Өнөөгийн Монгол Улсыг бүхэлд нь багцалж харваас түүхээ магтан дуулж, тойрон бүжиж дуулж хуурдан, барилдаж ноцолдож найр наадам хэссэн завгүй улс л байна. Улс орнуудыг үйлдвэржсэн, оюунжсан, технологижсон гэх мэтээр тодотгодог бол Монгол Улсыг улстөржсөн, түүхжсэн, урлагжсан, спортжсон улс гэвээс яг тохирно. Үнэн төрх нь л тэр юм чинь. Гэтэл улс шиг улс байхад юу хамгаас чухал юм, ямар шалгуурыг хангасан улсыг улс гүрэн гэж тооцдог юм бэ. Өмсөх, идэхээ дотооддоо үйлдвэрлээд авчихдаг, машин тэргээ угсраад хийчихдэггүй юмаа гэхэд ядаж бензин тосоо үйлдвэрлээд гаргачихдаг нефть боловсруулах үйлдвэртэй байж гэмээнэ улсын тоонд орно шүү дээ. Явж явж эдийн засаг нь хүчирхэг, ирээдүйтэй орныг л улс гэж тооцох нь бий. Үүгээр бол эдийн засгийг хүчтэй, бат бөх байлгадаг гол үйлдвэрлэл бол гангийн үйлдвэр. Япон улс дайны дараахь хүнд хэцүү байдлаас гарахын тулд иргэддээ 20, 20 мянган төгрөг тарааж, элдэв бусын хишиг тарааж халамжлаагүй. Хамаг дансаа шавхан байж гангийн үйлдвэрээ босгосон нь тус улсыг хүчирхэгжүүлэх суурийг тавьсан байдаг юм. Монголд гангийн үйлдвэр барих талаар сүүлийн арав гаруй жил ярьж байгаа ч биелээгүй, мөрөөдөл төдий л зүйл болоод байна. Манай хувийн хэвшлийнхэн “2016 он гэхэд жилдээ хоёр сая тоннын хүчин чадалтай ширэм, гангийн үйлдвэрүүдээ бариад авбал 1.2 сая тонн коксжсон нүүрсийг Тавантолгойгоос авч, бүх түүхий эдээ дотоодоосоо хангах бүрэн боломжтой болно. Мөн хүнд үйлдвэрлэлийн салбар бат хөгжих үүд хаалга нээгдэж хөдөө аж, хөнгөн үйлдвэр гээд бүхий л салбарт ахиц гарч, орон сууцны үнэ 20 хувиар буурч, 9000 ажлын байр шинээр бий болохоос 1200 нь гангийн үйлдвэрт гаргах болно. Гангийн үйлдвэр нь зээлээ таван жилийн дотор нөхөж богино хугацаанд ашгаа өгнө” гэсэн тооцооллыг гаргаж гангийн үйлдвэр барихаар зориглосон ч тэдний төлөвлөгөө замхраад л алга болсон. Нефтийн үйлдвэрийн асуудал үе үе сөхөгддөг ч бас л элсэнд асгасан ус мэт сураггүй болчихдог. Уг нь монголчууд цахиур бууныхаа сумыг өөрсдөө цутгаж, цэмбээ нэхээд өмсчихдөг байсан түүх саяхных.
1934 онд монголчууд Арьс ширний завод, Ноос угаах завод, Цэмбэний фабрик, Нэхий эдлэлийн үйлдвэрийн нэгдсэн Аж үйлдвэрийн комбинаттай байсан. Ингэхээр монголчууд бас ч юу ч үгүй ард түмэн биш байж. Бууныхаа сумыг цутгаад цэмбээ нэхчихдэг хэмжээний шинжлэх ухаанч, догь цохисон хүмүүс байжээ гэж хэлж болно. Ийм явж ирсэн Монгол Улсын шинжлэх ухааны энэхүү түүхийг устгах, баллах гэсэн оролдлого, явуулга гэмээр үйл явдал их болох юм аа. Түүний нэг том жишээ бол Геннисийн амжилтад бүртгүүлэх. Геннис гэхээр манайханд Нобелийн шагналтай эн зэрэгцүүлээд ойлгочих юм. Энэ чинь этгээд сонин, хачин, гажиг гэмээр зүйлсийг л бүртгэж, бүртгэлжүүлдэг ажил ш дээ. Нэг их таатай юм биш. 6000 мянган бөхөө барилдуулж, 3000 морио уралдуулж, морин хуурч, биелгээ гээд л энэ тэрээрээ л дэлхийд улсаа тамгалж байгаа юм байх. Үүнийгээ монголчуудад нүүдэлчний соёлыг нь үлдээх, хадгалуулах гэсэн юм гэж хэлдэг. Одоо бидэнд нүүдэлчний соёл хэрэг байна уу, нүүдэллэж дуусаад суурин соёл иргэншилд ороод удаж байна. Тийм байсаар байтал монголчуудыг яагаад өнгөрсөн үед нь байлгах гээд байдаг юм. Үнэндээ монголчууд Манжийн дарлалд 200 гаруй жил зүдэрсний хойно хойд хөршийн нөлөө, хараан дор явсаар 1990 онтой золгосон. Ингэхээр бид сүүлийн 300 гаруй жил тусгаар улс болохын тулд, тусгаар тогтносон улс байхын төлөө юу ч хийж чадаагүй. Тэгэх боломжийг олгоогүй юм, бяданд.
