Month: May 2011

Японы мэргэжлийн сумогийн их аварга Хакухо М.Даваажаргал тавдугаар сарын 23-нд эх орондоо ирсэн. Энэ удаад аар саар хэдэн ажил амжуулахаар цөөн хоногийн хугацаатай туслахаа дагуулан ийн иржээ.

Тэрээр өчигдөр төрөлх Нэг­дүгээр дунд сургуулиараа орлоо. Өдөржингөө хо­тын түгжрэлд яваад их ядарсан гэнэ. “Машин­тай явс­наас явган явбал дээр юм биш үү. Нааш ирэх гэж удаан түгжирлээ” хэмээнэ. Түүнийг тус сургуулийн за­хирал, багш, сурагчид хүн­дэт­гэн угтан авч, мэнд усаа мэ­дэлц­лээ. За­хирлын өрөөнд Хакухо багш нар­тайгаа ямар яриа өрнүүлс­нийг сонир­хуулъя.

–Хамгийн сүүлд хэзээ сур­гууль дээрээ ир­лээ. Озэки болс­ныхоо дараа ирсэн билүү?

-Өө,
озэки болохоосоо өмнө ирсэн ш дээ.

–Тавдугаар сарын башёг зурагтаар хараагүй ч, сонин хэвлэлээр барилдааны мэ­дээл­­лийг авч байсан. Сүүлийн барил­дааныг чинь сэтгэл догдлон үзсэн шүү.

-19 дэх түрүүгээ аваад, до­лоон удаан дараалж түрүүллээ. Аса­шёорюүгийн амжилтыг давт­сан. Харин дараагийн башёд түрүүлбэл түүхэн амжилтын эзэн болно.

–Башё нэлээд л хэцүүхэн болж өнгөрлөө дөө?

-Хэцүү
барилдаан байсан ч үзэгчид сайн байлаа. Үзэгчдийг үнэгүй үзүүлсэн. Зарим суудлыг сугалаагаар тараасан чинь түүнийгээ хүмүүс интернэтээр зараад үнэд хүргээд бөөн юм болсон.

–Үнэгүй үзүүлсэн болохоор хүмүүс ч тоймгүй олон ирсэн биз?

-Өө,
жигтэйхэн их ирж үзсэн. Анх удаа ордонд ирж сумо үзэж байгаа хүмүүс сумогийн талаар мэдлэггүй юм. Хаана нь яаж алгаа ташихаа ч мэдэхгүй байсан гээч.

–Саяын башёд чамтай гадны нэг бөх үгүй мөн айхавтар өрсөл­дөв өө. Хаанахын бөх билээ дээ?

-Доод
зиндаанаас орж ирсэн Бразилийн бөх (Кайсейг хэлэв) шүү дээ. Шинээр гарч ирээд дараалан арав давчихсан.

–Эх орондоо ирээд хэд хонож байна вэ?

-Даваа
гаригт ирсэн. Зурга­дугаар сарын 3-10-ны өдрүүдэд цунамид нэрвэгдсэн ард иргэдэд зориулсан тойргийн барилдаан болно. Хагас бүтэн сайнаас буцаж явна даа. Их сонин. Гуравдугаар 11-ний өдөр миний 26 насны төрсөн өдөр байсан. Төрсөн өдрийн баяраар минь тэр муухай байгалийн гамшиг боллоо. Эвгүй байсан шүү. Гэхдээ би өөрийгөө их азтай гэж бодоод байгаа юм. Тэр өдрийн өглөө нь бэлтгэлээ дуусга­чихаад гэр рүүгээ явж байлаа. Манайх 44 дүгээр давхарт байдаг байхгүй юу. Лифтнээсээ буугаад арав гаруй минутын дараа л газар хөдөлж эхэлсэн. Хэрвээ намайг лифтэнд байхад газар хөдөлсөн бол тэнд түгжигдчихгүй юү. Манай байр долоон баллын газар хөд­лөлтөд тэсвэртэй. Газар хөдөлж байхад бусад байрууд яаж байгаа бол, гадаа ямархуу байдалтай байгаа бол доо гээд хөшигнийхөө завсраар хараад зогсч байлаа. Зурагтаа асаагаад “NHK” дээр тавьсан чинь “Токиод таван баллын газар хөдлөлт болж байна” гэсэн. Тэгэхээр нь сэтгэл жаахан ч гэсэн тайв­шир­сан. 

Японы
хөл­бөмбөг, бейсболын багуудад тоглодог гадны тамирчид газар хөдлөлтийн үеэр бүгд нутаг нутаг руу явчихсан. Гэтэл Японы үндэс­ний спортынхон гэдгээрээ гадны сумочид Японоос ерөөс гараагүй.

–Өчигдөр (уржигдар) нийслэл хотын захирагчийн ажлын албын­хантай уулзсан гэсэн үү?

-Тэгсэн.
Харин өнөөдөр цахил­гаан станцаар орж үйл ажил­лагааг нь үзлээ. Тэгж явсаар байтал бүтэн хоёр цагийг түгжрэлд өнгөрөөлөө. Хотын замын хөдөлгөөн гэж аймаар юм байна аа, аая яа яа.

–Эх орондоо ирээгүй жил болчихов уу даа?

-Тэглээ.
Төрөлх сургуульдаа ирээгүй таван жил болсон. Сур­гуульдаа ирсэндээ баяртай байна. Бүх юм нь хэвээрээ, сайхан байна.

-2013 онд төрөлх сургуулийн чинь 90 жилийн ойн тохионо шүү дээ?

-Тийм
үү. Тэгээд энэ ойдоо зориулж юу хийх гэж байна даа.

–Олон ажил хийж эхлээд байгаа.

-Сурагчид
нэг ширээнд гурвал­даг хэвээр юү. Гэхдээ би чинь том биетэй байсан болохоор гурвал­даггүй байсан л даа. Би япон­чуудад “Монголын хамгийн анхны сургуульд би сурдаг байлаа. Монголын “Number one” гээд л сургуулиа танилцуулдаг ш дээ.

–М.Даваажаргал маань аав болчихсон. Хэдэн хүүхдийн аав болчихоод байгаа билээ?

-Том
нь дөрвөн настай. Цэцэр­лэгүүдэд уригдан очиж хүүхдүүдэд бэлэг гардуулдаг болохоос биш өөрийнхөө хүүхдийг цэцэрлэгт нь бараг хүргэдэггүй юм. Завгүй боло­хоор. Нэг удаа л хүргэж өгсөн. Бага нь одоо дөрвөн сартай. Гурван хүүхдийн аав болчихоод байна ш дээ.

–Мундаг байна шүү?

-Би
эхнэртээ “Зөндөө хүүхэдтэй болно оо” гэсэн чинь “Болохгүй ээ, ядарна. Одоо амаръя” гэсэн ш дээ (инээлдэв).

–Арван жилийнхэнтэйгээ уулзах уу?

-Өнөө
орой уулзахаар болсон.

–Одоо Японд газар хөдлөлт намжиж байна уу?

-Ер
нь байнга л чичирхийлэлтэй байгаа. Хүн чинь тэгээд дасчих юм даа. Амархан юм. Одоо ч хаана гэлээ дээ, Японы нэг хэсэгт том газар хөдлөлт болно гээд л яриад байгаа. Магадлал нь 80 хувьтай байгаа гэсэн шүү гэв.

Захирлын умбагархан өрөөнд холоос ирсэн шавь, багш нарын хооронд халуун яриа удаан өрнөв. Сургуульд нь юу шинээр нэмэгд­сэн, ямар өөрчлөлт орсон талаар бүгд л ам булаалдан ярьцгаана. Харин уг өрөөний үүдэнд сурагч “Хакухо ирчихсэн. Гарч ирэхээр нь харъя” хэмээн ойр зуураа ярин хөөрцөглөх нь сонсогдоно. Хакуход тус сургуулийн захирал Гүррагчаа саяхан энгэрээ цоолуулсан гавьяатын тэмдгээ үзүүлээд гарын бэлэг авчихав. Сумогийн ордонд залардаг хөрөг зургийнхаа нэгэн хувилбарыг сургуулийнхандаа дурсгаад гарын бэлгээ өглөө.

Үүний дараа Хакухо сурдаг байсан ангиараа орлоо. Бусад анги танхи­маар ч орж сурагчидтай уулзав. Энэ үеэр түүнээс цөөн асуултад хариулт авсан юм.

–Та саяын башёгийн өмнө дэвжээнд алдагдсан итгэлийг дэвжээн дээр буцаан авчирна гэж амлаж байсан. Үзэгчид барил­­дааныг хэр хүлээн авсан бэ?

-Үнэгүй
үзүүлсэн болохоор их үзсэн. Сорилт маягаар явагдсан ч даваа, унааг нь тооцно гэсэн учир бөхчүүд өөрсдийгөө ирлэж мундаг барилдсан. Тэр утгаараа үзэгчид их ирсэн. 15 өдрийн турш ордон хүнээр дүүрэн байсан шүү.

–Япончууд сумочдод итгэх итгэлгүй болж, үндэсний спорт нь уналтад орсон. Тэр дарамтууд таны нуруун дээр байсан байх?

-Тэр
тал дээр нэлээд юм болсон ч би түрүү, ялалтаараа үзэгч, ард түмнийхээ итгэлийг дахин олж чадсан болов уу гэж бодож байна гэсэн юм.

Хакухо анги танхимуудтай танилц­саны дараа спорт зааланд орж багш нартай сагс тоглолоо. Тэрээр богино хугацаатай ирсэн ч их зүйл амжуулаад буцна аа хэмээж байлаа.

ХҮЛЭЭГДЭЖ БУЙ СОНГУУЛИЙН ТУХАЙ ХУУЛЬ
Сонгуулийн
өмнөх жи­лийн Монгол оронд улс төр, нийгмийн бүхий л амьдрал Сонгуулийн тухай хуулийг
хүлээн гацагнаж байна.

Хаврын
чуулганыг нээг­дэх үед Сонгуулийн тухай хууль дашийн шог болох вий гэсэн айдас байсан.
Түүнтэй харьцуу­лахад юутай ч холимог ч гэсэн өөрчлөгдсөн хувил­бараар явах нь тодорхой
болчихоод байна. Улс төрийн намуудын удирд­лагуудыг Ерөнхийлөгч хүлээн авч ярилцах
үед бүгд өөрчлөлтийг дэм­жиж байгаагаа илэр­хийлж байв. Харин 76 сууд­лын хэд нь
пропор­циональ, хэд нь мажо­ри­та­раар явах нь тодор­хой­гүй. Энэ нь зөвхөн МАН-аас
шалтгаалж бай­гаа. Чу­хам хэд гэсэн харьцаа­гаар явах вэ гэдэг дээр МАН икс, икрэг
гэсэн ха­риул­тыг хэлсэн. X ба Y-ийн хувьд 50:26, 38:38, 24:52 гээд ямраар ч ярьж
болох бөгөөд сүүлийн үед 38:38 гэсэн хувилбар хамгийн хүчтэй яригдаж байна.

Хэрэв урьд яригдаж
байсан хуулийн төслөөр 50 нь намын нэрээр, 26 нь тойрог дээр өрсөлдөж гарч ирэхээр
болбол МАН дотор багагүй дажин үүсэх билээ. УИХ-д бай­гаа 44 гишүүн бүгд л нэг,
нэг тойрог ярьж, тойргийг нь өгөхгүй гэвэл зарим нь Н.Энхбаярын МАХН руу гүйж айлгах
гээд байсан тул тус намын удирд­ла­гууд эхийг нь эцээж, тугалыг нь тураахгүйгээр
асуудлыг шийдэх гарц хайх болсон. Энэ нь 38:38 гэсэн хувилбар болов. Ингэснээр намдаа
нэр хүндтэй, хүлээн зөвшөө­рөг­дсөн лидерүүд болох С.Баяр, С.Батболд, Д.Дэм­бэрэл,
Ц.Нямдорж нарын хүмүүс намын квотоор, харин луувангаа ч, лаагаа ч идэх хүмүүс нь
38 тойрог дээр нэг, нэг мандатын төлөө хүч үзнэ гэсэн үг юм.

Сүүлийн үед хүчтэй яригдаж байгаа энэ хувилбарт аль, аль нь сэтгэл
таатай байгаа сурагтай. АН-ын хувьд ч уг хувилбар дээр реакц үзүүлээд байх шаард­лагагүй.
Ямар ч байсан хуучин хэлбэрээсээ өөрч­лөгдөж л байвал эхний шатанд заавал тийм бай­на
гэхгүй бололтой юм билээ. ИЗНН-ын хувьд ч пропорциональ гэдгээ ярина гэж байгаа
ч бас л өөрчлөгдөж байгааг нь дэвшил хэмээн үзэж байгаа сурагтай.

