвлөрч
байна. Ухаалаг төртэй болохын тулд та юуг чухалчлах вэ?

-Улсын төсөв батлагд­саны маргааш
“Том төрөөс ухаалаг төр рүү” гэсэн уриаг дэвшүүлсэн хурал болсон. Улсын төс­вийг
арваннэгдүгээр сарын 15-нд батлахдаа “Том төрөөс ухаалаг төр рүү” гэсэн ажлыг хийчих­сэн
байгаа. Жишээлбэл, МХЕГ-ын олон тэрбум төгрөгийн төсөв хэрэггүй гээд хассан. Энэ
байгуул­лага ирэх жил татан бууг­дах гэж байгаа учраас төсвийг нь хассан гэсэн үг.
Мөн ирэх жил Гаалийн ерөнхий газрын хөрөнгө оруулалтаар баригдах бүх ажлыг хассан
байгаа. Яагаад вэ гэвэл гааль дахиж өөрийн гэсэн хө­рөнгөтэй байхгүй. Боом­тын захиргаа
гэж бай­гуулаад бүх хөрөнгийг нь шилжүүлж байгаа. Тэгээд Боомтын захиргаа тэр гаалийн
барилгыг нь барих уу үгүй юу гэдгийг нь шийдэх учраас хасах юм. Хамгийн гол шинэч­лэл
нь УИХ дээр төсвөөр дамжиж хийгдэнэ. Ши­нэчлэл хийх хүсэлтэй, хүслээ биелүүлж байгаа
байгууллагуудыг урам­шуулж төсөв тавина. Эс бөгөөс “уучлаарай” гэдэг зарчмыг энэ
Их хурал хийж байгаа. Цаашид сайжруулах олон асуу­дал бий. Мянган хүнтэй суманд
гурван зуун хүний суудалтай соёлын төв барих шаардлага байна уу, үгүй юу гэдгийг
асууна. Ингэхгүйгээр бүх сумын төв адилхан Соёлын төв­тэй байх ёстой гээд төсөв
тавиад байтал мянган хүнтэй суманд 300 хүний суудалтай Соёлын төв баригдаж байна.
Тэгэхээр төсвийн мөнгөн дээр ухаа­лаг төрийн хамгийн эхний шийдлүүд орчих­сон явж
байгаа юм. 240 обьектын 200 гаруй тэр­бум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтыг төсөвт цар­цааж
тэг болгосны учрыг олох гээд байгаа юм. Таг­нуулын  ерөнхий газрын байшинг барьж дуусга­хад дахиад
л олон тэрбум төгрөг шаардаж байна. Үүний оронд тэр барил­гыг худалдаад хуучин бай­шиндаа
багтвал ямар вэ гэдэг асуудлыг л ярьж байгаа. Ерөнхийлөгчийн ярьсан ухаалаг төрийн
зарчмууд энэ УИХ-аар хийгээд явж байна.

-Гишүүдийн мөнгө гэгддэг нэг тэрбум
төг­рөгийн асуудал далд утга руугаа орчихсон юм шиг. Гишүүдийн тэр­бум төгрөг танагдсан
уу?

-Өнгөрсөн 2012 оны УИХ-аас эхлээд
үүнийг болиулсан. Учир нь АН-ын сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрт “… гишүүд тө­сөвт
мөнгө суулгаж өөрийн­хөө нэрээр тууз хайчилдгаа болих хэрэг­тэй” гэж үзсэн.  Хамгийн эхлээд УИХ өөрөөсөө мөнгө хэмнэсэн. Гурван
тэрбум зургаан зуун ар­ван долоон сая төгрөгөөр тоног төхөөрөмж буюу чуулганы танхим,
байн­гын хорооны дөрвөн заа­ланд телевиз, санал ху­раах төхөөрөмж, хурууны хээгээр
ирц бүртгэдэг аппа­рат зэргийг авахаар байсан. Энэ бүгдийг бу­цаа­сан. Дараагийн
хас­сан мөнгө нь Үндсэн хуу­лийн Цэцийн мэдээллийн технологи цахилгаан хан­гамжид
төсөвлөгдсөн байсан 1.7 тэрбум төгрөг байгаа. Есөн гишүүнтэй Цэц 1.7 тэрбум төгрөгөөр
компьютер авч болохгүй. Энэ мэтээр бүх байгуул­лагуудын мөнгө хасагдаж байгаа. Мөн
улс даяар 1.1 их наяд төгрөгийн хөрөн­гө оруулалт хийгдэж бай­на. Үүнийг бүх тойрогт
хувааж үзвэл их хэм­жээ­ний мөнгө болно. Гэхдээ УИХ-ын гишүүний орол­цоо байхгүй
болж бүх эрх мэ­дэл Засгийн газарт шил­­жиж байгаа. Ийм заагийг энэ Их хурал тодорхой
болгосон.

-Сая төсөв хэлэлцэ­хэд Монгол Улсын
өрийн босгыг 60 хувь хүргэх гэсэн ч дэмжлэг аваагүй. Ер нь байдлыг ажиглахад улсын
төсөв урсгал засвар хийгээд өнгөрдөг. Харин томоо­хон бүтээн байгуулал­тыг эхлүүлж
чаддаггүй. Саяын энэ шийдвэр бүтээн байгуулалтыг хязгаарлаж байгаа юм шиг харагдаж
байна?

-УИХ гадаад өрийг өнөөгийн хуулинд
байгаа түвшингээс хэтрүүлэхгүй байхаар шийдсэн. Энэ хууль УИХ-ын гишүүдийн гуравны
хоёр хувийн саналаар гардаг учраас бид МАН-ын гишүүдийг яаж ч чадалгүй зөвшөөр­сөн.
Уг нь Засгийн газрын мөрөөдөл нь хоёр тэрбум ам.доллар гаргах бай­сан. Гэхдээ зээлгүйгээр
амьдар гэж хэлж байгаа учраас өөр яах ч арга байхгүй. Өрийн босго 40 хувь гэдэг
тоо хоёр зүй­лээс хамаарч байгаа. Жил бүр гадаад өрөө төлж байгаа. Тэр хэмжээ­гээр
өрийн хэмжээ багасч байна. Мөн ДНБ жилд багадаа 10, ихдээ 15 хувиар өсч байгаа учраас
энэ завсраар бонд гаргах боломж нээгдэнэ. Гэхдээ энэ нь тэрбум ам.долла­раар хэмжигдэхээр
их байж чадахгүй.

-Нийгэмд болохгүй, бүтэхгүй байгаа
бүх зүй­лийг УИХ-д улстөр­чид их хэмжээний мөн­гө хаяж орж ирсэнтэй холбон тайлбарладаг.
Сонгуулийн үеийн хөрөн­гө оруулалт, улс төрийн намуудын сан­хүүжилтийн асуудлыг
шийдэхийн тулд хэрхэн ажиллаж байгаа вэ?

-Энэ асуудал Сонгуу­лийн хуультай шууд хол­боотой. Сонгуулийг
их мөнгөөр хийдгийг бо­лиулж байгаа. Шинээр олон зүйлийг хийж эхэл­сэн ч хүссэн
хэмжээнд хүрээгүй. Улс төрийн намын санхүүжилтийг сон­гуулийн хуулинд тусга­сан.
Гэхдээ дахиад сайж­руулж, төгөлдөржүүлэх ажлыг хийж байгаа. Гадаад орнуудад их,
бага мөнгөөр сонгууль явуул­даг зарчимд шилжиж бай­на. Тэгэхээр 2016, 2017 оны сонгууль
мөнгө бага зарцуулсан, зар­цуул­сан мөнгөө хаанаас яаж олсноо тайлагнадаг хуулиар
явна. УИХ, орон нутгийн сонгуулийг тусад нь хийдэг байсныг болиу­лахаар санал оруулсан.
Энэ нь дахиад л мөнгө хэмнэж байгаа юм. 

Айлуу­дад нэг ухуулах хуудас тараахдаа
сум, аймаг, УИХ-д нэр дэвшиж бай­гаа нэр дэвшигчдийг танилцуулсан байхаар тооцож
байгаа. Хэрвээ Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулж чадвал багийн Засаг даргад өрсөлдөгч­дийг
ч тухайн ухуулах хуудсанд багтаана. Ингээд шат шатанд нэр дэвшигч­дийг санал тоо­лох
автомат машин унш­даг байхаар тооцож бай­на. Хичнээн олон сонгуу­лийг нэг өдөр явуулна
төдий чинээ их мөнгө хэмнэнэ гэсэн үг. Ийм ажлуудыг хийж байна даа.

-Төмөр зам гэх мэт том бүтээн байгуулалтаа
яах ёстой болж байгаа вэ?

-Том бүтээн байгуулалтыг төсвөөр хийх
боломжгүй. Үнийн дүн нь хэт их. Ирэх жилийн төсвөөр бид нэг сая ам.доллараар бүтээн
байгуулалт хийхээр төлөвлөсөн. Гэтэл нэг км төмөр замын өртөг нэг сая ам.доллар
болчихоод байна. Тэгэхээр олон км зам төмөр зам тавьж байгаа нөхцөлд хөрөнгө оруулалт
татаж хувийн компаниу­даар бариулж, түүгээрээ мөнгөө төлж болдог хөрөнгө оруулалтын
арга руу шилжихээс өөр аргагүй болж байна.

-Ам.долларын ханшийг ирэх жил
1384 төгрөгөөр тооцсон нь төсөв батлагдсаны дараа ч гэсэн яригдаж байна. Гадаад
өрийг төлсөн тохиолдолд ч энэ байдал нь эргээд төсөвт дарамт болох юм биш биз?

-Ам.долларын ханшийн хувьд түр зуурын
байдал. Доллар бол чөлөөтэй хөрвөж байх ёстой ба­раа. Тиймээс ирэх жилийн орлого,
зарлагаа тооцож байгаа ханшийг нь тодорхойлсон. Харин улсын гадаад өр төлөгдөхөд
илүү төгрөг л урсана гэсэн үг. Ер нь орон сууцны найман хувийн зээлтэй  үүнийг харьцуулж үзээд байгаа юм. Нэг өрх найман
хувийн зээл гарахаас өмнө баруун зүүнээрээ наймаалцдаг байсан. Тэгэхэд хүн байртай
болох магадлал бараг байхгүй байсан. Харин найман хувийн зээл гарснаар иргэдийн
ажилтайд итгэж байгаа учраас банк зээл өгч эхэлсэн. Ямар нэгэн хөрөн­гө барьцаалалгүйгээр
байртай болж байна. Өнгөрсөн хорин жил байр худалдаж авахдаа мөнгийг нь тоолж өгдөг
байсан нь зээлгүй, бонд гаргаагүй Монгол Улсын жишиг. Харин найман хувийн зээл­тэй
хүн бондтой Монгол Улсын жишээ. Ирэх жил МАН-ын бүлгийн саналаар хоёр тэрбум төгрөгийн
бонд гаргахгүй болсон гэдгийг нэг өрхтэй дүйцүүлж үзвэл найман хувийн зээлгүй өрх
гэсэн үг. Уг нь бонд гэдэг хүн айх зүйл бус улс орны хөгжлийг түргэсгэдэг  хэрэг­сэл. Гэхдээ УИХ-ын гишүүд бондын тухай хууль,
Өрийн менежментийн тухай хуулийг гаргасны дараа энэ асуудлыг дахин хэлэлцэж болох
юм гэж үзсэн.