Үүлсийн сэмхийгээр туссан нарыг үүлэн чөлөөний наран гэмүй. Туссан гэрэл нь орчлонг тэр чигт нь гэрэлтүүлэхийн ялдамд илч нь хурц гэж жигтэйхэн. Бүрхэг тэнгэрийн заагаар тусах тэр нарыг бүгд бэлгэшээж “Тэнгэр хурдан цэлмээсэй” гэдэг. Үүнтэй адил 1990 онд Ардчилсан өөрчлөлт гарч дээр дооргүй үймэлдэж, учраа алдаж байсан тэр цагт Монголын амьдралд наймаа худалдаа гэдэг зүйл гэрлээ тусгасан. Наймаа хийх нь байж болшгүй, дамын наймаа гэдэг бузар үйл хэмээн итгүүлж байсан тэр сургаалаас зайлж том багагүй наймаа худалдаа эрхэлж монголчуудын амьдрал өнгө орж эхэлсэн. Наймаа хийхээр хилийн дээс алхаж, тив дамжин алхацгаасан. Тэгж явахдаа боловсрол эзэмшин гадаадад амьдарч үзэцгээсэн. Манай томоохон бизнесмэн, компаниудын суурь бүгд л ганзагын наймаанаас л улбаатай. Уг нь энэ бүхэн бизнесийн цэвэр зарчмаар явсан бол өнөөдрийн Монгол арай өөр байх байлаа л даа. Гэтэл одоо Монголд төр, шашин гэсэн хоёр зүйл л гаарч байна. Төв жаахан бараадсан нь нам дагаж, төгрөгөө олохгүй байгаа нь Гандан бараадаж, лам, нам оройд шүтэгдэж өнөө үүлэн чөлөө мэт бизнесийн орчин маань таг харанхуй болчихоод байж байна.
Монгол Улсын хувь заяанд энэ наймаа гэдэг зүйлээс өмнө бас нэг үүлэн чөлөөний наран туссан нь тэртээ 1911 оны үед юм. Монгол Улс гүрэн байх үеэсээ төвийг сахихыг гол бодлогоо болгон ирсэн. Тийм ч болохоор 1911 оны хувьсгалын үеэр Монголыг төвийг сахисан “Швейцарь улс лугаа болгоё” гэдэг бодлого далдуур яригдаж байсан нь тухайн үедээ Монголын хувь заяаг түших, эх орныг минь хөгжүүлэх хамгийн зөв гарц байсан ч томоохон гүрнүүдийн нөлөөгөөр сарнисан. Монголыг Швейцарь шиг болгох бодлого яг л үүлэн чөлөөний наран адил үзэгдээд өнгөрсөн ч одоо хэр нь бид тэр нууц бодлогыг санаж явахад гэмгүй.