Ямартай ч энэ хав­рын чуулганаар Сон­гуу­лийн тухай хуулийг бат­лах
гэрэл хонгилын үзүүрт харагдаж эхэллээ. Хуулиараа долдугаар са­рын 1-нд чуулган
хаагдах ёстой ч уг урт настай хуулийг хэлэлцээд эхэл­бэл 14 хоногоор сунгахыг үгүйсгэхгүй.
Үнэндээ энэ хуулийг хүлээсээр Мон­голын улс төр дагаад эдийн засгийн амьдрал ч зогсчихсон
байгаа билээ. УИХ-ын гишүүд өргөн барьсан хуулиудаа га­цаа­чих­сан, нэр дэвших сонирхол,
хүсэлтэй хү­мүүс хууль хэрхэн батлаг­дахыг хараад түдгэлз­чихсэн, дагаад намууд
нь ямар ч санхүүжилтгүй болчихсон, улс төрийн акцууд бүгд хүлээгд­чих­сэн, бас төрийн
томилгоо өөрчлөлт нь ч үүнийгээ дагаад унтчихсан байгаа юм.

СОНГУУЛИЙН АМЛАЛТЫГ БИЕЛҮҮЛЭХЭЭР “ЭРДЭНЭС
МГЛ” МӨНГӨ ЗЭЭЛСЭН ҮҮ?

Монголын улстөрчид сонгуулиар худлаа баа­хан амлачихаад, тэрний­гээ
биелүүлэх гэж төр нь шившгээ дэлгэсэн гэх хэ­рэг дэлхийн түүхэнд би­чиг­дэх вий
гэсэн эмзэглэл төрөх боллоо. Хүний хөг­жил сангийн мөнгө авна гэсэн итгэл найдварын
оч цухуйлгасан хүмүүс энд тэндхийн банкинд ду­гаар үүсгээд удаж бай­на. Үнэхээр
амласан ам­лалтыг нь нэхэж, өгсөн мөнгийг нь авах эрхтэй хүмүүс, тэд. Саяхан сан­хүүжилт
нь зогсчихоод байсан 21 мянган төгрө­гийн буухиа дахин энэ сарын 15-наас эхэлж,
дугаар үүсгээд эхэлсэн нь зээлийн мөнгө байжээ гэх яриа чих дэлсэх боллоо. Үүнийг
ихээхэн нууцалж байгаа ч гэсэн баттай эх сурвалжаас харамсалтай ч гэсэн үнэн гэж
байна. Өнөө жилийн хувьд сон­гуулийн ам­лалт­даа зо­риулж 805 тэр­бум төгрөгийг
төсөв­лөсөн. Гэвч үүний 400 тэрбум төгрөгийн орло­гын эх үүсвэр нь тодор­хойгүй.
Тиймээс ирээдүйн “Эрдэнэс Таван толгой”­гоос орно гэж найдаж байгаа мөнгийг олох
үүр­гийг “Эрдэнэс МГЛ”-д Засгийн газар өгсөн гэх. Харин уг үүргийг биелүү­лэхээр
“Эрдэнэс МГЛ” 20 сая ам.доллар зээлжээ. Зээлийн энэ мөнгө буюу 25 тэрбум төгрөгийг
одоо ам таглаж, банкуудаар тараагаад эхэлсэн бай­на. Ёстой сонгуулийн ам­лалт гэж
нүглийн нүдийг гурилаар хуурах  их аж­лын
эхлэл байдаг юм бай­на гэхээс өөр юу гэхэв.

Н.ЭНХБАЯРТ М.ЭНХСАЙХАН ХЭРЭГГҮЙ, ХАРИН
Д.ЭНХБАТЫГ БОЛ БОДОЖ БОЛОХ ЮМ

Сонгуулийн тухай хуу­лийн чигийг хүлээнгээ намууд чухам хэрхэх
нь өөрсдөд ашигтай та­лаар бодсоор л. Бас өөр хоорондоо ч ярил­цаад эхэлчихсэн гэж
байгаа. Улс төрийн ажиг­лагчдын үзэж байгаагаар МАН хийгээд МАХН эв­сэл болоод орчихвол
бас ч гэж хэдэн суудлыг урь­дын адилаар зулгаачих­на гэдэг. Гэвч цугтаа байж байгаад
салсан энэ намын удирдлагуудын амбиц, нэгийгээ үзэн ядах сэтгэл нь дараагийн нүүд­лийг
харах чадварыг нь үгүй хийж байгаа билээ. МАН-ын удирдлагууд Н.Энх­баяртай бол хэзээ
ч үгүй гэсэн үгийг одоо­гийн байдлаар хэлж бай­гаа. Улс төрд мөнхийн дайсан үгүй
учраас ту­хайн үед ашиг сонирхол нь хэрхэн нэгдэхийг хэн мэдлээ. ҮШН-ын зүгээс МАХН-тай
нэгдэх сана­лыг тавьж, ярилцаад үз­сэн гэх. Харин МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр үүнийг
боломжгүй гэж тооцоол­сон ажээ. Учир нь МАХН-ын дэмжигчид бол тэр чигээрээ хуучин
МАХН гэсэн үзэл баримтла­лаа­раа явж байгаа хүмүүс. Саяхан гарсан “Сант-Марал”-ын
судалгаагаар МАХН-ыг дэмждэг гэж гарсан таван хувь бол тэр чигтээ улаан хувьсгалт
намынхан. Тэдний хам­гийн дургүй хүмүүсийн жагсаалтын эхэнд л М.Энхсайхан бичигдэнэ.
Бас ҮШН-ын дэмжигчид ч МАХН-ын эсрэг үзэл бо­дол­той хүмүүс. Тэгэхээр суурь үзэл
бодлынхоо хувьд эсрэг тэсрэг дэм­жигчдийг дээд хоёр дарга нь толгой сээр холбоотой
гээд нийлүүлчих боломж­гүй.  Тиймээс Н.Энхбаярт
М.Энхсайхан хэрэггүй. Харин МАХН, ИЗНН нийлж магад гэсэн хувил­бар хүчтэй яригдаж
бай­гаа­гаас үзвэл Н.Энх­баярт Д.Энхбат нь илүү хэрэгтэй мэт. Хэрэв ИЗНН ирэх сонгуульд
үзэл баримт­лал чиг хандлага нэг АН-тайгаа эвсээгүй тохиолдолд Н.Энхбая­рын намтай
эвсэхийг үгүйсгэхгүй байна. Тэд нийгэмд байгаа МАХН-ын таван хувийн саналыг өөрсдийнхөө
5.6 хувийн саналтай нийлүүлж чад­вал хоёр том намтай өр­сөлдөх их хүч болно хэ­мээн
харж байгаа юм би­лээ. Иргэний зориг нам, Ногоон намынхантай дуу­лиан шуугиан болон
нэгдэхдээ Улсын Дээд шүүхийн бүртгэлд гурав­дугаарт бичигддэг Ногоон  намынхан МАХН-тай нэг­дэх эрсдэл байгаа гэдгийг
тооцоолж өрссөн билээ. Харин одоо тэд эрх ба­ригч хоёр намтай өрсөл­дөж, сонгуульд
амжилт­тай  орохын тулд МАХН-тай нэгдэхийг
үгүйсгэх аргагүй юм. Гэхдээ улс төр хэрхэн өрнөхийг таа­варлах боломж алга. Тэр
тусмаа Сонгуулийн тухай хууль батлагдаагүй бай­гаа өнөөгийн нөхцөлд. Ямар ч байсан
Н.Энх­баяр сард нэг удаа акц хийж, ирэх жилийн өдийг хүртэл 12 том арга хэм­жээг
төлөвлөчихсөн бай­гаа гэх юм билээ. Гэхдээ гол бай нь МАН байх аж. 

АН НЬ ЗАЛУУЧУУДАД УЛАМ ХААЛТТАЙ, МАН
НЬ УЛАМ НЭЭЛТТЭЙ БОЛООД БАЙГАА НЬ ЮУНЫХ ВЭ?

МАН, АН хоёр нэгдэж Хамтарсан Засгийн га­зарт байгаа хэдий ч энэ
хоёр нам үргэлж ах дүүс шиг явна гэвэл худлаа. Одоо дарга нар нь, ах нар нь сүрхий
байгаа ч за­луус нь урьдын адилаар өрсөлдсөөр байгаа гэх юм билээ. Дээхнэ манай
сэтгүүлч Д.Мөнгөндалай “МАН-д дараа үеийн арми жагсч байна, АН-д салаа цэрэг ч алга”
гэсэн нийтлэл бичиж байсан билээ. Үнэхээр энэ бай­дал нам дээрээ ч илт байдаг, одоо
бүр залуу­чуудын байгууллагын бүтэц нь үүнийг батлах болсон талаар гадуур ихээр
ярих болов. Хуучин МАСЗХ-ны залуус гэж тэнгэрийн амьтад байв даа. Жилд нэг удаа
тан­саг гэгчийн шинэ жилийн наадам хийж, айл айлын хойморт алтан сарнай барьсан
ганган нөхөд зочлоод л. Бас хамгийн түрүүнд албан  тушаалд очдог нэг тийм мундаг­чуудын холбоо байсан.
Харин одоо гэр хороо­лолд ч хэвлэлийн бага хурал хийлгэж байх шиг, Монголын залуучуудад
тулгарч буй бэрхшээлүүд гэж ирээд судалгаа ч хийж байх шиг тун энгийн байдлаар ажиллаад
бай­гаа юм. Л.Оюун-Эрдэнэ гэж Хэнтийн Бэрхийн хөдөөний гар холбооны ерөнхийлөгч
болоод нэр хүнд унагаад гэж ярих хүмүүс байсан ч яг үнэндээ энгийн байдал нь залууст
таалагдаад бай­гааг үгүйсгэх аргагүй. Лав сүүлийн хагас жилд элссэн гишүүдийн тоо
нь хэдэн жилийнхээ нийл­бэр­тэй тэнцсэн гэсэн. Л.Оюун-Эрдэнийг хрис­тийн шашин шүтдэг,
“Дэл­хийн зөн” олон улсын байгууллагад ажиллаж байсан гээд НАМЗХ-ны ерөнхийлөгчөөр
томи­лог­дох үед нь хэвлэлээр нэлээд бичиж байсан. Үнэхээр алдаа эндүү нь ямар юм,
тэр НАМЗХ-г өөрөөр ажиллуулаад эхэлснийг залуучууд нь яриад эхэлчихсэн байна лээ.
Монголын толгой баячуудын хүүхдүүдийг багтаасан холбоо мөрт­лөө олон улсын байгуул­лагын
зарчмаар мөнгө босгох төсөл бичицгээж, залуусыг тогтмол урьж нийг­мийн ардчилал
үзэл ба­римтлалаа танил­цуул­даг бол­сон тухай сонс­лоо. Бас олон улсын байгуул­лагад
ажилладаг чадал­тай за­луу­чуудыг НАМЗХ татах нарийн ар­га олчи­хоод байна, гэтэл
бид чадахгүй байна гэж АН-ын залуус халаг­лан ярьж байна.

Ер нь ямар ч хүн албан тушаалд дуртай байдаг. Хэрэв НАМЗХ-д элслээ
гэхэд бага хуралд нь багтах гэж багагүй шатыг туулах хэрэгтэй болж таарна. Тэгвэл
одоо­­­гийн НАМЗХ-ны удирд­лага багаараа, бай­­гууллагаараа буюу 300 хүнтэй баг
орж ирвэл бага хуралдаа шууд нэг квот өгнө гээд зарлажээ. Тэгэхээр энд тэндхийн
хүчтэй залуус багаараа НАМЗХ-д элсч эхэлсэн гэх. JCI-ийн залуучууд гэхэд тус байгууллага
руу “бөөнджээ”. Өөрөөр хэл­бэл, МАН-д гэсэн үг л дээ. Харин АН-ын АЗХ бүр эсрэгээрээ
байгааг на­мынх нь залуус шүүмж­лээд байгаа юм. Удирдах байгууллагад нь 60 хүн байдаг.
Түүнийг ерөнхий­лөгч нь өөрийнхөө хүмүү­сээр тавьж, бодлогоо явуулдаг нь шинэ урсгал,
шинэ давалгаа орж ирэх боломжийг хойш татдаг гол хаалт болсон гэх. Өрсөлдөгч тал
нь улам бүр нээлттэй бодлого баримтлаад байхад АЗХ улам хаагдаад байгаа нь буруу
гэж улс төрийн ажиг­лагчид үзэж байгаа. Учир нь өнөөдрийн НАМЗХ, АЗХ-ны гишүүд бол
ирээдүйн намын ги­шүүд. Дээрээс нь НАМЗХ-ны ерөнхийлөгч Л.Оюун-Эрдэнэ ямар нэгэн
дэд сайд, төрийн нарийн бич­гийн даргын албан ту­шаалгүй нь АЗХ-ны ерөн­хий­лөгч,
Гадаад харилцааны дэд сайд Б.Болороос давуу тал нь болоод байгаа юм гэж хардах хүмүүс
ч бай­на. Ямартай ч коммунист угшилтай МАН-ын залуус өөрчлөлт шинэчлэлтийг хийх
гээд саландаа суучи­хаж. Харин шинэ бүгдийн эхлэл гэж сүүлийн 20 жи­лийн хугацаанд
бидний ой тойнд хадагдаж ирсэн АН-ын залуус хаана байна вэ гэдэг асуулт өөрийн эрхгүй
төрж байна.

Хаваржаанаасаа нүүж, зусландаа гарсан Монголын улс төрийн амьдралын эрээвэр ху­рааврыг тоймлон хүргэ­хэд ийм байна. Зуны зугаа­тай цаг ирж, хүн бүр их амралтдаа гарах цаг дөхжээ. Гэхдээ их амрал­тын өмнө Сонгуулийн тухай хууль гэж бий, Сон­гуулийн тухай хуулийг хүлээсэн Монголын улс төр, нийгмийн амьдрал гэж бас байна.

