Япон улсаас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд бүрэн эрхт Элчин сайд Такэнори Шимизутай ярилцлаа.
-Монгол, Японы улс төрийн харилцаа идэвхтэй байгаа. Тэгвэл эдийн засгийн харилцаагаа өргөжүүлэхийн тулд саяхан хоёр улсын парламент Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрийг баталлаа. Үүний үр дүнг та хэрхэн харж байна вэ?
-Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр нь чөлөөт худалдааны хэлэлцээрийн хүчин зүйл болох гадаад худалдаанаас гадна хөрөнгө оруулалт, Засгийн газрын худалдан авалт, хоёр орны хамтын ажиллагаа зэргийг багтаасан цогц хэлэлцээр юм. Энэхүү хэлэлцээрийн гол хүчин зүйл болох бараа худалдааны зорилго нь хоёр орны хоорондох гаалийн татварыг бууруулах, тэглэх зэргээр харилцагч орныхоо зах зээлд нэвтрэх экспортын боломжийг нэмэгдүүлэхэд оршино. Гаалийн татварыг тэглэснээр хоёр орны хувьд илүү чөлөөт зах зээлийн хэлбэр бүрэлдэх, гадаад худалдаа нэмэгдэх учиртай. Мөн гадаад дотоод дахь эдийн засгийн үйл ажиллагаа идэвхжинэ. Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрийг бүхэлд нь харвал хоёр орны эдийн засгийн өсөлтийг нэмэгдүүлэх, өргөжүүлэхэд ахиц дэвшил гарна хэмээн найдаж байна.
-Энэ хэлэлцээр хүчин төгөлдөр болсноор хоёр улсад ямар бараа бүтээгдэхүүний экспорт нэмэгдэх төлөвтэй байна?
-Бараа худалдааны тухайд 10 жилийн дотор хоёр орны хоорондох нийт бараа эргэлтийн 96 орчим хувь нь гаалийн татвараас бүрэн чөлөөлөгдөнө. Монголын ноолууран бүтээгдэхүүн, бэлэн хувцас, Японоос машин, механизм зэргийн экспортын хэмжээ нэмэгдэх болов уу гэж бодож байна. Гэхдээ Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр нь гаалийн татвартай холбоотой хөнгөлөлт үзүүлэх арга хэмжээ. Иймд Японы зах зээлд гарах бараа бүтээгдэхүүний экспортыг нэмэгдүүлэхийн тулд үнэ болоод чанараар өрсөлдөх шаардлага өөрчлөгдөхгүй. Чанарын түвшинг улам бүр дээшлүүлэхэд хүчин чармайлт гаргах нь нэн чухал.
-Японоос орж ирэх автомашины үнэ буурна гэсэн хүлээлт нийгэмд байгаа. Энэ асуудалд та албан ёсны мэдээлэл өгөхгүй юу?
-Автомашины гаалийн татварын тухайд, үйлдвэрлэснээс хойш гурван жилболж байгаа 4500 сс хүртэлх моторын хүчин чадалтай автомашин Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр хүчин төгөлдөр болмогц гаалийн татвараас бүрэн чөлөөлөгдөнө. Харин үйлдвэрлэснээс хойш 4-6 жил болсон хуучин автомашиныг 10 жилийн хугацаанд үе шаттайгаар чөлөөлөх юм. Үйлдвэрлэснээс хойш 7-9 жил болсон хуучин автомашиныг 11 дэх жилийн эхний өдрөөс эхлэн бүрэн чөлөөлөхөөр тохиролцсон. Гэхдээ 10 жилээс илүү болсон хуучин автомашиныг гаалийн татвараас чөлөөлөхгүй. Энэ мэтчилэн зарим автомашиныг гаалийн татвараас шууд болон шат дараалан бүрэн чөлөөлнө. Ингэснээр Монголд худалдах автомашины үнэ одоогийнхоос буурах болов уу.
-Японы ямар, ямар өндөр технологи Монголд орж ирэх бол?
