Перу улсын нийслэл Лима хотноо 2024 оны жүдо бөхийн өсвөр үеийн ДАШТ болж байна.
Тэмцээний эхний өдөр эрэгтэйчүүдийн 55 кг жинд өрсөлдсөн “Мон-Алтиус Цагаанбаатар” акедамийн тамирчин Б.Бат-Энэрэл мөнгөн медаль, 50кг жинд Орхон аймгийн “Орхон Иппон Дожо Хангарьд” клубын тамирчин Б.Чинхүслэн хүрэл медаль хүртлээ.
“Улаанбаатар принт” ХХК-ийн дэвтэр 12-96 хуудастай 350-2800 төгрөг, “Campap” дэвтэр 12-96 хуудастай 380-1700 төгрөг, Польш дэвтэр 24-96 хуудастай 250-1500 төгрөгөөр худалдаалагдаж байгаа бол дотоодод үйлдвэрлэсэн сурагчийн дүрэмт хувцасны үнэ өмнөх онтой харьцуулахад өсөлт ажиглагдаагүй, хангамж нийлүүлэлт тогтвортой байна.
УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан захирамж гаргаж, энэ сарын 13-27-ны өдрүүдэд УИХ-ыг ээлжит бусаар хуралдуулж, ЗГ-ын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр, 2024 оны улсын төсвийн тодотголыг хэлэлцэн батлахаар болсон.
Хэлэлцэх асуудал нэмэгдэж, өөрчлөгдсөн тул 3 хоногоор сунгаж, наймдугаар сарын 30-ныг хүртэл хуралдахаар болсон юм.
Маргаашийн хуралдаанаар:
–Монгол Улсын 2024 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Үндэсний баялгийн сангийн 2024 оны төсвийн тухай хуулийн төслүүд /Засгийн газар 2024.08.12-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, дөрөв дэх хэлэлцүүлэг/
–Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2023 оны гүйцэтгэл, Засгийн газрын санхүүгийн нэгтгэсэн тайлан болон “Монгол Улсын 2023 оны төсвийн гүйцэтгэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл /Засгийн газар 2024.08.12-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, хоёр дахь хэлэлцүүлэг/
-“Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны 38 дугаар тогтоолын хэрэгжилтийг хангах талаар авах арга хэмжээний тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл
-“Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны намрын ээлжит чуулганаар хэлэлцэх асуудлын тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг хэлэлцэх юм.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Зэвсэгт хүчний Ерөнхий командлагч У.Хүрэлсүхийн санаачилгаар ОБЕГ, ЗХЖШ-ын холбогдох алба хаагчид, ШУТИС, ҮБХИС-ийн эрдэмтэд, зөвлөх инженерүүд, Геомастер компанийн хайгуул, судалгааны баг хамтран Хөвсгөл нуурт живсэн “Сүхбаатар” хөлөг онгоц болон 11 автомашин, техник хэрэгслийг татан гаргалаа.
Улмаар тэдгээрт агуулагдаж байсан 50 орчим тонн шатахуун, тос тосолгооны материал, аюултай хог хаягдлыг аюулгүй болгож бохирдуулах эрсдэлээс хамгаалаад байна гэж ОБЕГ-аас мэдээллээ
“Приус-20” маркийн автомашин тоглоомын талбайн хашааг мөргөж унагаасан осол өчигдөр Хан-Уул дүүргийн IV хороо “Шинэ өргөө” хороололд гарчээ. Үүний улмаас тоглоомын талбайд тоглож байсан хүүхдүүд өртсөн байна.
Энэ талаар Тээврийн цагдаагийн албаны Урьдчилсан сэргийлэх хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн, цагдаагийн хошууч Г.Отгонтамир “Багажаар үлээлгэж үзэхэд тухайн жолооч согтууруулах ундааны зүйл хэрэглээгүй байсан. Шалгалтын ажиллагаа үргэлжилж байна. Машины осолд дөрвөн хүүхэд өртөж, эрүүл мэндийн байгууллагын хяналтанд байгаа” гэв.
“Ерөнхийлөгчийн илгээлт-2100” тэтгэлэгт хөтөлбөрийн болзол хангаж, МУИС болон ШУТИС-д бэлтгэл хөтөлбөртөө амжилттай хамрагдсан оюутнууд гадаадын их, дээд сургуульд суралцахаар эх орноосоо мордлоо.
