Фэйсбүүк, твиттер хэрэглэгчдийн нууц үгийг нь мэдэх зорилгоор цахим ертөнцөд хуурамч сайт, линк үүсгэж, иргэдийг залилах гэмт хэрэг сүүлийн үед их гарах болжээ. Энэ төрлийн гэмт хэргийн гаралт фэйсбүүк сүлжээнд их байгаа гэнэ. Тухайлбал, “Энэхүү видеог дараахь линк дээр дарж үзнэ үү”, “Таны орк нэр юу вэ?”, “Хамгийн сүүлд таны профайлыг хэн харсан бэ?”, “Таны тухай сонирхолтой бичлэгийг хүргэж байна”, “Мөнгөтэй болох уу”, “Та ямар хүнтэй учрах вэ” зэрэг хуурамч сайт, линк рүү нэвтэрснээр фэйсбүүк, цахим шуудангийнхаа нууц үгийг алдах эрсдэлтэй ажээ. Кибер гэмт хэрэгтнүүд цаг үеийн сенсаци болсон эсвэл хүний сонирхлыг татсан нэрээр хуурамч хаяг үүсгэн иргэдийн хувийн мэдээллийг цуглуулдаг хэмээн албаныхан ярьж байна. Сүүлийн хэдэн өдөр “Индиан” нэрээ үзэх программаар олон хүн нэрээ үзэж, өөрийн нүүр хуудастаа нийтэлсэн байв. Үүнтэй холбогдуулан Цагдаагийн Ерөнхий газрын Хэвлэл мэдээллийн төвийн дарга Б.Баатархүү “Индиан нэрээ мэдсэн бол нууц үгээ солиорой” хэмээн өөрийн твиттер хуудаснаа бичжээ. Өөрөөр хэлбэл, иймэрхүү төрлийн аппликэйшн ашигласан бол фэйсбүүкийнхээ нууц үгийг нэн даруй солих ёстой гэв.
Энэ төрлийн гэмт хэргийн талаар Цагдаагийн Ерөнхий газрын Кибер гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтсийн дарга Ц.Очирбатаас тодрууллаа.
-Сонжоо, зурхай болон хялбар аргаар мөнгөтэй болохыг санал болгосон сайт руу фэйсбүүк хаягаараа нэвтрэхэд нууц үгийг нь авдаг гэх юм. Энэ талаар тайлбарлахгүй юу?
-Ийм сайтууд ихэвчлэн хандалт авах зорилготой байдаг. Олон улсын нэршлээр “Fishing” буюу хуурамч сайтууд юм. Эдгээр сайтууд руу фэйсбүүк, твиттэр шиг хаяг код хийж ордог ч тухайн сайт руу нэвтэрч болдоггүй. Ийм төрлийн сайтаар нэвтэрснээр тухайн хүний и-мэйл рүү орж хувийн мэдээллийг авч сүүлд нь үүгээрэй түрий барьж сүрдүүлдэг. Мөн и-мэйл дэх банкны мэдээллийг нь ашиглан данснаас нь мөнгө хулгайлах гэмт хэрэг түгээмэл үйлдэгдэж байна. Тиймээс энэ төрлийн цахим хаяг руу нэвтрэхгүй байх, ямар нэгэн аппликэйшн рүү орсон л бол цахим хаягныхаа нууц үгийг хурдан сольж байх хэрэгтэй.
-Цахим ертөнцөд хамгийн түгээмэл үйлдэгддэг гэмт хэргүүд юу бол?
-“Онлайн ертөнцөд өөрийн болон гэр бүлийнхнийхээ хувийн мэдээллүүдийг нийтлэх нь аюул дагуулж байна. Энэ нь хувь хүний эсрэг ашиглагдаж ч болохыг анхаарах нь чухал. “Зээл гаргаж өгнө”, “Виз гаргаж өгнө”, “Мөнгө шилжүүлнэ” гэх заруудыг хуурамч фэйсбүүк хаягнаас зарын группүүдээр тарааж байна. Дээрх утга бүхий зарууд нь худал буюу иргэдийг залилах тул ямар нэг байдлаар мөнгө шилжүүлж хохирохгүй байхыг анхааруулъя. Цахим орчинд хамгийн түгээмэл үйлдэгддэг хэрэг бол залилан мэхлэх болон компьютер, мэдээллийн хэрэгслийн аюулгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэг юм. Иргэд болон аж ахуй нэгжүүд мэдээллийн аюулгүй байдлыг хамгаалах ойлголт, тоног төхөөрөмж хангалттай биш, хувийн мэдээллээ нийгмийн сүлжээнд их хадгалдгаас мэдээлэл нь алдагдан энэ төрлийн гэмт хэрэгт өртөх шалтгаан болдог. Төрийн байгууллага, аж ахуйн нэгжүүд бүгд мэдээлэл технологийн мэргэжилтэнтэй болсон. Ямар нэг асуудал үүсээд тухайн алба хаагчаа ажлаас нь халсан тохиолдолд өс санасан ажилтан тухайн байгууллагын цахим сүлжээгээр нэвтэрч хорлох, хохирол учруулах тохиолдол их гарч байна. Мөн гадаад худалдаа эрхэлдэг аж ахуйн нэгжүүд “Нигерийн залилан” гэх залилан мэхлэх гэмт хэрэгт хамгийн их өртдөг. Монголын гадаад худалдан авалт хийдэг байгууллага түнш байгууллагатайгаа и-мэйлээр харьцдаг. Худалдан авалт хийж, банкны дансаа солилцох мөчид хакерчид и-мэйлд нь нэвтрэн орж түншээс нь цахим шуудан ирж буй мэтээр өөр данс өгдөг. Гэтэл Монголоос худалдан авалт хийж буй байгууллага үүнийг шалгалгүй мөнгөө шилжүүлчихдэг. Ийм төрлийн гэмт хэргээс болж сүүлийн гурван жилийн дотор хоёр тэрбум гаруй төгрөгийн хохирол үүсээд байна. Энэ төрлийн гэмт хэрэг улс дамнасан байдаг учир эд хөрөнгөө буцаан авахад цаг хугацаа их шаардагддаг. Ихэнх тохиолдолд ийм хэрэг илэрдэггүй.