-Эдийн Засгийн түншлэлийн гэрээг байгуулснаар Японы өндөр технологийг Монголд нутагшуулах боломж нээгдэж байна. Япон улсын бусад орнуудтай байгуулсан Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрийг харахад тухайн улсад Японы хөрөнгө оруулалт нэмэгдэж байгаа. Энэ жишгээр Монголтой байгуулсан эдийн засгийн түншлэлийн гэрээ үр дүнтэй байна гэдэгт найдаж байгаа. Ер нь Монголд Японы компаниуд орж ирээд хийж чадах ажил олон байна. Тухайлбал, хуучирсан барилгуудын дэд бүтэц, шугам сүлжээг шинэчилж, өндөр технологи нэвтрүүлэх боломжтой. Гагцхүү Монголын зүгээс Засгийн газрын бодлого хэрэгтэй. Гадны ямар ч улсын тэргүүний технологийг нэвтрүүлж тухайн салбарыг хөгжүүлэх нь Монголд ашигтай. Тэр тал дээр гадны хөрөнгө оруулалтыг татах механизм байхгүй бол маш замбараагүй болох байх. Монгол Улс хүн ам цөөнтэй. Хөгжих хамгийн ирээдүйтэй салбарын нэг бол хөдөө аж ахуй байна. Энэ салбар руу Японы хөрөнгө оруулалт, техник, технологийг татахад Монголын талаас хүчин чармайлт гаргах нь зүйтэй болов уу.
-Ингэхэд Японы тал Монголоос их хэмжээний малын мах авах тухай яригдаж байгаа. Энэ тал дээр Японы технологийгнэвтрүүлэх ямар боломжууд байна?
-Япон бол дэлхийд чанарыг хамгийн ихээр эрхэмлэдэг орон юм. Өрсөлдөөн маш их бий. Японы зах зээлд хүлээн зөвшөөрөгдсөн бүтээгдэхүүнийг дэлхийн хаана ч гаргах боломжтой. Тиймээс Хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүнийг Японы зах зээлд хүргэх нь амар биш. Өөрөөр хэлбэл, хөдөө аж ахуйн салбарыг хөгжүүлэхийн тулд Японд зарагдаж байгаа бүтээгдэхүүний технологийг сайн судлах хэрэгтэй. Монголын бүтээгдэхүүн эко гэдэг утгаар дэлхийн зах зээлд оролцож чадах болов уу гэж найдаж байна. Харамсалтай нь үүний тухай бидэнд мэдээлэл алга. Тиймээс Монголын зах зээлд тодорхой нэр хүнд бүхий бүтээгдэхүүнийг гадагшаа гаргах замаар ажиллах нь зохистой. Үүний тулд Японы технологийг нэвтрүүлж, илүү сайн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж гадагшаа гаргах замаар ажиллавал амжилтад хүрнэ. Ний нуугүй хэлэхэд, одоогийн байдлаар Япон бол Монголоос түүхий мах авч чадахгүй. Яагаад гэвэл шүлхий өвчний асуудлаа шийдээгүй орнуудаас бид түүхий мах оруулахгүй гэсэн зарчим баримталдаг.
-Монголын ноолууран бүтээгдэхүүн Японы зах зээлд хэр зэрэг өрсөлдөх чадвартай вэ?
-Махнаас илүү ноолууран бүтээгдэхүүн Японы зах зээлд өрсөлдөх чадвартай.Япон улс ноолууран бүтээгдэхүүнийхээ ихэнхийг Хятадаас авч байгаа. Гэхдээ гаалийн татварт арав гаруй хувийг нь авдаг. Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр хүчин төгөлдөр болсноор цаашид Монголоос импортлох ноолуур татваргүй болно. Японы зах зээлд Монголын бүтээгдэхүүн Хятадынхаас 10 хувийн үнийн зөрүүгээр өрсөлдөх чадвартай гэсэн үг. Тиймээс ноолууран бүтээгдэхүүн Японы зах зээлд гаргах нь ирээдүйтэй. Монголын хувьд хөдөө аж ахуйн салбараа хөгжүүлэх олон гарц бий. Японы Хөдөө аж ахуйн яамнымэргэжилтнүүд Монголд ирээд уулзалт, семинар зохион байгуулж гурвалжин будаа тарихаар яригдаж байна. Сүүлийн жилүүдэд Монголын цаг агаар өөрчлөгдөж, бороо их ордог болсон нь будааны тариалалтад эерэг нөлөөтэй.