Энэ жил АНУ, Австрали, Их Британи, Канад, Герман, Франц, Унгар, Чех, Польш, БНХАУ, БНСУ, Энэтхэг, Австри, Вьетнам, Казахстан, Куба зэрэг 17 улсын их, дээд сургуульд 245 оюутан суралцахаар явж байна.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх оюутан залуусыг үдэх ёслолд оролцож, сурлагын өндөр амжилт хүсэн Төрийн далбаа дурсгав.
Тэрбээр хэлсэн үгэндээ, эрдэм ном, хичээл сургуульдаа шамдан суралцаж, эрдэмтэн багш, эцэг эх, гэр бүл, анд нөхдийнхөө итгэл, сэтгэлийг дааж, бэлтгэл хөтөлбөрөө амжилттай дүүргэн, сурч боловсрохын их хүсэл тэмүүллээр жигүүрлэн эрдмийн их аяндаа мордож буй залууст чин сэтгэлийн халуун баяр хүргэлээ.
Дэлхийн түвшний боловсрол эзэмшиж, олон орны залуустай мөр зэрэгцэн суралцаж, хүсэл тэмүүллээ биелүүлэн, амжилтын буухиагаа ахиулах нь гагцхүү өөрийн зүрх сэтгэл, хичээл зүтгэл, сурлага хөдөлмөрөөс хамаарах болно гэдгийг тэмдэглэв.
Эрдэм боловсролтой, өв тэгш хүмүүжилтэй, эх орноо гэсэн сэтгэлтэй, ажил мэргэжилдээ эзэн болсон ирээдүй хойч үедээ эх орон, ард түмэн, төр засаг нь гүнээ итгэж байгааг хэллээ.
“Ерөнхийлөгчийн илгээлт- 2100” тэтгэлэгт хөтөлбөрийн хүрээнд 516 оюутан залуус 16 улсын их сургуульд суралцаж байгаа юм.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх монгол хүний дэлхийд өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх, хүүхэд, залуучуудын суралцах тэгш боломжийг хангах, дэлхийн шилдэг их, дээд сургуульд суралцахад дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор зарлиг гаргасан.
Энэ дагуу жил бүр 330 сум, нийслэлийн хороо тус бүрээс нэг шилдэг сурагчийг шалгаруулж, дэлхийн шилдэг их, дээд сургуульд суралцуулах “Ерөнхийлөгчийн илгээлт-2100” тэтгэлэгт хөтөлбөрийг 2021 оноос хэрэгжүүлж байна.
Украины ерөнхийлөгч “Украин анхны тийрэлтэт хөдөлгүүртэй “Паляниця” дроныг дайнд ашиглаж эхэлсэн. Мөн Украин өөрийн баллистик пуужин бүтээж, амжилттай туршсан” гэж мэдэгдээд байгаа билээ. Тэгвэл ВВС-ийн цэргийн тоймч Павел Аксенов Украины эдгээр зэвсгийн тухай тайлбар хийжээ.
“Украинчууд “Паляниця” жижиг далавчит пуужин буюу тийрэлтэт хөдөлгүүрт дрон бүтээсэн нь тогтоогдсоноос хойш хоёр хоногийн дараа Украины ерөнхийлөгч Владимир Зеленский Украин баллистик пуужин туршсанаа зарлав. Энэхүү мэдэгдэлд гайхах зүйл алга. Украин бол ЗХУ-аас хойш агаарын тээврийн салбараа хөгжүүлэн “Луч”, “Южмаш” зэрэг пуужингийн томоохон үйлдвэрүүдээ ажиллуулж байсан. Украин нисэх онгоц, сансрын пуужин бүтээж байсан улс. Энэ дайны нөхцөлд Украины цэрэг-аж үйлдвэрийн цогцолбор Оросын пуужингийн довтолгоонд өртөж, ажил нь цалгардсан ч мэргэжилтнүүд, технологиуд нь тус улсад байсаар байсан.
