DNN

Наран ургах зүг рүү дэлхий нийтээрээ анхаарал хандуулаад хэд хонолоо.  Тэр тусмаа манай ард түмэн япончуудад сэтгэлээсээ хан­даж байна. Манайхны хувьд хө­рөн­гө оруулагчдын тэргүүн эгнээнд жагсдаг энэ улсад туслах хөдөл­гөөнийг өрнүүлж эхэллээ. Зарим нь газар нутгаасаа өгнө гээд ч ярьж байна лээ. Зарим нь өгөхгүй гээд л баахан уурлав. За энэ ч яахав. Тэдэнд газар өгтлөө  зай ч  байна,  тэд автлаа ч хол байна.  Япончууд шиг хөдөлмөрч, хатуу чанга ард түмэн удахгүй энэ бүхний  ард гарч таараа. Гэвч энэ удаа  Японы ард  түмний өнөөдрийн зовлон бэрх­шээлийн тухай бичихээсээ илүүтэй тэдний давтагдашгүй нэгэн зан чанарыг өгүүлэх гэсэн юм.

Энд тэнд дайн дажин, байга­лийн гамшиг, бослого хөдөлгөөн гарахад дайны хажуугаар дажин гэгчээр  илүү харж,  билүү долоогч­дын гар,  хөл зүгээр байхгүй хулгай, дээрэм тонуул хийдэг олон жишээг  бид мэднэ. Тухайлбал Гаитид газар хөдөлж гамшиг болоход олон улсын тусламжаар очсон мөнгийг хүртэл хулгайлсан хэрэг гарч бай­сан. Хэт хар амиа бодсон арчаагүй үйлдэл гэхээс өөр юу хэлэхэв. Мөн энэ үеэр хулгай дээрэм хийсэн олон хүн баривчлагдсан. Чилийн газар хөдлөлтийн үеэр хэдэн зуу­гаараа мөн л дээрэм тонуул хийж,  сүүлдээ цагдаа нар нулимс асга­руулагч хэрэглэж байж нэг юм зогсоосон. Иракт дайн боло­ход баячууд нь дүрвэж, үлдэгсэд нь  ёстой л нэг эзэнгүй арал дээр үлдсэн мэт дураараа загнаж баа­хан хулгай, дээрэм хийсэн байдаг. Зарим дэлгүүр хоршоог бүр  байх­гүй болгочихсон байсан. Дэл­хийн сонгодог бүтээлүүдийг хүртэл үнэгүйдүүлж хамаагүй хямдаар зарж байлаа. Манай нэг улстөрч   Иракт очоод нэгэн алдарт бүтээ­лийн үнийг нь сонсоод чихэндээ итгэхгүй худалдаж авсан гэдэг. Бүр жинхэнэ эх зургийг нь шүү.

Иракт сурвалжлагаар явж байх­даа Саддам Хусейны олон ордны нэгэнд очиж байлаа. Үнэхээр тан­саг чимэглэл, уран хийцтэй тавилга бүхий тэр ордныг юу ч үгүй тоно­чих­сон гэж тэндхийн хүн хэлсэн ч өргөж дийлэмгүй том ор, ханын шүүгээ зэрэг нь үлдсэн байж билээ.

Тиймэрхүү өлөн нүдтэй, “урт гарт”-нуудын  жишээг  нэг их холоос хайгаад яахав. Долдугаар сарын 1-ний үймээний үеэр манайхан яаж байлаа. МАХН-ын байран дахь татваргүй барааны дэлгүүрийг тэр чигт нь тонож,  галерейгаас үнэт өв,  соёлын бүтээлүүд хулгайд алдагд­сан билээ.  Тэр үйлдэл нь шударга сонгуулийн төлөөх тэмцлийг нь үнэгүйдүүлж орхив. Бүгд тэгж дээрэм хийгээгүй ч заримынх нь дүйвээнд олонхи нь хэлмэгдсэн.  Үгүйдээ л манайд өдөр бүр хулгай дээрмийн хэрэг байнга л гарч байдаг. Ахархан бодолтой, арчаа­гүй сэтгэлтнүүдийн гарт эд юмсаа алдаж үзээгүй хүн Монголд бараг байхгүй байх.   Харин одоо Японд  тийм зүйл огт болохгүй байгааг бид харж байна. Япон хүний гайхал  төрүүлэм тэр зан чанараас бид ч бас суралцах хэрэгтэй юм гэсэн бодол төрөв. 