ФЭЙСБҮҮКИЙНХЭЭ НУУЦЛАЛЫГ САЙЖРУУЛАХЫН ТУЛД ЯАХ ЁСТОЙ ВЭ?
Манай улсад сардаа нэг удаа фэйсбүүкт нэвтэрдэг нэг сая 600 мянган хэрэглэгч байдаг гэсэн судалгааг фэйсбүүкийн Ази-Номхон далай хариуцсан мэргэжилтнүүд гаргажээ. Мөн өдөрт тогтмол ордог 900 гаруй хүн байдаг бөгөөд нэг хүн өдөрт дунджаар 77 минутыг фэйсбүүк, твиттерт өнгөрөөдөг аж. Бусад улс орны дундаж 55 минут байдаг гэтэл цөөн хүн амтай манай улсын хувьд дэлхийн дунджаас өндөр байгаа нь дээрх судалгаанаас харагдаж байна. Иймээс кибер гэмт хэрэгт өртөх, хохирогч болох эрсдэл их байгааг албаныхан сэрэмжлүүлж буй юм. “Фэйсбүүк” компанийн аюулгүй байдлын асуудал эрхэлсэн менежер Мелисса Лу-Ван фэйсбүүкийнхээ нууцлалыг нэмэгдүүлэхийн тулд яах ёстой талаар олон нийтэд мэдээлсэн байна. Нэгдүгээрт, нууц үгээ сонгохдоо анхаарах ёстой гэнэ. Хүмүүс эргэн санахад амар байдлаа бодож өөрийнхөө төрсөн өдөр, утасны дугаар, дараалсан тоо зэрэг өргөн ашиглагддаг нууц үг сонгодог нь алдаа болдог аж. Мөн хүмүүс хэд хэдэн хаягтаа нэг нууц үг ашиглах нь хувийн мэдээллээ алдах эрсдэлийг нэмдэг олон үсэг, тооноос бүрдсэн нууц үг ашиглахыг зөвлөжээ. Хоёрдугаарт, “Login Approvals” буюу фэйсбүүкт өөр төхөөрөмжөөс нэвтрэхийн тулд гар утаснаас зөвшөөрөл өгөх тохиргоог ашиглах нь хамгийн үр дүнтэй арга гэнэ. Энэ тохиргоог хийснээр та өмнө нь ашиглаж байгаагүй төхөөрөмжөөс нэвтрэх оролдлого гарсан тохиолдолд фэйсбүүкээс таны гар утсанд нууцлалын код асуусан мессэж ирдэг байна. Фэйсбүүкийнхээ https://www.facebook.com/settings?tab=security линкээр нэвтэрч “Code Generator” цэсийг сонгож, шинэ нууц үг өгнө. Энэ тохиргоог хийсэн тохиолдолд дээрх кодгүйгээр хэн ч таны хуудаст нэвтрэх боломжгүй болно. Мөн зарим шинэ аппликэйшн, программ татах үед фэйсбүүк хуудсаараа дамжиж нэвтрэх зөвшөөрөл асуусан байдаг. Энэ тохиолдолд хэн нэгэн таны хувийн мэдээллийг олж авах эрсдэл үүсдэг учир болгоомжлоход илүүдэхгүй. Фэйсбүүк хаяг руугаа нэвтрэх боломжгүй болсон тохиолдолд итгэмжлэх код ашиглах нь аюулгүй гэнэ. Өөрөөр хэлбэл, таны и-мэйл болон утас руу тусгай код илгээх замаар хаяг руугаа дахин нэвтрэх боломжтой болдог. Иймээс фэйсбүүк болон бусад нийгмийн сүлжээнд бүртгүүлэхдээ гар утас болон и-мэйл хаягаа бүрэн, зөв бөглөж байхыг зөвлөсөн байна.