-Японы хөрөнгө оруулагчид Монголд хөдөө аж ахуйн салбарыг түлхүү сонирхож байна гэж ойлгож болох уу?
-Японы Засгийн газар, хөрөнгө оруулагч тус бүрийн сонирхож буй салбарын талаар хийсэн судалгаа байхгүй. Элчин сайдын яамны мэдэж байгаагаар, хөдөө аж ахуй, хүнс, барилга, уул уурхай, эрчим хүч зэрэг салбарыг сонирхож байгаа компаниуд байна гэсэн ойлголттой байна. Түүнээс бусад салбарт ч хоёр орны хувийн хэвшлийнхний хоорондын тодорхой зохицуулалтын дагуу бизнес болж хэрэгжих төслүүд байгаа. Иймээс Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр хүчин төгөлдөр болсноор Япон, Монголын бизнес улам өргөжин тэлнэ хэмээн найдаж байна.
-Монгол, Японы Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрээр дээр дурдсанчлан гаалийн татвараас бүрэн чөлөөлөгдөхөөс гадна аж ахуй нэгжүүдийн хувьд ямар хөнгөлөлт эдлэх эрх нээгдэх вэ?
-Хөрөнгө оруулалтын тухайд, өмнө нь хэрэгжиж байсан “Монгол Улс, Япон улс хоорондын хөрөнгө оруулалтыг хөхиүлэн дэмжих, харилцан хамгаалах тухай хэлэлцээр”-ээсдавсан хөрөнгө оруулалтын орчинг сайжруулах болно. Тодорхой хэлбэл, аль нэг хувийн хэвшил харилцагч орныхоо хөрөнгө оруулалтын зах зээлд нэвтэрсний дараа төдийгүй хөрөнгө оруулалтын зөвшөөрөл авах шатандаа ч үндэстний нөхцөл, нэн тааламжтай үндэстний нөхцөлөөр хангах болно. Тухайлбал, Японыкомпани Монголд хөрөнгө оруулалт хийх тохиолдолд, Монголын аж ахуйн нэгжийн нэгэн адил эрх эдлэнэ. Мөн багаар бодоход Монгол Улс гуравдагч улсад үзүүлэх хамгийн хөнгөлөлттэй нөхцөлийг эдлэх боломжтой болно.
Эсрэгээрээ Монголын компани Японд хөрөнгө оруулалт хийх тохиолдолд адил нөхцөл эдлэх болно.
-Хоёр орны гадаад худалдаа нэмэгдэхийн зэрэгцээ үүрэг хариуцлага ч өндөрсөнө гэж бодож байна. Монгол компаниуд юун дээр илүү анхаарах ёстой вэ?
-Монголын бараа, бүтээгдэхүүнийг Японд экспортлох үед Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрт заасан онцгой татварын хувь хэмжээг ашиглахын тулд гарал үүслийн гэрчилгээг зайлшгүй авсан байх ёстой. Энэ нь “Гарал үүслийн дүрэм”-ийн дагуу Монгол Улсын зохих гарал үүсэлтэй бараа болохыг нотлох юм. Цаашлаад, гаалийн татварын квот заасан бараа бүтээгдэхүүний тухайд, экспортлох болгондоо тохирсон тоо,хэмжээний хүрээнд гаалийн квотын гэрчилгээг (Quota certificate) авах шаардлагатайг анхаарах хэрэгтэй. Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр нь Япон, Монголын эдийн засгийн харилцааг дэмжих бөгөөд хоёр тал заавал дагаж мөрдөх учиртай. Хэлэлцээр хүчин төгөлдөр болмогц хоёр орны Засгийн газар уг хэлэлцээрийн үзэл баримтлалд үндэслэн, гаалийн татвар тэглэх ба хөрөнгө оруулагчдад хөнгөлөлт үзүүлэх арга хэмжээг бүрэн авах шаардлагатай.