-Авлигажсан төсвийн тухай яриад
эхэллээ. Энэ жилийн төсвийг авлигажсан, авлигажаа­гүй гэж байна. Энэ асуудлыг яаж
харж байгаа вэ?

-Ерөнхий сайд арга ядахдаа авлигажсан
төсөв гэж хэлсэн. Анх гурван тэрбум төгрөгөөр барих тооцоотой байсан обьект өнөөдөр
30 тэрбум болчихоод хугацаандаа дуусахгүй, жил бүр мөнгө нэхээд байхаар нь ингэж
хэлэхээс өөр арга байгаагүй гэдгийг хэлж байна билээ. Үүнийг УИХ тасалж өгөхгүй
бол үргэлжилсээр байх болно. Таслан зогсоох ажлыг УИХ хийсэн. Одоо төсөв хэтэрсэн,
хугацаа хэтэрсэн ажилд хэн ямар буруутайг нь шалгаж байна. Жил бүр төсвийг нь нэмж
өгдөг байсан УИХ буруутай юу, буруутай. Захиалагч нь УИХ-ын зөвшөөрсөн нэг давхар
бай­шинг хоёр давхар болгож өөрчил­дөг яамд, жил бүр мөнгө нэмж авдаг гэрээнийхээ
үүргийг биелүү­лээгүй компани буруутай юу буруу­тай. Энэ олон буруутай хүмүүсийн
хэн нь хариуцлага хүлээх ёстой вэ гэдгийг тодруулсны дараа дууд­лагаар зарах эсвэл
нэмэлт хөрөнгө оруулалт хийж үргэлжлүүлэхийг нь шийднэ. Харин компани буруутай байвал
хар дансанд орж улсын ажил дахиж хэзээ ч авахгүй болно. Бас хар дансанд оруулчихаад
байхад өөр компани байгуулж орж ирээд байдаг явдлыг зогсоохын тулд тухайн эзэмшигчийн
регист­рийн дугаарыг бүртгэлд оруулж өгөх юм. УИХ өөрөөсөө эхэлж алдаагаа засч байгаа.
Дахин цаг хугацаанд хавчигдаж авлигажсан төсвийг баталж өгөхгүй гэдэг дээр бүх гишүүн
санал нэгдсэн.

-Цалин тэтгэврийг нэмэгдүү­лэхээр
200 гаруй тэрбум төгрөг суусан. Үүнийг хэзээ олгож эхлэх бол?

-Засгийн газар төсвийн хуулийг өргөн
барихдаа цалин, тэтгэврийг нэмэгдүүлэх зорилгоор 200 тэрбум төгрөг төсөвлөн оруулж
ирсэн. Хэлэлцүүлгийн үед 35 тэрбум төгрөг нэмж тэтгэврийг ирэх жил 10 орчим хувиар
нэмэхээр болсон. Яг хэзээ тэднээс тэтгэврийг нэмэх талаар санал хураалт явуулаагүй
учраас сайн мэдэхгүй байна. Бод­вол ирэх нэгдүгээр сарын 1-нээс нэмэгдүү­лэх байх.
10 хувийн цалин тэтгэв­рийн нэмэгдэл нь инфляцийн түв­шин­гээс хамааран гарч байгаа
асуудал. Өмнө нь инфляц өсөх бүрт цалин, тэтгэвэр нэмж байсан нь буруу гэсэн дүгнэлтэд
хүрч байна. Цалинг 30 хувиар нэмчи­хээд л дэлгүүр ороход барааны үнэ 30 хувиар нэмэгдсэн
байдаг нь утгагүй тогтолцооных. Үүний оронд инфяцийн түвшин, хөдөлмөрийн, бүтээмжтэй
уяж цалин, тэтгэвэр нэмж байна. 

-Инфляц 10 хувийг зааж бай­гаа
ч бүтээгдэхүүний үнэ 20 ху­виар өссөн нь тогтоогдсон. Тө­сөвт тодотгол хийхдээ цалин,
тэт­гэврийн асуудлыг авч үзэх үү?

-Цалин, тэтгэвэрийг хязгааргүй нэмж
болохгүй. Одоохондоо 100 гаруй мянган төрийн албан хааг­чийн, 100 гаруй тэтгэврийн
насных­ны асуудлыг ярьж байгаа. Гэтэл 1.2 сая хүн ажил хийж байна. Төрийн албан
хаагчдын цалинг нэмээд байхаар хувийн хэвшил чирэгдэнэ гэсэн үг. Цалингийн өсөлт
ийм аюултай. Төрийн албан хаагчдыг харахаасаа илүү нийт эдийн засгаа бодох ёстой.

-Жил бүрийн намар төсвийн бүрдүүлэлт
тасарч тодотгол хийдэг. Бас царцаасан барилгуу­дын асуудлыг шийдэхээр тодот­гол
хийнэ. Эндээс ирэх оны төсөвт хоёр удаа тодотгол хийнэ гэж харж болох уу?

-Төлөвлөсөн экспортоо хийнэ. Гэхдээ
үнийг нь бид хянаж чадах­гүй. Дэлхийн зах зээлд уул уурхайн түүхий эдийн үнэ буурвал
төлөв­лөж байсан орлого буурна. Энэ асуудал төсвийг тодотгох хэмжээнд хүрэх эсэхийг
мэдэхгүй байна. Ер нь төсөвт тодотгол хийх хийхгүйг хэн нэгэн дураараа шийддэггүй.
Юуг баталгаатай хэлж чадах вэ гэвэл төлөвлөгөөт бүтээгдэхүүнээ гадны зах зээлд нийлүүлдгээрээ
нийлүүлнэ.

-Та төсвийг танаж хэрэгтэй зүйлд
нь зарцуулахаар хууль­чилсан гэлээ. Тэгвэл та ирэх жил хэдэн төгрөгийн төсөв зарцуулах
юм бол. Өнгөрсөн жил хэдэн төгрөг зарцуулав?

-УИХ-ын төсөв 2013 онд 17-18 тэрбум
төгрөг байсан. Гадаад томилолтоо буцаан, 20 хүн цомхот­гон, гишүүн сайдын цалинг
Засгийн газарт шилжүүлж 1.7 тэрбум төгрөг буцааж өгсөн. Харин ирэх онд 20 орчим
тэрбум төгрөгийн төсөв төлөвлөгдсөн. Гишүүдийн тойрогт ажиллах мөнгө гэж 2.5 тэрбум
төгрөг нэмсэн урчаас ингэж өссөн.

-Өсөн нэмэгдэх роялтын татварыг
2.5 хувь болгоно гэж ярьж байна. Үүнийг Оюу толгойд зориулсан хууль гэсэн шүүмж
байгаатай та санал хийлэх үү?

-Алтны худалдааны ил тод байдлын тухай
хуулийг хэлэлцэж байгаа. Үүн дотор манай алтны татвар өндөр учраас Монголбан­кинд
тушаахгүй байна. Тиймээс Монголбанкинд тушаавал 2.5 ху­вийн татвар, өөр газарт тушаавал
өндөр татвар төлөх зарчмын асууд­лыг ярьж байгаа. Мөн Оюу толгой хамгийн том алт
олборлогч болчихож байгаа. Оюу толгойн алт Монголд үлдэх хэрэгтэй байгаа юм. Хятадын
төв банкинд орчихвол монгол төгрөгөн дээр гарах гэж байсан эерэг үр дүн юань руу
шилжчихэж байгаа юм. Хятадын татвараас бага болгож байж Оюу толгойн мөнгө Монголд
үлдэнэ гэсэн үг. Гишүүд жилдээ 80 сая ам.доллар авна гэж үзвэл татвар буурахгүй
байх. 80 сая ам.долла­раа алдаад нэг жилд тэрбум ам.долларын алт Монголбанкны подвальд
авах хэрэгтэй гэж үзвэл хууль батлагдах байх. Төгрөгийн ханш ямар байхыг Монголбанкны
подвальд хадгалагдаж байгаа алт тодорхойлдог. Тийм учраас ийм хууль ярьж байна.  

-УИХ-ын гишүүн Р.Амар­жар­гал бүрэн
эрхээсээ татгалзах хүсэлтээ танд хүргүүлсэн. Энэ асуудлыг хэзээ хэлэлцэх бол?

-Р.Амаржаргал гишүүний асууд­лыг УИХ
дэгийнхээ дагуу удахгүй хэлэлцэнэ. Гэхдээ Р.Амар­жаргал гэдэг нэртэй хүн очоод сонгогдчихоогүй.
АН-аас Ерөнхий сайд хийж байсан. АН-аас нэр дэвшүүлсэн, сонгуулийн хуудсан дээр
нь Р.Амаржаргалын нэрийн ард АН гэж тодорхойлсон учраас энэ суудал түүний хувийн
өмч биш. Тиймээс намын бүлэг энэ асуудалд нь “үгүй” гэж хэлсэн байгаа.

-Явах хүнээр ачаа бүү татуул гэсэн
үг байдаг. Бас УИХ-ын бүрэн эрхээсээ татгалзсан хүн Р.Амаржаргал ганцаараа биш.
У.Хүрэлсүх л гэхэд сүүлийн жишээ. Яагаад түүнийг авч үлдэх гээд байгаа юм?

-У.Хүрэлсүхийг явахад МАН-ын бүлэг
кноп дараад гаргачихна билээ. УИХ-д байх хэрэггүй гэж үзсэн юм уу, бид сайн ойлгоогүй.
Харин АН-ынхан Р.Амаржаргалыг байх ёстой л гэж үзэж байгаа. Энэ хүн сонгогчдодоо
амласан амлал­таа биелүүлэх үүрэгтэй. Зүгээр гүйж байгаад УИХ-ын гишүүн болоо­гүй,
Сүхбаатар дүүргийг хөгжүүлнэ гэж байгаад л УИХ-д орж ирсэн.  

-Ирэх жилийн төсвийг илүү чанартай
батлагдах болов уу гэж байтал батлагдахаасаа өмнө тодотгол хийх нь тодорхой бол­сон.
Батлахаасаа өмнө тодотгол хийнэ гэсэн санал гарсанд ямар тайлбар өгөх вэ. Энэ мэт
шалт­гаа­наас бол Р.Амаржаргал ги­шүүн бүрэн эрхээсээ татгалзаж байгаа гэсэн?

-Энэ бол авлигажсан төсөвтэй тэмцэж
байгаа бидний арга. Үгүй бол хуучин шигээ явах боломж байгаа. Хуучин замаараа замнаа­гүй
учраас ийм алхам хийхээс өөр арга байхгүй. Р.Амаржаргал эндээс явчихвал энэ бүхэн
сайхан болчихгүй.   

-М.Энхболд АН-тай хамтар­сан Засгийн
газар байгуулна гэж хэлсэн. Үүнийг улс төрийн ямар тооцоолол дээр үндэслэж хэлсэн
юм бол?