Д.ЗОРИГТЫГ ЗОЛИГТ ГАРГАХ БҮТЭЛГҮЙТЭЛ

Төрийн ордон гадна доторгүй савчаантай. Гадуур нь “Гал үндэс­тэн”-ийхэн морьтойгоо шаардлага барьж давхиад Чингэсийн үеийг дахин сэргээхдээ тулав. Харин Төрийн ордны дотор үйл явдлууд өрнөж байна. Сонгуулийн хууль, Засгийн газрыг унагах   янз бүрийн хувилбартай улстөржилт, эрх ба­ригч намуудын дотоодын зөрчил тэмцэл, албан тушаалын амбиц гээд ер юу эс болохов. Саяхан АН-ын гурван гишүүн болох С.Эрдэнэ, Д.Ганхуяг, Г.Баярсайхан нар  Д.Зо­ригт сайдыг огцруулах санал оруул­сан ч бүтэлгүйтэв. Санал оруулсан болж ингэж жүжиглэх нь зөвхөн өөрсдийнхөө пиарыг л хийх гэсэн оролдлого гэж нэг хэсэг нь хардаж  байгаа. Тэдний энэ сана­лыг улстөржилт гэж харах хүн олон. Зориуд хамгийн залууг нь барьж авч байна. Цаагуураа Засгийг  хөдөлгөх гэсэн оролдлого гэж тэд үзэж  байгаа юм.

Удирдах зөвлөл  дээр нэгэнт огцруулахгүй гэдгээ тохирсон уч­раас дээрээ удирдлагын заавартай шийдвэрийг МАН-ын гишүүд да­гахгүй гээд яахав. Ингээд л кноп­чины ажил хийж нийтээрээ Д.Зориг­тыг авч үлдлээ гэж дургүйцэх МАН-ын гишүүд  бас байна.  Ер нь тэгээд МАНАН байгаа цагт ганц нэгээр нь ингэж сугалах гэсэн оролдлого бүтэхгүй юм байна. Тэгээд эрх барьж байгаа намын сайдыг цөөнх болоод Засгийн газарт хамтарсан намын гишүүд огцруулна гэдэг нь өөрөө утоп санаа. Гэхдээ ийм санаануудыг гаргах боломж нь УИХ-ын тухай хуулинд байдаг болохоор яая гэхэв.

Аль ч Засгийн газрыг огцруулах сонирхол байнга л явж байдаг.  Энэ удаа Засгийн газрыг унагах со­нирхолтнууд  урсгалаар нь явуулж байгаад намраас дахин оролдож эхэлье гэж ярьсан байх юм. Энэ бол угаас байж л байдаг зүйл. Учир нь албан тушаалгүй хоцорсон хүмүүс албан тушаалтай болохыг хүсэл­гүй л яахав. Ийм хүмүүс МАН-д ч байгаа. АН-д ч байгаа. Харин МАНАН-гаас АН-ыг гаргах сонир­хол Ардчилсан намын жирийн ги­шүү­дийн дунд бүр их яригдах бол­жээ. Дайны хажуугаар дажин гэг­чээр элдэв асуудлаа яая гэж байхад нь АН-ынхнаас гадна өөрийнх нь намынхан янз бүрийн бор шувуу нисгээд Ерөнхий сайд С.Батбол­дыг амраахгүй байгаа аж. Тухайл­бал нарийн бичгийн дарга У.Хүрэл­сүхийг намын даргад зүтгэх нь гэж ярьж эхэлжээ. Намын дарга, Ерөн­хий сайд хоёрыг салгаж на­мар Засгийн газрыг унаган Ерөн­хий сайдад Н.Энхболдыг зүтгүүлнэ гэсэн мессэж ч МАН-ын зарим улстөрчдийн хүрээнд таржээ. Хэн нь хэн байхав гэдгээс илүүтэй МАНАН-г сарниах төлөвлөгөө бол   хаа сайгүй л яригдаж байгаа сэдэв. Гэхдээ МАНАН-г МАНАН л сарниах  болов уу. МАН-д ч , АН-д  ч Засгийн газрыг огцруулчих сонирхолтнууд бий. Ялангуяа сонгууль дөхөж байгаа энэ цаг үед. Тэртэй тэргүй ирэх сонгуульд нэгдэж орох гээгүй л юм бол салж сарних цаг нь болсон. Энэ Засгийн газар уул уурхайг эргэлтэд оруулах, Үндсэн хуулийг өөрчлөх, Сонгуулийн хуу­лийг өөрчлөх зорилготой л байсан биз дээ. Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах хуулиа баталсан. Одоо Үндсэн хуулийг өөрчлөх хугацаа энэ парламентад байхгүй. Өөрч­лөлт оруулах хуулиа баталчихсан хойно одоо болоо ш дээ. Уул уурхайг эдийн засгийн эргэлтэд зөв,  буруу  аль нь ч бай оруулчих­лаа.  Сонгуулийн хуулийг батлахын хувьд заавал Хамтарсан засаг байх албагүй. Угаасаа намуудын эрх ашгийг хөндсөн хууль намын бүлэг дээр л шийдэгддэг шүү дээ. Засгийн газрын оролцоотой орол­цоогүй. Энэ нь хоёр нам хамтраад засаг бариад цааш явах нь улс төрийг улам л увайгүй,  ичгүүргүй болгож хувиргана. Сүүлийн үед УИХ-ын гишүүдийн өгсөн ярилц­лагаас харахад ялангуяа МАН-ын гишүүд АН-ынхаа гишүүдэд хойд эцэг мэт хандаж эхэлж байна. Энэ нь Ардчилсан намыг нийгэмд өөрийгөө авч явж чадахгүй балчир хүүхэд мэт харагдуулж байгаа. 

Улмаар Ардчилсан нам сон­гуульд орох санал авах боломжоо  өдөр хоногоор МАН-д алдаад байна гэсэн үг. Энэ нь МАН-д  ашигтай болохоос АН-д хамгийн хортой үзэгдэл. Хэрэв хамтраад цаашид ингэж удаан явбал улс төрийн гуравдагч хүчинд боломж олгоно. Яг ийм нөхцөлд 1933 онд Гитлер Засгийн эрхэнд гарч ирсэн. Том хүчнүүд үг хэлж чадахгүй дор­витой сөрөг хүчингүй байсан нь захын нэг нацистыг  төрийн эрхэнд гарах боломжийг олгосон шүү дээ. Нийгэмд сөрөг хүчингүй болохын аюул нь нийгмийн тогтолцоог өөрч­лөх сэдлийг төрүүлдэг. Учир нь иргэд 76 мангуу гэж ярих нь их болсон. Энэ нь парламентын за­саг­лалд итгэхээ байсны эхний шинж тэмдэг. Цаашлаад нийгмийн сэтгэхүйг Ерөнхийлөгчийн засаг­лал руу түлхэж буй буруу  хандлага юм.

БУЦАЖ ИРСЭН Н.ЭНХБАЯР

“Сант
марал”-ын судалгаагаар “Хамгийн нэр хүндтэй хүмүүсээс хэнийг нь улс орныхоо улс төрийн амьдралд оролцоосой гэж хүсдэг вэ гэсэн асуултад судалгаанд оролцогчид  Ерөнхийлөгч  Ц.Элбэг­дорж, Ерөнхийлөгч асан Н.Энх­баяр хоёрт олонхи нь санал өгчээ. Нэг үгээр хэлбэл дээрх хоёр хүн бусад улстөрчдөөсөө хол тасар­хай гарч иржээ. Одоо ажлаа хий­гээд яваа Ц.Элбэгдорж олон ний­тэд үнэлэгдсэнийг нь ойлгож болж байна. Харин улс төрөөсөө жийгд­сэн Н.Энхбаяр өндөр рейтингтэй яваа нь яах аргагүй анхаарал татаж байна. Манай ард түмэн чинь өрөвчхөн сэтгэлтэй улс. Цагтаа цалгиж явсан Н.Энхбаярыг нам нь,  нөхөд нь жийгээд эхлэхээр өрөв­дөж хайрласан байх талтай.     Ямар ч байсан Н.Энхбаяр эргэж ирж байгаа юм байна гэж энэ судалгааны дүнгээс харлаа. Сал­гаад авсан МАХН-ыг нь зөвшөө­рөхгүй байлаа гэхэд  бие дааж нэр дэвшээд ч ороод ирж мэдэх хүн.

“Баатарцогтын нагацыг бага үнээр банжаа юу даа” гэдэг шиг Н.Энхбаярыг басч болохгүй ээ. Цаадах чинь ирж яваа юм байна. Гараад ирлээ гэхэд нэг суурин дээрээ сууна гэж байхгүй. Заавал л ахина. Тэгээд өндийгөөд ирвэл нь нөгөө урвасан нөхдүүд одоо ер нь яанаа.  Тэр нөхдүүдийн заримыг нь гадны биеэ үнэлэгчдийн өврөөс  гаргаж  ирээд ч өөд нь татаж явсан үе бас бий. Хүний тусыг огт үгүйсгэ­вэл хүн чанаргүй л юм болно шүү дээ, МАН-ынхаан. Цаадах чинь ингээд нэг өндийчихвөл ч  өшөөгөө харин ч нэг сайн авах байх шүү.   Н.Энхбаяр өөрийнхөө хүчээр тө­рийн өндөр суудлуудыг зайдалж байсан. Монголчууд төрт ёсны уламжлалтай ард түмэн. Хачир­халтай нь ард түмэн өнөөдөр Н.Энхбаярыг эрх баригчид шиг зүхэхгүй байгаа. Н.Энхбаяр дахин орж ирэх орон зай бий. Судалгаа угаас Н.Энхбаяр сайндаа биш,  намууд муу учраас тэгж гарч  байгаа юм. Түүний гарт дахиад олон том хөзөр бий. Өнөөдөр МАН-аас МАХН-ын нэрийг нэхэх эрх  Н.Энх­баярт байна. Хамтарсан засгийн газраас үр дүн шаардах эрх мөн л Н.Энхбаярт бий. Хам­тарсан Зас­гийн газар хэдэн хүнийг баяжуулж хэдийг ядуу болгосныг тооцоод зарлачих чадал мөн л түүнд бий. Өнөөдөр тэрээр гудманд гарснаа­раа сөрөг хүчний хэм­жээлш­гүй эрхийг эдлэх боломжтой болсон. Ирэх УИХ-ын сонгуулиас долоо хоногийн өмнө тавьсан долоон асуулт нь түүнийг парла­ментад намын бүлэг байгуулах хангалттай боломж олгоно. Хам­тар­сан Зас­гийн газрын жижиг алдаа Н.Энх­баярын нүдээр харвал хангалттай том алдаанууд болж хувирна. Энэ бүхэнд МАНАН хариу өгөх ямар ч чадалгүй сон­гуульд орно. Харин МАНАН хуга­цаа ал­далгүй сарни­сан тохиол­долд Н.Энх­баярын өнгө бүдгэрч эрх баригч намуудын өн­гийг ард түмэн сонирхох болно.

 
МАН–ЫН ТОЛГОЙНЫ ӨВЧИН БУЮУ СОНГУУЛИЙН ХУУЛЬ

Уг нь аль, аль намын хувьд Сонгуулийн хууль толгойны өвчин мөн. Тэр тусмаа Сонгуулийн хуу­лиас болж хамгийн их толгой нь өвдөж шаналж буй нам бол МАН.   Саяхан Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж намуудын дарга нартай уулзаж Сонгуулийн хуулийн талаар ярилц­жээ. Ерөнхийлөгч намын дарга нараас аль хувилбараар явуулах нь дээр гэж бодож буйг нь асууж. Ихэнх нь холимог хувилбарыг дэмжиж байна гэнэ.  МАН ч холимог хувилбарыг байж болох юм гэж. Харин тооны харьцаа ямар байхыг тодорхой хэлж мэдэхгүй байна гэж МАН-ынхан хэлсэн гэнэ. Одоо яригдаад байгаа 26:50 гэсэн хувил­барыг шууд авлаа гэхэд УИХ-д  байгаа дөчин хэдэн гишүүнээ алийг нь гэхэв. Заримыг нь жийлээ гэхэд МАХН-аас очоод нэр дэвших ч юм билүү. Зарим эх сурвалжийн ярьж байсанчлан МАН Н.Энхбаяртай­гаа учраа олно гэдэг бол лөөлөө бол­сон бололтой юм. Тиймээс эцсээ хүртэл Н.Энхбаяртайгаа үзэж тарж байгаад л  дуусах юм байх. Гэхдээ Н.Энхбаяраасаа айж байгаа нь бол илт. Хөдөөгөөр явуулсан нууц судалгааны сураг сонсдох болсон.