Тиймээс Украин баллистик пуужин бүтээсэн нь гайхаад байх зүйл биш. Гэвч “Паляниця” дрон 30 кг гаран тэсрэх бодис тээж, 800 орчим км тусгалтай гэдэг нь тодорхой байгаа бол харин Украины баллистик пуужингийн талаар ямар ч мэдээлэл байхгүй байна. ЗХУ-ын үеийн “Град”, Украины харьцангуй хол тусгалтай “Ольхи”, Америкийн “MGM-140 ATACMS” пуужингууд баллистик пуужингийн ангилалд багтана.
Хэрэв Украины энэхүү шинэ баллистик пуужин нь “Точка У” эсвэл “АТАКМС” зэрэг оператив-тактикийн пуужингийн ангилалд багтаж, Украин үүнийг жижиг далавчит пуужин болох “Паляниця” дронтой хамт олноор нь үйлдвэрлэх боломжтой бол тэдгээрийг хамт ашиглах нь Оросын цэргийн нөхцөл байдлыг ихээхэн хүндрүүлнэ. Учир нь хэд хэдэн төрлийн пуужингийн дайралтыг нэгэн зэрэг бүрэн няцаах ямар ч боломжгүй байдаг. Хэргийн учир нь эдгээр өөрсдөө үйлдвэрлэсэн шинэ зэвсгүүдийг ОХУ-ын эсрэг ашиглахыг хэн ч Украинд хориглож чадахгүй.
Украины эдгээр зэвсгийн чадавхийг үнэлэхэд эрт байгаа боловч барууныхан хязгаарлагдмал пуужин нийлүүлж байгаа өнөөгийн нөхцөлд украинчууд өөрсдийгөө зэвсэглэхээр шийдсэн гэж дүгнэхэд хилсдэхгүй” гэжээ. Сонирхуулахад Украины анхны тийрэлтэт хөдөлгүүрт дроны нэр болох “Паляниця” гэсэн үгээр гэрийн нөхцөлд хийсэн бөөрөнхий талхыг нэрлэдэг юм байна. Гэхдээ орос хэлэнд энэ үг байдаггүй төдийгүй оросууд “Паляниця” гэдгийг зөв дуудаж чаддаггүй гэнэ. Энэ нь украинчууд оросуудад “Бид та нараас өмнө байсан бие даасан үндэстэн шүү” гэж хэлж байгаа үг ажээ.
Улаанбаатар хотын авто замын түгжрэлийг бууруулах бодлогын хүрээнд Таван шарын төмөр замын гарам, Геологийн төв лабораторийн уулзвар, “Хермес” төвийн төмөр замын зоорь, “Нарантуул” олон улсын худалдааны төвийн баруун урд талын дөрвөн замын уулзвар гэсэн дөрвөн байршилд нүхэн гарц байгуулахаар ажиллаж байна.
Тэгвэл тус бүтээн байгуулалтын эхнийх болох Таван шарын төмөр зам, авто замын огтлолцол хэсэгт төмөр замын доогуур байгуулж байгаа нүхэн гарцын үндсэн бүтээцийн ажил дууссан.
Одоогоор нүхэн гарцын авто замын асфальтбетон хучилтын ажил үргэлжилж байна. Тус нүхэн гарцын хойд туслах авто зам 425 метр, урд туслах авто зам 252 метр урт бөгөөд 2 түвшний огтлолцолтой байх юм.
Түүнчлэн таван шарын төмөр замын доогуурх нүхэн гарц нь 5 метрийн өндөртэй, иж бүрэн ус зайлуулах систем бүхий инженерийн байгууламж болж буйгаараа онцлогтой.
Монгол Улсад Ардчилсан Үндсэн хуулийг баталж, парламентын засаглал тогтоод даруй 32 жилийг үдэв.
Түүнээс өмнө 1924 онд зөвлөлт загварын социалист үзэл баримтлалтай анхны Үндсэн хуулийг баталсан. Үүнээс хойшх 1940, 1960 оны Үндсэн хуулиудад мөнөөх социалист тогтолцооны суурь хадгалагдсан. Социалист Үндсэн хуулиудын гол онцлог нь төрийн эрх мэдлийг хуваарилах бус төвлөрүүлэхэд оршдог.
Харин 1992 онд Ардчилсан Үндсэн хуулийг батлахдаа герман суурьтай парламентын засаглалыг сонгож, түүгээр төрийн мэдлийн хуваарилалтыг хийсэн. Гэвч тэгэхдээ дэлхийн хаана ч байхгүй парламентын монгол загварыг бий болгосон байдаг. Өнгөн дээрээ парламентын засаглалтай гэх авч үндсэндээ хуйцай шиг засаглалын хэлбэрийг тогтоосон.