Дуулж хуурдаад, спорт хөөгөөд ёстой завгүй байгаа ард түмэнд энэ талаар яривал “Юун цэмбэ нэхэх, юун цахиур бууны сум” гэж шоолж мэдэх байх шүү. Одоо бүгдээрээ цэмбэ нэхье гэж байгаа юм биш ээ. Биднийг 300 гаруй жилийн өмнөөс л хүчирхэг байлгахгүй, хүчирхэгжүүлэхгүй, нэгдмэл болгохгүй гэсэн хөндлөнгийн бодлого хэрэгжсээр өнөөдрийг хүргэчихээд байна. Зэв гаргах төмөргүй болтлоо цөлмүүлчихсэн ард түмэнд ямар сайндаа дархчуул нь нэг ч хадаас орохгүйгээр босдог гэр урлаж өгч байх вэ дээ. Энэ талаар манай С.Удвал тэргүүтэй алдартай зохиолчдын зохиол бүтээлд тодорхой баримтууд үлдсэн байдаг. Монголчуудыг төмрөөс хол байлгах гэсэн гадны бодлого нь явсаар 2017 онд ч хэрэгжиж байна. Элдэв хувьсгал, сэхээтнүүдийг дарах хэлмэгдүүлэлт, дэлхийн дайн, нийгэмчлэх бодлого, хөрөнгөтнүүдийг устгах явуулга гээд өнгөрсөн зуунд монголчууд амар заяа үзээгүй. Ийм их үймээн самуун айдас дунд явж ирсэн хүмүүс юуных нь гангийн үйлдвэр барих тухай бодох вэ. НАХЯ-ны элдэв туршуулуудын нүдэнд өртчихгүй юмсан гэхдээ нормын хувцсаа өмсөөд нормтой ажлаа хийсээр л ирсэн. Бид одоо дуу хөгжим, найр наадам, спортод тавьдаг анхаарлаа арай өөр юм руу, эх орны бүтээн байгуулалт, ирээдүй рүү хандуулах цаг нь болчихоод байна. Монголыг дэлхийд данслах суу ухаантан, нээлт хийсэн эрдэмтэн, зохион бүтээсэн бүтээл гэж алга. Ийм байдалтай бид хэзээ болтол гадны нөлөөгөөрөө ажил, амьдралаа залгаад явах билээ. Гангийн үйлдвэр барих нөөц бололцоо, бааз нь байна. Барья гэвэл ирээд зөвлөөд туслаад өгчих улс орнууд Энэтхэгээс эхлээд байж л байна. Бид дахин үүлэн чөлөөний наран тусахыг хүлээгээд л бүжээд, барилдаад, дуулж хуурдаад байлтай биш. Одоо болно ш дээ. Бид өөрсдийн гэсэн технологи, бодлогоор улс орноо авч явж үйлдвэртэй бол үйлдвэртэй, ажилтай бол ажилтай байх хэрэгтэй. Хэдий болтол гадны хар технологийн туршилт, захиалгаар гар хоосон, гаднаас гуйранчилж суух вэ дээ. Бид өөрсдийгөө өөрсдийн хүслээрээ, Монгол хүний зан араншингаараа амьдарч байна гэж бодож байгаа бол тэр чинь том эндүүрэл шүү. Монголчууд гадны захиалгат, нарийн боловсруулсан технологийн дагуу л яваад байна.
Аливаа нэг улс орныг дарж авахад зэвсгээс илүү өөрөөр нь өөрийг нь устгуулах нь хамгийн шалгарсан бөгөөд ул мөргүй түүхээс арчдаг арга. Гэр орон сум суурин дахь бүх төмөр эдлэл хэрэгслийг нь өндөр үнээр худалдаж аваад оронд нь хув, хуванцар сав суулга бэлэглэдэг. Тэгээд эрхэлж байсан ажил төрлийг нь зогсоогоод эр, эмгүй бүгдэд нь үндэсний дээл хувцсыг нь өмсгөөд аялал жуулчлалаа хөгжүүлцгээ гэдэг уриалга дор “Та нар өв уламжлалаа хадгал. Соёлоо хамгаалцгаа” гээд тайзыг нь бэлдээд өгчихдөг. Тэгэхээр эмс хүүхнүүд, хүүхдүүд нь бүжээд л бүжиглээд л. Харин эрчүүд нь эр бяраа үзэж байгаа нь энэ гээд хоорондоо барилдаж ноцолдоод л байдаг. Урлаг, спорт хөөгөөд сэтгэл нь үргэлжийн догдлолтой байдаг завгүй байгаа улсын толгойд юуных нь даавуу нэхэж, бууны сумаа зэхэх тухай бодол орох вэ дээ. Тэгэн тэгсээр нэг л өглөө үгсийн сангаас нь төмөр, ган, буу, шийдэм гэдэг үгс арчигдана. Ийм жишээ бидний өмнөхөн далд байгаа даа.
