“Аавуудын групп”-ийн үүсгэн байгуулагч, хувиараа бизнес эрхлэгч Т.Цэнд-Аюуштай ярилцлаа.
-Яагаад “Аавуудын групп”-ийг байгуулж, олон нийтэд чиглэсэн ажил хийх болов?
-2017 онд “Аавуудын групп”-ийг үүсгэн байгуулсан. Тухайн онд Засгийн газраас хүчирхийллийн эсрэг аян зарлаад тэр аяны хүрээнд УИХ-ын гишүүд тойрог бүртээ акци зохиосон. Тэр акцид нь миний таньдаг хүн явж байгаад үргэлжлүүлэх боломжгүй болоод намайг орондоо яваач гэдэг санал тавьсан. Тэгээд оронд нь төрийн албан хаагчдад хүчирхийлэл гэж юу вэ гэдгийг таниулан сурталчлах ажил хийдэг байлаа. Тэгж явахдаа мэдэрсэн мэдрэмж нь “Нийгэм яагаад ийм харанхуй болчихсон юм бэ. Залуучууд яагаад ийм нэр хүндгүй болчихсон юм бэ. Ялангуяа аав гэдэг хүн нийгэмд ямар нэгэн гэмт хэрэгтэн, ямар нэгэн хүчирхийлэгч гэгддэг болов. Яагаад ямар нэгэн гэмт хэрэг, хүчирхийлэл яригдахаар заавал аав нь байдаг болчихсон юм бэ” гэдэг мэдрэмжийг авсан. Тэр төсөл дуусч, хотод ирээд байж байтал цахим орчинд нэг зүйл давлагаалсан. Тэр нь ээж, эмэгтэйчүүд цахим орчинд нэгдэн нийлж, цэцэрлэгийн өргөтгөл барилаа гэдэг. Би түүнийг хараад үнэхээр бахархсан. Нэгнийгээ танихгүй хүмүүс цахим орчинд нэгдэн нийлж, цэцэрлэгийн өргөтгөл бариад үр хүүхдийнхээ төлөө ийм сайхан зүйл хийж байхад залуучууд хаана байна. Аавууд яасан юм бэ л гэж бодсон. Би хамгийн түрүүнд залуучуудын тийм нэгдэл байна уу гэж хайж үзсэн. Байхгүй, олдоогүй болохоор нь нээж байсан түүхтэй. Зорилго нь Улаанбаатар хотын аль нэг гудамжинд миний охин явж байхад хэн нэг залуу гарч ирээд цохиод унагаачих тийм л нийгэмд бид амьдарч байна. Хүүхдүүд нь аав аа, ээж ээ багш намайг цагаан шугам, ногоон гэрлээр зам хөндлөн гар гэж заасан гээд хэлэхээр үгүй ээ, би яараад байна гээд хаа хамаагүй туучдаг нийгэмд бид амьдарч байна шүү дээ. Гуравхан настай хүүхэд дэлгүүр гарах гэж яваад л лифтний хонгил руу унаад үхчихдэг нийгэм. Өнөөдөр унтаад маргааш сэрэхэд талхны үнэ тал хувиар нь нэмэгддэг нийгэм. Яагаад ийм зүйлийг залуучууд, аавууд бид өөрчилж болохгүй гэж. Засаж болохгүй гэж. Яагаад аавууд бид үр хүүхдэдээ зөв үлгэр дуурайл үзүүлж болохгүй гэж. Яагаад аавууд нийлээд нийгэмд жижигхэн гэрэл асааж болохгүй гэж бодож явсаар “Нийгмийн сайн сайхан бүхний эхлэл нь аавууд” гэсэн уриатайгаар одоо дөрөв дэх жилдээ нийгэм рүү чиглэсэн ажлыг гэр бүлдээ зарцуулах цаг заваасаа илүүчилж, хийж яваа. Өнгөрсөн жилүүдэд нийгэм рүү чиглэсэн 30 гаруй ажлыг хийсэн.