-Манай намын дарга хэлэхдээ “МАН-ын
дарга тийм зүйл яриагүй” гэсэн. Тэгэхээр худлаа үг болж таарч байна.

Л.МӨНХТӨР

Д. Богославский. “Хүн хүний хайр” жүжгийн хэсгээс

-ЖҮЖГҮҮДИЙН ОЛОН НИЙТЭД ЗОРИУЛСАН НЭЭЛТИЙГ ЭНЭ САРЫН 22-24-НИЙ ӨДРҮҮДЭД
“Black box” ТЕАТРТ ХИЙХ ЮМ БАЙНА-

Зураач, найруулагч С.Мяг­марын
“Black box” театр Японы нэрт зохиолч Акатугавагийн “Ши­рэнгэнд”, Францын зохиолч
Э.Инэскугийн “Сандлууд”, Оросын зохиолч Богославскийн “Хүн хүний хайр” хэмээх гурван
жүжгийг тайз­наа тавьж бямба гаригт анхны тоглолтоо хийв. Сонгодог, абсурд, реалист
энэ гурван жүжгийн  ерөн­хий найруулагч, арт
зөвлөх, ерөн­хий зураачаар С.Мягмар ажиллаж, ОХУ-ын Буриадын төрийн шаг­налт, найруулагч
Олег Юмов хамтран ажиллажээ. Үүгээр Мон­голын театр урлагт анхны орчин үеийн театр
үүд хаалгаа нээлээ. Монголчууд бид бултаараа зөвхөн уламжлалт сонгодог театрын үзэгчид
учраас Монголдоо энэ анхных болж байна. Гучин хэдэн оны Бөмбөгөр ногооноос жаран
хэдэн онд эмхэлсэн Дуурь ба­летын, Драмын, мөн Хүүхэд залуучуудын, Хүүхэлдэйн театрыг
хүртэлх ная гаруй жилийг үдсэний дараа модерн театр гарч ирж байгаа нь үнэн хэрэгтээ
Монголын театр урлагт гарч буй хувьсгал юм. “Black box”-ынхон театрын шинэч­лэлийн
бодлогоо зарлаж буй дээрх гурван жүжгийн талаар одоо сонирхуулъя.

БИДЭНД “ҮНЭН” БИЙ ЮУ?

“Black box” орчин үеийн театрын анхны
бүтээл “Ширэнгэнд” жүжиг юуг өгүүлж байна вэ. 
“Бидний амьд­ралд “үнэн” бий юу?” “Эсвэл үнэн үгүй юу?”, “Үнэн гэж чухам
юу вэ”, “Хүмүүс үнэнийг ойлгодог уу” гэсэн асуул­туудыг үзэгчдэд тавьж байна. Акатугавагийн
бүхий л зохиол энэ асуултад төвлөрч байдаг гэж най­руулагч нар нь хэллээ. Уг жүжгийг
орчуулагч Б.Батаагийн орчуулгаар үзэгчдэд хүргэж буй аж.

 Жүжгийн үйл явдалд амьд хү­мүүс үнэнийг хайж, түүнд
үхсэн хүн ч оролцож байна.  Үнэнийг бүгд эрж
хайх боловч хэн нь ч бодит үнэнийг олсонгүй. “Жүжгийг үзээд хэн боловч мэлрэн гайхаж,
амьд­ралдаа эргэлзэх болно. Энэ  эргэл­зээ
л амьдралын хоосон чанарын тухай эргэцүүлэл ажээ. Дандаа гоё сайхан юмны тухай өгүүлдэг
манай сүрлэг бадрангуй урлагийнхан нэгийг бодож, сүрлэг бадрангуй амьдарсаар ирсэн
үзэг­чид нэгийг санах биз ээ” гэж С.Мягмар найруулагч онцоллоо.

Амьдралын баригдашгүй үнэ­нийг, хүний
тодорхой бус мөн чана­рыг онцолсон ийм жүжиг, өөрөө тэр жүжгийн үйл явдалд оролцож
буй мэт мэдрэмж тө­рүүлж, үзэгчдээ жүжигт шууд татан оруулж буй чөлөөтэй дэг най­руулга,
тайз сэлтээр үзэгчид үнэ­хээр ангаж цангажээ. Үзэгчид бид театраас юу хүсч очдогоо
“Black box” орчин үеийн театрт нэг өдөр гурван жүжиг үзэж өнжихдөө илүү тодорхой
мэдэж авлаа.

АБСУРДААР ОРШИХ БИДНИЙ АМЬДРАЛ 

“Black box” театрын хоёр дахь жүжиг
абсурд хөтөлбөр нь энэ өдөр бүгдийг “ангайлгаж” орхив.  Энэ нь анти театрыг үндэслэгч Францын жүжгийн
зохиолч Эжен Инескугийн “Сандлууд” хэмээх эмгэнэлт инээд­мийн жүжиг байлаа. “Ертөнц
абсурд шинжтэй, түүнийг гагцхүү эмгэнэл инээдэм хоёрын дундах урлагийн хэлбэрээр
л илэрхийлж болно” гэж зохиолчийн хэлснийг С.Мягмар найруулагчийн театр онцолж байна.
Энэ жүжгийг ерөнхий найруулагч С.Мягмар өөрөө орчуулжээ.

Жүжигт 90 гаруй настай өвгөн, эмгэн
хоёр, 40-45 настай уран илтгэгч гэсэн гурван бодит дүр, мөн үзэгчдэд харагдаж үзэгдэхгүй
олон дүр гарч байна. Абсурд гэхээр манайхан ойлгомжгүй зүйл гэж бодоод байдаг. Тэгвэл
хамгийн ойлгомжтой, хамгийн тод томруун нь “Сандлууд” жүжиг байлаа. Үзэгчдэд хамгийн
их таа­лагдсан нь ч энэ “Сандлууд”. Дэг найруулгаараа Монголдоо анх удаа абсурдизмыг
бүрэн утгаар нь ха­руулж буй юм. Тайзыг театрын байшинд байдаг тавцан гэж эндүүрдэг
хүмүүс цөөнгүй байдаг. Үнэн хэрэгтээ жин­хэнэ тайз бол хүмүүсийн зүрх сэтгэл юм.
Тэр тайзан дээр тоглож чадсан нь мөнхийн бүтээл болж үлддэг байна. Анти театрт зориулан
тавьсан С.Мягмарын “Сандлууд” абсурд жүжгийг үзээд үзэгчид театр гудам­жинд биш
өөрийнх нь сэтгэл зүрхэнд оршин байдгийг илүү тод мэдрэх болов уу. Дэлхий дээр театр
оршин амьдрахдаа зөвхөн хүмүүсийн зүрх сэтгэлд л оршин амьдарч иржээ. 

Д.НАМДАГ ГУАЙН ЖҮЖГИЙГ САНАГДУУЛСАН
“ХҮН ХҮНИЙ ХАЙР”

С.Мягмарын театрын гурав дахь жүжиг
Оросын жүжгийн зо­хиолч, найруулагч Дмитрий Богос­лавскийн  “Хүн хүний хайр” хэмээх реалист жүжиг. Энэ найруулагчийг
Оросын театрын амьдралд сүү­лийн үед нэлээн дуу шуутайхан орж ирсэн, “Евразия-2011”
жүж­гийн зохиолын уралдааны тэргүүн байрын шагнал­тай гэж танил­цуулсан юм. Түүний
“Хүн хүний хайр” гэдэг зохиолыг “Black 
box” театр орчуулагч Ж.Амар­заяагийн орчуулгаар тавилаа. Хүн бүр өөр өөрийн
дотоод ертөнцтэй ч жаргал зовлонгоороо нэгдмэл, ижил хувь тавилантайг өгүүлэх боловч
энэ жүжиг үндсэн санаа, өгүүлэм­жээрээ наяад онд Драмын театрт тавигдсан Д.Намдаг
гуайн “Шинэ байшинд” жүжгийг санагдуулж байв. Урлаг яагаад хүмүүсийн зүрх сэтгэлийг
мөнхөд соронзон мэт татаж байдаг вэ, эсвэл урлаг, бодит амьдрал хоёр юугаараа ялгаатай
вэ гэж ганц удаа ч болов бодож үзсэн үү гэх асуултыг үзэгчийн хувиар заримдаа уран
бүтээлчдээс асуумаар санагддаг.

Монголынхоо театрын урлагт гайхмаар
том алхам хийж буй орчин үеийн энэ шинэ театрынхан цаг үеийнхээ хуулбар болчих аюу­лаас
үргэлж зайлсхийж байгаасай гэж бодно. Өнөөдөр манайд драмын урлаг “Х ТҮЦ”-үүдийн
шуурганд илт дагаж уруудаж бай­гааг “Black box” битгий давтаасай.

Япон, Франц, Оросын зохиолчдын энэ
гурван жүжгээр “Black box” Монголынхоо театр урлагт туурвил зүйн шинэ төрлийг хэрэгжүүлж,
нийгэмд оюун сэтгэлгээний шинэ үүд хаалгыг нээж байна. Найруулагч С.Мягмар “Black
box” театраа “театр лаборатори” гэж нэрлэдэг юм байна. Задлан шинжлэх болон боловсруулах
үүрэг, зорилго эндээс төвөггүй харагдах юм. Теат­рын урлагийг номоор нь хийхийн
тулд ийнхүү театр лаборатори гэж тодотгосон биз ээ.

Орчин үеийн театрын анхны жүжгүүдийг
үзсэн үзэгчдээс зураач Н.Санчир, кино найруулагч Х.Дам­дин, Б.Цогтбаяр нарын сэтгэгдлийг
мөн энэ үеэр хуваалцлаа.

-Орчин үеийн театрын анхны үзэгчийн
хувьд та юу хэлмээр байна?

-Зураач Н.Санчир: Би ч зураач хүн
болохоор жүжиг талаас нь гэхээсээ илүү мэргэжлийнхээ үүднээс харна л даа. Шийдлийн
хувьд яри­хад, тайзны меномолизм  манайд ихэд
газар авч байгаа юм байна. Тэгээд юмыг төлөөлөн бодох ургуу­лан бодох ажил ид явж
эхэлж байна. Эрэл хийж эхэлж байна. Шинэ театр гарч ирж байгаа нь ерөөсөө маш их
жаргалтай сайхан юм. Хамгийн гоё нь, ийм хүнд юмыг хүмүүс олноор ирж сонирхож байна.
Гурван жүжиг гур­вуулаа хүнд. Ийм хүнд юмыг дуустал нь үзээд суусан, дундаас нь
хаяж яваагүй үзэгчид нь тэгж их анхаа­ралтай сонсч гарч ирж байгаа нь үнэхээр бахархууштай,
сайхан байна. Энэ чинь үнэлгээ гэсэн үг юм.

-Уламжлалт театрын дэргэд ийм театрууд
нийгэмд ямархуу байр суурьтай байх бол?