МАН, МАХН хоёр
бараг л ижил тэнцүү хувь авсан байх аж. Үнэндээ энэ хоёр
нэрийг ялгахаа
байсан юм билээ. Тэгэхээр Сонгуулийн хуулиа Н.Энхбаяртаа тааруулж хийх хэрэг гараад байдаг. Н.Энх­баярын МАН-д учруулах хамгийн том аюул бол МАХН гэсэн үсэг ч
биш, одоо дагаж далдаганаж байгаа улсууд нь ч биш. Харин Сонгуулийн хуулийн өөрчлөлтөөс болж түүн рүү хөрвөж чадах МАН-ын парламентад бай­гаа арваад гишүүн. Ямар ч
тохиол­долд дээрх гишүүд МАН-д
Н.Энх­баяраас хэд дахин илүү хохирол учруулж чадах бөгөөд Н.Энхбаяр­тай нэгдсэн тохиолдолд МАН-ын хувь заяа бүрхэг болно.

Ерөнхий сайд Сүхбаатар аймагт очиход
хүндэт харуул жагсан угтан авлаа. Иргэд төв талбайгаараа дүүрэн ирсэн байв.  Д.Сүхбаатар жанжны  хөшөө бүхий төв талбайдаа  LED дэлгэц байр­луулжээ. Дэлхийн хөл бөмбөгийн
аварга шалгаруулах тэмцээнийг аймгийн төвийнхөн эндээ үзэж таашаал авдаг юм байх.
Ерөнхий сайд тус аймгийн ус цэвэршүүлэх байгууламж, дунд  сургууль, эмнэл­гээр орж үйл ажиллагаатай нь танилцсан
юм. Мөн очсон аймаг бүртээ зарим асуудлыг 
газар дээр нь шийдэж  явлаа.    Иргэд Ерөнхий сайд С.Батболдыг хүлээгээд  Хөгжимт жүжгийн театрт зайгүй цугларчээ.  Орон нутгийн асууд­лаас гадна ажиллаж буй салба­рынхаа,
бүр хувийн зовлон жаргалаа тоочих нь байх юм. Үгүй бол үзэл бодлоо илэрхийлэх аж.
Сүхбаатарчууд УИХ-ын сонгуу­лиар үргэлж МАХН-ын (МАН-ын) төлөө санал өгч ирсэн болоод
ч тэр үү уулзалтын үед час улаан хэвээрээ л байгаа нь анзаарагдсан юм. Орон нутагт  өнгөрсөн сонгуу­лиар Ардчилсан нам ялжээ.  Байдлыг харах нь ээ Сүхбаатар аймаг өнгө зассан
байна. Хэдэн жилийн өмнөхөөсөө шүү. Залуу удирдлагууд нь ч гар нийлж ажиллаж байгаа
бололтой. Ядаж л нийслэлд шороо болоод байдаг гутал бүртийх тоосүй байж болоод байна
лээ. Явган хүний хавтангаа хийх гэж хөрш Дорнод аймгаасаа зөөдөг байсан бол одоо
өөрсдөө хийдэг болж. Тоосгоны үйлдвэртэй болсон болохоор дорнодчууд тоосго авдаг
болжээ. Хатуу хучилт­тай зам, автомашины зогсоол, үйлчилгээний шинэ төв, цэцэрлэгт
хүрээлэн, 75 айлын орон сууц гээд сүүлийн жилүүдэд хийгдэж байгаа ажил нүдэнд илхэн.
Аймагтаа жишиг хороолол байгуулсан нь сонирхол татаж байв. Заасан юм шиг нэгэн жигд
байшингууд, ижил өнгийн хашаа нь цэвэр цэмцгэр харагдах аж. Сүхбаатарчуудын нэг
гол шүдний өвчин бол ундны ус байсан. Одоо харин цэвэршүүлэх байгууламж барьсан
учир энэ зовлонгоосоо салсан байна. Мөн хэдхэн хоногийн өмнө дулааны цахилгаан станцын
шав тавьсан гэнэ. Сүхбаатар аймаг зоогийн газартаа тамхи татахыг хориглоод хэдэн
жилийн нүүр үзжээ. Иргэд ч энэ журмыг сайн биелүүлэх юм. Дээр нь гялгар уутыг хэрэглээнээс
гаргахаар зорьсон учир дэлгүүрээс уут олно гэдэг нүдний гэм болжээ.  Саяхан сүхбаатарчууд Соёлын өдрүүдээ нийслэлд
нижгэр зохион байгуулсан билээ.  Олон хийсэн
ажлууд байгаа ч хэд хэдэн хүн үг хэлэхдээ 
Засаг даргаа хатуу шүүмжлэв.  Хувийн
болоод улс төрийн өнгө аяс орсон энэ шүүмжлэлд Ерөнхий сайд харин зөв өнцгөөс нь
харсан үг хэлнэ лээ. “Юм хийсэн хүн үргэлж шүүмжлэлд өртөж байдаг” гэж.   Засаг даргаа зад шүүмжилсэн нутгийнхан бурхан
мэт үзэх Ч.Улаан, Р.Буд хоёрыгоо харин ч нэг зайгүй маг­таж байна лээ. Ч.Улаан гишүүнийг
үг хэлэх бүрт ширүүн бороо шаагих мэт л алга ташаад байсан. УИХ-ын гишүүн ч гэж
хэлэхгүй юм. Улаан сайд маань гэцгээх аж. 

Уулзалтын гадуур бас иргэдээс Засаг
даргын үйл ажиллагаатай холбоотой асуулт асуухад гурван хүний хоёр нь лав ам сайтай
байна лээ. Уулзалтын үеэр ирэдийн их сонирхож буй зүйл нь хүний хөгжлийн сангийн
мөнгийг бэлнээр нь, бөөнөөр нь өгөөч гэж гуйх юм. Таван толгойн хувьцааны талаар
ч сонирхож байна. Зүүн аймгийн иргэд нэг зүйлд их санаа зовдог аж. Учир нь аль ч
аймагт очсон уул уурхайн асуудал сөхөгдөх бөгөөд байналь орчин сүйдэж байгаа болон
монгол ажилчдын цалин хөлс бага байдаг, гадаадын хөрөнгө оруулагчдын дураараа загнах
нь хэтэрсэн гээд л шүүм­жилж гарах юм. 

  
Мөн “Хотод жагсаал цуглаан хийгээд байгаа тэр Их хуралдай энэ тэр чинь ард
түмэн бүгдээрээ биш үү, Ерөнхий сайд аа. Хэсэг хүмүүсийн л улстөржилт. Түүнээс биш
юу юугүй хүний толгой авах юм яриад байгаа нь зөв биш”  гэж байна, тэд. 

Иргэд “Гэрийн нохойн сүүл өөдөө гэдэг
байсан бол манай аймагт үйл ажиллагаа явуулж гадны хөрөнгө оруулалттай компаниуд
хэтэрхий даварч байна” гэсэн гомдол хэлж байв. Уулзалтын үеэр  анхаарал татсан зүйл нь Жаргалсайхан хэмээх залуугийн
үг байв. Эмч, эмнэлгийн ажилчдын буруугаас эхнэр, дөнгөж төрсөн хүүхдээ алдсан тэрээр
зааланд байгаа олон хүнийг нулимс унагахад хүргэсэн юм.   Тэрээр “Одоо болтол шүүх эмнэлгийн дүгнэлт гараагүй.
Үүнээс болж хэнд ч арга хэмжээ аваагүй.  Холбогдох
бүх л байгууллагад хандаад хэн ч хариу өгөөгүй”-г Ерөнхий сайдад хоолой зангируулан
хэлсэн юм. Мөн тэр залуу “Ганц хар амиа бодож байгаа юм биш. Дараа ийм зүйл давтуулахгүйн
тулд үүнийг хэлж байна” гэлээ. Эмч эмнэлгийн байгуулагад арга хэмжээ авч өгөөч ээ
гэхэд газар дээр нь баг томилж,  уулзалтын
дараа энэ талаар яаралтай хуралдахыг Ерөнхий сайд үүрэг болгов.

    Хүүгээ хүний гарт алдсан гэж үздэг  Б.Чадраа гуайн  үг бас анхааралд өртөв. Олон жил холбогдох бүх
байгууллагаар нь яваад ч олигтой үр дүнд хүрээгүй гэдгээ өвгөн хэлнэ лээ. Уулзалтын
төгсгөлд өндөр настан О.Мангал гуай эв эетэй байхыг сануулаад “Улстөржөөд сайн зүйлд
хүрэхгүй. Хамтраад засаг барилаа гээд муудсан юм алга, тэр энэ нам гэхээсээ илүүтэй
улс орноо л өөд нь татах хэрэгтэй хүүхдүүд минь” гэж танхимын уур амьсгалыг зөөллөсөн
юм. 

Сүхбаатарчууд Ерөнхий сайдад дарьганга
хийцийн гайхал­тай уран сэтгэмжтэй тэнзэн ташуур бэлэглэсэн юм. Харин Ерөнхий сайд
эмнэлэг, сургуульд машин бэлэглэнэ лээ.  

Ямар ч байсан Сүхбаатар аймаг хөгжих
нь тодорхой болжээ. Харин улстөржсөн хэвээрээ л байна лээ.

Улсын Дээд шүү­хийн Ерөнхий
шүүгч, Шүүхийн Ерөнхий зөв­лө­лийн дарга Ц.Зоригт­той ярилцав. Түүний Ерөнхий
шүүгчээр то­ми­логдсоноосоо хойш хэвлэлд өгч байгаа анх­ны ярилцлага нь энэ юм.

-Та Улсын Дээд шүү­хийн Ерөн­хий
шүүгчээр томилогдоод бараг ха­гас жил болох гэж бай­на. Энэ хугацаанд юуг хийж
амжуу­лав гэдгээс яриагаа эхлэх үү?

-Юуны өмнө “Өдрийн сонин”-ы
уншигчдын энэ өдрийн амар амга­ланг айлтгая. Миний бие Ул­сын Дээд шүүхийн Ерөн­хий
шүүгч, Шүүхийн Ерөн­хий зөвлөлийн дар­гын ажлыг хүлээн аваад удах­гүй зургаан
сар бо­лох гэж байна. Өнгөрсөн хуга­цаанд Монгол Улсын Үн­дэсний аюулгүй байд­лын
зөв­лөлөөс зөвлөмж бол­госон “Шүүх эрх мэд­лийн хүрээнд шинэт­гэ­лийг гүнз­гийрүүлэх
хөтөл­бөрийг шүүхэд хэрэгжүү­лэх аж­лыг эрчимжүүлэх үндсэн чиглэл” гэсэн аж­лын
тө­лөв­лөгөөг боловс­руулж гаргалаа. Энэ ба­римт би­чиг нь шүүхийн стратеги
төлөвлөгөө буюу бидний цаашдын зорил­го, зо­рилт, хэрэгжүүлэх арга хэмжээ, хүрэх
үр дүнг тодор­хойл­сон нэг үгээр хэлбэл үйл ажилла­гааны “газрын зураг” гэж
ойлгож болно.

Мөн шүүхэд эрх зүйн шинэт­гэлийг
гүнзгий­рүүлж, Захиргааны хэр­гийн шүүхийн тогтолцоог улам боловсронгуй бол­гох
үүднээс Захир­гааны хэр­гийн давж заалдах шатны шүүхийг шинээр бай­гуулж, үйл
ажилла­гааг нь эхлүүллээ. 2004 онд Мон­гол Улсад Захир­гааны хэргийн дагнасан
шүүх анх байгуу­лагдаж, үйл ажиллагаагаа эхэлс­нээс хойш 2011 оны дө­рөв­дүгээр
сарын 1-ний өд­рийг хүртэл давж заал­дах шатны чиг үүргийг Улсын Дээд шүүхийн
За­хиргаа­ны хэргийн танхим хэрэг­жүүлж байлаа. Давж заал­дах болон хяналтын
шат­ны шүүхийн чиг үүр­гийг нэг танхимын шүүг­чид хэрэг­жүүлж байсан нь
дагнасан шүүхийн зо­рилго, үйл ажил­лагааны үндсэн зар­чим зөр­чиг­дөж, зарим
хүндрэлүүд үүсгэдэг бай­сан. Одоо давж заалдах жур­маар гомдол гаргасан захир­гаа­ны
хэргийг улсын хэм­жээнд бие даа­сан шүүх хянан шийдвэрлэх болс­ноор Монгол
Улсад за­хир­гааны хэргийн даг­на­­сан шүүхийн тогтол­цоо бүрэн утгаараа
ажиллах болов. Шинэ шүүхийг бай­гуулж, хуульд заасан хуга­цаанд үйл ажил­ла­гааг
нь эхлүүлэхэд дэмж­лэг тус­лалцаа үзүүлсэн Монгол Улсын Ерөнхий­лөгч, Ул­сын Их
Хурал, Засгийн газар, Төрийн өмчийн хороонд энэ даш­рамд та­лархлаа илэр­хийлье.

Шүүхийн
үйл ажилла­гааг олон
нийтэд нээлт­тэй, ил тод болгоход чиг­лэсэн зарим ажлуудыг хийж байна. Юуны тү­рүүнд бүх
шатны шүүхүү­дийг өөрийн цахим хуу­дас­тай болгож, түүнд ту­хайн шүүхийн талаарх мэдээ, мэдээлэл,
үйл ажил­ла­гааны
тайлангаас гадна шүүхийн
шийдвэр, тогтоо­луудыг нийтэлж байна. Энэ нь шүүхийн
шийдвэр хэрхэн хууль ёсны бөгөөд үндэслэл бүхий
гарч бай­гааг иргэд олон нийт үзэж
ойлгох, тэдний эрх зүйн
мэдлэ­гийг дээшлүүлэх, шүүг­чид шийдвэр, тогтоо­лоо бо­ловс­­руулахдаа
илүү чам­бай хандахаас
гадна шүү­хийн практик
судла­лын чиглэлд чухал ач хол­богдолтой байх болно.