Д.ГАНСАРУУЛӨнөөгийн Монгол Улсыг бүхэлд нь багцалж харваас түүхээ магтан дуулж, тойрон бүжиж дуулж хуурдан, барилдаж ноцолдож найр наадам хэссэн завгүй улс л байна. Улс орнуудыг үйлдвэржсэн, оюунжсан, технологижсон гэх мэтээр тодотгодог бол Монгол Улсыг улстөржсөн, түүхжсэн, урлагжсан, спортжсон улс гэвээс яг тохирно. Үнэн төрх нь л тэр юм чинь. Гэтэл улс шиг улс байхад юу хамгаас чухал юм, ямар шалгуурыг хангасан улсыг улс гүрэн гэж тооцдог юм бэ. Өмсөх, идэхээ дотооддоо үйлдвэрлээд авчихдаг, машин тэргээ угсраад хийчихдэггүй юмаа гэхэд ядаж бензин тосоо үйлдвэрлээд гаргачихдаг нефть боловсруулах үйлдвэртэй байж гэмээнэ улсын тоонд орно шүү дээ. Явж явж эдийн засаг нь хүчирхэг, ирээдүйтэй орныг л улс гэж тооцох нь бий. Үүгээр бол эдийн засгийг хүчтэй, бат бөх байлгадаг гол үйлдвэрлэл бол гангийн үйлдвэр. Япон улс дайны дараахь хүнд хэцүү байдлаас гарахын тулд иргэддээ 20, 20 мянган төгрөг тарааж, элдэв бусын хишиг тарааж халамжлаагүй. Хамаг дансаа шавхан байж гангийн үйлдвэрээ босгосон нь тус улсыг хүчирхэгжүүлэх суурийг тавьсан байдаг юм. Монголд гангийн үйлдвэр барих талаар сүүлийн арав гаруй жил ярьж байгаа ч биелээгүй, мөрөөдөл төдий л зүйл болоод байна. Манай хувийн хэвшлийнхэн “2016 он гэхэд жилдээ хоёр сая тоннын хүчин чадалтай ширэм, гангийн үйлдвэрүүдээ бариад авбал 1.2 сая тонн коксжсон нүүрсийг Тавантолгойгоос авч, бүх түүхий эдээ дотоодоосоо хангах бүрэн боломжтой болно. Мөн хүнд үйлдвэрлэлийн салбар бат хөгжих үүд хаалга нээгдэж хөдөө аж, хөнгөн үйлдвэр гээд бүхий л салбарт ахиц гарч, орон сууцны үнэ 20 хувиар буурч, 9000 ажлын байр шинээр бий болохоос 1200 нь гангийн үйлдвэрт гаргах болно. Гангийн үйлдвэр нь зээлээ таван жилийн дотор нөхөж богино хугацаанд ашгаа өгнө” гэсэн тооцооллыг гаргаж гангийн үйлдвэр барихаар зориглосон ч тэдний төлөвлөгөө замхраад л алга болсон. Нефтийн үйлдвэрийн асуудал үе үе сөхөгддөг ч бас л элсэнд асгасан ус мэт сураггүй болчихдог. Уг нь монголчууд цахиур бууныхаа сумыг өөрсдөө цутгаж, цэмбээ нэхээд өмсчихдөг байсан түүх саяхных.
1934 онд монголчууд Арьс ширний завод, Ноос угаах завод, Цэмбэний фабрик, Нэхий эдлэлийн үйлдвэрийн нэгдсэн Аж үйлдвэрийн комбинаттай байсан. Ингэхээр монголчууд бас ч юу ч үгүй ард түмэн биш байж. Бууныхаа сумыг цутгаад цэмбээ нэхчихдэг хэмжээний шинжлэх ухаанч, догь цохисон хүмүүс байжээ гэж хэлж болно. Ийм явж ирсэн Монгол Улсын шинжлэх ухааны энэхүү түүхийг устгах, баллах гэсэн оролдлого, явуулга гэмээр үйл явдал их болох юм аа. Түүний нэг том жишээ бол Геннисийн амжилтад бүртгүүлэх. Геннис гэхээр манайханд Нобелийн шагналтай эн зэрэгцүүлээд ойлгочих юм. Энэ чинь этгээд сонин, хачин, гажиг гэмээр зүйлсийг л бүртгэж, бүртгэлжүүлдэг ажил ш дээ. Нэг их таатай юм биш. 6000 мянган бөхөө барилдуулж, 3000 морио уралдуулж, морин хуурч, биелгээ гээд л энэ тэрээрээ л дэлхийд улсаа тамгалж байгаа юм байх. Үүнийгээ монголчуудад нүүдэлчний соёлыг нь үлдээх, хадгалуулах гэсэн юм гэж хэлдэг. Одоо бидэнд нүүдэлчний соёл хэрэг байна уу, нүүдэллэж дуусаад суурин соёл иргэншилд ороод удаж байна. Тийм байсаар байтал монголчуудыг яагаад өнгөрсөн үед нь байлгах гээд байдаг юм. Үнэндээ монголчууд Манжийн дарлалд 200 гаруй жил зүдэрсний хойно хойд хөршийн нөлөө, хараан дор явсаар 1990 онтой золгосон. Ингэхээр бид сүүлийн 300 гаруй жил тусгаар улс болохын тулд, тусгаар тогтносон улс байхын төлөө юу ч хийж чадаагүй. Тэгэх боломжийг олгоогүй юм, бяданд.