-Одоо бол театрын багаахан, багашаархан
зуугаад үзэгчийн суу­далтай жижигхэн театрууд олшрох тусам бидний бололцоо улам
том болох учиртай. Нэг л театрт, тэнд тавьдаг нэг политик биш, маш олон театр улс
даяар хичнээн зуу байх тусмаа юм сонин сайхан болно шүү дээ. Энэ нь театрууд хоорондоо
өрсөлдөж эхлэх жинхэнэ эрүүл өрсөлдөөн бий болох нөхцөл юм. Нөгөө талаар, энэ чинь
мөнгөний эх үүсвэр. Мөнгөний эх үүсвэр бодоод нөгөө хошин шог гэх мэт элдвийн юм
руу гулгаад орчихгүйхэн шиг иймэр­хүү юм руугаа орох хэрэгтэй байгаа юм.  Мягмар маань юу гэж хэлж байна вэ гэвэл, цаана
чинь Японы тэр олон урсгалууд байна, Европын тэр олон урсгалууд байна, Оросын олон
зохиолч байна гэж үзүүлж байна л даа. Бид нар Оросынхоо юмыг мэднэ, гэхдээ Оросын
албан ёсны, төрөөс нь явуулж байсан бодлогынх нь хэмжээнд жаал зугаа юм мэдэж байгаа
болохоос биш цаана нь байгаа, хэвлэгдээгүй юмнуудыг нь мэдэж байгаа юм байхгүй шүү
дээ. Тэрнээс нь зөв түүж орчуулж ингэж хүртээх их чухал. Тэгээд ингэж монголчилж
тавьж байгаа тавил нь өөрөө дэлхий дээр өдөр болгон тавигдаж байгаа л туршилтууд
юм. Бүх жүжгүүдэд цул эксперимент хийж байна шүү дээ. Дандаа л шинэ бүтээлүүдийг
гаргаж байна.

 Эд нарт нэг хүндрэл бий. Маш том хүндрэл. Нүүдэлчин
иргэншил бол тэр суурин иргэншлээс шал өөр ертөнц.  Ямар ч суурин иргэншил ч юм уу, бусадтай адил
юм байхгүй. Жишээ нь, Солонгос Герман хоёрын хооронд ямар ч ялгаа байхгүй. Хагас
ялгаа байхаас биш онцын ялгаагүй. Гэтэл манайх огт өөр амьдрал байхгүй юу. Бидний  бусдаас ялгарах бүх юм маань шал өөр юм. Огт ондоо,
өөр ертөнц юм. Бидний хамгийн том зорилт бол энэ ертөн­цөө орчин үеийн болгоод,
гэхдээ авч үлдэх явдал. Тэдний ертөнц рүү гулгаж орохдоо биш юм. Бид нар дуурайж
амьдрах хэрэггүй. Ер нь театрын гол үүрэг нь энэ юм шүү дээ. Өнөөдөр ингээд харж
байхад бас л соёл дутагдаж байна. Манайх инээдэм рүү гулгаж орох гэж байна шүү дээ.
Тэгж болох­гүй байх л даа. Соёл гэдэг чинь устаж үгүй болоход их амархан байдаг.
Нэг хүн нир­хийгээд инээхээр цаадах бодол нь арилаад явчихдаг. Тэр их аюултай. Хувцсаа,
биеэ хөдөлгөх барих мэтийн тийм нэг, маш хямдхан юм руу гулсаж орох л аюул байгаа
байхгүй юу. Классик урлаг чинь ерөөсөө тийм юмыг өр­шөөдөггүй юм. Юмыг жинхэнэ номоор
нь, их өндөр хэмжээтэй, өндөр хариуцлагатай тоглож болно. Зүгээр бааранд ороод марзаганаж
тоглож болно. Энэ хоёрын ялгаа л энд яригдах учиртай юм.

Кино найруулагч УГЗ Х.Дамдин:

-Өнөөдөр урлагийнхан бидэнд их сайхан
өдөр тохиож байна. Энэ бол манайд төдийлөн тавигдаж байгаагүй шинэлэг юм байна л
даа. Ялангуяа абсурд жүжиг манайд тавигдаж байсангүй гэж би бодож байна. Тавих цаг
нь болсон уу гэвэл болсон. Ийм жүжиг жүжигчдийн ур чадварыг ихээхэн шалгадаг. Үзэгчид­тэйгээ  их ойрхон, үзэгчидтэйгээ шууд харьцаж тоглодог.
Бид театрт нэлээн хэдэн метрийн цаанаас үздэг бол энэ жүжгүүд бидний яг дэргэд тоглож
байна. Заримдаа бид нартай шууд харьцаж тоглож байна. Хүн өөр өөрийн үзэл бодол,
сэтгэлгээтэй. Тэгэхээр та нар яаж сэтгэж байна гэдгийг өөрсдөөсөө ухаж олж авахад
абсурд жүжиг их хэрэгтэй байдаг. Сая бид “Сандлууд” гэдэг абсурд жүжиг үзлээ. Орчин
үеийн  жүжгийг ялангуяа монгол зан заншилд
ойртуулж тавьсан нь их сайн талтай. Бид нар чинь ерөөсөө гаднаас шууд хуулдаг, ялангуяа
кино энэ тэрийг бол шууд хуулдаг нөхцөлд амьдарч байлаа л даа. Энэ жүжгийн тавилт,
үг яриа, хувцас хунар, хэрэглэж байгаа бүх юмс нь монгол аж байдалдаа ойр­туулсан
нь их сайхан санагдлаа. Энэ бол манай урлагт нэг шинэ хэлбэр, шинэлэг зүйлийг нээж
өгч байна. Ер нь хүнд сэтгэл зүтгэл байвал юм бүтдэг л юм байна. Энд жишээ нь өөрийнхөө
байгаа юмаа ашиглаад тайз барьчихсан л байна шүү дээ. Энэ тайз нь тэгээд утга санаатай,
жүжигчдийн хөдлөх явах үзүүлэх бүх боломжийг бүрдүүлчихсэн, хямд төсөр материалаар
хийчихсэн, их утга төгөлдөр юм. Би өнөөдөр их сэтгэл хангалуун байна.   

Кино найруулагч Б.Цогтбаяр:

-Мягмар бид хоёр Москвад киноны дээд
сургуульд хамт сурч байсан. Би нэг юм хэлмээр байна. Манай Драмын театр, Дуурийн
театр гээд улсын төсвөөс мөнгө аваад, үүрэгт ажлаа хийгээд цалингаа авч байгаа улсууд
шүү дээ. Тэгтэл есөн жорын зар сурталчилгаа явуулаад л байдаг. Урагшилдаггүй. Мягмар
бол өөрөө жинхэнэ зар сурталчилгааны мастер хүн шүү дээ. Тэгтэл энэ дээр их даруу
загнаж байна. Театрууд улсаас мөнгө аваад, сүржигнэж хийгээд байгаа хэрнээ нэг их
олигтой явдаггүй. Тэгэхэд энэ бол юмхнаар юм хийсэн байна. Энэ бол орлуулах биш,
зураач хүний нүд, уран бүтээлч хүний сэтгэхүй харагдаж байна. Юм хийе гэвэл болдог
юм байна, бүтдэг юм байна. Уйлъя гэвэл сохроосоо, өгье гэвэл ганцаасаа гэдэг дээ.
Монголдоо бас нэг шинэ хэлбэрийн юм гаргаж ирж байна. Энэ жүжгийг тоглохоос өмнө,
дөнгөж барьж авах үед нь би хэлж байсан. Тайз гэх юм мань эрд байхгүй. Тэгээд яахав,
би тоглоом шоглоомоор тэрийг нь хэлж баалж л байлаа. Гэтэл болгоод бүтээчихсэн  байна. Ялангуяа тайз­ны тавилт, гэрлийн шийдэл
зэрэг нь нэлээн шинэлэг байна. Төсвөөс аваад байдаг аваад байдаг, гээд олигтой явдаггүй
улсын нэртэй театрууд байна . Үүрэгт ажил нь шүү дээ, тэр нь.  Гэтэл Мягмарт шинийг тавь гэсэн үүрэг байхгүй
шүү дээ. Энэ хүн өөрийнхөө сэтгэлээр ийм сайхан юм хийж байна. Тиймээс найздаа баяр­лалаа
гэж хэлье. ВГИК төгссөн нэг үеийн уран бүтээлчид бид зориуд ирж цугларч, үзэж байгаа
энэ мөчид найздаа урам хайрлая.

Ийнхүү мэргэжлийн болон бусад үзэгчид
сэтгэгдлээ ху­ваалцлаа. Энэ гурван жүжгийн олон нийтэд зориулсан нээлтийг  энэ сарын 22-24-ний өдрүүдэд “Black box” театрт
хийх юм байна.

Н.ПАГМА

Монгол Улсын ардын уран зохиолч,
төрийн шаг­налт Шаравын Сүрэн­жав­тай хөө­рөлд­сөн ярилцла­гын төгс­гөлийн хэсгийг
хүргэж байна.

-Та аавынхаа тухай нэг их ярьдаггүй
санагдана. Учир нь юунд юм бол?

-Аавыгаа ярьдаггүй гэдэг үнэн юм аа.
Ер нь би ижий аав хийгээд өөрийгөө нэг их яриад байдаггүй. Харин бусад хүмүүсийн
тухай утга зохиолын өмнөх үеийнхний авар­гууд, өөрийн үеийн нэр­тэй най­рагчдыг
үргэлж ярьж, уран бүтээ­лийг нь дуулсаар иржээ. Миний аав “жонжин” Шарав гэж хүн
бай­сан. Багад жанжин гэж ойлгоод цэргийн жанжин шиг лут эр гэж боддог байлаа. Гэтэл
жонжин юм билээ л дээ. Тэмээ шиг жон­жуулж явдаг хүн байж дээ. Миний өрөөл­дөж гишгээд
түргэн түргэн алхалж явдаг чинь аавтай холбоотой байх­гүй юу. Зургаан жилийн цэрэгт
татагдаад тэр чигээрээ салаад явчихсан юм билээ. Төв газар өөр хүнтэй нийлээд явчихсан
хэрэг.

-Тийм үү, хожим нь та аавтай­гаа
уулзаж байв уу?

-Намайг сургуульд орохын өмнөхөн аав
нэг ирсэн. Духан дээр минь үнсчихээд л яваад өгч билээ. Сүүлд би олон түмэнд танигдсан
найрагч болчихоод гэргийгээ дагуу­лаад аав дээрээ ёс төртэй очсон. Ээж дараа нь
Батцэнд гэж хүнтэй нийлсэн юм. Харин тухайн үеийн хүүхнүүд их жудагтай байж шүү.
Орхиод явсан хүнээр хүүг нь овог­лоно гэдэг монгол жудаг биз дээ. Би бол эмээ дээрээ,
бидний ав­гайлдгаар Нээм дээрээ өссөн галын бурхан нь юм. Манай­хан Авдарбаян, Үнээгийн
уул зэрэг дүнэгэр сайхан уулс, идэр есийн хүйтэнд хөлддөг­гүй дороосоо орги­лон
цан хүүрэг савсуулж байдаг Цан­тын голоор үе удмаараа нутаг­ласан айл. Үндсэн халх
хүмүүс л дээ. Харин хуучнаар Авдарбаян одоогийн Баян сумын нутагт Манлай ван Дамдинсүрэнг
дагаж ирсэн баргууд байдаг. Манай Дул­маа (яруу найрагч Шагдарын Дулмаа) барга гээд
байдаг нь тийм учиртай.       