Монгол Улсын бүх
шатны шүүхийн шийдвэрийн нэгдсэн цахим санг бий болохоор төлөвлөн холбогдох
судал­гаа, бэлтгэл ажлыг хангах ажлын хэсгийг байгуулаад байна.

Энэ хугацаанд
Хэнтий, Дорнод, Сүхбаатар, Говьсүмбэр, Сэлэнгэ, Дархан-Уул, Дорноговь аймаг
дахь шүүхүүдийн ажил байдалтай биеч­лэн танилцаад байна. Ингэснээр шүүхийн үйл
ажиллагаанд тулгам­даж байгаа ямар асуудлууд бай­гааг газар дээр нь судлан
биечлэн танилцаж, шийдвэрлэх арга замуу­дыг тодорхойлж  байна.   

Цаашдаа шүүх эрх
мэдлийг Үндсэн хууль болон бусад хуульд нийцүүлэн шударгаар хэрэгжүү­лэх,
шүүхийн бие даасан, шүүгчийн хараат бус байдлыг хангах, шүүхийн удирд­лага,
дотоод ажлын зохион байгуулалт, хүний нөөцийг бэхжүүлэх, гадаад харилцаа, хам­тын
ажиллагааг өргө­жүүлэн хөг­жүү­лэх, менежментийг боловс­ронгуй болгох зэрэгт
гол анхаарлаа хандуулан ажиллана.

-“Шүүх эрх
мэдлийн шинэч­лэл ба шударга ёс” чуулга уул­залт саяхан болж өнгөрлөө. Энэ
чуулга уулзалтаас ямар үр дүн гарав. Ер нь энэ арга хэмжээний дараа шүүх
дорвитой өөрчлөг­дөнө гэж найдаж болох уу?

-Монгол Улсын
Ерөнхийлөг­чийн санаачилгаар “Шүүх эрх мэд­лийн шинэчлэл ба шударга ёс”
үндэсний чуулган Төрийн ордонд амжилттай зохион байгуулагдлаа. Чуулганы онцлог
нь шүүх эрх мэд­лийн шинэт­гэлийн талаар зөвхөн тухайн салбарын төдийгүй, хууль
тогтоох, гүйцэтгэх эрх мэдэл, иргэ­ний нийгэм, бизнесийн төлөөлөл, хууль зүйн
сургуулиуд болон эрдэм­тэн судлаачид, олон улсын байгууллага зэрэг бүхий л
талуу­дын төлөөллийг оролцуулсан, асуудлыг олон талаас нь ярилцаж, шийдлүүдийг
тодорхой хэмжээнд томъёолж чадсанаараа чухал ач холбогдолтой болж чадсан гэж
үзэж байна. Үндэсний чуулганаас нэгд­сэн санал, зөвлөмжүүд гарсан, шинээр
батлагдан гарах Шүүхийн тухай багц хуулиуд болон бусад хууль тогтоом­жид
тусгалаа олно гэдэгт итгэлтэй  байна.

Шүүхийн
тогтолцооны тухай хууль, Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль, Шүүхийн ерөнхий
зөвлөлийн тухай хуулиудад зарч­мын шинжтэй шинэлэг зохицуу­лалтуудыг зоригтой
оруулан, Улсын Их Хурлаас тэдгээрийг баталж чадвал шүүхийн шинэчлэл амжилттай
хэрэгжих эрх зүйн үндэс бүрдэнэ. 

-Олон нийт
шүүхэд шүүмж­лэлтэй хандах нь олонтаа. Шүүхийн шинэтгэл гэж яриад удаж байна.
Шүүхэд ер нь шинэт­гэл хэрэгтэй байгаа юу. Хэрэгтэй бол юуг нь шинэчлэх
хэрэгтэй вэ?

-Хүмүүнлэг
иргэний ардчилсан нийгэм цогцлоон хөгжүүлэхийг эрхэм зорилгоо болгосон иргэд
төрийн үйл ажиллагааны талаар санаа бодлоо чөлөөтэй илэрхий­лэх, алдаа дутаг­далтай
зүйлийг шүүмжлэх эрхтэй. Төрийн байгуул­лагын бүтэц, тогтолцоо нийгмийн
хэрэгцээ шаардлагыг даган байнга шинэчлэгдэж байх ёстой, шүүх ч үүнд мөн адил
хамаарна. Иймээс хүрсэн үр дүн ололт дээрээ тул­гуур­лан алдаа дутагдлыг залруу­лах
замаар шинэчлэлийг байнга хийх шаардлагатай. Нэн түрүүнд чадварлаг, ёс зүйтэй
хүний нөөцөөр шүүхийг хангадаг, шударга тогтолцоог бий болгох, шүүхийн
санхүүжилтийн өнөө­гийн тогтолцоог үндсээр нь өөрчлөх, үйлчилгээг олон нийтэд
илүү ойр­туулж, чанар, үр дүнг нэмэгдүүлэх, шүүхийн бие даасан байдлыг нь
бодитоор баталгаажуулах шаард­лагатай байна.

-Та сайн
ажиллалаа ч удирд­лагад тань байгаа хүмүүс алдаа дутагдал гаргасаар л байна.
Тэр нь шүүх муу гэсэн нэр зүүхэд хүргэдэг. Тухайлбал нэг дүүр­гийн шүүгчийн
хүүхдийн хэргийг хөөн хэлэлцэх хугацааг нь дуус­гах гэж элдэв арга саам хийсэн
тухай яригддаг. Сая Хэнтийд гар­сан үйл явдал гээд шүүгчийн нэрд цөвтэй зүйлс
цөөн­гүй гарч бай­­на. Шүүхийн ажилтны ёс зүйн талаар ямар арга хэмжээ авах вэ?

-Шүүгчийн ёс зүйн
дүрмийг 2003 онд Шүүгчдийн зөвлөлийн хуралдаа­наас баталж мөрдсөн боловч цаг
хугацааны эрхээр дээрх дүрмийн зарим заалтуудыг өөрч­лөх зайлшгүй шаардлага
байсан учир “Транс­пэрэнси-Монгол” ТББ-тай хамтарч Үндсэн хууль, бусад хуулиуд,
шүүхийн ёс зүйн талаарх Банглорын болон, Азийн бүс нут­гийн шүүхийн хараат бус
байдлын зарчмуудад нийцүүлж, шүүгчийн ёс зүйн дүрмийг шинэчлэн боловс­руулж,
2010 оны хоёрдугаар сарын 3-ны өдөр Шүүгч­дийн зөвлөлийн хуралдааны 02 дугаар
тогтоолоор, мөн шүүхийн ажилтны ёс зүйн дүрмийг Шүүхийн ерөнхий зөвлө­лийн
даргын 2009 оны 12 дугаар сарын 21-ний өдрийн 31 дүгээр захирамжаар тус тус
баталсан, өнөөдөр шүүгчид шүүхийн ажилт­нууд дээрх дүрмийг мөрдөн ажил­лаж
байна.

 Өөрөөр хэлбэл манай шүүгч, шүүхийн ажилтнууд
бүгд үйл ажил­лагаандаа баримтлах ёс зүйн хэм хэмжээтэй болсон. Ёс зүйн зөрчил
гаргасан шүүгч, шүүхийн ажилт­нуудад хариуцлага тооцдог меха­низм шүүхийн хувьд
бүрэлдсэн бөгөөд шүүгчийн хувьд Шүүхийн Сахилгын хороо, шүүхийн ажилт­нуудын
хувьд тухайн шүүхийн тамгын газар, хэлтсийн дэргэд ёс зүйн хороод  ажиллаж байна. 2010 оны 11 сараас хойш нийт
66 шүүг­чид холбогдох 53 гомдол иргэд, байгууллагаас шүүхийн сахилгын хороонд
ирүүлсэн бөгөөд найман шүүг­чид сахилгын хэрэг үүсгэн шалгас­наас долоон
шүүгчид сахил­гын арга хэмжээ авснаас хоёр шүүгчийг албан тушаалаас нь
огцруулсан байна. 

Цаашид шүүгч,
шүүхийн ажилт­нуудыг сонгон шалгаруулахад хамгийн түрүүнд анхаарах зүйл бол нэр
дэвшигч нарын зан сурта­хууны байдал бөгөөд түүнд боди­той дүгнэлт өгч,
шаардлага ханга­сан хүмүүс шүүхийн өндөр босгоор алхаж ордог төрийн албан хааг­чийн
дийлэнх олонхи нь шударга, ёс зүйтэй хүмүүс гэдэгт итгэлтэй байдаг.

-Ээжээрээ
шүүлгэж ааваараа мөрдүүлнэ гэж ярих юм. Хууль хяналтын байгууллагад гэр бү­лийн
ийм тогтолцоо бий болчих­сон юм биш үү. Үүнийг яаж өөрчлөх вэ?

-Хянан
шийдвэрлэгдэж байгаа хэргийн оролцогч нь шүүгчтэй садан төрлийн холбоотой эсвэл
шүүгч нь хэргийн оролцогчтой хувийн харь­цаатай бол шүүгч өөрөө татгалзан гарах
үүрэгтэй байдаг. Энэ зарчим прокурор, хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагчид ч
адилхан үйлчилдэг. Амьдрал дээр харж байхад хуулийн сургуульд хамт сурч байхдаа
гэр бүл болсон хүмүүс нэлээд байдаг цаашид мэргэжлийнхээ чиглэлээр буюу шүүх,
прокурор, цагдаа, өмгөөлөл гээд үйл ажиллагаа нь өөр хоорон­доо холбоо­той
байгууллагуудад ажиллах нь бий. Энэ нь эргээд олон нийтийн зүгээс элдэв
хардлага төрүүлэх үндэслэл болдгийг үгүйс­гэхгүй. Бид энэ хард­лагыг төрүү­лэхгүй
байх нөхцөлийг хангах зорилгоор шүүхийн хүний нөөцийн бодлого дээр онцгой
анхаарч, зохион байгуулалтын шинжтэй ажлуу­дыг байнга хийж байна.

-Шүүгчид
авлигаас ангид байж чадаж байна уу. Тэр энэ шүүгчид мөнгө өгсөн гэх яриа их
байдаг. Өөрийнхөө хэргийг бү­тээж байгаа болохоор үүнийг ир­гэд ил хэлэхгүй энэ
асуудал да­раг­даад өнгөрдөг гэсэн яриа бий?

-Шүүгч авлига,
ашиг сонирхлын зөрчлөөс ямагт ангид байж, зөвхөн хуульд захирагдан, шударга
ажиллах үүрэгтэй. Шүүг­чид мөнгө өгсөн, шүүгч мөнгө авсан нь тогтоогдож,
шүүхээр шийдвэрлэгдсэн хэрэг одоогоор байх­гүй боловч иймэрхүү төрлийн яриа
яагаад гараад байгаад анхаа­рал хандуулж, тодорхой арга хэм­жээ­нүүдийг авна.
Шүүгч гаргаж байгаа шийдвэрийнхээ үндэслэ­лийг хэргийн оролцогчдод дэлгэ­рэн­гүй
тайлбарлан ойлгуулж байх ёстой. Монголын шүүх авлигагүй гэсэн бат итгэл
үнэмшлийг олон нийтийн дунд бий болгохын төлөө бид хичээх болно.

 -Цаазын ялыг халах саналыг Ерөнхийлөгч
гаргасан. Үүнийг хэрэгжүүлэхэд бэрхшээл хэр байна. Жишээ нь хүнээ алуул­чихсан
хүмүүс цаазын ялыг халахыг их эсэргүүцдэг шүү дээ?

-Цаазаар авах ял
ногдуулсныг хэрэгжүүлэхгүй байх талаар гарга­сан Монгол Улсын Ерөнхийлөг­чийн
шийд­вэрийг хуульч, иргэн хүний хувьд бүрэн дэмжиж байгаа.  Хүний амийг ямар ч тохиолдолд егүүтгэж
болохгүй гэдгийг төр өөрөө үлгэрлэн харуулах ёстой юм. Энэ бол соёлт хүн
төрөлхт­ний нийтлэг жишиг бөгөөд бид ч гэсэн үүнээс гажих ёсгүй. Ерөнхий­лөг­чийн
санаачилгыг хууль хэрэглээ­ний талаас нь авч үзвэл онцгой хүндрэл байхгүй. Учир
нь Эрүүгийн хуульд ялын дээд хэмжээг сонголт­той хэрэг­лэж болохоор заасан.
Гэхдээ одоо хүчин төгөлдөр үйл­чилж байгаа Эрүүгийн хуульд зарим онц хүнд хэрэг
үйлдсэн тохиолдолд цаазаар авах ял оног­дуулах тухай заалт хэвээр үйл­чилж
байгаа тохиолдолд шүүх тухайн ялыг хэрэглэх боломж нээлттэй байна л гэсэн үг.
Монгол Улс цаашид цаазаар авах ялыг бүрмөсөн хэрэглэхгүй байх заалтыг Үндсэн
хууль, Эрүүгийн хуульд тусгах нь зүйтэй.