Үүний учир нь 70 жилийн турш “стан” хэлбэрийн, бусдын удирдлагад явж ирсэн Монголын улс төр цоо шинэ засаглалыг сонгож, түүгээрээ замнах бэлтгэл байгаагүй юм. Үнэн хэрэгтээ Монголын улстөрчид тэр чигтээ нуран унаж буй зөвлөлтийн системийнхэн байв. Хэдийгээр “Монгол Улс улс төр, эдийн засаг, нийгмийн шинэ бөгөөд бие даасан бодлого хэрэгжүүлэх ёстой” гэдгээ ойлгож байсан ч “Засаглалын ямар хэлбэр Монгол Улсад тохирох, алийг нь сонговол хаана хүртэл явах вэ” гэдгээ сонгодог утгаар нь тогтоож чадаагүй. Тийм боломж ч байгаагүй. Чухам тийм шалтгаанаар парламентын засаглал нэртэй хагас Ерөнхийлөгчийн засаглалыг сонгосон байдаг юм. Ардчилсан хэмээх анхны Үндсэн хуулийн гол зохиогчид арга буюу Ерөнхийлөгч, парламент, Засгийн газрын хэн нь ч атаман биш байх хувилбар бүхий Үндсэн хуулийг батлуулжээ. Түүнийг олонх судлаачид “Төрийн эрх мэдлийг хуваарилсан байх жинхэнэ Үндсэн хуулийн хоёр дахь шалгуурыг 1992 оны Үндсэн хууль давсан” гэдэг. Гэхдээ энэ нь бодит байдалтай яв цав нийцэхгүй. Үнэн хэрэгтээ анхны Ардчилсан Үндсэн хуулиас хойш Монголын төрийн эрх мэдлийг Ерөнхийлөгч, парламент, Засгийн газар хувааж эдэлсээр ирсэн. Хууль тогтоох, шүүх, гүйцэтгэх засаглалд гурвуулаа оролцоотой, тэдгээрт нөлөөлөх байдал нь давхцаж, ихэнх тохиолдолд Үндсэн хуулийн зарчмаас илт хол гажиг үүссэн. Цаг хугацаа өнгөрөх тусам тэдгээр институц буюу төрийн гурван өндөрлөгийн хоорондын үүнээс улбаатай зөрчил улам хурцдах болсон. Явцын дунд Үндсэн хуулийн бус хуваарилалт үүсэж, эрх мэдэл нэг институц руу далдуур илэрхий шилжих процесс явагдсан. Энэ бол Үндсэн хуулиар эрх мэдлийн хуваарилсан ч парламетын засаглалыг монголчилсны үр дүн юм. Яг энэ нөхцөлийг Үндсэн хууль судлаачдын нэг хэсэг нь тойруу замаар, зарим нь шулуун хэлдэг. Тухайлбал, Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн О.Мөнхсайхан 2015 онд МУИС-ийн ХЗС-ийн багш байхдаа “Бүх эрх мэдлийг Ерөнхийлөгч эсхүл хаан гэн нэг хүн хэрэгжүүлбэл нийтийн ашиг сонирхлыг зөрчих, дур зоргоороо авирлах, өөрийг нь эсэргүүцсэн хүмүүсийг ялгаварлан гадуурхах, хэлмэгдүүлэх, цаазаар авах зэрэг зүй бус үйлдлүүд гардаг. Үүнийг хүн төрөлхтний өнгөрсөн түүх хангалттай нотолсон. Товчхондоо, төрийн эрх мэдлийг ерөөсөө нэг этгээдэд атгуулж болохгүй юм байна гэдгийг ойлгосны үр дүнд төрийн эрх мэдэл хуваарилах онол бүрэлдэн хөгжсөн хэрэг. Энэ онолыг Францын Монтескьегийн “Хуулийн амин сүнс” номд орчин үеийн утгаар нь анх тодорхойлж, АНУ-ын Үндсэн хууль тэргүүтэй баримт бичигт тусгалаа олсон” гэж бичиж байв. Гэсэн хэдий ч эцэст нь Ард түмний эв нэгдлийг илэрхийлэгч Ерөнхийлөгч маань Монголын төрийн хамаг эрх мэдэл болж хувирсан. Ерөнхийлөгч хууль тогтоох дээд байгууллага биш, гүйцэтгэх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэх статусгүй боловч аль алийг нь харьяалдаг болчихсон. Тэр дундаа шүүх эрх мэдлийн хамгийн том хаан болсон. Түүгээрээ түрий барьж Монголын улс төрд, нийгэмд тэр чигт нь хяналтаа тогтоодог эзэн болж хувирсан. Үүнийг бүгд мэддэг. Гэхдээ хэн ч ярьж зүрхэлдэггүй. Ийм л болсон. Улмаар үүнд дулдуйдсан үе үеийн Ерөнхийлөгч “Монгол Улс парламентын засаглалаас Ерөнхийлөгчийн засаглалд шилжих ёстой” гэсэн бодлогыг барих болсон. Монголын түүхэн дэх зургаан Ерөнхийлөгчийн Анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбатаас бусад нь буюу тав нь ийм байр суурьтай байсан, байгааг энд онцлон хэлэх хэрэгтэй.