-Японы визний нөхцөлд хөнгөлөлт орсон гэлүү?
-Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж өнгөрсөн тавдугаар сард Япон улсад ажлын айлчлал хийх үеэр Ерөнхий сайд Ш.Абэтэй албан ёсны хэлэлцээ хийсэн. Энэ үеэр дипломат паспорт эзэмшигч иргэдийг визээс чөлөөлөх, мөн энгийн паспорт эзэмшигч иргэдэд олон удаагийн виз олгох боломжийг нээхээр шийдвэрлэсэн билээ. Өнөөг хүртэл Монгол Улсын Засгийн газрын зүгээс гадаад паспортын төрөл хамаарахгүйгээр визээс чөлөөлөх талаар хүсэлт тавьж ирсэн. Энэ удаагийн шийдвэр нь тэрхүү хүчин чармайлт биеллээ олох эхний том алхам болсон гэж бодож байна. Цаашид, хоёр орны Засгийн газар хооронд хэлэлцээ, зохицуулалт хийх бөгөөд хоёр тал хамтран ажиллаж, аль болох богино хугацаанд энэхүү шийдвэр хэрэгжиж эхэлнэ хэмээн найдаж байна. Нөгөөтэйгүүр, сүүлийн үед Япон улсад хууль бусаар визийн хугацаа хэтрүүлэн үлдэж буй монгол иргэдийн тоо энэ он гарсаар нэмэгдэх хандлагатай байгаа нь анхаарвал зохих асуудал болоод байна. Энэ удаагийн визийн нөхцөлийн хөнгөлөлттэй холбогдуулан, Япон, Монгол хоёр орны хүн солилцоо, эдийн засгийн харилцаа цаашид улам бүр өсөн нэмэгдэх төлөвтэй байгаа. Албан паспорт эзэмшигч иргэдийг, цаашлаад энгийн паспорт эзэмшигч иргэдийг визээс чөлөөлөх талаар дорвитой алхам хийгдэнэ гэдэгт найдаж байгаа. Гэвч энэ мэт хууль бус үйлдэл гарч буйд туйлын ихээр харамсаж байгаагаа хэлэхээс өөр аргагүй байна. Хууль бусаар оршин суух асуудал нь хоёр орны Засгийн газар хооронд төдийгүй хууль бусаар оршин сууж буй тухайн хүний хувьд ч өчүүхэн ч тус нэмэр болохгүй атлаа туйлын хор хохиролтой болохыг онцолж хэлмээр байна.Хугацаа хэтрүүлэн хууль бусаар оршин сууж байсан хүний хувьд дахин Япон улс руу зорчиход нэн хүндрэлтэй болно. Иймд хууль журмын дагуу оршин сууж Япон улсын техник технологи эзэмшингээ орлого олох боломжтой “Ур чадварын дадлага эзэмшүүлэх хөтөлбөр”-т хамрагдах нь зүйтэй болов уу.
-Монголоос сард хичнээн хүн визэнд орж байна вэ?