Үүлсийн сэмхийгээр туссан нарыг үүлэн чөлөөний наран гэмүй. Туссан гэрэл нь орчлонг тэр чигт нь гэрэлтүүлэхийн ялдамд илч нь хурц гэж жигтэйхэн. Бүрхэг тэнгэрийн заагаар тусах тэр нарыг бүгд бэлгэшээж “Тэнгэр хурдан цэлмээсэй” гэдэг. Үүнтэй адил 1990 онд Ардчилсан өөрчлөлт гарч дээр дооргүй үймэлдэж, учраа алдаж байсан тэр цагт Монголын амьдралд наймаа худалдаа гэдэг зүйл гэрлээ тусгасан. Наймаа хийх нь байж болшгүй, дамын наймаа гэдэг бузар үйл хэмээн итгүүлж байсан тэр сургаалаас зайлж том багагүй наймаа худалдаа эрхэлж монголчуудын амьдрал өнгө орж эхэлсэн. Наймаа хийхээр хилийн дээс алхаж, тив дамжин алхацгаасан. Тэгж явахдаа боловсрол эзэмшин гадаадад амьдарч үзэцгээсэн. Манай томоохон бизнесмэн, компаниудын суурь бүгд л ганзагын наймаанаас л улбаатай. Уг нь энэ бүхэн бизнесийн цэвэр зарчмаар явсан бол өнөөдрийн Монгол арай өөр байх байлаа л даа. Гэтэл одоо Монголд төр, шашин гэсэн хоёр зүйл л гаарч байна. Төв жаахан бараадсан нь нам дагаж, төгрөгөө олохгүй байгаа нь Гандан бараадаж, лам, нам оройд шүтэгдэж өнөө үүлэн чөлөө мэт бизнесийн орчин маань таг харанхуй болчихоод байж байна.
Монгол Улсын хувь заяанд энэ наймаа гэдэг зүйлээс өмнө бас нэг үүлэн чөлөөний наран туссан нь тэртээ 1911 оны үед юм. Монгол Улс гүрэн байх үеэсээ төвийг сахихыг гол бодлогоо болгон ирсэн. Тийм ч болохоор 1911 оны хувьсгалын үеэр Монголыг төвийг сахисан “Швейцарь улс лугаа болгоё” гэдэг бодлого далдуур яригдаж байсан нь тухайн үедээ Монголын хувь заяаг түших, эх орныг минь хөгжүүлэх хамгийн зөв гарц байсан ч томоохон гүрнүүдийн нөлөөгөөр сарнисан. Монголыг Швейцарь шиг болгох бодлого яг л үүлэн чөлөөний наран адил үзэгдээд өнгөрсөн ч одоо хэр нь бид тэр нууц бодлогыг санаж явахад гэмгүй.