-Өчигдөр болон уржигдар талбай оров уу. Таныг цахим орчинд элдвээр бичээд байна шүү дээ?
-Сошиалаар нүдээд эхэлсэн. Хальт орсон. Яах вэ микрофон бариад ил гарсан нь зохион байгуулалт дутаад байгаа тэр үед нь чин сэтгэлээсээ жагсаж байгаа залуусыг харлуулах вий, зохион байгуулалтгүйн улмаас залуус элдэв хэрэг түвэгт орох вий л гэж сэрэмжилж байсны үүднээс гарсан.
-Дахиж талбай орох уу. Цахим орчинд яваад байгаа шиг Л.Оюун-Эрдэнийн, У.Хүрэлсүхийн гар хөл гэж яригдаад байгаа нь үнэн юм уу?
-Намайг намын хүн үү гээд байгаа шүү дээ. Би амьдралдаа намын уулзалтад очиж үзээгүй. Ардчилсан нам ч бай, Ардын нам ч бай ямар нэгэн намын хуралд очиж үзээгүй. Амьдралдаа намын үнэмлэх барьж ч үзээгүй.Намын хүн гээд байхаар нь өөрөө бодож үзлээ. Манай гэр бүлд намын үнэмлэх байдаггүй юм байна. Манай өвөө, аав, ээж, эмээд байдаггүй. Хэдэн үеэрээ намд ороогүй. Тэгэхээр би амьдралдаа Л.Оюун-Эрдэнэ гэдэг хүнтэй анх удаа тийм ойрхон байж үзлээ. У.Хүрэлсүх гэдэг хүнтэй уулзаж үзээгүй. Н.Учрал гэдэг хүнтэй уулзаж үзээгүй. Д.Сумъяабазар гэдэг хүнтэй бас уулзаж үзээгүй.
-Таныг Ерөнхий сайдын чихэнд юм шивнэсэн гэдгээр “Шивнээ” хочтой болчихлоо. Тэр үед яг юу гэж хэлсэн юм бэ?
-Тухайн үед юу болсон гэхээр би Ерөнхий сайдтай зүгээр л ойрхон зогсож таарсан. Яг ний нуугүй хэлэхэд, тэр урд гараад залуус хаана зогсох, юу хэлэхээ шийдэх боломж олдоогүй. Маш олон харуул хамгаалалтууд байсан. Жаахан л хөдлөхөд ийш тийшээ түлхэх, Ерөнхий сайдыг хамгаалах үйлдэл үзүүлж байсан. Иймэрхүү л байдалтай учирсан. Тухайн үед ойрхон зогсож таараад л “Сая юу гэсэн бэ” гэхэд нь тэр залуугийн хэлснийг би давтаж хэлсэн. Өөр асуудал болоогүй. Жагсаалтай холбоотой зүйл ярихаар бол эхнээс нь ярих нь зөв байх гэж бодож байна.
-Тэгвэл эхнээс эхлэх үү, хоёулаа?