-2011 онд намайг Элчин сайдаар томилогдон ирж байхад Японы ЭСЯ-наас гаргасан визний тоо 7000 орчим байсан. Ингээд визний хөнгөлөлтийг хэрэгжүүлснээр энэ тоо үлэмж нэмэгдсэн. Өнгөрсөн жил манай яаманд ирсэн визний мэдүүлэг 13 мянгаас давсан. Цаашид визгүй зорчдог болгох асуудал маш чухал. Монголын Засгийн газраас энэ асуудлыг олон удаа тавьж байгаа боловч хараахан шийдэгдэж чадаагүй. Яагаад гэвэл жилд арван мянган хүн Япон руу яваад 150-иас илүү нь харлах гээд байна. Энэ нь Монголын нэр хүндийг унагана. Хууль бусаар үлдэх буюу визийн журмыг зөрчих асуудалд Япон улс маш хатуу ханддаг. Хятад улсад сард 200 мянга гаруй хүнд виз олгодог бол Монголд 1300 хүнд виз өгч байгаа. Гэтэл хууль бусаар үлдэж буй хүмүүсийн тоо төдийлөн ялгарахгүй байна. Тиймээс бид эхний шатанд дипломат паспорттой хүмүүсийг визгүй болгохоор шийдсэн. Аажмаар албаны болон энгийн паспортыг визгүй болгох ажил шат дараатай явна. Цаашид хууль бусаар үлдэх хүний тоо багассан тохиолдолд энэ визний асуудлыг шийдэж болно.
-Японы аль салбарт гадны ажиллах хүчин хэрэгтэй байна?
-Хөдөө аж ахуй, барилгын салбарт ажиллах хүч маш их шаардагдаж байгаа. Хөдөө аж ахуйн салбарт тариачид өндөр настай болж, ажиллах хүчин дутмаг болсон. Мөн барилгын ажил хүнд хэцүү учраас энэ салбарт ажиллах хүн хомс. 2020 онд Японд Олимпийн наадам зохион байгуулна. Маш их бүтээн байгуулалтын ажил явуулна. Гэвч боловсон хүчин алга. Иймээс Японд ажиллаж байсан хүнийг дахиж татахын тулд бодлогын өөрчлөлтүүдийг хийхээр шийдвэрлэсэн.
-Японд 1000 инженер бэлтгэх хөтөлбөр хэрэгжиж байгаа. Энэ хөтөлбөрийн ирээдүйг та хэрхэн төсөөлж байна вэ?
-Малайзын Ерөнхий сайд Махатхир гэж мундаг хүн байсан. Тэрбээр “Дорно зүгт хар” гэдэг бодлого хэрэгжүүлж ирсэн. Япон улс дайны дараа маш хурдан хөгжсөн туршлагаас сурах бодлогыг Ерөнхий сайд Махатхир хэрэгжүүлж ирсэн. Түүний бодлогынхүрээнд Японы Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээлийг ашиглаж Малайзын 10 мянга гаруй залуусыгЯпонд сургахаар явуулсан. Эдгээр залуус өнөөдрийн Малайзын хөгжилд маш их хувь нэмэр оруулж байгаа. Тиймээс Монголын технологийн салбарын боловсон хүчнийг сургах ажлыг хэрэгжүүлж чадвал улсынхаа хөгжилд ашигтай байна гэдэгт миний бие итгэж байлаа. Тиймээс ч энэ төслийг дэмжсэн. Одоо бэлтгэлийн шатанд байгаа. Өнөө жилээс эхлээд оюутнууд Японы Коосэн сургуулиар дамжиж явах болно. Мөн энэ төслөөр МУИС, ШУТИС-ийн залуу багш нарыг Японд сургах юм.
-Японы Засгийн газрын тэтгэлгээр бүх салбарт суралцах боломж нээлттэй юу.Ернь монгол оюутнуудын хандлага ямар байна?
