Америкийн зүүн хойд хэсэгт орших Мичиган мужийн бэлчээрийн мал аж ахуй бүхий бөглүү тосгонд тахиа, нугас, үхэр, хүрз зээтүү, усны худаг, ногооны талбайн дунд зогсолтгүй хөдлөх фермерийн гэр бүлд 1863 оны долдугаар сарын 30-ны өдөр нэгэн хүү мэндэлсэн нь ирээдүйн тэрбумтан Генри Форд байлаа.
Генри Форд Мичиган мужийн хамгийн том хот болох Детройтоос 11 км-ийн зайд орших Диборн тосгоны фермд Уильямба Мэри Фордын найм дахь хүүхэд болон мэндлэх тавилантай байж. Генри тосгоны сургуульд суралцан, тоо бодлого, унших бичгийн анхан шатны мэдлэгийг олж авсан. Хүүг 13 настай байхад эх нь таалал төгссөн тул цаашлах амьдрал нь аавын хатуу гарын дор өнгөрсөн билээ.
Эргэн тойрны үзэсгэлэнт байгалиа шүтэн бишрэх цаг зав Генрид байсангүй. Түүний гэр бүлд хөдөлмөр ба сахилга бат гэсэн хатуу чанга дүрэм журам ноёлж байв. Заримдаа Фордын гэр бүлд хөдөлмөрийг тахин шүтэх нь хэтэрхий гэмээр, жишээ нь залуу Генри усыг хувингаар татсанд орвол усны шахуурга ашигласан нь дээр гэсэн санаа гаргахад эцэг нь эрс эсэргүүцэж байв.
Эцэг Фордын үнэлэмжээр бол хүүгийн санаа хэдийгээр үр ашигтай авч, ажлаас хойш суусан арга гэв. Харин Генригийн хувьд ажлаас хэзээ ч хойш сууж байсангүй, зүгээр л хүний хөдөлмөр аль болох үр ашигтай байх ёстой гэсэн бодол төлөвшиж эхэлж байсан бололтой. Хүн хэрэгцээгүй зүйлд хэдий чинээ бага хүч, цаг зарцуулна тэр хэмжээгээр түүний хөдөлмөр үр ашигтай байх ёстой. Үүний тулд үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагааг зөв зохион байгуулж, механикжуулах хэрэгтэй хэмээн тэр үзэж байв.
Залуу Генри Фордын иймэрхүү бодлууд нь түүнийг техникт сонирхолтой болгож, эцгийн гэрээс нэг л өдөр чимээгүйхэн явахад хүргэжээ. Эхний үед залуу ухаантан вагоны жижиг үйлдвэрт ажиллаж байгаад, улмаар “Westinghouse” компанид механикчаар, дараа нь “Эдисоны гэрэлтvvлэг” компанид ажилд оров. Тэр үедээ Генри, Клар Брайнт гэгч бүсгүйтэй танилцаж гэрлээд, таван жилийн дараа Эдсел нэртэй ганц хүүтэй болжээ. Хэдийбээр Форд, Томас Эдисоны пүүст сайн ажиллаж өсөн дээшилж байсан ч гэлээ энгийн нэг гүйцэтгэгч байж чадсангүй. Тэр шинэ санаа, шинэ бүтээлээр цангаж байв.
Форд том бөгөөд асар их үнэтэй машинууд нь зөвхөн баячуудад зориулагдсан гэдгийг ойлгож байв. Тиймээс түүний төлөвлөснөөр хялбар шийдэл бүхий уурын тэрэг нь жирийн хүмүүс худалдан авахад хүртээмжтэй байх ёстойг тооцоолсон. Гэвч хийн хөдөлгүүрийн анхны туршилт нь амжилтгүй болж тэрээр нэлээд хэдэн жилийг төрөл бүрийн хөдөлгүүр бүтээхэд зарцуулав.
Эцэст нь, 1893 онд тэрээр өөрийн анхны машин “Квадроцикли”-ийг бүтээж, улмаар анхны албан ёсны АНУ-ын автомашины эзэн болж, Патентын газарт бүртгүүлсэн байна. Ийнхүү Форд өөрийн дуртай ажлыг үргэлжлүүлэн хийхээр зориг шулуудаж тухайн үедээ өндөрт тооцогдох 125 долларын цалинтай ажлаасаа гарч, автомашины үйлдвэрийн замд эргэлт буцалтгүй орсон ажээ.