-Батцэндийн Пүрэвсүх гэж төрийн
шагналт зураач байлаа. Таны төрсөн дүү дээ?

-Тэгэлгүй яахав. Эцэг өөр ч эх нэгтэй
улсууд. Алдарт “Мандухай цэцэн хатан”, “Мөнх тэнгэрийн хүчин дор”-ын ерөнхий зураачаар
ажил­ласан хүн шүү дээ. Намайг бодоход архи дарс уудаггүй, хазгай буруу яваагүй
хүний дээд байлаа. Гэвч дүү минь богино насалсан. Наян най­ман онд миний бие “Ерэн
баатрын дууль”, “Багш” най­раг­лалаараа төрийн шагнал хүртээд, дараа жил нь Пүрэв­сүх
маань “Мандухай цэцэн хатан”-аараа төрийн шагнал хүртээд ах дүү хоёр жил дараа­лан
төрдөө үнсүүлж билээ. Хоёр хүүгээ төрийн шагнал жил дараалан хүртэ­хэд ижий минь
сэрүүн тунга­лаг байж чадаагүйд жаахан харамсдаг. Ах дүү хоёр гэс­нээс аав хүү хоёр
депутатаар сонгогдож, шинэ Үндсэн хуу­лийг батлалцаж байсан түүх бас бий. Миний
ганц хүү Да­ваа­сүрэн Сэлэнгийн Дулаан ханы модны үйлдвэрийн дар­га байхдаа тэндээс
сонгогдож байсан. Би чинь эхээс дөр­вүүлээ, манай Цэндээ мөн эхээс дөрвүүлээ, бид
хоёр нийлээд дөрвөн хүүхэд тө­рүүлсэн нь бас сонин тохиол санагддаг.   

-“Миний нутгийн бараа” гэж ардын
дуу шиг сайхан бүтээл бий. Жараад оны дундуур бичигдсэн байх шүү?

-Жаран дөрвөн онд бич­сэн юм. Манай
Баттөмөрийн аялгуу шүү дээ. Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Дашдаваа­гийн Баттөмөртэй
миний бие хэдэн сайхан бүтээл хийсний нэг нь “Миний нутгийн бараа” л даа. Манай
Баттөмөр чинь Явуугийн “Туулын урсгал шөнө­дөө сайхан”, Долгорын Нямаагийн “Цэцэгт
цэнхэр алчуур” гээд  жар, далаад оны хит дуунуудын
эзэн. Нэг өдөр намайг цайны цагаар гэртээ дуудлаа. Яваад очтол хөгжим сонсгож байна.
Үндсэндээ хоёр дууны аялгуу биччихээд байж. Би бол хөгжим сонсоод хөг ордог хүн
биш юм аа. Бадраа гуай хөгжим сонсоод л шүлэг бичнэ. Аянд нь таа­руулаад биччихдэг
байсан. Баттөмөр маань хэлж байна. “Нэг нь нутгийн тухай дуу, нөгөө нь хайрын тухай
ритм­тэй дуу” гэж тодотголоо. Тэр даруйд л

“Газрын холоос цайвалзсан

Ганган цагаан гэрүүд байна аа

Ганцхан надад заяасан

Миний нутгийн бараа юу даа

Сүргийн бэлчээр чимэг­лэ­сэн

Сүйхэн цагаан гэрүүд байна аа

Сүүгээ өргөөд хоцорсон

Миний ээжийн өргөө юу даа…” гэх мөрүүд шууд л ороод ирлээ. Тэгтэл өнөөх чинь давраад
хайрын тухай дууны шүлгийг бас нэхээд болдоггүй ээ. Байн байн тө­гөл­дөр хуураа
дарж, хайрын аялгуу эгшиглүүлж ч байх шиг. Гэргий нь сайхан хоолоор дайлаад л. Манай
хүн бол төгөлдөр хуураа налаад суу­чихсан, надаас нэг зүйл гарна гэдгийг мэдээд
ч байх шиг. Тийм л ахуйд гэнэт л

“Намуухан үдэш гадаа налайж

Найрсагхан чи минь гараа өглөө

Уяранхан дуулмаар оройн тогтуунд

Уужимхан хорвоо онцгой сайхан

Цэнгэлтэй бүжгийн ганган алхаанд

Цэлмэгхэн харц минь хайраар гийлээ

Учиртайхан тусах ялдам мишээлд

Хүсэлтэйхэн зүрх минь янагшин даслаа…” гэх мөрүүд нэгэн амьсгалаар бичигдэж, Баттөмөрийн са­наанд
ч нийцэв бололтой. Ингэж л цайны цагаар хоёр дууны шүлэг биччихээд Дунд­говийн хөвүүн
хөгжмийн зо­хиолч­той ганц ганц хундага төгөлдөр хуурыг нь түшис­хийн тулгачихаад
ажил руу­гаа алхаж билээ. Уран бүтээл усны урсгал шиг долгилон төрж байсан цаг юм
даа. “Миний нутгийн бараа”-д ээж минь дуртай байсан. Ялан­гуяа “Сүүгээ өргөөд хоцорсон
миний ээжийн өргөө юу даа…” гэх мөрүүдийг нь нулим­саа арчиж байгаад л дуулдаг сан.
“Хүү минь намайг дуунд мөнхөллөө” гэж баярладаг байсан биз дээ, хөөрхий минь.

-“Ерэн баатрын дууль” найраглал
таныг ихэд алдар­шуулсан даа. Энгэрт тань төрийн шагналын тэм­дэг ч гялалзуул­сан?

-Хэлээд юүхэв. Жаран гурван оны есдүгээр
сарын 10-ны өглөө С.Удвал гуай, Ц.Цэдэнжав гуай, Умбаа буюу Ц.Уламбаяр гуай нартай
Зохиолч­дын хорооны өмнөөс Халх голыг зорьж байлаа. Удвал гуай “Эр бор харцага”-ыг
намуухнаар аялаад хөдөл­сөн тэрхүү зам мөр надад “Ерэн баат­рын дууль”-ийг өгсөн.
Олон сайхан эрсийг өвөртөө мөнх нойрсуулсан газар эх үг шивнэж, түүнийг би зүрхээрээ
сонсч бичсэн гэж боддог. Чогдон баатрын зас­таваар өнгөрө­хөд ухагдсан хонхрууд
олонтаа таарч, зоригт эрс минь хяруут намар, хайруу өвлийг энд хэвтэж өнгөрүүлсэн
дээ гэж бодог­дохуйд сэтгэл жирс гээд л явчихаж байгаа.

“Бусдын газраас сөөм ч авах­гүй, өөрийн
нутгаас төө ч өгөхгүй” гэсэн бичээс бүхий Яковлевын хөшөөний дэргэ­дээс Халх гол
туналзан хараг­даж, цаадах нь тэнгэр нь хөхөртсөн өнгөөр зэрэг­лээ­тэн үзэгдэж байлаа.
Халхын голын уснаас амсч магнайдаа адислаад, өндөр нарийхан улаан бургас шигүү ургасан
ерэн баат­рын дурсгалын хөшөөнд очсоны тэр орой бид Халх гол сумын зочид буудалд
ирж хоноглосон юм. Машинаас буугаад алхаж явахад оюун тархинд буусан онгодын хур
цалгичих гээд хэцүү байж билээ. Зөөлхөн зөөлхөн алхсаар зочид бууд­лын жижиг өрөөнд
ороод л туурвиж гарсан даа. Хажууд Умбаа гуай, Цэдэнжав хоёр уугаад, хоорон­доо
муудаад л. Тэгснээ тэврэлдээд л. Тийм л цаг дор би “Ерэн баатрын дууль”-аа гучин
минутын хуга­цаанд л бичсэн юм. Маргааш нь тус сумын багш сураг­чидтай уулзалт хийлээ.
Урьд шөнийн бүтээлээ нэг л уншмаар санагдаад, уншиж орхилоо доо. Хүмүүс байн байн
алга ташаад сүйд. Манай гурав баяр хүргээд Удвал гуай “Золтой л уйл­чихсангүй” гэж
үнэн зүрхнээ­сээ хэлсэн нь хамгийн том урам байсан.

-Тантай ийнхүү бүтээ­лүү­дийн тань
тухай ярина гэвэл бараг­дахгүй. Бүтээл бүхэн өөрийн түүхтэй, он цагтай байдаг. Харин
цагдаа тонгорч шуугиулж явсан үеийг тань дурсмаар байна?

-Залуу идэр цагийн алдаа оноог шүүж
яаж барах билээ дээ. Ёстой л нөгөө салхи шуурга шиг явж, цалги­лан долгилж байх
үедээ л эрдэ­нийн чулууд шиг бүтээлүүдээ туур­висан байх юм. Цагдаа тонгордог явдал
өнөө л ууж идэж явсантай холбоотой нь мэдээж. Яахав, ха­лам­цуухан тууж явахад нэг
цагдаа бариад авахгүй юу. Тэгээд намайг сэргийлэхийн газраа аваачна гэж чирлээ.
Тэгэнгүүт угийн омогтой шазруун хүн чинь мөрөн дээрээс атгаж аваад ташаалдаад тонгор­чих­лоо.
Өнөө цагдаа маань тархиар газар хатгаад яваад өгдөг юм аа. Байдал улам бишдээд явчихлаа,
төрийн цагдаа тонгорч шидсэн хэр­гээр баригдаж 200 төгрөгөөр торгууллаа. Бас зүгээр
бай­сангүй ээ. “Улсад түрүүлсэн бөх 500 төгрөгийн шагнал авдаг юм гэсэн. Надад тон­горуулсан
цагдаа 200 төгрө­гийн шагнал авдаг юм байжээ” гэж хэлээд зугтчихаж билээ. Мөн ч
манаргадаг байж дээ. Сүүлд тэр тухай манай Давааням (хүүхдийн зохиолч Данигайн Давааням)
бичсэн. Ёндонжамц гэж тэрхүү эргүү­лийн цагдаа Даваа­нямын найз байж ээ. “Танай
Сүрэн­жав ч дархан ташаатай лут эр байсан шүү. Туул рестораны шатан дээр намайг
тонго­роод, би үйлчлэгч хүүхнүү­дээс нь үхтлээ ичиж билээ” гэж ярьсан байдаг.

-Дархан ташаатай гэс­нээс та барилддаг
байсан уу?     

-Налайхын сургуулийн ес­дүгээр ангийн
сурагч байх­даа Майн нэгний баярын барилдаанд зодоглож Мяг­мар гэдэг залууг унагачих­лаа.
Тэгтэл “Эр бор харца­га” зэрэг олон сайхан роман бич­сэн, “Сарьдаг өндрийн оройгоор
сайхан яргуй урга­на, саахалт айлын хонь сархиа­гаа дагаад идээшилж байна” гээд
эхэлдэг дууны эзэн Загарын Сандагаа ирээд уурладаг юм. “Гүйх нохойд гүйхгүй нохой
саад гэгчээр спар­такиадад бэлдэж байгаа бөхийг маань унагачихлаа гээд. Тэгэхэд
намайг Завханы Идэрийн Лхагва арслан засаж байсан юм.