-Яагаад гэвэл би яг хэн бэ. Жагсаал ямар учиртай байсан юм бэ гэдгээс эхэлнэ. Ерөнхийдөө намайг очиход аль хэдийнэ жагсаал эхэлчихсэн байсан. Хэн зохион байгуулаад, юу болоод байгаа нь мэдэгдэхгүй. Би залуучуудыг чин сэтгэлээсээ амьдрал нь үнэхээр болохгүй байгаа болохоор очсон л гэж бодсон. Яг түүн шиг миний амьдрал болохгүй байсан. Өмнөх жилүүдэд олж байсан орлого маань нэмэгдээгүй, хасагдаагүй яг хэвээрээ. Гэхдээ өмнө нь би амьдраад болоод байсан. Тэр бүү хэл түүнээсээ илүүчлээд нийгэм рүү чиглэсэн ажил зохион байгуулдаг байлаа. Одоо болохгүй байна. Яг л түрүүний хэлсэн шиг нэг л өглөө босоод иртэл талхны үнэ нэмэгдчихсэн. Тийм нийгэмд бид амьдарч чадахгүй. Өнөөдөр Монголд залуучууд зүгээр л хөдөлмөрлөөд амьдрах ямар ч боломж алга. Тийм болохоор л би юу хүссэн гэхээр залуучууд очоод Засгийн газар юмуу хэн нэгэнд өгөх шаардлагад нь бас миний оруулах 3-4 шаардлага байгаасай л гэж хүссэн. Мэдээж үнийн хөөрөгдлийг бүгд ярьж байна. Миний өнгөрсөн жилүүдэд судалсан нэг зүйл нь авлигын болон эрүүгийн тухай хууль. Шилэн дансны тухай хуулиудыг би судалж үзсэн юм. Тэнд болохгүй юмнууд байгаад байна. Нэгдүгээрт, Авлигын тухай хуулийн 13.2 гэж заалт бий. Тэр заалтыг 2012 онд УИХ-аар өөрчилсөн байдаг. Их хурлын гишүүдийн хөрөнгө орлогын мэдүүлгийг ёс зүйн дэд хороо шалгана гэж байгаа. Манай залуучууд бүгд google-дээд үзээрэй. Тэр нь юу гэсэн үг вэ гэвэл УИХ-ын гишүүд өөрөө өөрийгөө шалгадаг хуультай. Тэгэхэд чиний төлөө би ажиллая, чи намайг сонго гээд сонгогдсон. Гэтэл ингэж сонгогдсон хүмүүс хөрөнгөжөөд байх нь зөв үү. Үүнийг АТГ шалгадаг байгаач ээ л гэж хүссэн. Хоёрдугаарт, Эрүүгийн хуулийн 22.2 гэдэг заалт. УИХ-аар 2017 оны тавдугаар сарын 11-нд хүчингүй болгочихсон. Би өөрөө энэ заалтын зовлонг нь үзсэн болохоор судалж, мэдээлэл авч яваад байгаа юм. Хэсэг найзуудтайгаа нийлж, үйлдвэрлэл бий болгоё, залуучуудыг цалинжуулъя гээд ЖДҮ-ийн зээл хүсч, төсөл бичиж, 2-3 жил явсан. Зөвхөн төсөл бичиж явсан. Шалгараагүй. Гэхдээ энэ хуулийн гайгаар миний өмнөөс УИХ-ийн гишүүн, сайд дарга нар, албан тушаалтай хүмүүс залуучуудын боломжийг хулгайлчихсан байхгүй юу. Тэр хууль нь юу гэж байдаг вэ гэхээр авлига албан тушаалын тухай гэмт хэргийн хууль байгаа. Эрүүгийн хуулийн 22.2 гэдэг заалтыг УИХ-ын гишүүд нь хүчингүй болгож байгаад тэрбум тэрбумаар нь хулгай хийсэн байхгүй юу. Миний хүсч байгаа зүйл энэ хуулийн заалтаа сэргээж, шинэчлээч ээ. Тэгээд тэр залуучуудын боломжийг хулгайлсан, албан тушаалаа урвуулан ашигласан, эрх бүхий хүмүүст нь хуулийн дагуу хариуцлага тооцооч ээ. Гуравдугаарт, залуучууд бид эрх тэгш амьдралыг хүсч байна. Засгийн газар өөрөө танаж болох бүх зардлаа танаач ээ. Яагаад иргэдийн өгсөн татвараар тэд утсаар ярьж амьдрах ёстой юм. Яагаад иргэдийн өгсөн татвараар тэд тансаглаж, машин авч, жолооч хөлсөлж, бензин хийлгэж, тансаг өрөөнд суух ёстой гэж. Тэр хүмүүс чинь уг нь иргэдийг сайхан амьдруулъя. Залуусыг ажилтай орлоготой болгоё, та нарыг ажиллаж хөдөлмөрлөх боломжийг чинь олгоё гээд амлалт өгөөд ажил хийе гээд очсон хүмүүс шүү дээ. Ижил тэгш байгаач ээ л гэж хүсээд байгаа юм. Би ийм хэдэн шаардлагыг хүсч тэнд очсон учраас шаардлагуудаа гээгдчих вий, хамгийн сайн судалсан зүйл учраас тэр зүйлүүдийг яриад хэлчихье л гэж бодсон.