Нөгөө талаас
хохирогч, гэрчийн эрхийг хамгаалах асуудал дээр төрөөс онцгой анхаарах, тэдгээ­рийн
эрх зүйн баталгааг хуульчлах шаард­лага зүй ёсоор гарч байна.

 -Танайхан шүүх хараат бус гэдэг ч шүүхийг
хараат гэж үзэх нь бий. Тухайлбал Улсын Их Хурал, Засгийн газар төсвөөр
боомилох жишээтэй?

-Шүүгчийн хараат
бус, шүүхийн бие даасан байдал хэрхэн бодитой хангагдах нь шударга шүүх оршин
тогтнох үндэс, үйл ажиллагаагаа хуульд нийцүүлэн явуулах гол нөхцөл юм.
Харамсалтай нь манай улсад энэ зарчмыг хангалттай ойлгож, өргөн утгаар
хэрэгжүүлэх тал дээр хуримт­луулсан туршлага, мэдлэг харьцангуй хомс  байгаа нь үнэн. Гэхдээ бид шүүгчийн хараат
бус, шүүхийн бие даасан байдлыг хангах чиглэлээр тодорхой санал, санаачилгуудыг
гаргаж, бодитой ажлуудыг хийж байгаа. Тухайлбал таны хөндсөн шүүхийн бие даасан
байдлын нэг чухал бүрэлдэ­хүүн болох төсвийн хараат бус байд­лыг хангах тал
дээр чанарын эргэлт хийж, шүүхийн төсвийг үлдэгдлийн зарчмаар хуваарилдаг
байдлыг халах нь зүйтэй. Ингэхийн тулд шүүхийн төсвийг улсын нэгдсэн төсвийн
тодорхой хувиас буюу 1.5-аас багагүй байх, төсвийн төслийг шүүхээс шууд Улсын
Их Хуралд өргөн мэдүүлдэг байх, хэмжээг өмнөх жилийнхээс бууруулахгүй байх зэрэг
зарчмын шинжтэй шинэлэг зохицуулалтуудыг холбог­дох хуулийн төсөлд оруулахаас
гадна хуулийн зохицуулалт батал­гаатай 
хэрэгжих механизмыг хуульд суулгаж өгөх хэрэгтэй. 

-Жилд дөчин
мянган хэрэг шүүхээр шийдэгддэг гэж үзэхэд 400 гаруйхан шүүгч үүнийг хянана
гэдэг нь өөрөө боломж багатай юм шиг. Энэ талаар?

-Монгол Улсад
нийт 436 шүүг­чийн орон тоотой. Улсын хэмжээнд шүүхээр шийдвэрлэгдэж байгаа
хэрэг мар­гааны 50 хувь нь нийслэл Улаанбаатар хотод үйл ажиллагаа явуулж
байгаа шүүхүүдэд ногддог. Харин эдгээр шүүхүүдэд Монголын нийт шүүгч нарын 1/3
нь л ажил­ладаг тул нэг шүүгчид оногдох ажлын ачаалал их байдаг. Гэтэл орон
нутгийн анхан шатны шүүхүүд сум дундын гэх нэртэй боловч ихэвчлэн аймгийн болон
томоо­хон сумын төв дээр байнга байрладаг болохоор хөдөөгийн иргэд тэр болгон
шүүх дээр очиж  үйлчлүүлж  чадахгүй, эрх ашиг нь хохирч  байна. Өөрөөр хэлбэл тэнд шу­дарга ёс
хүртээмжтэй биш байна. Энэ асуудлыг шийдвэрлэх хэд хэдэн арга байна. Нэгдүгээрт
шүү­хийн өнөөгийн тогтол­цоо, зохион байгуулалтыг эргэн харж, газар нутаг, дэд
бүтцийн хөгжлийн байд­лыг харгалзан зарим аймгийн давж заалдах болон захиргааны
хэр­гийн шүүхийг нэгтгэн тойргийн жур­маар байгуулах, анхан шатны шүүхийн
хэргийн харьяаллыг заа­вал засаг, захиргааны нэгжийн хил хязгаарт
баригдалгүйгээр аль болох иргэдэд ойр дөт байхаар зохион байгуулах, сулар­сан
хүний болон санхүүгийн нөөцийг ачаа­лал ихтэй газарт шилжүүлэх, анхан шатны
шүүхийг иргэдэд илүү ойр болгох, шүүхийн үйл ажил­лагаанд орчин үеийн
мэдээллийн технологийг эрчимтэй ашиглах зэргээр шүүхийн дотоод менеж­ментийг
сайжруулах замаар шийд­вэрлэнэ. Хоёрдугаарт шүүхийн хүний нөөцийн хангамжийг
зөв тооцоолон  зохистой хэмжээнд
нэмэгдүүлэх замаар тус тус  шийд­вэрлэж
болно гэж үзэж байна.           

-Шүүх хурлаас
хэргийг нэ­мэлт мөрдөн байцаалтад буцаа­даг. Гэтэл нэг их шинэчилж өөрчлөгдөө­гүйгээр
хэрэг буцаад л ороод ирдэг шиг санагддаг?

-Сүүлийн үед
Эрүүгийн бай­цаан шийтгэх хуулийн талаар олон нийт, судлаачид, практик ажилт­нуудын
дунд нэлээд хүчтэй яриг­даж байгаа зүйл бол шүүхээс эрүү­гийн хэргийг нэмэлт
мөрдөн бай­цаал­танд буцааж байгаа асуудлын талаар юм. Шүүх хөндлөн­гийн
байгууллагын хувьд хэргийн нэг тал болох прокуророос яллах дүгнэлт үйлдээд шүүх
дээр ирсэн хэргийг хянаад яллагдагчийн гэм буруу тог­тоог­дохгүй байх
тохиолдолд түүнийг заавал яллуулах гээд бай­гаа мэт нэмэлт мөрдөн байцаал­танд
дахин буцаадаг явдал нь зарчмын хувьд зөв биш гэсэн байр суурь давамгайлж
байна. Энэ то­хиол­долд шүүх хэргийг шууд хэрэг­сэхгүй болгодог  байвал хэрэг бүрт­гэл, мөрдөн байцаах, проку­рорын
байгууллага болон шүүгч шийдвэр гаргахдаа илүү хариуц­лагатай ханд­даг
болох  ач холбог­долтой юм. 

-Сүүлийн үед
шүүхээр ший­дэгд­сэн зарим хэргийн тухайд иргэдийн хандлага харьцангуй эерэг
байгаа. Жишээ нь Ц.Жар­гал­сайханд тулгасан эх орноо­соо урвасан гэх ялыг Дээд
шүүх өөрчил­сөн нь талархал хүлээ­сэн. Гэхдээ яагаад анхнаас нь ингээд
шийдчихэж болоогүй юм бол?

-Хэрэг шүүхээр
хянан шийдвэр­лэгдэх явцад анхан шатны шүүхийн гаргасан шийдвэр, тогтоол нь
давж заалдах болон хяналтын шатанд өөрч­лөгдөх, хүчингүй болох явдал байдаг.
Хүний эрх, эрх чөлөө ханган батал­гаажуулах, шударга ёсыг тог­тоох шүүхийн үйл
явц нь их хариуц­лага шаардаж, алдаа мадаг гарах аливаа боломжийг аль болох
бага байлгах, алдаа гарсан тохиолдолд өөрийгөө засах до­тоод механизмтай
байдаг. Таны дурд­сан тодорхой хэргийн хувьд анхан шатны шүүх тухайн хэргийг
хуулиар олгогдсон өөрийн эрх хэмжээний хүрээнд хянаж шийдвэрлэснийг буруут­гах
боломжгүй бөгөөд шүүг­чийн дотоод итгэл үнэмшил юм. Ер нь бол шүүг­чийн хууль
хэрэглээний ур чадварыг  сайжруулахад  бид байнга анхаар­даг.

-Та аль аймаг,
сумын хүн билээ.

-Би Хэнтий
аймгийн Өмнөдэлгэр суманд төрсөн.

-Жалга довны
үзэл шүүхийн­хэнд байдаг уу?

-Жалга довны үзэл
гэж шүүхийн­хэнд, эсхүл шүүгчид байхгүй. Шүүгч хэрэг маргааныг хуулийн дагуу
шийд­вэрлэдэг. Хууль Монгол Улсын хэмжээнд хэрэгж­дэг, нийт ард түмний ашиг
сонирхлыг  илэрхийлдэг  тул ямар нэгэн “жалга дов”-ны  үзлээр асуудалд хандах боломжгүй. Шүүхийн
хүний нөөцийн хувьд ярьж байгаа бол шүүгч, шүүхийн ажилтны сонгон
шалгаруулалтыг бид нээлттэй зарладаг, хуулийн шаардлага ханга­сан хэн ч сонгон
шалгаруулалтанд орж нэрээ дэвшүүлэх эрх нь нээлт­тэй байдаг.

-Аль намын
гишүүн байлаа?

-Би аль нэг намын
гишүүн байгаа­гүй ээ. Шүүгч нь төрийн тусгай албан хаагчийн хувьд хууль болон
ёс зүйн дүрмийн дагуу улс төрийн үйл ажил­лагаанд идэвхтэй оролцох, аль нэг
намд харьяалагдаж болдоггүй. 

-Таны найз
нөхөд чинь элдэв хэргийг аргалуулах гэж хандах уу.  Тэр тусмаа улс төрийн хүрээнд найз нөхөд
байдаг л байлгүй. Хэрэв ханд­вал та яадаг вэ. Танилын нүүр халуун биш үү?

-Нам, улс төрийн
үйл ажилла­гаанд анхнаасаа оролцож байгаагүй болохоор  намаар холбогдсон нөхөд гэж алга. Шүүх улс
төрөөс ангид байх ёстой. Ер нь шүүгч хүн аливаа хэрэг маргааныг шийдвэр­лэхдээ
зөвхөн Үндсэн хууль болон түүнд нийцүүлэн гаргасан хуулийг баримталж, хараат
бусаар өөрийн дотоод итгэл үнэмш­лээр л шийддэг тул найз нөхдөд  найр тавих асуудал байхгүй.    

-Шүүхийг улс
төрөөс яаж ха­раат бус байлгахав. Уг нь шүүгчид өөрс­дөө асуудлаа шийдмээр бай­на.
Шу­дарга хийе гэхээр улс төр нөлөөлөх гээд байдаг гэх юм билээ. Шүүхийн
шинэчлэл яриг­даж байгаа энэ үед үүнийг ч гэсэн анхаармаар санагддаг?

-Шүүхийг улс
төрөөс, улстөрч­дөөс хараат бус байлгах тэрхүү эрх зүйн орчныг л бодитой
бүрдүүлэх хэрэгтэй. Шүүгчид хөндлөнгөөс нөлөөл­­сөн аливаа албан тушаал­танд
хариуцлага хүлээл­гэдэг механиз­мыг хуульчилж өгөх ёстой. Манай улстөрчид үүнд
өөрсдөө манлайлан оролцох ёстой гэж би боддог. Шүүх улс төрийн гар хөл болоод л
эхэлвэл энэ нь улс орны цаашдын хөгжил, иргэдийн эрх чөлөөнд аюул учруулах
нөхцөл үүснэ.

-Нямдоржийн
хар хууль Монго­лыг шоронжуулж байна гэдэг. Энэ хэр үндэстэй вэ?

-Хуулийг хэн
нэгэн хүний нэрээр нэрлэж, өнгө будгаар будах нь зохимж­гүй юм.  Гэхдээ би таны хэлэх гэсэн санааг ойл­гож
байна. Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Ц.Ням­доржийг өмнө нь мөн энэ албан
тушаалаа хашиж байх үед буюу 2002 онд батлагдсан Эрүүгийн хуулийн талаар ярьж
байх шиг байна. Одоогийн мөрдөгдөж байгаа Эрүүгийн хуулийг илүү боловс­ронгуй
болгох, ялыг тухайн хэр­гийн нөхцөл байдлаас шалтгаа­лан ялгамжтай ногдуулах
эрхийг шүүгч нарт олгох нь энэ байд­лаас гарах гарцын нэг гэж үздэг. 

-Хүн хорих эрх
маш олон газар байх юм. Захын цагдаа ч хүнийг хэрэг үйлдсэн үйл­дээгүйг нь л
харгалзан баривч­лах гэх юм. Тухайл­бал манай нэг сэтгүүлчээс тайлбар авна гээд
цагдаагийн нэг байцаагч очиж тайл­бар өгөх гэхээр нь барьж хорино гэж бөөн юм
болсон. Ийм олон баривчлах эрх­тэй байгууллага байх нь зөв үү?

