Ирэх сонгуулийн чимээ хэдийнэ хаалга тогшиж, том жижиг намууд, бие даагч, горилогчид энд тэндгүй ил, далд пи-араа эхлүүлжээ. Сонгуулийн хамгийн чухал хэсэг бол сурталчилгаа байдаг. Сурталчилгааг хэрхэн хийхээс л тухайн нам, эвсэл, нэр дэвшигчдийн хувь заяа шийдэгддэг. Нэг ёсондоо сонгуульд хэн ялахыг сурталчилгаа л шийднэ. Монгол Улсын өнгөрсөн 30 жилийн сонгуулийн үр дүнг харахад хэн илүү, давж сурталчилгаа хийсэн нь ялалт байгуулж ирснийг бэлхэнээ харчихаж болно.
Ерөөс сонгуулийн сурталчилгаа гэдэг тухайн улсынхаа хувь заяаг шийддэг том хүчин зүйл болчихсон. Гол нь сурталчилгаа ямар байх вэ, хэр эрүүл байна вэ, хуулиа яаж мөрдөж байна, бодлогоо барьж байна уу, эцсийн зорилго болох улс орон, ард түмний хөгжлийн төлөө байж чаддаг уу гэдэг л асуудал.
Үнэндээ монгол төрийн сонгуулийн хувь заяаг сошиал сүлжээ шийдсээр ирлээ. Монголчууд ямар намаар, ямар хүнээр удирдуулахыг сошиалчид л мэддэг болсон байна. Сүүлийн хэд хэдэн сонгууль ч үүнийг батална.
Сошиал гэдэгт твиттер, фэйсбүүк гэсэн хоёр төрлийн платформыг нэрлэж болно. Энэ нь АНУ-д төвтэй, хувийн компанийн мэдлийн сүлжээ. Энэ сүлжээнд хэн олон тролл ажиллуулна, тэр зорилгоо биелүүлнэ, сонгуульд ялна. Тиймээс нам, эвслүүд, нэр дэвшигчид, горилогчид сонгуулийн мөрийн хөтөлбөр, үр дүн гэхээс урьтаж өөрийг нь хамгаалдаг, өрсөлдөгчдийг нь намнадаг сошиал багийг бүрдүүлж, сонгуулиас сонгуулийн хооронд тэднийгээ амьд байлгах гэж улайрдаг болчихсон нь нууц биш.
Гадны улсын энэ сошиал платформ монголчууд бидэнд захирагддаггүй юм. Азийн нэгэн жижиг улсын ард түмний хувь заяа хаашаа эргэх нь тэдэнд огт падлийгүй. Сонгуульд нь хэн ялах, тэр нь сайн, муу хэн байх нь ер хамаагүй. Зөвхөн мөнгө төлсөн хэнд ч хамаагүй үйлчилдэг ашгийн төлөөх л сүлжээ. Тийм ч учраас твиттер, фэйсбүүкт хэн их мөнгө хаяж захиалга өгсөн нь монгол төрийн сонгуульд ялалт байгуулж, монголчуудын хувь заяаг шийдэх эрхтэй болдог. Ийм жишиг манай улсад тогтоод хэд, хэдэн сонгуулийг ардаа үдэж байна.
“Мета” компани энэ оны хоёрдугаар сард нийгмийн асуудал, сонгууль, улс төртэй холбоотой зар сурталчилгааныхаа тайланг ил болгоход Монгол Улсаас өнгөрсөн жилд хамгийн их мөнгө төлсөн улстөрч 28 мянган ам.доллар төлсөн байлаа. Бусад нь түүнээс доош хэр чадлаараа л доллар төлцгөөсөн байв. Энэ мөнгөний дүн нь сонгуульгүй жилийн дүн л гээд бодчих. Харин бот, тролл хаягууд ажиллуулж сурталчилгаагаа хийдэг армитай болчихсон нэр дэвшигчдийн сошиал сурталчилгаандаа зарцуулсан хөрөнгө нь аварга том тоо харагддаг. Ингэж ажиллахаа намчид, сонгуулийн тролл багууд маш сайн мэддэг. Нэг ёсондоо тэд монголчуудыг сошиалаар удирддаг арга барил, тактиктай болчихсон гэсэн үг.
Монгол Улсад 2.4 сая цахим хаяг байдаг тухай статистик судалгааг Харилцаа холбооны зохицуулах хорооноос мэдээлсэн. Үүнээс нэг сая хаяг нь хуурамч гэсэн. Тэд бол нэг ёсондоо бидний хэлж заншсан эзэн биегүй бот, троллууд. Бүр нарийн задалж харвал 400.000 сошиал хаяг хилийн чанадад, гадаадын улс оронд байрлалтай байдаг талаар мэдээллийн технологийн нэлээд өндөр мэдээлэлтэй хүмүүс ярьдаг. Энэ бол маш ноцтой явдал юм. Нийгмээрээ, улсаараа сошиалд донтчихсон, нэг сенсаци гарахад л даган хуйлардаг, гол агуулгаа умартдаг, хуурамч мэдээлэлд гүнээ итгэдэг гэнэн монголчуудын хувь заяаг хэрхэн, хаашаа чиглүүлэх зохиол харь улсын ашгийн төлөөх сүлжээнд аль эрт бичигдчихсэн, тэр зохиолынх нь дагуу явж байдаг болж таарч байгаа юм.