Ерөнхийдөө энэ хүсэл сонирхлоо нуудаггүй ч илэрхий дайран довтолж байгаагүй юм.Харин өнөөдөр энэ нь хүчтэй явагдаж эхэллээ. Парламентын гишүүд, Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүдийг чиглэсэн ятгалга, сэнхрүүлэг эрчимтэй явагдаж байгаа талаар байнга яригдаж байна. Энэ нь уг үйл ажиллагаа парламент, эсхүл Үндсэн хуулийн цэц дээр хэрэгжих хувилбартайгаар төлөвлөгдсөнийг харуулж байна. Парламент уу, Үндсэн хуулийн цэц үү. Удахгүй тодорхой болно. Үүнд улс төр, хуулийн салбарын нөлөө бүхий зарим хүн хүчин зүтгэж буй юм. Бизнесийн нэр бүхий компанийн эзэд ч хөрөнгө санхүүгээ бариад дэмжихээр явж эхэлжээ.
Түүгээр зогсохгүй, сүүлийн үед Монголын улстөрчид парламентын засаглалыг хамгаалагчид, Ерөнхийлөгчийн засаглалыг дэмжигчид гээд хоёр хуваагдаж байна. Одоо энэ хуваагдлаа ил тод зарлах л үлдлээ. Нэг үгээр хэлбэл энэ байдал нэлээд хурцдаж, далд үргэлжлэх аргагүй боллоо.
Ажиглагч А.Батболд
ХХААХҮЯ-ны Бодлого, төлөвлөлтийн газрын дарга Ц.Болорчулуунтай намрын ургац хураалтын бэлтгэл ажил, өнөөгийн нөхцөл байдлын талаар ярилцлаа.
-Өвлийн бэлтгэл намрын ургац хураалттай холбоотой ажлууд ид өрнөж байгаа байх. Энэ талаар та тодорхой мэдээлэл өгөөч?