XX зууны эхэнд автомашин нь тансаг хэрэглээнээс гадна баячуудын нэрийн хуудас болж байжээ. Тэднийг бараг л гар аргаар цөөн тоогоор бүтээж байсан бөгөөд үйлдвэрлэсэн машиныг гурван бүлэгт хувааж байв.
Туршилтын модель дээр зөвхөн зохион бүтээгч сууж явдаг, харин чинээлэг худалдан авагчид нь маш өндөр үнэтэй тансаг зэрэглэлийн лимузин хөлөглөж байжээ.
Генри 1903 онд Детройтын “Мэк Аваню” өргөн чөлөөн дэх ачааны машины үйлдвэрийн барилгад байрлаж “Ford Motors” компаниа үүсгэн байгуулсан бөгөөд эхний үед зөвхөн 25 хувийг эзэмшиж байгаад улмаар хувьцаа эзэмшигчдээс уг компаниа худалдан авснаар цорын ганц эзэн нь, ерөнхийлөгч болсон.
Генри Форд хүүгийнхээ хамт
1903 онд тэрээр “Ford 999” автомашиныг зохион бүтээсэн бөгөөд энэ машины онцлог шинж нь их бие байхгүй, дугуйн дээр ердөө л хөдөлгүүр, радиатор, жолоочийн суудалтай хүрээ рам байсан юм.
Гэсэн хэдий ч Форд энэ загвараа улам сайжруулан “сум” нэртэй машин бүтээж, Сент Клэр нуурын мөсөн дээр өөрөө машинаа жолоодон, дэлхийн хурдны дээд амжилтыг (147 км/цаг) тогтоосон билээ.
1905 онд Ford компани “Ford-C” загварын ачааны машин үйлдвэрлэж эхэлжээ. Үүнээс зуун жилийн дараа жил бүр ачааны зориулалттай 325 000 машиныг борлуулсан байна.
Түүний 1904 онд бүтээсэн “Ford-B” загвар нь дөрвөн цилиндртэй 24 морины хүчтэй хөдөлгүүртэй байсан бөгөөд дөрвөн хүний суудалтай ойролцоогоор 2000 долларын үнэтэй байсан ажээ. Энэ нь олон нийтэд зориулсан хямд машин бүтээх боломжид итгэж чадахгүй байсан хувьцаа эзэмшигчдийг гайхашралд оруулан тэд чинээлэг худалдан авагчдад зориулсан автомашин үйлдвэрлэхийг түүнээс шаарджээ. Тэдний шахалтаар 1906 онд Форд цагаан захтнуудын дунд маш хурдан борлогдсон, гоёмсог зургаан цилиндртэй Ford-K машиныг зохион бүтээсэн байна.
Генри Форд 1906-1907 онд 15 морины хүчтэй “Ford-N” загварын цөөн тооны автомашиныг амжилттай борлуулсны дараа, 1908 онд “Форд-Т» машинаа үйлдвэрлэсэн нь бүх түүхэн дэх хамгийн алдартай машин нь болсон билээ.
Энэ машин нь чадал болон хэмжээний хувьд дунд зэрэглэлийн ангилалд хамрагдах бөгөөд нэмэлт тансаг тоноглолыг устгаж, зардлыг бууруулсан, дөрвөн цилиндртэй 24 морины хүчтэй, “В” загварыг дуурайлган хийсэн, 63 км/цаг хүртэл хурдалдаг, удирдлага, хяналтын системийг хялбаршуулан, жолоочийн аюулгүй байдлыг хангасан бүтээл болжээ. Форд өөрийн үйлдвэрт хүний нөөцийн шинэчлэл хийж эхэлсэн. Тэрээр “улаан” дипломтой хүмүүсийг ажилд авахаас зайлсхийж, ажилтны үнэ цэн нь зөвхөн түүний хөдөлмөрийн үр дүнгээр тодорхойлогдоно гэж үздэг байв. Түүний олон менежер ажлын гараагаа энгийн ажилчин, тэр байтугай үйлчлэгч цэвэрлэгчээс эхэлсэн юм шүү дээ. Тэр өөрийн компанийн захиргааны аппаратыг багасган, аль болох үйлдвэрлэлийн үйл явцад саад учруулахгүй байхыг чухалчилж байжээ. Форд нэгэн үед эцэг нь түүнээс шаардаж байсан зөвхөн хөдөлмөр ба сахилга бат гэсэн хатуу зарчмыг өөрийн ажилчдаасаа шаардаж эхлэв. Гэхдээ 1914 онд “Форд Моторс”-ын ажилчдын цалин өдөрт таван доллар байсан бөгөөд бусад аж ахуйн нэгжээс илүү цалин төлж байв. “Чиний цалинг эзэн чинь өгдөг гэж бодож байгаа бол том эндүүрэл. Эзэн чинь зөвхөн олдсон мөнгөө хуваарилж байгаа нь тэр билээ. Харин захиалагч чамд цалинг чинь өгдөг юм” гэж тэр хэлэх дуртай байв.