-Өнөө “урт гарт” Лхагва арс­лан
уу?

-Тийм ээ, шоронгоос гарч ирээд Налайхад
барилгын даамал хийж байсан үе. Тэр чинь 1950-иад оны дунд үе. Шляпан малгайтай,
дээд уруул дээрээ япон сахалтай, өндөр хөх хүн байсан. Лхагваа гуай зассаны хүч
юм уу даа, тэр Мягмар гэдгийг нь унагачихсан. Тэгэхээр би гэдэг хүн төрийн наадмын
түрүү хүртэж явсан “Урт гарт” Лхагва арслангаар засуул хийлгэн  бөхийн дэвжээнд зодоглож  байсан түүхтэй. Харин бөх болж чадаагүй. Түүнийгээ
нөхөх гэж “Гарьд магнай” хэмээх бөхийн тухай кино зохиол бичсэн. Алдарт Ший­тэрийн
зээрд, Наваанмөрийн Падын хүрэн, Сан­жаа­бүрэгийн цавьдар гээд төрийн түмэн эхүүдийн
тоо­сон дунд өссө­ний хувьд “Тод магнай”-гаа бичсэн. Наадмын тухай цуврал гурван
кино­ноос ялангуяа, “Гарьд маг­най”, “Тод магнай”-гаас хүмүүс одоо хэр нь уйддаггүйд
би баярладаг. Дэжидийн Хишигт, Жамъянгийн Бунтар нарын гавьяа шүү дээ. Мон­гол эмэгтэй
хүний нэр бол яагаад ч юм Удвал гэж санагдаад, “Гарьд магнай”-гийн гол дүрийнхээ
эмэг­тэйг би Удвал гэж нэрлэсэн. Тэгээд Бунтартаа “Дугуй цагаан царай­тай, жаахан
махлаг­дуухан, нүдээ­рээ инээсэн даруухан эмэгтэй байх ёстой шүү” гэж хэлсэн, яг
ёсоор нь Удвалын дүрийг сонгосон байдаг. Тэр тухайгаа би Удвал гуайд ч хэлж байлаа.
Их л баярлаж билээ.

-“Жараад оны яруу туульс” гэж ном
бичиж байгаа гэсэн. Их л сайхан бүтээл гарах нь мэдээж?

-Биднийг утга зохиолд ирж байх үе
буюу жараад он бол онцгой цаг байсан санагд­даг. Утга зохиолын аваргууд бүгд амьд
сэрүүн байж, уран бүтээлээ ид туур­виж байжээ. Дамдинсүрэн, Ринчен гуай хоёр зүүн,
баруун жигүүрийг магнайлан боссон аваргууд шиг, араас нь Явуу, Эрдэнэ, Цэдэндорж,
Түдэв, Гайтав, Пүрэвдорж, Ширчинсүрэн залган гарч ирж тэгээд л жараад оныхон гэгдэх
Бадарч, Пүрэвсүрэн, Дулмаа, Чойном, Шагдар­сүрэн гээд гарч ирж билээ. Тэднийхээ
тухай хөрөг туульс туурвиж байна. Тэр жил цэр­гийн ачааны “жаран гурав”-ын тэвшин
дээр Явуу, Эрдэ­нэ, Ширчинсүрэн, Бадраа, Лхамсүрэн, Цогт, Бадарч бид суугаад Дар­хадын
цэнхэр хотгор орж билээ. Алдарт Өлийн даваанаа гарч арван гурван овоог нь тойрон
шүлэг уншицгаагаад, манай Жамъян­жав (ардын жүжиг­чин, “Зэрэг нэмэхийн өмнө” кино
Дол­дой) дуурийн хоо­лойгоор дуугаа дуулж, нар­гиантайхан явсан даа. Тэгж явж байхдаа
Бадарч маань “Дархадын цэнхэр хотгор”-оо бичиж, бидэндээ уншаад, жолооч “шар” Найдангаа
уйлуулж явсан даа. Пүрэв­сүрэнгийнхээ тухай бас л том туульс бичихээр бодож сууна.
Бид хоёрт алдаж асгаж явсан өдөр сарууд олон. Ямар сайн­даа л Пүрэвсүрэнгийн тань­даг
айлаас арвын бидон гуйж аваад түүндээ дэлгүүрээс пиво авч дүүргэлээ. Голын хөвөөнд
очоод өнөөхөө уух гэтэл өвлийн хүйтэнд бидоны хөн­гөн цагаан таганд хэл наалдчихаад
болдоггүй. Ингээд манайд очин халааж уухаар болоод арвын бидон­тойгоо дамжлаад алхлаа.
Би ч гал түлж тогоо тавиад дор нь халаатал бүлээн ус бол­чихож байгаа юм чинь. Энэ
мэт гэгээн дурсамжууд би­дэнд зөндөө байна. Чой­номын тухайд бол ярилтгүй. Хүнд
хэцүү цагт бид хоёрын хэрхэн андалж явсныг хүмүүс мэднэ. Тэднийхээ тухай л “Жараад
оны яруу туульс” номоо бичиж байна даа.

Ийнхүү “Онгодын цагт би тэнгэрийн
харьяат” хэмээн омог төгөлдрөөр өөрийгөө тунхагла­сан авьяас билэгт найрагчтай хөөрөлдсөн
ярилц­лагаа өндөрлөж байна. Түүний “Би тэнгэрийн хүү” хэмээх сод туурвилын тухай
шинжлэх ухааны нэртэй эрдэм­тэн, түвдэч Лхамсүрэн­гийн Хүрэл­баатар агсан “Тэн­гэрийн
соёл ба тэнгэрийн зүүдний хүү” хэмээн машид нарийн гаргалгаа­тай ер бу­саар нээж
бичсэнийг ардын зохиолч “Урам хайрласан үгс” номынхоо эхэнд оруул­сан байдаг.

Цаг ямагт цалгилсан сэт­гэлээр
долгилон байдаг тэрээр наян нас руу дөтлөн яваа ч билэг авьяас нь бул­гийн ус шиг
ундарч буй нь үнэндээ бахтай. Түүний тухай Очирбатын Дашбалбар агсан “Тэнгэрээс  заяатай яруу найрагч”, “Дүрэлзэн бадрах галын
амьсгал” тэргүүт гурван цуврал хөрөг бичиж, оюун санааны оргил Лодонгийн Түдэв гуайгаас
аваад бүхий л аваргууд цагт ямагт халуун сэтгэлээр хандаж, бүтээл туурвилаа дээжлэн
барьж ирсэн нь Шаравын Сүрэнжав хэмээх уянга-ухааны оргилыг улам өндөрсгөдөг билээ
л.

Н.ГАНТУЛГА          

МҮОНТ-ийн удирдлагуудад тус телевизийн зарим ажилчин гомдол
гаргасан. Тэд тус телевизийн захирал Ч.Даваабаярыг эсэргүүцэж буйгаа илэрхийлж
түүний эсрэг хэд хэдэн баримт дэлгэж ажлаас нь чөлөөлж өгнө үү гэсэн утгатай
зуу гаруй хүний гарын үсэг бүхий өргөдөл өгсөн байна.

МҮОНТ-ийн уран бүтээлчдийн
Үндэсний зөвлөлдөө хүргүүлсэн захидлын эхлэлээс сонирхуулъя.

Захидал

МҮОНТ-ийн нийт уран
бүтээлчид бид мэдээлэл, урлаг соёлын 46 жилийн түүхтэй ууган байгууллагад
ажиллаж, түүхийг бичилцэн явааг чухалчлах нь илүүц биз ээ. Энэ 46 жилийн
хугацаанд 20 гаруй дарга солигдож байжээ. Тэр бүхий л удирдлагуудтай телевизийн
хамт олон зохицон ажиллаж, ард түмэндээ үйлчилсээр ирснийг түүх гэрчилдэг юм.

Өнгөрсөн 2012 оны наймдугаар
сард МҮОНРТ-ийн Үндэсний зөвлөлд ажиллаж буй та бүхэн эрх мэдлийнхээ хүрээнд
сонгон шалгаруулалт зарлан Ч.Даваабаяр гэдэг хүнийг МҮОНТ-ийн захирлаар сонгон
шалгаруулж дэмжиж томилсон. Хамт олон бид МҮОНРТ-ийн Үндэсний зөвлөлийн шийдвэрийг
хүндэтгэн “Ирдэг, буцдаг дарга нарын нэг биз” хэмээн шүд зуун нэгэн жилийг
ардаа орхилоо.

Анхнаасаа манай хамт олон
төдийгүй олон түмний мэдэх “ETV-ийн Ч.Даваабаяр” гэх тодотголтой энэ хүн
МҮОНТ-ийн захирлын албан тушаалд Ашиг сонирхлын зөрчлийн тухай хуулийн альхан
цоорхойгоор нь морилсныг та бүхэн мэдэх биз. Удирдан зохион байгуулах анхан
шатны мэдлэггүй, хамт олныг үл тоомсорлодог, уран бүтээл хэмээх үндсэн зорилгоо
ойлгож амжаагүй, (нэг жил гаруй хугацаанд) боловсролын түвшин тодорхойгүй энэ
хүнтэй (Ч.Даваабаяр) цаашид хамтарч ажиллах боломжгүй байна.

Хамт олон тэр тусмаа уран
бүтээлчид бид Ч.Даваабаярыг МҮОНТ-ээр овоглох эрх бүхий хүн БИШ ЭЭ гэдгийг
дараах үндэслэ­лээр тайлбарлаж байна.

1. Ч.Даваабаяр эрх
ашгийн том зөрчилтэй. (Монгол Улсын Сонирхлын зөрчлийн хуулийн
3.1.2 болон 3.1.3 дахь заалт)

-“Имержмедиа” группыг эзэмш­дэг
бөгөөд “Инфо ТВ” сэтгүүл, “Үдшийн шивнээ” сэтгүүл, “ТВ суваг” сонин, “Hot news”
сэтгүүл, “Их Монгол” FM 99.7, noyon.mn зэрэг хэвлэл мэдээллийн компаниуд
багтдаг.

-Түүний үүсгэн байгуулсан
тус телевизийн 80 хувийг эхнэр н. Мөнхжаргалын нэр дээрх “Билэгт-Дөлгөөн ХХК”
эзэмшдэг.

-“Өглөө” хөтөлбөрөөр бүтэн
сарын турш 1950 лавлахыг сурталч­­лахыг үүрэгдэж, өдөр бүр шторкоо явуулсан
байна.

-2013 оны гуравдугаар сард
ETV-д ашиглаж байсан хоёр камерыг “Миний хувийн юм шүү” хэмээн тодотгон авч
ирэн Спортын мэдээ, “Өглөө” хөтөлбөрт өгсөн. Камерын үнэ мөнгийг хэрхэн буцааж
авсан нь тодорхойгүй.

-Мөн 2013 оны Улсын их баяр
наадмаар ажиллаж буй уран бүтээлч­дэд хоол өгөх нэрээр “Ноён зууч пицца”
компанийн 3 сая төг­рөгийн өртөг бүхий шарсан тахиаг авч ирэн тараасан. Тэр
компанид төлбөрөө хэрхэн барагдуулсан нь мөн тодорхойгүй.