-Өнгөрсөн тавдугаар сард Япон улсын Засгийн газрын тэтгэлэгт хөтөлбөрийн шалгалтын бүртгэл явагдсан. Техникийн коллеж, их сургуулийн үндсэн оюутан, мэргэжлийн сургууль, судлаач оюутан төрөлд нийт 1000 гаруй хүн бүртгүүлсэн. Одоогоор бичгийн эхний шалгалтыг аваад байна. Шалгалтад тэнцсэн судлаач болон их сургуулийн үндсэн оюутнууд эдийн засаг, менежмент зэрэг хүмүүнлэг, нийгмийн шинжлэх ухааны чиглэлийн мэргэжлийг сонгох нь олонтаа. Байгалийн ухааны чиглэлээр мэдээллийн технологи, механикийн инженерийг голдуу сонгосон байдаг. Япон улсын Засгийн газраас хэрэгжүүлдэг бүх төрлийн тэтгэлэгт хөтөлбөрийг Монголд зохион байгуулдаг бөгөөд үүнд техникийн коллежоос эхлээд төрийн албан хаагчдыг дадлагажуулах зэрэг олон хөтөлбөр багтдаг. Японд төгсөгчдийн дунд улс төр, бизнесийн салбарт амжилт гаргаж, хоёр улсын гүүр болж буй олон хүн бий. Иймээс цаашид ч олон залуусыг уг хөтөлбөрүүдэд хүчээ сориосой гэж хүсч байна.
Харамсалтай нь бакалаврын шалгалтад тэнцэх оюутнуудын тоо цөөрөх боллоо. Харин магистрт хамрагдах хүмүүс нэмэгдэж байна. Өнөө жил 38 хүн байсан нь мундаг үзүүлэлт. Ер нь Монголын оюутнуудын мэдлэгийн түвшин өндөр гэдэг нь судалгаанаас харагдаж байгаа. Гэхдээ бакалаврын түвшинд тэнцэхгүй гэдэг нь харамсалтай асуудал. Өмнө нь 20 гаруй хүн тэнцдэг байсан бол сүүлийн үед гурав, дөрөвхөн байх жишээтэй. Бид Засгийн газрын тэтгэлгээр суралцах оюутнуудын шалгалтыг дэлхий даяар нэг өдөр зохион байгуулдаг. Тэгээд сайн оноо авсан оюутныг шалгаруулж авдаг. Зориуд Монголоос бакалаврын төвшинд авах оюутны тоог багасгаж байгаа хэрэг огт биш, харин өрсөлдөөн ширүүсч байна гэсэн үг.
-Японы хөнгөлөлттэй зээл, буцалтгүй тусламжаар манай улсын хэд хэдэн салбарт хэрэгжих төсөл, хөтөлбөрүүдэд та гарын үсэг зурсан. Хөшгийн хөндийн асуудал хөрөнгө оруулалтын асуудлыг шийдэхэд таныг их үүрэг гүйцэтгэсэн гэж дуулсан юм байна?
-Намайг Элчин сайдаар томилогдож ирэхэд хэрэгжүүлэх ёстой хамгийн том төсөл болох Хөшгийн хөндийн нисэх буудлын ажлыг зогсонги байдлаас гаргах байв. Тэр ажил хэцүү байсан. Гэхдээ саяхан хоёр дахь удаагийн зээлийг олгосон. Ер нь зээлийг сайн ашиглаж чадвал Монгол Улс хөгжилд хүрч чадна. Шинэ онгоцны буудлыг барих төслийн хөрөнгийн хүү бол 0.1 хувь. Дөчин жилд хувааж байгаа.Эхний арван жилд хүү төлнө. Үлдсэн 30 жилд үндсэн зээлээ төлөөд явна. Энэ зээлийг Монголын нийгмийг хөгжилд хүргэх шаардлагатай салбарт зөв ашиглах ёстой.
-Бондын зарцуулалтад ямар дүн тавих вэ?
-Бонд бол өөр. Хүү маш өндөр. Саяхан “Өдрийн сонин”-д Ерөнхий сайд асан Д.Бямбасүрэн гуайн ярилцлага нийтлэгдсэн байхыг уншсан.Тэрбээр “Чингэс”, “Самуурай” бондыг үр ашигтай зарцуулж чадаагүй гэж ярьсан байна лээ. Түүнтэй би санал нэг байгаа.
М.МӨНХЦЭЦЭГ