Дуулж хуурдаад, спорт хөөгөөд ёстой завгүй байгаа ард түмэнд энэ талаар яривал “Юун цэмбэ нэхэх, юун цахиур бууны сум” гэж шоолж мэдэх байх шүү. Одоо бүгдээрээ цэмбэ нэхье гэж байгаа юм биш ээ. Биднийг 300 гаруй жилийн өмнөөс л хүчирхэг байлгахгүй, хүчирхэгжүүлэхгүй, нэгдмэл болгохгүй гэсэн хөндлөнгийн бодлого хэрэгжсээр өнөөдрийг хүргэчихээд байна. Зэв гаргах төмөргүй болтлоо цөлмүүлчихсэн ард түмэнд ямар сайндаа дархчуул нь нэг ч хадаас орохгүйгээр босдог гэр урлаж өгч байх вэ дээ. Энэ талаар манай С.Удвал тэргүүтэй алдартай зохиолчдын зохиол бүтээлд тодорхой баримтууд үлдсэн байдаг. Монголчуудыг төмрөөс хол байлгах гэсэн гадны бодлого нь явсаар 2017 онд ч хэрэгжиж байна. Элдэв хувьсгал, сэхээтнүүдийг дарах хэлмэгдүүлэлт, дэлхийн дайн, нийгэмчлэх бодлого, хөрөнгөтнүүдийг устгах явуулга гээд өнгөрсөн зуунд монголчууд амар заяа үзээгүй. Ийм их үймээн самуун айдас дунд явж ирсэн хүмүүс юуных нь гангийн үйлдвэр барих тухай бодох вэ. НАХЯ-ны элдэв туршуулуудын нүдэнд өртчихгүй юмсан гэхдээ нормын хувцсаа өмсөөд нормтой ажлаа хийсээр л ирсэн. Бид одоо дуу хөгжим, найр наадам, спортод тавьдаг анхаарлаа арай өөр юм руу, эх орны бүтээн байгуулалт, ирээдүй рүү хандуулах цаг нь болчихоод байна. Монголыг дэлхийд данслах суу ухаантан, нээлт хийсэн эрдэмтэн, зохион бүтээсэн бүтээл гэж алга. Ийм байдалтай бид хэзээ болтол гадны нөлөөгөөрөө ажил, амьдралаа залгаад явах билээ. Гангийн үйлдвэр барих нөөц бололцоо, бааз нь байна. Барья гэвэл ирээд зөвлөөд туслаад өгчих улс орнууд Энэтхэгээс эхлээд байж л байна. Бид дахин үүлэн чөлөөний наран тусахыг хүлээгээд л бүжээд, барилдаад, дуулж хуурдаад байлтай биш. Одоо болно ш дээ. Бид өөрсдийн гэсэн технологи, бодлогоор улс орноо авч явж үйлдвэртэй бол үйлдвэртэй, ажилтай бол ажилтай байх хэрэгтэй. Хэдий болтол гадны хар технологийн туршилт, захиалгаар гар хоосон, гаднаас гуйранчилж суух вэ дээ. Бид өөрсдийгөө өөрсдийн хүслээрээ, Монгол хүний зан араншингаараа амьдарч байна гэж бодож байгаа бол тэр чинь том эндүүрэл шүү. Монголчууд гадны захиалгат, нарийн боловсруулсан технологийн дагуу л яваад байна.
Аливаа нэг улс орныг дарж авахад зэвсгээс илүү өөрөөр нь өөрийг нь устгуулах нь хамгийн шалгарсан бөгөөд ул мөргүй түүхээс арчдаг арга. Гэр орон сум суурин дахь бүх төмөр эдлэл хэрэгслийг нь өндөр үнээр худалдаж аваад оронд нь хув, хуванцар сав суулга бэлэглэдэг. Тэгээд эрхэлж байсан ажил төрлийг нь зогсоогоод эр, эмгүй бүгдэд нь үндэсний дээл хувцсыг нь өмсгөөд аялал жуулчлалаа хөгжүүлцгээ гэдэг уриалга дор “Та нар өв уламжлалаа хадгал. Соёлоо хамгаалцгаа” гээд тайзыг нь бэлдээд өгчихдөг. Тэгэхээр эмс хүүхнүүд, хүүхдүүд нь бүжээд л бүжиглээд л. Харин эрчүүд нь эр бяраа үзэж байгаа нь энэ гээд хоорондоо барилдаж ноцолдоод л байдаг. Урлаг, спорт хөөгөөд сэтгэл нь үргэлжийн догдлолтой байдаг завгүй байгаа улсын толгойд юуных нь даавуу нэхэж, бууны сумаа зэхэх тухай бодол орох вэ дээ. Тэгэн тэгсээр нэг л өглөө үгсийн сангаас нь төмөр, ган, буу, шийдэм гэдэг үгс арчигдана. Ийм жишээ бидний өмнөхөн далд байгаа даа.