-Тус телевизийн зохион бай­гуул­­сан
БНСУ-ын хамтлагуудын тоглолтын билетийг маш олноор тараасан нь эдийн засгийн хувьд
эрх мэдэлтэй гэдгийг баталж байна. (багаар бодоход 10 гаруй сая төгрөгний билет
тараасан)

-УБЕ -0004 улсын дугаар
бүхий Lexus-570 маркийн автомашин нь ETV телевизийн нэр дээр бүртгэлтэй байдаг
бөгөөд энэ машинаа МҮОНТ-ийн өдөр тутмын албан хэрэгцээнд ашигладаг.

-MCS группын маркетингийн
удирдлагуудтай МҮОНТ-ийн захирлын өрөөнд уулзалт хийхдээ ETV телевизтэй хамтран
ажил­лахыг санал болгосныг албаны эх сурвалж мэдээлж байна.

-Ч.Даваабаяр нь 2013 оны нэг­дү­гээр
сард “Баянчандмань милк” ХХК-тай дур мэдэн бартерийн гэрээ байгуулан арилжааны
зар суртал­чилгааг өдөрт дөрвөн удаагийн давтамжтайгаар 28 хоног цацаж, тус
компанийн бүтээгдэхүүн болох 200 граммын савлагаатай 750 ширхэг таргийг ажилтан
тус бүрт нэг ширхгийг тараасан. Энэхүү үйлдэл нь долоон сая гаруй төг­рөгийн
зөрчил болохыг санхүүгийн шалгалтаар тогтоосон. Үүнийг МҮОНРТ-ийн Захирлуудын
зөвлө­лийн хурлаар хэлэлцэж, Ч.Даваа­баярт сануулах арга хэмжээ авч байсан
болно…

…Олон нийтийн төлөөлөл
болж МҮОНРТ хэмээх их айлын галыг маналцаж яваа Үндэсний зөвлө­лийн эрхэм
гишүүд та бүхэн “ухна, ишигний зовлонг ойлгохгүй” гэсэн зүйр үгийг бодолцон,
сонирхлын зөрчлийн хууль хийгээд одоо хэрэгжиж буй бусад хууль журмаа эргэн
харж, Ч.Даваабаярыг ажлаас нь чөлөөлнө гэдэгт итгэлтэй байна. Уг асуудлыг ажлын
тав хоногийн дотор шийдвэрлэхгүй бол байгуул­лагын нэр хүнд хийгээд хамт олны
эрх ашгийн үүднээс тэмцэх болно гэжээ.

МҮОНТ-ийн захирал
Ч.Даваа­баяртай уулзаж үүсээд буй нөхцөл байдлын талаар тодруулсан юм.

-МҮОНТ-ийн ажилчид
таныг ажлаас чөлөөлүүлэхийг хүссэн өргөдөл гаргажээ. Уг өргөдөлд хичнээн хүн
гарын үсгээ зурсан юм бэ?

-Өнгөрсөн баасан гаригаас
энэ шаардах бичгийг ерөнхий захирал болон Үндсэний зөвлөлд хүргэх ажил
эрчимжсэн. Өнгөрсөн амрал­тын өдрүүдээр манай телевизийн ажилчдын дунд гар
бөмбөгийн тэмцээн болсон юм. Тэмцээний үеэр манай уран бүтээлчдийн дунд цаас
явуулаад гарын үсгийг нь зуруулаад байсан гэсэн. Тэмцээ­ний дундуур гарын
үсгийг нь авсан болохоор тэмцээнтэй холбоотой л юм байх гэж бодоод олон хүн
гарын үсэг зурсан юм билээ.

Тэгтэл даваа гаригийн
өглөөний хурал дээр ярих юмаа ярьчихаад өндөрлөх гэж байтал манай Цагаандалай,
Эрдэнэбат гэсэн сэтгүүлчид гарч ирж зарласан. Бид нар ийм захидлыг Үндэсний
зөвлөлдөө хүргүүлж байна. Та бүхэнд уншиж танилцуулъя гэсэн. Цагаандалай тэр
захидлыг чанга дуугаар их сайхан уншсан. Тэр үед би ажилчид, уран бүтээлчдээ
сайн ажигласан. Уншиж танилцуулсных нь дараа би “Бид өнөөдөр ардчил­сан нийгэмд
амьдарч байна. Үг хэлэх эрх хэнд ч бий. Хамгийн гол нь хуулийн хүрээнд баримт
нотол­гоо­той ярих ёстой. Үүнийг чинь хүлээж авлаа” гээд өнгөрсөн хуга­цаанд
хийж гүйцэтгээд буй бодло­гын чанартай хэдэн ажлаа танил­цуулсан юм. Би хорин
минут орчим ярьсан. Намайг ярьж байхад тэр зааланд суусан бүх уран бүтээл­чид
хүлээж авч сонссон. Хэрвээ зуун хэдэн хүн өргөдөлд гарын үсэг зурсан байсан бол
тэр мөчид ганц ч хүн намайг сонсохыг хүсэхгүй бүгд хурлыг хаяад гараад явах
байлаа. Тэгтэл ганц хоёрхон хүн л “Болиоч ээ” гэж дуугарч байсан. Энэ тэмц­лийг
зохион байгуулж буй ганц нэг хүний эрх ашиг явж байгааг би тэгэхэд мэдэрсэн.
“Энэ бүхнийг хамт олон минь хийгээгүй юм байна” гэдгийг ойлгоод өрөөндөө орж
ирэхэд над руу маш олон хүн мессеж бичсэн, зарим нь орж ирж уулзсан. “Дарга аа,
ийм юм байсан гэдгийг бид мэдээгүй. Тэглээ ч тавьж байгаа шаардлагууд нь ямар
сонин юм бэ. Олон л дарга нартай бид хамтарч ажиллаж байсан. Тэгэхэд бидэнд
тахиа, пицца байтугай гамбир ч өгч байсан дарга байгаа­гүй” гэцгээсэн.

-Та өнөө жилийн улсын
их баяр наадмаар уран бүтээлч­дэдээ “Ноён зууч пицца” компа­нийн шарсан тахиа
тараасан юм уу. Төлбөрөө хэрхэн бараг­дуулсан нь тодорхойгүй гэж танай
телевизийн­хэн үзжээ?

-Телевизийн уран бүтээлчид
маш их ажилладаг. Хагас, бүтэн сайнгүй ажилладаг. Би телевиз, сонин, радиод
ажиллаж байсан хүний хувьд уран бүтээлчдийнхээ зовлонг мэднэ л дээ. Наадмаар
гурван өдрийн турш 200 орчим уран бүтээлчид ажиллахад манай байгууллагаас
тодорхой хэмжээ­ний мөнгийг хоол унданд нь дотоод журмынхаа дагуу бодож гаргаж
өгсөн. Энэ жил бид урьд хожид байгаагүй багийн зохион байгуулалттайгаар
наадмаар ажил­ласан. Манай хамт олон нийлээд ямар хүчтэй вэ гэдгийг өнөө жилийн
наадмаар харуулсан. Наадмын дараа манай байгуул­ла­гын дотоод уур амьсгал их
гоё болчихсон байсан шүү. 1967 оны баяр наадмаар анх ингэж бүрэн
бүрэлдэхүүнээрээ ажиллаж бай­сан тэр мөч дурсагдаж байна гэц­гээ­сэн. Түүнээс
хойш анх удаа ийм юм хийлээ гэж манай гавьяатууд олон жил ажилласан хүмүүс
маань хэлсэн. Юм өөрчлөгдөж байна. Уур амьсгал ч өөрчлөгдөж байна. Та наадмын
үеэр бүх хэсгүүдээр очиж, хоол ундаар тусалж, дэмжиж бай­гаа нь гоё байсан гэж
байв. Наадмаар, долдугаар сард өгсөн хоолны мөнгийг яасан бол гэж хардаад байх
юм. Би хоол өгсний мөнгөө аваагүй. Би зүгээр л хамт олноо дайлсан юм.

-Бас сүү, тараг
тараасан. Хаанаас яаж ямар мөнгөөр авсан нь тодорхойгүй гэжээ?

-Би архи сурталчлаагүй,
тараа­гаа­гүй. Тэр үед цагаан сар болж байсан юм. Сүү, тараг тараасан. Ийм нэг
байгууллага санал тавиад байна гээд Ерөнхий захирлаасаа зөвшөөрөл аваад сүү,
тараг тараа­сан. Манай МҮОНТ-д хувь хүн ч бай, байгууллага ч бай, хэн ч бай
хандаад сурталчилгаа явуулах боломжтой. Хоногт эфи­рийн хоёр хувьд нь
сурталчилгаа явуулж болно гэж хуулинд байгаа. Үүний дагуу гэрээгээ байгуулаад
тал мөнгийг нь телевизийн дансанд оруулаад, үлдсэнийг нь бартер хэлбэрээр аваад
ажилчдадаа өгсөн. Бартер ч гэсэн мөнгө ш дээ. Тухайн үед бүх төлбөрийг нь
мөнгөөр хийчихэж болох байсан. Цагаан сар болж байсан учир сүү, тараг, хорхой
ааруул зэргийг манайхан хүлээж авсан гар хөлийн үсэгтэй баримт нь байгаа.
Түүнээс биш би ямар нэг ашиг хүртээгүй, тэндээс нь мөнгө аваагүй. Хүмүүстээ л
сүү тараг өгсөн юм, мөнгө нь орох ёстой данс руугаа орчихсон юм. Ийм л юм
болсон.

-Тэмцэл хийгээд
байгаа хүмүүс дотроосоо, өөрсдийнхөө нэгийг л таны оронд суулгах гээд байгаа ч
юм шиг анзаарагдаад байна. Танай телевизийн “Өглөө” нэвтрүүлгийн Гэрлээг таны
суу­далд суухыг санаархаж байна гэсэн мэдээлэл яваад байх юм?

-Хэвлэл мэдээллийнхэн маань
болж байгаа үйл явдлыг анхаарал­тай ажиглаж өөр өөрсдийн өнцгөөс бичиж байгаа.
Тийм учраас Гэрлээ нь дарга болох гээд байна уу, намайг авч хаях гээд байна уу,
тэр бослогыг хэн удирдаад байна вэ гэдэг дээр би юм хэлэх боломжгүй.

Би өмнө нь ийм юм үзэж
байсан­гүй. Надаас өмнө энд олон дарга нарыг шантрааж, янз бүрийн байд­лаар нэр
төрийг нь гутааж, хөөж тууж байсан ийм л “сайхан” уламж­лал гэх юм уу, хуучны
бугшсан дадал туршлагатай газар юм би­лээ. Тэрүүгээр л одоо намайг ингэж байна
гэж харж байгаа. Ний нуугүй хэлэхэд, би МҮОНТ-д удирдлагын багийн хувьд үнэхээр
ганцаардаж байгаа. МҮОНТ-ийн шинэчлэлийн бүтэц, зохион байгуулалтын ажлыг яриад
ажлын хэсэг гарч ажиллаад, өргөтгөсөн ажлын хэсэг ажилдаа ороод ирэх сарын
дундуур Үндэс­ний зөвлөлөөр орж батлуулаад шинэчилсэн бүтэц зохион байгуу­лалт,
нэвтрүүлгийн шинэчилсэн бодлогоор цаашид явах юм. Юм болгоныг үр дүнтэй ашигтай
бол­гоно. Халамжийн системээр өнөөд­рийг хүртэл явж ирсэн энэ систе­мийг больё.
Хийснээрээ авч, үр дүнгээр цалинждаг болъё л гэж байгаа юм.