Хэдэн жилийн өмнө Японы  хотуудаар аялах боломж таарсан юм.  Тэр үе тодхон санагдаж байна.  Саяхан тэнд сурч буй дүү рүүгээ ярьж болж буй үйл явдлын  талаар асуулаа. Элдвийг сонирхов. Эг­чийн хувьд дүүгээ сайн байгааг мэдэхийн сацуу  сэтгүүлчийн хувьд тэнд болж буй үйл явдлыг тандлаа. Хажуугаар нь бас хүний мууд дурлаж, “Далимдуулаад хулгай дээрэм гарах юм уу” гэтэл дүү маань их цааргалангуй “Хүний  орхиод явсан юмыг ч авдаггүй хүмүүс юу гэж ийм үед хулгай дээрэм хийж байхав дээ. Япон хүн хэзээ ч тэгэхгүй” гэх нь тэр. Нээрээ л тийм дээ.      

Чин сэтгэл,  үнэнч байдал гэсэн утгатай макото гэдэг үг Японы ёс зүйн үндэс нь болдог. Нэг үгээр хэлбэл хүн бүр өөрт оногдсон үүргээ хариуцлагатай биелүүлж, чин сэтгэлээсээ хандсанаар бүх зүйл зохих байрандаа байна гэж япончууд үздэг. Үүрэг хариуцлага гэдгийг хэн нэгнээс өгсөн даалга­вар гэж тэд үздэггүй. Өдрийн хоол, өглөөний цай уухтай адил амьдра­лын салшгүй чухал зүйл гэж бод­дог. Мөн гадаад зан байдал нь дотоод сэтгэлтэйгээ нэг шугамд байх ёстой гэж үздэг. Тиймээс хэр баргийн зүйлд сэтгэл хөдлөлөө ил гаргадаггүй. Зүгээр нэг жижигхэн үдэшлэг болоод дуусахад тэнд байсан оюутнууд бүгд л байсан  орчноо цэвэрлээд явдаг. Хэний ч шахалт шаардлагагүйгээр шүү. 

Японы соёлд Шинто, Күнз, Буддын ёсны нөлөө их байдаг. Самурайн ёс буюу дайчин эрсийн хатуу дэг жаяг ч энэ улсын  ёс зүйн хатуу хэм хэмжээнд нөлөөлсөн гэдэг. Энэ бүхнээс япончуудын сэтгэлийн хат, зөв ёс жаяг бий болсон биз ээ. Самурай нарын дэг жаягт зорилгогүйгээр хүн алах, дээрэм хийхийг цээрлэдэг байж.   Жинхэнэ дайчин эрс дээрэм хийдэг­гүй юм.

Ойрын өдрүүдийнх шиг сэтгэл өмрөм үйл явдлын үеэр тэд бүр ч хатуу чанга хариуцлагатай болсон байгаа.

Хэдэн жилийн өмнө дэл­хийн томоохон хотуудын онгоцны бууд­луудад том чемодантай юм тавьж эзгүй орхиод аль хотод хамгийн түрүүнд алга болохыг нь туршжээ. Хойд хөршид буюу Моск­вад эргээд харах хооронд л алга болсон гэдэг. Харин Токио хотын онгоцны буу­дал дээр нөгөө чемо­данд хэн ч гар хүрээгүй гэдэг. Энэ талаар хэвлэ­лээр ч гарч байсан.  

Хүүхэд байхад оросууд гер­манчуудтай байлдаж байтал нэг герман  зүлгэн дээр гишгэхгүй гээд тойрч гүйгээд суманд оногдон буудуулсан тухай  явган яриа явдаг байлаа. Түүн шиг өлсөж үхэхдээ тулж байсан ч япончууд хүний юм руу гар дүрэхгүй.

Их мөнгөтэй түрийвчээ гээчи­хээд толгой унжуулан шаналж суухад нь цагдаа дээр хэн нэгэн хүн авчраад өгчихсөн байсан та­лаар Японд сурдаг нэг монгол залуу ярьж байсан. Тэнд суралцаж,  ажил­лаж амьдарч байсан олон хүн үүнийг хэлнэ дээ. Эндээ ирэхээр нэг хэсэгтээ л анхаарал болгоом­жоо мартаж Японд байсан шигээ амгалан явж байгаад юмаа алдсан хүн олон.