-Засгийн газраас 2024-2025 оны өвөлжилт, хаваржилтын бэлтгэл хангах тогтоол гарсан. Үүгээр өвөлжилтөд шаардлагатай өвс тэжээлийн нөөцийн бэлтгэл, хашаа саравч, худаг ус гээд олон ажлыг бүх аймаг сумдад нь хариуцуулан өгсөн. Мэдээж хариуцаж байгаа олон байгууллага бий. Манай зүгээс үүрэг чиглэл өгөөд, хэрэгжилтийг нь хангаад ажиллаж байна. Хадлан, тэжээлийн аюулгүйн нөөцөө аймаг, сум дор бүрнээ бэлдээд явж байгаа. Мөн одоо намрын ургац хураалтын ажил хаяанд ирлээ. Энэ жилийн хувьд манай тариаланчдын авч хэрэгжүүлж байгаа арга технологи, цаг агаарын нөхцөл байдал зэргээс шалтгаалан ургац хураалт бусад жилүүдтэй харьцуулахад 10 орчим хоногоор урагшлах төлөвтэй байгаа. Тийм ч учраас зарим нь ургацаа хураагаад, гурил үйлдвэрлэлд эхнээсээ буудайгаа тушаагаад эхэлчихсэн байна. Ургацын ерөнхий төлөв байдлын хувьд бидний төлөвлөж байснаас 15 орчим хувиар буюу 56 мянган га талбайгаар багасаж тариалагдсан. Гэвч ургацын эхний байдлыг харахад хэмжээ, чанарын асуудал харьцангуй гайгүй байна. Тийм болохоор төлөвлөж байгаа хэмжээндээ дөхөж очих болов уу гэсэн тооцоололтой байгаа. Ургацын баланс удахгүй гарна. Үүгээр хэдий хэр хэмжээний улаанбуудай хурааж авах нь тодорхой болно. Сүүлийн жилүүдэд зуд, ган гачигтай холбоотойгоор малчдын сэтгэлгээ, хандлага арай өөр болж, байгалийн хадлан, бэлчээр дээр суурилсан мал аж ахуй эрхлэх нь эрсдэлтэй гэдгийг ойлгож, таримал тэжээл бэлдэх нь их болж байна. Үүний хүрээнд улсын хэмжээгээр 100 гаруй мянган га талбайд тэжээлийн ургамал тариалсан. Энэ бол худалдан авагч нь бий болсон шинэ зах зээл үүсч байгаа учраас тэжээлийн тариалалт нэмэгдэж байна гэж харж байгаа.
-Төмс, хүнсний ногооны хувьд ямар байгаа вэ?
-Засгийн газраас хэд хэдэн арга хэмжээг авч хэрэгжүүлж, тариачид, ногоочдод хаврын тариалалтын үеэр хөнгөлөлттэй зээл олгож байгаа.
Мөн 10 гаруй хүнсний ногоонд урамшуулал олгож, техник тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл хийхэд нь дэмжлэг үзүүлэх гээд олон ажлыг хийж байна. Үүний үр дүнд төмс, хүнсний ногооны тариалалт төлөвлөснөөс бага зэрэг давсан. Эрт ургацын ногоонууд худалдаанд аль хэдийнэ гарсан. Ногоочдод тулгамддаг гол асуудал бол зоорь, агуулах, борлуулалт байдаг. Тиймээс Хүнсний 34 дүгээр тогтоолын хүрээнд зоорь, агуулахын хэмжээг нэмэгдүүлэхийн тулд хөнгөлөлттэй эх үүсвэр гаргасан болохоор зоорь агуулахын тоо, хэмжээ нэмэгдэж байна. Мөн хэд хэдэн газар ногоочдынхоо борлуулалтыг дэмжих цэг, төв байгуулж, машины зогсоол, лангуу, агуулахаар дэмжиж байгаа.
-Та түрүүн улаанбуудайн тариалалт 15 хувиар буурсан гэлээ. Үүнд юу нөлөөлөв. Гури лын импортын татварыг тэглэсэнтэй холбоотойгоор улаанбуудай гэхээсээ илүү тосны ургамал тарьсан гэдэг үнэн үү?
-Өнгөрсөн тавдугаар сард гурилын гаалийн татварыг тэглэсэн. Орж ирж байгаа боомтуудын хязгаарлалтыг зогсоож, тоо, хэмжээг хязгааргүй болгосон. Энэ шийдвэр гарсантай холбоотойгоор мэдээж импортоор тодорхой хэмжээний улаанбуудай, гурил орж ирж байгаа. Тус шийдвэр нэг талдаа ард иргэдээ хямд гурилаар хангах зорилттой нийцэж байгаа боловч газар тариалангийн салбарын оролцогч талуудад санхүүгийн эрсдэл үүсэх магадлал бий болсон. Тийм болохоор тариаланчид маань тариалалтаа тодорхой хэмжээгээр бууруулсан. Хоёрдугаарт, техник нийлүүлэлт хийдэг компани, ургамал хамгааллын бодис, бордоо импортолдог газрууд гээд оролцогч талууд нь санхүүгийн эрсдэл үүрч болзошгүй болсон. Тиймээс үүн дээр хариу арга хэмжээ авахаар төлөвлөж байна.
-Оросоос орж ирж байгаа гурил чанаргүй байгаа тухай гомдлууд яаманд ирсэн гэсэн мэдээлэл бий. Энэ тал дээр юу хэлэх вэ?