Форд ажлын есөн цагийг найман цаг хүртэл богиносгож, түүний ажилчид өдөрт доод тал нь таван долларын цалин авснаар улс орны хамгийн шилдэг ажиллах хүчийг тухайн компани өөртөө татаж чадсан билээ.
Энэ нь түүний борлуулалтад эрс нөлөөлж, 1909-1910 онд түүний “Форд-Т” машины үнэ 950 доллар болж, 18664 автомашин энэ хугацаанд борлуулж байсан бол нэг жилийн дараа, 780 доллар хүртэл хямдарч, борлуулалтын тоо 34528 болжээ. Генри Фордын дараагийн алхам бол технологийн шинэчлэл хийж, тухайн үед хэрхэвч зөвшөөрдөггүй байсан автомашиныг олон тоогоор үйлдвэрлэх явдал байв. Тэрээр ажилтнуудын хөдөлмөрийг дагнан хийлгэхээр эрмэлзэн, тэдний “шоргоолжны үүр” мэт бужигнасан хөдөлгөөнийг багасгах арга сэдсэн нь конвейроор буюу туузан дамжууллагаар ажиллах явдал байв. Дараа нь улам боловсронгуй болгож машиныг хэрхэн зөөвөрлөх аргыг бодож олсон байна.
1913 онд Highland Park-ийн үйлдвэрт, Генри Форд машины угсрах шугам бүтээжээ.
Түүний ажилчдын тоо эрс ихэсч, ажлын бүтээмж нэмэгдэж эхэллээ.
XX зууны эхний хагас жилд түүний машин үйлдвэрлэлийн конвейрын арга нь аж үйлдвэрийн салбарт “дэлбэрэлт” болж билээ. Зөвхөн автомашин гэлтгүй олон төрлийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлд Фордын энэ аргыг хэрэглэж эхэллээ.
Дашрамд дурдахад, Форд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг ажлын байраар хангаж эхэлсэн анхны аж үйлдвэрийн эзэн байсан юм.
Үнэн хэрэгтээ, Генри Фордын конвейрын аргыг аж үйлдвэрийн салбарын гол ололт амжилтын нэг гэж хүлээн зөвшөөрсөн хэдий ч энэ нь ажилчдын хөдөлмөрийг сорон мөлжсөн хамгийн харгис аргын зохиогч гэж нэрлэх нь бий.
Генри Форд цуцашгүй ажил хэрэгч, зохион бүтээгч байсан бөгөөд АНУ-ын патентын албанаас 161 патент өөрийнхөө нэр дээр авч байжээ. Нас нөгчих үедээ Форд өөрийн хөрөнгийнхөө нэлээн их хувийг Форд санд үлдээсэн ч гэлээ өөрийнхөө гэр бүлд “Форд Моторс” компанийг удирдаж, эзэмших бүх эрхийг өвлүүлжээ. 1925 онд Форд хувийн агаарын тээвэрлэгчийг бүтээсэн бөгөөд тэр нь нэлээд хожуу Ford Airways гэж нэрлэгдэх болжээ. Түүний хамгийн амжилттай загвар нь Ford Trimotor байсан бөгөөд нийт 199 хувийг үйлдвэрлэн, 1989 он хүртэл үйл ажиллагаа явуулж байсан юм.
1930 оныг хүртэл Генри Форд компаниа удирдаж байгаад өөрийн хүү Эдселд шилжүүлсэн боловч, 1943 онд хүүгээ өөд болоход дахин компаниа авч, 1945 онд өөрийн ач хүү Генри Форд II-д бүрмөсөн өвлүүлэн үлдээжээ. Тэрээр 1947 оны хавар 83 насандаа таалал төгссөн юм.
Б.Хулан