-Ардчилсан
нийгэмд хүний эрх, эрх чөлөө хамгийн дээд үнэт зүйл байдаг. Төрийн байгуулла­гаас
хүний эрхэнд халдах үндэс­лэл холбогдох хуульд маш тодорхой заагдаж, тэр
хүрээнд нь төрийн албан хаагчид үйл ажил­лагаагаа явуулдаг байх шаард­лагатай.
Цагдан хорих таслан сэргий­­лэх арга хэмжээг одоо зөвхөн шүүгчийн зөвшөөрлөөр
авдаг бол­сон. Харин хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу богино хугацаанд түр
саатуулах эрх хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах буюу цагдаагийн бай­гуул­лагад
байгаа бөгөөд проку­рор үүнд хяналт тавьдаг. Гүйцэт­гэх ажил­лагаатай холбоотой
зарим үйлдлийг зөвхөн шүүгчийн зөвшөөр­лөөр авдаг болох талаар ч яригдах
болсон. Энэ нь ч зөв байх. Цаашид хэрэг бүрт­гэлт, мөрдөн байцаалтын явцад
хүний үндсэн эрх, эрх чөлөө хөндөгдсөн тохиолдолд асууд­лыг зөвхөн шүү­хээр
шийдвэр­лэдэг байх журманд шилжих нь зүйтэй юм даа.

-МАХН-ыг
танайх яагаад хуга­цаанд нь бүртгэхгүй зув­чуулаад Үндсэн хуулийн Цэц рүү шил­жүүлчихэв
ээ?

-Улс төрийн намын
бүртгэ­лийг хуульд заасны дагуу Улсын Дээд шүүх хийдэг.  МАХН-ыг бүртгүүлэх тухай хүсэлтийг хуульд
заасан хугацаанд хянаж үзсэн. Хянах явцад Улс төрийн намын тухай хуулийн
тодорхой заалт Үндсэн хуульд нийцэж байгаа эсэхэд үндэслэл бүхий эргэлзээ
гарсан. Мөн энэ үед Нийслэлийн Сүхбаатар дүүргийн шүүх Монгол Ардын Намын гарга­сан
нэхэмжлэлийг хянан шийдвэр­лэх явцад Улс төрийн намын тухай хуулийн
тодорхой  заалт Үндсэн хуульд нийцэхгүй
байна гэж үзэн, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэл­зүүлж, саналаа УДШ-д
оруулсан юм. Эдгээр  асуудлуудыг Шүүхийн
тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.4-т заасны дагуу Улсын Дээд шүүхийн нийт
шүүгч­дийн хуралдаанаар 2011 оны гуравдугаар сарын 24-ний өдөр хэлэл­цээд
саналыг үндэслэлтэй гэж үзсэн тул 3 дугаар тогтоо­лоор Үндсэн хуулийн Цэцэд
хүсэлт гаргаад байна. Улсын Дээд шүүхийн хүсэлтээр Үндсэн хуулийн Цэц маргаан
үүсгэсэн, энэ асуудал удахгүй шийдэгдэнэ гэж найдаж байна.

Өөрөөр хэлбэл
МАХН-ын бүртгэ­лийг Үндсэн хуулийн Цэцийн шийдвэр гартал түр түдгэлзүүлээд
байгаа.

-МАН энэ шийд­вэрийг
гарга­хад нөлөөлөв үү?

-МАН-ын зүгээс
шууд болон шууд бус хэлбэрээр Улсын Дээд шүүхийн нийт шүүгчдэд нөлөөл­сөн эсхүл
нөлөөлөхийг оролд­сон асуу­дал байхгүй. Харин олон нийтийн хэвлэл мэдээллийн
хэрэгслүүдээр дамжин санал, шүүмжлэл нэлээд хүчтэй өрнөс­нийг та бид мэдэж
байгаа шүү дээ.  Шүүх улс төрийн ч бай,
олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслийн ч бай аливаа нөлөөнд автах учиргүй, гагцхүү
хуульд захираг­даж шийдвэрээ гаргасан.

-Сангарагчааг
албан тушаа­лаас нь түдгэлзүүлээгүй бай­хад шүүх анхан шатны хурлаа­раа шийдвэр
гаргалаа гэх юм. Одоо Улсын Их Хурал энэ асууд­лыг сөхөх гээд байгаа гэсэн.
Заавал албан тушаа­лаас нь огцруулж байж шийдэх ёстой байсан гэж үү?

-Авлигатай
тэмцэх газрын дарга болон зарим удирдах албан тушаалтнуудтай холбоо­той эрүүгийн хэрэг анхан шатны шүүхээр хянан шийдвэрлэгдсэн байгаа. Шүүх бүрэлдэхүүн хуулиар олгогдсон бүрэн эрхийн дагуу шийдвэр
гаргасныг  Дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч, шүүхийн Ерөнхий зөвлөлийн дарга хөндлөнгөөс “Ингэж, тэгж шийдвэрлэх ёстой
байсан” гэж тайлбарлах нь шүүхийн бие даасан, шүүгчийн хараат бус байдалд нөлөө­лөх тул боломж­гүй юм. Шүүгдэгч­дийн өмгөөлөгч анхан шатны шүүхийн шийдвэрт гомдол гаргасан гэсэн.
Тэгэхээр хуульд заасан журмын дагуу Нийслэлийн Давж заалдах шат­ны шүүх хэргийг хянаж шийдвэр­лэх байх аа.

МАН-ын Удирдах зөв­лөл Д.Зоригт
сайдыг 100 хувь хамгаална гэсэн шийд­­вэр гаргасны дараа УИХ дахь хоёр намын бү­лэг
хуралдсан юм. Ар­дын намын бүлэг үдээс хойш 17.00 цагийн үед хурлаа дуусгахад
зөрөөд АН-ын бүлэг орлоо. Тэд оройн 19.00 цаг хүртэл хуралд­сан. Энэ өдөр
МАН-ын бүлгийн хуралд цөөн хүн сууж асуудлыг хэлэл­цэхэд нэг их хугацаа зар­сангүй,
Д.Зоригт сай­дыг огцруу­лах­гүй гэж үз­жээ. Тэртэй тэргүй Удир­дах зөвлөл нь
Д.Зоригтыг хам­гаална гэ­сэн боло­хоор бүлэг уг шийдвэрийг нь үг дуугүй дагасан
бо­лолтой. Тэгээд ч бүлгийн гишүүдэд Удир­дах зөв­лө­лөөс асууд­лыг сунж­руу­лахгүй
хурдан хэ­лэл­цэж, Д.Зориг­тыг авч үл­дэнэ гэсэн чиг өгсөн бай­жээ. Нэг сайдын
асуудал ярихаар дор хаяж 14 хо­ног, цаашлаад 21 хоно­гийн ажил болно. Богино
хугацаа үлдсэн үед ийм зүйл дээр цаг алдах ёсгүй гэж тус на­мынхан үзжээ.

Түүнчлэн
МАН-ын Удир­­дах зөвлөлийн за­рим гишүүн Эрдэс бая­лаг, эрчим хүчний сайдыг огц­руулах санал өргөн барь­сан АН-ын бүлгийн
гурван гишүүний нэгтэй
уулзаж “Та нар Засгийн газрын ганц сайдыг огц­руулах асуудал ярьж бай­гаад
яваан­­даа Хамтар­сан Зас­гийн газраас на­маа салгах юм биш биз дээ. Сонгууль дөхөж бай­гаа үед
та нар биднээс сал­чихвал манай нам алуул­на шүү
дээ” хэ­мээн хэлсэн удаа ч бий гэнэ. Ардын намын бүлэг ганц сайдыг огцруулах нь хам­тарсан Засгийн
газ­рын байр суурь ганхахад хүр­гэ­нэ
гэж эмээж байгаа уч­раас яаж ч байсан хоёр намын бүлэг, намын дар­га нар Д.Зоригт сайдыг хамгаалж
авч үл­дэ­хээр болсон
бололтой. МАН-ын бүлэг
Оюу тол­гой, Та­ван толгой гэх мэт­чи­лэн бүтээн
бай­гуу­лал­тын асууд­­­лаар бүлгийн
дүг­нэлт гаргахаар
тогтоол үйлдсэн  байна.

ТӨР БАРИЛЦАХ АЛТАН БОЛОМЖОО АЛДМААРГҮЙ
БАЙГААГАА АН-ЫНХАН ИЛЭРХИЙЛЖЭЭ

Харин АН-ын бүлгийн хуралд 20
гишүүн сууж Эрдэс баялаг, эрчим хүч­ний сайд Д.Зоригтыг огцруулахгүй гэж үзжээ.
Д.Зоригт сайдыг огцруу­лах саналыг анх гаргасан тус бүлгийн гурван ги­шүүн
Д.Зоригт сайдыг хамгаалсан гишүүдтэй нэлээд ширүүхэн марга­сан бололтой, хурал
сун­жирч нэлээд удсан юм.  Эцэст нь санал
хураахад З.Энхболд, С.Эрдэнэ, Г.Баярсайхан, Д.Ганхуяг, Д.Одхүү, Н.Батбаяр,
Лу.Ган­төмөр, Р.Амар­жар­гал нарын 
найман ги­шүүн Д.Зоригт сайдыг огцруулъя гэсэн санал өгчээ. Үлдсэн
Ц.Баяр­сай­хан, Я.Батсуурь, С.Лам­баа, Д.Зоригт, Л.Ган­сүх, Л.Болд, Г.Батхүү,
С.Баяр­цогт, П.Ал­тангэ­рэл, Ч.Сай­­ханбилэг, Д.Кёкүш­юү­зан Батбаяр, Н.Ал­танхуяг
нарын арван хоёр гишүүн түүнийг авч үл­дэхээр болсон байна. Хам­тар­сан Засгийн
га­зарт орж ажиллаж, төр барил­цах болсон болом­жоо алд­маар­гүй, “алтан
өндгөө” хагалмааргүй байна гэд­гээ тэд илэр­хийлсэн гэнэ. Бүлгийн хурлын дараа
Эдийн зас­гийн байнгын хороогоор уг асуудлыг оруулж, УИХ-ын чуулганаар
хэлэлцэнэ гэсэн төлөвлөгөөтэй бай­сан юм. Гэвч цаг орой болж тус байнгын хороо­ны
гишүүдийн ирц бүр­дэхгүй учир хурлыг хойш­луулав.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Тавдугаар сарын 8-нд Чехийн Праг хотноо зохиогдсон Лондон­гийн
зуны олимпийн эрх олгох “Праг-2011” олон улсын марафон гүйлтийн тэмцээнд ОУХМ Л.Отгон­баяр амжилттай
оролцлоо. Тэрээр 2:39:40 секунд гүйж
наймдугаар байрт шалгарснаар олимпийн эрх авч, Монгол Улсын дээд амжилтыг
эвдлээ. Эл өдөр тус хотноо цаг­даагийн
марафоны ДАШТ зо­хиогд­сон бөгөөд Л.Отгонбаяр уг тэмцээнд
уралдаж алтан медаль хүртжээ.
ОУХМ Л.Отгонбаяр нь Нийслэлийн хөдөлгөөнт эргүүлийн
газрын цагдаа, “Ажнай” корпора­цийн тамирчин юм. Лондонгийн олимпийн анхны
эрхийг ОУХМ “гүйдэг”
Б.Сэр-Од хүртсэн бол хоёр
дахь эрхийг Л.Отгонбаяр ийн хүртэж
байна.

Японы мэргэжлийн сумогийн тавдугаар
сарын башё Токиогийн  “Рёогокү Кокүгикан”
ордонд зо­хиогдож байна. Тавдугаар сарын 8-нд эхэлсэн энэхүү башё юм, юмаараа өмнөх
барилдаануудаас өөр.

“Шинса-гүрёо” буюу зэрэглэл тогтоох
тэмцээн гэх нэртэй зо­хиогдож буй энэ удаагийн башёг зохион байгуулсан гол шалтгаан
нь долдугаар сарын башёд сумо­чид хэрхэн эрэмбэлэгдэх чансаа буюу банцүкэг гаргах
юм. Ердөө л энэ. Тийм болохоор түрүүлсэн бөхөд эзэн хааны цом олгохгүй, ямар ч шаг­нал,
бооцоо байхгүй­гээс гадна башёг “NHK” телевиз шууд дам­жуу­лахгүй байгаа. Сумо­гийн
холбооноос хэд хэдэн “болохгүй” гэх утгатай шаард­лага гар­­гасан бай­на. Тү­рүүл­сэн
сумо­чид зориул­сан баярын жагсаал хий­хийг хо­риг­лосон бөгөөд түрүү бөх бүхээг­гүй
машинд сууж, үзэгч, сумо сонир­хогчид руу гараа даллаж мэндчилэх төдийхнөөр л баяраа
тэмдэг­лэж болно гэжээ.

Алдагдсан нэр төрөө сэргээ­хийн тулд
Сумо­гийн холбоо төрөл бүрийн арга хэмжээ авч буй. Тэд­гээрийн нэг нь үзэгчдийг
ордонд үнэ төлбөр нэхэхгүй чөлөөтэй оруулж байгаа явдал юм.

Дээд зиндаанд манайхаас Ха­ку­хо М.Даваажаргал,
Асасэкирюү Б.Дашням, Какурюү М.Ананд, Ха­ру­мафүжи Д.Бямбадорж, Тамава­ши Б.Мөнх-Оргил,
Кёкүтэнхо Н.Цэвэгням, Шотэнро Д.Нямсүрэн, Токитэнкү А.Хүчитбаатар нар барилдаж байна.