-Та “Сандалтай суулт”-ыг зохион байгуулж байсан О.Отгонтөгсийг таньдаг юм уу?
-Танихгүй. Тэр жагсаал дээр л 2-3 удаа таарсан. Үг сольж үзээгүй. Магадгүй танилцах боломж олдвол танилцана. Үйл хэргийнхээ төлөө хамтраад зүтгэхэд яагаад болохгүй гэж. Жагсаал дээр нэгдэж нийлсэн, танилцсан маш олон залуучууд надтай холбоотой байгаа. Бид хоорондоо цаашдаа яахаа ярьж байгаа. Тэр залуучуудын бас нэг онцлог нь юу вэ гэхээр бүгд сэтгэлийн дуудлагаараа ирээд жагссан. Сэтгэлийн дуудлагаараа ирээд зогссон учраас ёс зүйтэй, эмх цэгцтэй байгаасай л гэж хүссэн юм. Харамсалтай нь эмх цэгцгүй байлгах гэж, санаатайгаар жагсаалыг ашиглах гэж, үймээн самуун дэгдээх зорилготой хүмүүс ирж байсан. Тэр болгоныг залуучууд хөөгөөд л явуулсан. Гэхдээ эмх цэгцтэй байлгахыг хүсээгүй хэсэг нь өнөөдөр жагсаал тэдний санасныг гүйцээгээгүй учраас л харлуулаад байгаа юм. Жагсаалыг анхнаасаа зохион байгуулалттай байсан гэж хэдэн мянган залуусын хичээл зүтгэлийг харлуулах гэж л хичээгээд байгаа. Өнөөдөр тэнд очсон залуусын нэг нь ч захиалгатай байгаагүй. Дунд нь яахав зорилготой мэр сэр хүмүүс орж ирсэн л байх. Үгүйсгэхгүй.
-Гэхдээ удирдан чиглүүлэх хүнгүй болохоор яах гэж байгаагаа мэдэхгүй, юу хүргэхээ мэдэхгүй байдалтай байсан шүү дээ. Та үүнийг хэрхэн харж байв?
-Тийм болохоор л зохион байгуулалтгүй, сэтгэлийнхээ дуудлагаар очсон жагсаал байхгүй юу. Тэгээд л надаас эхлээд үгээ хэлсэн нь зүгээр тодорч харагдаад байгаа юм.
-Нэг зүйл ажиглаад байхад жагсаал эхлэх цагтай байсан шигээ тарах цагтай байгаагүй юм уу?
-Байсан шүү дээ. 21:00 цагт таръя гэдгээ би лав очсон цагаасаа хойш уриалсан.
-Тэгээд яагаад шөнөжин үргэлжлээд Их тэнгэрийн ам руу бөөнөөрөө явав?
-Тэр чинь үймээн самуун дэгдээхийг оролдож, зохион байгуулалттай очсон хүмүүсийн л хийж байгаа ажил. Очсон залуусын цөсийг хөөргөөд л уриалаад байгаа нэг хэсэг байсан. Яг чин сэтгэлээсээ очсон залуус өглөө очоод л орой тарчихсан. Үймээн самуун бидэнд хэрэггүй. Өнөөдөр долдугаар сарын 1 шиг үйл явдал хэрэггүй. Энэ хэнд ашигтай юм гэвэл улстөрчдөд ашигтай байхгүй юу. Дахиад Монголд үймээн самуун үүсвэл баларна шүү дээ.