Ерөөсөө сонгуулиас сонгуулийн хооронд ажиллаад гаршчихсан, зорилгоо гүйцэлдүүлээд сурчихсан тролл армийнханд монголчууд нунж дорой, ядуу хоосон, чухал, чухал бишийг ялгаж чаддаггүй, юунд ч хамаагүй ханардаг байх нь ашигтай. Ийм байлгахыг ч хүсдэг. Тийм ч учраас сонгуулийн сурталчилгааг сошиалаар явуулж, монголчуудын саналыг шууд удирддаг болсон. Энэ явдал манайд байтугай ардчилал, эрх чөлөөний орон гэгддэг АНУ-ын сонгуулиар ч хөндөгддөг. АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн 2016 оны сонгуульд ОХУ нөлөөлсөн талаарх дуулиан дэлхий дахинаа дэгдэж байсныг уншигчид санаж буй.
“Мета”-д захиалга өгнө гэдэг мөнгө өгч байгаа гэсэн үг. Хэн тэдэнд мөнгө төлнө, тэр хүн сошиал платформ дээр ноёлно. Бот, тролл хаягууд нь, багууд нь ажиллана. Өрсөлдөгч нам эвсэл, нэр дэвшигчдийг харлуулна, цахим хаягуудыг нь хакердаж өөрийн болгоно. Өөрийн хүмүүсийнхээ талаар бүхий л муу муухай мэдээлэл, сэтгэгдэл, постыг устгана. Ерөөсөө сошиалаар дамжуулж Монголын нийгмийг удирдана. Улстөрчид энэ хар технологит ихээхэн гаршсаныг сүүлийн хэдэн сонгууль харуулж байгаа. Сошиалаар сонгуулиа явуулж ирсний гор, үр дагавар өнөөдрийн манай нийгмийн өнгө төрх. Фэйсбүүк, твиттерийн эзэн биегүй бот хаягуудын худал хуурамч мэдээлэлд итгэж, ханарч хуйларч, буруу хүмүүсийг сонгосны хариуд улсаа тоносон хулгайчдаар төр дүүрлээ. Цаашлаад бидний тусгаар тогтнол Үндэсний аюулгүй байдалд ч халтай байж мэдэхээр болж эхэлж байна. Цахимаар давлагаалсаар байгаад аль нэг улсад дагаар орох шийдэлд хүрэхийг ч үгүйсгэх аргагүй байдалд хүрч мэдэх нь.
Энэ бүхэн сошиал сүлжээний хуурамч мэдээлэлд итгэж, түүнийг хэт дураар нь тавьсны, мөн хэрсүү байгаагүй бидний л буруу. Тиймээс бид хязгаарлах юмандаа хязгаарлаж чаддаг өөрийн толгойтой хүмүүс шүү гэдгээ харуулмаар байгаа юм. Ямар тэр чигт нь хааж байгаа биш зөвхөн сонгуулийн сурталчилгааны 14 хоногт л цахим хязгаарлалт чухал байна.
Тиймээс Сонгуулийн хуульд гадаадын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр буюу твиттер фэйсбүүк, инстаграм зэрэг цахим платформоор сонгуулийн сурталчилгаа явуулахыг хориглох заалт оруулъя. Сонгуулийн сурталчилгаа, нэр дэвшигчтэй холбоотой мэдээ, мэдээллийг дээрх платформоор явуулахыг хориглосон, явуулсан тохиолдолд тухайн хаягийг нь шууд хааж өндөр торгууль тавих, өрсөлдөгчөө харлуулсан байвал нэр дэвшигчийн эрхийг нь хязгаарлах, сэтгэгдэл оруулахыг сурталчилгаа эхлэхээр нийтэд нь хаах зэрэг зохицуулалтыг хуульд оруулах хэрэгтэй.
Ирэх сонгуулиас эхлээд улс төрийн нам, эвслүүд, нэр дэвшигчид сурталчилгаа, мэдээ мэдээллээ зөвхөн телевиз радио, сонин, мэдээллийн вэб сайтад л тавьдаг зохицуулалтыг Сонгуулийн тухай хуульд шинээр оруулж өгөхийг монголчуудын эрх ашиг шаардаж байна. Бид ядахдаа төрөө байгуулахдаа гадны хэвлэл мэдээллээр заалгаж тэдний хүссэн төр засгийг нь байгуулж өгмөөргүй байна.