Төрийн алтан аргамжааг бат болгох үүднээс хариуцлага тооцож сургах хэрэгтэй

ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путин ДУМ-ын гишүүдийг эгүүлэн татах тухай хууль санаачилсан талаар хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр бичигдэж, олны чихийг дэлдийлгэсэн. Үнэхээр манайх шиг газарт байж баймаар хууль юм гэж олзуурхах хүмүүс ч байна. Яг махчилбал “Сэлгүүцсэн депутатыг эгүүлэн татах хууль” хэмээх энэ хуулийг өнгөрсөн сарын 22-нд өргөн бариад 26-ны өдөр баталжээ. Энэхүү хуулийг “Шударга Орос” намын лидер Сергей Миронов санаачилж, В.Путин ихээхэн дэмжсэнээр ДУМ-аар гэрлийн хурдаар шийдэгдэж, энэ сарын 3-ны өдрөөс эхлэн хэрэгжих болсон юм. С.Мироновын хувьд хурлын дарга байхдаа Монголд хэдэнтээ ирж манай сонины “Мироновын мяраалт” нийтлэлийн эзэн болж байсан өнөө Сергей Миронов шүү дээ. Мэдээж, ДУМ-ын гишүүдийн эрхийг хязгаарлаж, тэдэнтэй хариуцлага тооцох талаар ярьж байгаа учраас гишүүдэд тэр бүр таатай байгаагүй л байх. Тийм ч учраас С.Мироновыг В.Путинг дагаж гүйлээ, тал татлаа гэсэн шүүмжлэл нэлээд явсан юм билээ. Тэр талаас нь аваад үзвэл энэ хуулийг В.Путины санаачилгаар С.Миронов санаачилсан байж ч магадгүй. Юутай ч энэ хууль батлагдаж, хойд хөршид маань хэрэгжиж эхлээд байна. Угаасаа В.Путины зүгээс явуулж байгаа хуулийг эсэргүүцвэл нэг бол шоронд нөгөө бол гадаадад гарахаас аргагүй хэмээх хүмүүс байдаг.

Тийм айдас байсных уу, эсвэл ажлаа тасалдаг, ажлаасаа хоцордог, дур зоргоороо сэлгүүцдэг гишүүдэд хариуцлага тооцох цаг болсон гэж үзсэнийх үү юутай ч уг хууль хэрэгжээд явж байна. Гадагшаа гараад алга болсон гэх Илья Пономарев, Алексей Митрофанов нарын гишүүд анхны шийтгүүлэгсэд болж магадгүй байна. Уг хуулиар жилийн турш 30 өдөр ажил тасалсан гишүүд, хоцорсон цаг нь мөн 30 хоногтой тэнцэхүйц гишүүдийг эгүүлэн татдаг болж байгаа юм. Тэгэхээр гишүүн болохоороо бүрэн эрхтэй болсон мэт дээгүүр дэвдэг хүмүүст энэ яах аргагүй хэрэгтэй хууль болж таарна. Манайд бол бүр ч хэрэгтэй. УИХ-ын гишүүд нь “Уг нь хоцорч болохгүй. Гэхдээ би хоцордог юм” гэж хэлээд хошин шогийн тоглолтын сэдэв хүртэл болж байсан улс шүү дээ. Үнэнийг хэлэхэд манайд хариуцлагын хууль зайлшгүй хэрэгтэй байна. Илүү өргөн хүрээнд ч байх хэрэгтэй.

Ирц ч гэсэн ажлын нэг хэсэг юм. Ёстой л таны өмнөөс үхэхэд бэлэн гэх шахуу болж амлаж гарчихаад ажлаа хийдэггүй хүмүүс зөндөө. Тийм хүмүүс үе үеийн парламентад байлаа. УИХ-ын дарга Д.Дэмбэрэлийн үед гишүүдийн ирцийг ил болгож, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр олон түмэнд түгээдэг болсон. Түүнд нь УИХ-ын гишүүдийн дургүй гэдэг жигтэйхэн, тамгын газрын ажилтнуудыг ирц ил болголоо гээд хяргачихаа шахдаг байсан гэдэг. Зарим нэг нь хэвлэлийн албаныханд хандаж, “Та нар үүнийгээ тараахаа байчих л даа. Ээж харчихаад ажлаа хийхгүй юу хийж явдаг юм гэж загнаад байх юм” гээд учирлаж суусан гэдэг. Сонгогчдоосоо үгүй гэхэд ээжээсээ айж байгаа нь яамай даа. Энэ парламентад УИХ-ын дарга З.Энхболд ч гэсэн ирц дээр хатуу байр суурьтай байгаа. Хуралдаа ирэхгүй, хоцорч байгаа гишүүдийг нэр цохон дуудаж, ирцийг олон нийтэд ил болгодог. Гэхдээ гишүүдэд ирцийг олон нийтэд зарлах төдийгөөр арга хэмжээ авах хангалтгүй л дээ. Манайх шиг төлөөллийн парламенттай газар олон түмнээ төлөөлөөд УИХ-д суусан хүмүүстэй хариуцлагыг нарийн чанд ярихаас өөр газаргүй. УИХ-ын гишүүдтэй цалин хасна, цалингийн хувиар тооцно гэдэг инээдэмтэй хариуцлага. Ямар хүүхдийн тоглоом биш дээ. Нөгөө “Японы Ерөнхий сайд “Манай иргэд сарын 3000 ам.долларын цалинтай. 2000 ам.доллараа бүхий л зардалдаа зарцуулаад үлдсэн 1000-аа яадгийг бид мэдэхгүй гэхэд Монголын Ерөнхий сайд “Манай иргэд сарын 600 ам.долларын зардалтай. Цалин нь 300 ам.доллар. Үлдсэн 300-гаа яаж олдгийг бид мэдэхгүй” гэдэг онигоо шиг гишүүдийн хувьд цалин нь хэрэглээнийх нь хувьд юу ч биш. Цалингаараа амьдардаг гишүүн ч гэж юу байхав.