-Та албадын болон
нэгдлийн дарга нартайгаа хамт АТГ-т шалгуулъя гэж уриалсан. Энэ ямар учиртай
юм?

-Манай байгууллагын хүмүү­сийн
тал нь дарга ш дээ. Том жижиг олон дарга байна. Санхүү, стра­теги, тамгын
газар, алба, нэгдэл, хэлтсийнх гээд маш олон даргатай. Гэтэл уран бүтээл хийдэг
наяхан л хүн байна.

Үүсээд буй нөхцөл байдалтай
холбогдуулаад хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр мэдээлэл хийж бай­гууллага руугаа
дайрч, муулаагүй. Манай хамт олон, уран бүтээлчид үүнд ямар ч буруугүй.
Тодорхой нэг хэсэг бүлэг хүмүүсийн ашиг сонир­хол зөрчигдөх гээд байгаа юм.
Түүнээс болоод л ингэж эсэргүү­цээд байна. Энэ олон нэгдэл, албаны дарга нар
өөрсдөө биш юм аа гэхэд нэгдэл дотроо ажилладаг, аль нэг сэтгүүлчээ компанийн
захи­рал болгоод явуулдаг. Түүгээр бизнесээ явуулдаг. Хэрэгт унавал жирийн нэг
тэр сэтгүүлч хэрэгт унадаг. Намайг энэ ажлыг авснаас хойш ийм гашуун юм болсон.
“Үдшийн хэмнэл”-ийн захирал нь хариуцлага хүлээхгүй харин ч дотроо тушаал
дэвшээд үлдчихэж байгаа юм. Өнөө сэтгүүлч нь хариуц­лага хүлээгээд ажлаасаа
халагдаад явсан. Ийм түүх байгаа. Гэтэл Үйлдвэрчний эвлэл ийм асуудал дээр
ажиллахгүй мөртлөө эвлэлийг толгойлж байгаа Наран­цэцэг гэдэг энэ хүн яагаад
бослого тэмцлийг удирдаж зохион байгуу­лаад байгаа юм бэ. Хамт олныхоо эрх
ашгийн төлөө ажиллаад байна уу, хувийнхаа ашиг сонирхлын төлөө ажиллаад байгаа
юм уу. Дунд шатны хэдэн дарга нар бол доод уран бүтээлчдээрээ ажлаа хийлгээд
тэдэндээ жаахан шагнал мөнгө өгнө. Дээшээгээ дарга нарт их мөнгө л өгнө. Ийм л
дотоод сүлжээ байгаа ш дээ. Ах дүү, амраг садан, найз нөхдөөрөө нийлсэн олон
жил бугшсан ийм дотоод сүлжээтэй.

Хэтэрхий олон жил нэг менеж­мен­тийн
баг, нэг багийнхан ажил­лаад ирэхээр нэг нэгэндээ шаард­лага тавьж чадахаа
байчихдаг юм байна. Тэр юм нь явсаар байгаад өөрсдөө дотоод журам, бүр хуулиа ч
мөрдөхгүй болчихдог юм байна. Тэрийгээ арилгая гэхээр арилгаж чадахгүй, цагдаад
өгье гэхээр өгч чаддаггүй. Шалгуулъя гэхээр хам­гаа­лаад “тэрний минь”, “үүний
минь”, “насаараа ажилласан юм” гээд. Ямар ч байгууллага том, жижиг ч бай хууль
эрх тэгш үйлчилнэ. Хуулийн дор ажиллаж, амьдардаг.

Энэ олон хурган дарга нарын
хууль бус үйл ажиллагааг хүлээн зөвшөөрч чадахгүй учир хоёр, гурван нэгдэлд
дотоод аудит оруулсан юм. Дотоод аудитын шалгалт оруулсан нэгдлийн зарим нөхөд
бослогын голд дүрд нь явж байгаа.

-Сэтгүүлч
Л.Цагаандалай таны эсрэг бослого тэмцэлийг удирдаж байгаа хүмүүсийн нэг юм уу?

-Л.Цагаандалай бол манай
сайн сэтгүүлчдийн нэг. Гэхдээ “Адуучин” нэвтрүүлэг нь МҮОНТ-ийн оюуны өмч,
брэнд нэвтрүүлэг. Гэтэл энэ нэвтрүүлгийг ашиглаад “Нүүдэлчний дуу хоолой” гэдэг
төрийн бус байгууллагаараа дам­жуу­лаад 240 гаруй сая төгрөгөөр тэмцээнээ
зохион байгуулаад теле­визид 3, 4-хөн сая төгрөгийг нь л өгч байх жишээний.
Ингэхээр энэ хүн телевиздээ хайртай хүн мөн үү, телевизийнхээ төлөө явдаг хүн
мөн үү. Тийм юм бол телевизтэйгээ гэрээ байгуулаад эндээс телеви­зийн уран
бүтээлчид томилогдоод, техник тоног төхөөрөмж ажиллаад манай эфирээр зарлагдаад
гарах ёстой. Ийм гэрээ одоо хүртэл байхгүй. “Адуучин” гэдэг тэмцээн яаж явж
дуусав гэдэг тайлан ч байдаггүй. Тийм болохоор энэ асуудлыг хурлаар оруулна
гэтэл Л.Цагаандалай амраад алга болчихож байгаа юм. Тэгээд амарч ирээд бослого
тэмцэл хийгээд эхэлж байна. Энэ одоо юу гэсэн үг юм бэ.

“Нэг сая нэг минут” гэдэг
нэвт­рүүл­гийг манайхан сайн мэднэ. Манай сэтгүүлч Г.Ханхүү гэдэг залуу
хөтөлдөг. Сайн сэтгүүлч. Гэхдээ түүнийг хурган дарга нар ашигласан.
Г.Ханхүүгийн нэр дээр компани байгуулаад мөнгийг нь аваад дотор нь байгаа
найруулагч, нэвтрүүлгийн хэлтсийн дарга Батцэнгэл, IV нэгдлийн дарга Эрдэнэбат
нар хувааж авдаг байс­наа хүлээн зөвшөөрсөн. Батцэн­гэл, Эрдэнэбат хоёр нь
яваад өгөнгүүт Г.Ханхүү би яах вэ гээд ороод ирж байгаа байхгүй юу. “Энэ
мөнгийг хоёулаа хувааж авъя аа” гээд. Ийм ёс зүйгүй юм байж болох­гүй. Ийм юм байж
болохгүй. Би ингэдэг хүн биш. Наад мөнгөө телевизтэйгээ гэрээ байгуулаад авдаг
журмаараа ав гэсэн.

Урд нь ажиллаж байсан Үндэс­ний
зөвлөл сайн ажиллаад бичиг цаасыг нь сайтар боловсруулчих­сан юм билээ. Гагцхүү
энэ бичиг цаасыг мөрдөж ажиллахгүй байгаа нь том зөрчил байгаа байхгүй юу. Энэ
зөрчлийг дотоод аудитаар батлаад нотлоод гаргаж ирэхээр хариуцлагаа тооцдоггүй.
Дотоод­доо л шийддэг. Уг нь МҮОНТ бол 2.9 сая хүний өмч шүү дээ. Гэтэл тэрэн
дотор ажиллаж байгаа хэд­хэн хурган дарга нарын эрх ашгаар хөдөлдөг телевиз
болчихоод бай­на. Үүнийг л би эсэргүүцээд байна. Жирийн уран бүтээлч,
сэтгүүлчид хохироод байна. Тэрнийг ашиглаж, гарын үсгээр нь гэрээ хийлгэж,
мөнгийг нь данс руу нь оруул­чи­хаад авчихдаг. Мөнгө угааж байгаа том хэлбэр
энэ байна. Үүний цаана хөөрхий сэтгүүлч, уран бүтээлчид  л хохироод үлддэг. Ингэж хохирсон
сэтгүүлчдийг би харсан. Одоо Г.Ханхүү хохирох гээд л байна. Түүнийг хохирох
гээд байхад нэгд­лийнх нь дарга уран бүтээл­чийн­хээ төлөө, мөнгийг нь телевиз
рүү гэрээ хийж оруулахын төлөө явахын­хаа оронд бослого тэмцэл удирдаад явж
байгаа байхгүй юу.

-Одоо ямар арга
хэмжээ авбал МҮОНТ-д үүсээд байгаа бугшсан эл байдал арилах юм бэ. Юу хийвэл
энэ бүхэн зөв чигтээ орох бол?

-Би буцахгүй ээ. МҮОНРТ-ийг
шинэчлэх, өөрчлөх цаг нь болсон. Би 23 дахь дарга нь. Маш олон дарга нарыг
ингэж шантрааж, гомдоож, хөөж тууж, хаалга үүдийг нь скочдож, өлсгөлөн зарлаад
янз бүрийн арга барилаар явдаг. Энэ чинь маш нарийн сценариар явдаг. Сценарийг
нь боловсруулдаг, түү­нийг нь хэрэгжүүлдэг хэдхэн бүлэг хүмүүс байдаг. Тэд уран
бүтээлч­дийг ашигладаг. “Манай уран бүтээл­чид ийм саналтай байна. Энэ
захиралтай ажиллахгүй гэнэ ээ” гэж уран бүтээлчдийн нэрийг барьж явдаг. Ингэж
явдгаа одоо болих цаг болсон. Урьд нь ингэж уран бүтээлчдийнхээ нэрийг барьж
олон захирлыг явуулж байсан бол намайг явуулж чадахгүй. Би бол нэртэй, төртэй,
хийсэн бүтээсэн юмтай хүн. Энэ байгууллагаас явлаа гээд надад алдах юм байх­гүй.
Энэ байгууллагад ажиллаад бохир заваан юмнаас нь цэвэрлээд эдийн засгийн хувьд
орчин үеийн телевизийн зах зээлд голдирлоор нь л хөгжүүлэх ёстой. Би өнөөдөр
бодлого барьж ажиллаж байна. Хуультай байгууллагыг удирдаж байна. Олон нийтийн
төлөө үйл­чилж, олон нийтийн төлөө ажилла­даг ашгийн бус байгууллага. Гад­наа­саа
ингэж харагддаг ч дотор нь орохоор хувьцаат компани шиг л байна.

Би ийм зүйлтэй эвлэрэхгүй.
Намайг зогсооно гэж байхгүй гэд­гийг тэмцэл зохион байгуулж бо­соод байгаа
хүмүүст хэлье. Ерөнхий захирал М.Наранбаатар, Үндэс­ний зөвлөлийн дарга Л.Пүрэв­­дорж
нар энэ асуудлыг ухаалгаар шийднэ гэдэгт найдаж байна.

Д.ГАНСАРУУЛ