-Ерөнхий сайдад өгсөн 15 шаардлагын хариуг хэдий хүртэл хүлээх вэ. Бодит арга хэмжээ авахгүй бол яах вэ?
-15 гэдэг тоон дээр акцент өгөөд байгаа юм. Уг нь 15-аас их шаардлага өгсөн. Залуучууд гараараа маш олон шаардлага бичсэн. Яахав, компьютер дээр бичиж амжсан нь л 15. Юм ер нь маш хурдан болж өнгөрсөн. Эхнээсээ Засгийн газар хэмнэх боломжтой зүйлээ хэмнэж байна гэсэн мэдээлэл гарлаа. УИХ-ын зарим гишүүд албан тушаалаасаа түдгэлзэх өргөдлөө өгч л байна. Түүнийг нь шалгаж байна гэсэн мэдээлэл гарч л байгаа. Гэхдээ туйлын хүсэл нь юу вэ гэхээр таатай орчинд амьдрах, олж байгаа орлого нь амьдралд нь хүрэх, нэр бүхий албан тушаалтнууд нь залуучуудынхаа боломжийг хулгайлахгүй байх, үнийн өсөлтийг барих л юм. Тиймээс цаашдаа жагсаалынхаа үр дүнг үзэхийн тулд залуучууд битгий зогсоосой л гэж хүсч байна. Өнөөдөр Монголын залуучууд урагшаа алхаж чадсан байхгүй юу. Хэзээ залуучууд нэгдэж нийлээд сэтгэлийнхээ дуудлагаар талбайг дүүргэдэг байсан юм бэ. Хэзээ залуучууд гадна нь зогсож байхад төрийн удирдлагууд гарч ирж сонсдог байсан юм бэ. Хэзээ залуучуудын жагсаалд зориулж Засгийн газар нь ээлжит бусаар хуралдаж байсан бэ. Энэ нэг алхам урагшилсан байхгүй юу, бид. Одоо үүнийхээ үр дүнг үзэхийн тулд битгий зогсоосой л гэж хүсч байна.
-Та хувиараа ямар бизнес эрхэлдэг юм бэ?
-Би саяхнаас хувиараа барилгын бизнест хүч үзэж байгаа. Манай эхнэр бас хувиараа гоо сайхны салбарт ажилладаг. Залуучууд минь зохион байгуулалттай харлуулсан, гүтгэсэн гүжирдсэн ийм зүйлээс бүү ай. Үзэл бодолдоо үнэнч байгаарай. Өнөөдөр надад ч гэсэн айх зүйл байхгүй.
-“Аавуудын групп” 119 мянган гишүүнтэй юм байна лээ. Сүүлийн үед нийгэмд чиглэсэн ажил хийж чадаж байгаа юу?
-Маш идэвхтэй байсан. Ковидоос хойш хоёр жил үйл ажиллагаа зогсонги байгаа. Бидний хамгийн сүүлд хийсэн ажил гэвэл ээж аав, ах нь өнгөрчихсөн хүүхдүүдэд хувийн хаус барьж өгөөд дууслаа. Энэ ажил ковидоос болоод жил гаран үргэлжиллээ. Хөл хорио, барилгын материалын үнийн хөөрөгдлөөс болоод. Дараагийн ажил нь жил болгон уламжлал хэлбэрээр зохион байгуулдаг аавуудын дундах сагсан бөмбөгийн тэмцээнийг саяхан зохион байгуулсан. Мэдээж цааш үргэлжлээд явна. Аавууд нэгдэж нийлээд нийгэмд хэрэгтэй гэрэл гэгээтэй зүйлийг хийсээр байна. Гэхдээ “Аавуудын групп”-ээс явуулж байгаа юм болгоныг хандиваар битгий хараарай гэж л би залуучуудаасаа, аавуудаасаа гуйгаад байгаа юм.