Бейсболын шуугиан, даваа наймаалцсан
хэрэг, цунами, газар хөдлөлт гэхчилэн гадна дотны олон шалтгаанаар башё удаан завсарласан
нь сумочдын бэлт­гэлд их, бага хэмжээгээр ул мөрөө үлдээсэн бололтой. Ганц жишээ
дурдахад, дээд зиндааны 35 бө­хөөс 22 нь жингээ алдсаныг барил­дааны өмнөх эмчийн
үзлэгээр тогтоожээ. Хамгийн их турсан нь Точиношин, Аминишики нар гэнэ. Тэд 10 кг-аар
турсан байна. Озэки нараас Кайо ес, Котоошюү тав, Баруто хоёр кг-аар тус тус турсан
бол ёкозүна Хакухо нэг кг нэмж 154 кг жинтэй болсон гэнэ.

Харин даваа наймаалцсан хэр­гээр зиндааныхаа
ихэнх бөхийг алдсан жюүрёд 18 бөх барилдаж байгаа юм. Тэдэн дунд манай ганц ч бөх
байхгүй.

Хэдий түрүүлсэн бөхөд эзэн хааны цомыг
олгохгүй ч ялалт, ялагдлын тоо, рекорд амжилтуу­дыг тооцож, албан ёсоор бүртгэх
гэнэ. Хэрэв Хакухо энэ удаагийн башёд түрүүлбэл Асашёорюү Д.Дагвадоржийн үзүүлсэн
долоо дараалан түрүүлсэн амжилттай эн зэрэгцэх юм. Хакухо башёгийн өмнө “Асашёорюүгийн
амжилттай тэнцэх эсэх талаар огт бодохгүй байна. Найрааны асуудлаас үүдэн холдож
хөндийрсөн үзэгчид, сумо сонирхогчдоо дахин татахыг хамгаас их хүсч байна. Дэвжээн
дээр алдсан итгэл, үнэмшил, хүн­дэтгэлийг эргүүлэн авчрах болно” гэжээ.

Байгалийн гамшигт үзэгдэл болсонтой
холбогдуулан тус ул­сын цахилгаан, холбооны газраас цахилгааны хязгаарлалтыг үе,
үе хийж байгаа. Барилдааны үеэр дэвжээнээс бусад хэсэгт буюу үзэгчдийн суудал, танхимын
гэрэл­түүлгийг 40 хүртэл хувиар бууруул­сан гэнэ. Мөн газар хөдлөлтийн идэвхтэй
бүс нутагт байсан, сэтгэлзүйн дарамтад өртсөн 900 гаруй иргэнд хүндэтгэлийн суудалд
сууж бөх үзэх боломжийг сумогийн холбооноос олгосон байна.

Сумогийн холбоо сахилга алд­сан сумочдоосоо
болж башёгоо зохих түвшинд нь “бүтнээр” нь хийхгүй байгаа нь япончуудад “таалагдаж”
байгаа гэнэ. Бүхий л зүйл нь хязгаарлагдмал, даруухан болж байгаа ч нөгөө талаар
бөх­чүүд, холбоо нь гэмээ ухаарсан нь сайшаалтай гэж байгаа аж.

Өмнө нь башёгийн банцүкэг ёслол төгөлдөр
танилцуулж, муу­туу цаасан дээр тусгай журмын дагуу уран бийрээр бичин олон нийтэд
хүндэтгэлтэйгээр танил­цуул­даг байсан. Гэтэл эл башёгийн банцүкэг бичгийн цаасан
дээр шивээд дэвжээнүүдэд хүргүүлсэн байх юм. Энэ башёгоос эхлэн сумоч, тэдний туслах,
үсчид ордны үүдэнд ирээд гар утсаа хураал­гадаг болжээ. Энэ нь мэ­дээж мес­сежээр
найраа хийхээс урьд­чил­сан сэргийлсэн хэрэг.

Түүнчлэн хувцас солих өрөө, хүлээлгийн
танхим, дэвжээний ойролцоо “чих сайтай” туршуулууд тавьж хэн, юу ярив гэдгийг чагнаж
байхаар болжээ.

Өчигдөр башёгийн гурав дахь барилдаан
боллоо. Башёг гурван даваатайгаар Хакухо М.Даваа­жаргал, Асасэкирюү Б.Дашням, Кайсей
нарын таван бөх тэргүүлж байлаа. Харин Какурюү М.Ананд, Тамаваши Б.Мөнх-Оргил, Кёкү­тэнхо
Н.Цэвэгням, Шотэнро Д.Ням­сүрэн, Токитэнкү А.Хүчитбаатар нар тус бүр хоёр даваа,
нэг унаа­тай, Харумафүжи Д.Бямбадорж нэг даваа, хоёр унаатай болоод байлаа.

Д.ГАНСАРУУЛ

АТГ-ын Олон ний­тийн зөвлөлийн дарга Д.Сүхбаатартай
ярилцлаа.

-АТГ-ын дарга нар хоригдож байгаа.
Олон нийтийн зөвлөл юу гэж үзэж байгаа вэ?

-АТГ-ын удирдлагууд шүүхийн шийдвэрийн
дагуу хоригдсон. Энэ бол хууль ёсных. Шүүх хараат бус шийдвэрээ гаргасан гэж үзэж
байгаа. Үүнээс хойш өнөөдрийг хүртэл энэ байгууллага эзэнгүй байна. АТГ-ын дарга
нар байхгүй ч гэлээ Авлигын эсрэг хуулийн 22.2 дугаар заалт хүчин төгөлдөр үйл­чилж
байх ёстой.

-Ямар заалт юм?

-АТГ-ын дарга, дэд дарга нь гэмт хэрэг
үйлд­сэн нь нотлогдож шүү­хийн шийтгэх тогтоол хү­чин төгөлдөр болсон бол тэр өдрөөс
нь албан ту­шаалаас нь огцорсонд тооцно гэсэн байна. Тийм учраас шүүхийн шийд­вэ­рийг
хүндэтгэн үзэж, Ав­ли­гын эсрэг хуулийн да­гуу АТГ-ын удирд­ла­гуу­дыг огцорсонд
тооцно. Гэтэл АТГ-ын дарга, дэд дарга нар үүрэгт ажил­даа хэвээрээ, ажлаа “Ганц
худаг”-аас удирдаж байна гэх мэт мэдээлэл тарааж орных нь даргыг томилохгүй байна.
Жи­рийн иргэн ял авсан бол шүүхийн шийдвэрийн да­гуу хэл амгүй хоригдоод явж байгаа.
Жирийн ал­бан тушаалтан буруутай нь нотлогдсон бол аль хэдийнэ ажлаасаа ха­лагд­чихна.
Өндөр албан тушаалтанд хууль өөрөөр үйлчилж болох­гүй шүү дээ. Тэд нэгэнт буруутай
нь нотлогдоод хоригдож байгаа. Хууль хэнд ч алагчлалгүй үйлч­лэх ёстой. Ийм тохиол­долд
АТГ-ыг татан буулгах асуудал хөндөгдөх ёстой.

-Авлигатай тэмцэх газаргүй болно
гэж үү?

-Татан буулгах тухай хуульд заасан  байгаа. Авлигын эсрэг хуулийн 15.3-т АТГ-ын бүтэц,
зо­хион байгуулалтыг өөрч­лөх асуудлыг хөндөхдөө Үндэсний аюулгүй байд­лын зөвлөлийн
зөвлөм­жийг үндэслэн АТГ-ыг татан буулгахыг УИХ шийд­вэрлэнэ гэсэн бай­гаа. Энэ
байгууллагыг эх­лээд татан буулгачихаад, Авлигын эсрэг хуулиа өөр­чилж, дараа нь
ши­нээр байгуулах асуудал яригдана гэсэн үг.

-Шинээр АТГ бай­гуу­лахаар бөөн
ажил юм биш үү. Тэр хооронд ав­лига газар авч дийл­дэхээ болино биз…

-Энэ асуудлыг бид ҮАБЗ-д бичгээр явуул­чихсан
байгаа. Одоогоор хариу ирээгүй байна. АТГ-ыг татан буулгаснаар энэ чиглэлийн үйл
ажил­лагаа зогсохгүй. Ийм чиг үүргийг биелүүлж байгаа тагнуул, цагдаа, эдийн засгийн
мөрдөн байцаах газар гээд тусгай бай­гууллагууд бий шүү дээ. Тэгэхээр хүссэн хүсээгүй
АТГ-ыг татан буулгах, эс­вэл даргыг нь яаралтай томилж эзэнтэй болгох хоёр зам байна.

-Ер нь АТГ-ын да­раа­гийн даргыг
томи­лох­гүй, энэ байгууллагыг эзэнгүй байлгаад бай­гаа нь ямар учиртай юм бэ?

-АТГ эзэнгүй байгаа нь үнэхээр ноцтой
хэрэг. АТГ-ыг удаан хугацаанд эзэнгүй байлгах нь цаа­наа улс төрийн ашиг со­нирхол
агуулж байна. Манай улс НҮБ-ын өмнө үүрэг хүлээж Авлигын эсрэг конвенцид нэгдэн
орсон. Уул уурхайгаа ашиглаад эхэлсэн энэ үед баялаг дагасан авлига, албан тушаалын
гэмт хэргийг таслан зог­соох нэр хүндтэй үүрэг биелүүлэх ёстой. Гэтэл энэ байгууллага
эзэнгүй болсноор үүргээ бие­лүүлж чадахгүйд хүрч бай­на. Дээрээс нь АТГ-ын одоогийн
нөхцөл бай­далд УИХ-ын дарга бу­руутай.

-Яагаад?

-АТГ-ын дарга нар хо­ригдсон учраас  тэднийг тус байгууллагын Тамгын газрын дарга Бадарч
орлох үүргийг УИХ-ын дарга өгсөн. Энэ бол түү­ний эрхийн хүрээнд ший­дэх асуудал
биш. Тийм учраас энэ үйлдлийг  хууль бус гэж
үзэж бай­гаа. Хэрэв энэ хугацаанд АТГ-т  олон
асуудал ноц­той зөрчигдвөл хэн ха­риуцлага хүлээх юм. УИХ-ын дарга уу эсвэл Бадарч
уу. Тэгээд ч Бадарч нь АТГ-ыг удирдах ёс зүйн эрхгүй. АТГ-ын дарга Ч.Сан­гарагчаа,
дэд дарга нартай хамт шалгагдаж явсан хүн гэдэг утгаараа шүү дээ.

-АТГ-ын дарга нарыг огцруулах асуудал
УИХ-аар шийдэгдээгүй гэдэг үүднээс томилгоо хийхгүй байгаа юм бо­лов уу?

-УИХ хараат бус шүү­хийн өмнө хөндлөн
хэвт­чихээд байна. Тэгээд ч өмнө нь Ерөнхий проку­ро­рын зүгээс АТГ-ын удирд­лагуудын
бүрэн эр­хийн асуудлыг УИХ-аар оруулсан. Гэвч тухайн үед Хууль зүйн байнгын хороо
саналыг хүлээж аваагүй. “Бүрэн эрхийг нь түдгэлзүүлэлгүйгээр тэд­нийг шалгах эрх
олголоо” гэсэн шүү дээ. Тэр дагуу нь АТГ-ын дарга нарыг шалгаад, буруутайг нь тогтоогоод
зохих ёстой арга хэмжээг нь авлаа. Өөр яах юм. Тэгэхээр энэ УИХ-ын гишүүд, байнгын
хорооны шийддэг асуу­дал биш юм аа.

-АТГ эзэнгүйгээс болж хичнээн хэрэг
ший­дэгдэлгүй гацаж бай­гаа бол. Та нарт су­далгаа байгаа юу?

-АТГ эзэнтэй байсан бол ямар ч байсан
одоо­гийнхоосоо үр дүнтэй ажиллана. Монгол Ул­сын төрд хууль үйлчилдэг бол УИХ энэ
байгуул­ла­гын удирдлагыг томи­ло­ход онцгой анхаарах хэ­рэгтэй. Ер нь АТГ-ын дарга
нар хуулийн дагуу шийтгүүлснээс хойш би­дэнтэй албан ёсоор ха­рилцах субьект  энэ бай­гууллагад үгүй болсон. Гэхдээ манай зөвлөлд
жирийн иргэд саналаа их ирүүлж байгаа. Гол нь тус байгууллагын удирд­ла­гыг томилохгүй,
үйл ажил­лагааг нь идэвхжүүлэхгүй байгааг шүүмжилж бай­на. Ард түмний баялгийг хулгайлж,
халаасалж бай­гаа авлигачидтай ха­туу тэмцэх ёстой энэ бай­гууллага эзэнгүй болсонд
иргэд бухимдаж байна. Уул уурхай ашиглалтад ороод түүнийг төрд шур­галсан луйварчид
хувааж халааслах гээд байна шүү дээ. Үүнийг таслан зогсоохын тулд АТГ-ыг яаралтай
эзэнтэй болгох хэрэгтэй.  Гэвч АТГ-ыг эзэнгүй
байлгах сонир­хол авлигачдад байна.

-Та тэр авлигачдыг нэрлээч?

-Бүгд мэднэ шүү дээ. Ард түмнийг ядууруулж
байгаа хүмүүсийг авлига­чид тооцох ёстой. Манай төсвийн мөнгө өмнөхөө бодвол өссөн.
Харам­салтай нь Монголын ард түмэн улам ядуураад бай­гаа нь Монголын төр өөрөө авлигад
идэгд­сэ­нийг гэрчлээд байна шүү дээ.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