Тийм мэдээжийн зүйл дээр хариуцлага ярина гэхээр утгагүй учраас тэдний хамгийн их айдаг гишүүн байхаа больчихно гэдэг дээр нь хариуцлага яривал ажлаа сайн хийх байх даа. Ерөнхийлөгчийн санаачилсан Сонгогдсон болон томилогдсон төрийн өндөр албан тушаалтанд хариуцлага хүлээлгэх тухай хуулийн төсөл байнгын хороогоор дэмжигдээд байж байгаа. Уг хуулийн төсөлд зааснаар сахилга, улс төр, ёс суртахууны хариуцлага ногдуулах бөгөөд өөрт нь ганцаарчилж, эсвэл олон нийтэд нээлттэй зарлах сахилгын хариуцлага гэж бий. Мөн Үндсэн хууль зөрчсөн бол албан тушаалаас нь огцруулж эсхүл эгүүлэн татаж, төрийн өндөр албан тушаал эрхлэх эрхийг дөрвөн жилийн хугацаагаар хязгаарлах, хууль, ёс зүйн дүрэм ноцтой зөрчсөн нь тогтоогдсон бол тухайн албан тушаалаас огцруулж, эсхүл эгүүлэн татаж, төрийн өндөр албан тушаал эрхлэх эрхийг хоёр жилийн хугацаагаар хязгаарлах тухай яригдаж буй. Харин ёс суртахууны хариуцлагад уучлал гуйж эсвэл хүсэлтээрээ чөлөөлөгдөх хүсэлтээ гаргах талаар заасан байгаа. Манайд УИХ-ын гишүүн гэмт хэрэг хийсэн нь үйлдэл дээрээ баригдахгүй л бол хариуцлага тооцох хууль үгүй.

Харин төрийн өндөр албан тушаалтанд хариуцлага тооцдог жишиг бол олон улсад шинэ зүйл биш. Хойд хөршид батлагдсан шинэхэн хуулийн талаар дээр дурдсан. Урд хөршид ч Төрийн албаны сахилгын тухай хууль гэж бий. Мөн хариуцлага алдсан тохиолдолд ажлаас чөлөөлөх заалттай. Тэгэхээр энэ бол байх ёстой жишиг хариуцлагын тухай хууль. Харин өөрсдөд нь хариуцлага тооцох энэ хуулийг гишүүд уужим ухаан гаргаж, төрийн хүний цэгц бодлогоороо батлах нь чухал юм. Үүнийг мэдээж, шинэ парламентын гишүүд баталж чадахгүй. Харин энэ парламентын гишүүд баталж, ирэх парламентад хэрэгжүүлж эхлэх нь чухал юм. Угаасаа янз бүрийн хуулиуд үлдсэн алийг нь гэж батлах нь ойлгомжгүй байгаа тохиолдолд үүнийг л “чулуу” болгож чадвал сонгуулийн өмнө өөрсдөд нь ч хэрэгтэй л дээ. Уг нь улс оронд, ард түмэнд хэрэгтэй юм. Гэхдээ заримдаа сонгогчдод их таалагдана даа гэвэл үгэнд орох ч тохиолдол бий. Мэдээж, бүх гишүүдийг нь хэлсэнгүй. Зарим нэг нь гэлээ. Аль ч утгаараа ойлгосон бай, хариуцлага хүлээж, хүлээлгэж сурах зарчим бидэнд хэрэгтэй учраас төрийн алтан аргамжааг илүү бат бөх байлгах үүднээс төр түшиж байгаа улсууд нэгийг бодох буй заа.