-Чанарын асуудал байгаа юу гэвэл байгаа. ОХУ-ын стандарт буюу ГОСТ-ыг хангаж байгаа гурил манай дотоодын гурилын үнээс нэг их хол зөрүүгүй. Харин ТУ буюу техникийн нөхцөл хангаж байгаа гурил нь харьцангуй хямд орж ирж байгаа. Тиймээс иргэд өөрсдөө хэрэглэж үзээд сонголтоо хийгээд явах байх. Хэдийгээр улаанбуудайн тариалалт тодорхой хэмжээгээр буурсан ч бид ургацаараа нөхөх ямар боломж байна гэдгийг судлаад нэг их буурахгүй болов уу гэсэн тооцоололтой л байна.
-Дотоодын хэрэгцээгээ 100 хувь хангахгүй байх эрсдэл үүсч магадгүй юм байна гэж ойлголоо. Хэрэв ийм зүйл болбол импортоор улаанбуудай авах асуудал яригдах уу?
-Ургацын бланс харж байж л шийдэх асуудал. Хэрэв үнэхээр авахаар болсон ч импортоор орж ирж байгаа гурилаараа нөхөх үү, улаанбуудайгаар нөхөх үү гэдэг нь Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн хурлаар яригдана.
-Орж ирж байгаа гурилын чанарын асуудал дээр яаж анхаарах юм бэ. Мэдээж иргэдийг хямд, чанартай гурилаар хангахын тулд гаргасан шийдвэр ч гэлээ зорилгодоо хүрэхгүй байна гэж хараад байна л даа?
-Мэдээж бизнес хийж байгаа компаниуд өөрсдийнхөө ашгийг харна. Нөгөө талдаа гурил нь дотроо дээр хэлсэн ГОСТ, ТУ гэсэн хоёр янз л байгаа юм. Нэгэнт шийдвэр гарсан болохоор энэ нь хэрэглэгчдийн сонголт л болчихоод байгаа юм. Мөн манай дотоодын гурил үйлдвэрлэгчид бол бүгдээрээ л тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл хийчихсэн. Тийм болохоор манай дотоодын гурил ямар нэгэн байдлаар чанарын асуудал харьцангуй гайгүй гэж ойлгож болно.
-Улаанбуудайн тариалалт ингээд жил ирэх тусам багассаар гаднаас хараат болчих вий гэх хүмүүс байна. Тиймээс дотоодын тариалалт, гурил үйлдвэрлэлийг нэмэг дүүлэхийн тулд салбар яамнаас ямар бодлого барьж ажиллах юм бэ?
-Манай тариаланчид одоо бол бүгдээрээ улсын газар эзэмшиж байгаа. Тийм болохоор төрийн өмнө хүлээсэн үүрэг гэж бий. Стратегийн гол бүтээгдэхүүний хангамжийг чанартай, хүртээмжтэй байлгах чиглэлд хүнсний улаанбуудайг тариалах үүрэг нь байгаа. Харин нөгөө талдаа үүргээ биелүүлээд тарья гэхээр борлуулалт хүндрээд ирвэл тариаланчид санхүүгийн эрсдэлд орох нөхцөл байдал бий болно. Тийм болохоор гаалийн албан татвараа нэмэх, орж ирж байгаа боомтуудаа хязгаарлах зэрэг эргэж харж арга хэмжээг авахгүй бол энэ салбар өөрөө уналтад ороод дөнгөж 2008 оноос сэргэж эхэлж байгаа салбар. Одоо бол жилдээ 400 гаруй мянган га талбайд улаанбуудай тариалаад, 470-480 мянган тонныг хурааж аваад дотоодын хэрэгцээгээ хангахуйц хэмжээнд очиж байгаа учраас үүнийг бид цаашдаа тууштай бодлогоор хамгаалахгүй бол болохгүй. Тариаланчдад газар дээрээ тэжээл, тосны ургамал тарих зэрэг өөрсөддөө ашигтай тармилууд тарих сонголтууд бий болж байна. Эрчимжсэн мал аж ахуй хөгжиж буйтай холбоотойгоор эрдэнэ шиш, шар буурцгийн тариалалт гарч ирж байна. Гэвч стратегийн хүнсээ ямар ч тохиолдолд дотоодоосоо хангах бодлогоо тууштай баримтална л гэж ойлгож байгаа.
-Хилээр орж ирж байгаа стратегийн бүтээгдэхүүнүүдийн чанарыг шалгадаг лаборатори ер нь бий юу?
-Импортоор орж ирж байгаа бүх бүтээгдэхүүн дээр манай гаалийн лабораториуд бүгд ажиллаж байгаа. Гурил дээр аваад үзэх юм бол чанаргүй гэхээсээ илүү манай хүнсний гурил гэдэг стандартыг хангаж байгаа. Гэхдээ дотор нь нарийн шинжилгээгээр стандартын бага сага л ялгаа байгаа юм. Ер нь гаалийн бүрэн хяналт дор орж ирж байгаа болохоор огт стандартын шаардлага хангахгүй бүтээгдэхүүн орж ирэх магадлал тун бага.
-Намрын ажилд шатахуун, түлшний нөөц хэр байгаа вэ. Хомсдол үүсэх вий гэсэн болгоомжлол хаа хаанаа байна?
-Намрын ургац хураалт ө өрөө технологийн хугацаатай. Бид ямар ч байсан 14-21 хоногийн хугацаанд бүрэн дуусгах ёстой. Цаг агаарын нөхцөл байдал ч ингэж шахдаг. Энэ хугацаандаа багтах нь чухал. Ингэхийн тулд олон хүчин зүйл нөлөөлдөг. Ургац хураалтанд ажиллах хүч дутмаг байдаг. Үүн дээр яамнаас анхаарч, Боловсролын яам, зарим их, дээд сургуулиудтай яриад оюутнуудыг ажиллуулдаг. Үүнийгээ үе шаттайгаар хийгээд явна. Дээрээс нь эрчим хүч дээр ямар нэгэн доголдол, саад гарахгүй байх учиртай. Ингэж байж бид будаа тариагаа цэвэрлэх, хатаах, хадгалах зэрэг технологийн ажлуудаа хийнэ.
Мэдээж хамгийн том асуудал бол ургац хураалтад явдаг бүх техникүүдийн дийлэнх нь түлшээр ажилладаг. Тэгэхээр шатахууны хомсдол байж болохгүй. Холбогдох яамнаас өгсөн одоогийн мэдээгээр бол шатахуун, түлш дээр ямар нэгэн хомсдол үүсэхгүй гэсэн. Тийм болохоор бид харьцангуй гайгүй явах байх л гэж үзэж байгаа.
-Ган, зудын нөхцөл байдлаас болоод мал, махаа тогтмол гаргадаг байх тухай сүүлийн жилүүдэд их ярьсан. Харин саяхнаас булангийн орнуудад ХАЛАЛ аргаар мах гаргадаг болсон тухай дуулдсан. Ер нь мал, махаа гадагш нь гаргах тал дээр ямар ажлууд хийгдэж байна вэ?
-Засгийн газраас авч хэрэгжүүлж байгаа бодлогын арга хэмжээ, санхүүгийн дэмжлэгүүдийн үр нөлөө нь манай хүнс, хөдөө аж ахуйн салбарт гарч, манай салбарын импорт буурч, экспорт нэмэгдсэн. Тодруулбал, импорт 10 хувиар буурч, экспорт 6-7 хувиар өссөн үзүүлэлт гарсан. Үүнд голлох бүтээгдэхүүн гэвэл ноолуур байна. Дээрээс нь түүхэндээ байгаагүй буюу 120 орчим мянган тонн мах экспортод гаргасан. Дийлэнх нь мэдээж дулааны аргаар бэлтгэсэн мах БНХАУ руу гарсан байна. Мөн бид бусад зах зээлийг эрэлхийлж, станы орнууд буюу Казахстан, Киргизстан зэрэг улсууд руу махны экспорт хийж эхэлсэн. Булангийн орнууд буюу Арабын таван орны гурав нь Монгол Улсаас мах авъя гээд хорио цээрийн шаардлагуудаа нээлттэй болгосон. Тиймээс энэ чиглэлд аж ахуйн нэгжүүдийн хөрөнгө оруулалт, үйл ажиллагаа эхлээд явж байна. Салбар яамнаас махны экспортоо тогтмол нэмэгдүүлэх бодлого бариад ажиллаж байгаа.