Нагоя хотод “Ехро” болж хаал­тын өдөр нь хэдэн сая хүн оролцов. Орой унаанд  амжиж суух гэсэн тэр олон хүний ихэнх нь япончууд атал хоёр, гуравхан цагдаа тэднийг зохицуулаад л нэг эгнээ болохыг хүсэхэд бүгд тэр ёсоор болов. Нийтийн унаанд суусан хойноо өөрөө хөл дээрээ тогтож ядан байж хажуу хүндээ санамсаргүй хүрсэндээ өршөөл эрэн нахилз­ах япон хүн олон байлаа. Харин тэр олон хүний дунд түрийвч цүнх нь онгорхой ил хүн цөөнгүй байсан. Би өөрөө л тэдний өмнөөс юм нь алга болчих вий гэж монго­лоор сэтгэн бодож зогссонсон. Япон залуус үнэтэй алт мөнгөөр гоёхоос илүүтэй   цүнх,  түрийвчээр гангар­даг. Тэд брэндийн түрийвч­ний­хээ логог зориуд ил гарган өмднийхөө арын халааснаас цухуйлгана гээч. Ма­найд бол нэг алхахгүй хулгайд алдана. 

Хүний юманд илүү харж шуна­даггүй сэтгэл япончуудаас л гарна. Юманд хандах хандлагаараа тэд  монголчуудаас тэс өөр. Ямартаа л үндэсний спорт болох сумогоо  даваа наймаалцсан асуудлаар хэдэн сар зохион байгуулахгүй байгааг бид мэднэ. Яс юман дээрээ манайхнаас анх сурсан гэж ч ярьдаг шүү. Тэнд юмыг аргалах, дүрэм журмыг зөрчих гэдэг байж боломгүй зүйл. Тиймээс ч байсхий­гээд л Засгийн газраа огцруулж,  Ерөнхий сайдаа өөрчилж байдаг. Яагаад гэвэл улс орных нь тэргүүн өчүүхэн төдий алдаа гаргана гэдэг тэдний хүлээн зөвшөөрөх зүйл биш. Огцорч буй сайд, дарга нар нь ч  олон түмний өмнө мэхийн байж гэм нүглээ хүлээдэг.

Японы уламжлалт соёл, ша­шин нь тэднийг сэтгэл хөдлөлөө тэр бүр ил гаргахгүй болгосон аж. Дорнын уран зохиол тэр дундаа Японы уран зохиолд сэтгэл рүү хандсан хандлага, сэтгэлээр илэрхийлэх арга барил түлхүү ажиглагддаг. Үрээ алдсан эхийн сэтгэлийг нэгэн алдарт зохиолч гаргахдаа “Нү­дэн­дээ нулимсгүй, бага зэрэг инээм­сэглэж ярих тэр эмэгтэй хүү­гийнхээ төлөө гашуудсан сэтгэ­лээ огт ил гаргахгүй, юу ч болоогүй мэт суугааг харсан сургуулийн захирал санам­саргүй унагасан юмаа ава­хаар тонгойхдоо ширээн доор атгасан алчуураа хөштлөө атгасан эхийн гарыг олж харжээ” гэсэн байдаг. Яг л тэгж сэтгэл дотроо хамаг бүхнээ нууж чадаж өөрөө өөрийгөө ялж сурсан ард түмэн.  Тэдний хөгжлийн нууц нь ч хатуу чанга, сэтгэлийн их хатаас нь болсон биз. Юманд аргалах ухаа­наар хандаж сурсан бидний үйлд­лийг тэд хэзээ ч ойл­гож хүлээж авахгүй.

Сүүлийн
өдрүүдэд бусад улс орноос  илүүтэй
монголчууд тэдэнд  их санаа тавьж,  анхаарал хандуу­лаад байх шиг. Энэ нь ч буруу
зүйл биш. Гэхдээ яаж ч
ядарсан макото буюу чин сэтгэлээ хэзээ ч гээхгүй
Япон ёс зүйд л илүү ойртмоор байгаа юм.

АН ҮЗХ–НЫ ЭЭЛЖИТ БУС ХУРЛАА ЗАРЛАЖЭЭ

Сонгууль
хэрхэн явагдах нь эцэслэн шийдэгдээгүй ч сонгуулийн бэлтгэл ажил 
намуудад
дотооддоо
ч, га­даад­даа ч аль хэдийнэ эхэл­жээ.

Ардчилсан
намын  Үндэс­ний зөвлөлдөх хороо ирэх лхагва гаригийн 16 цагт ээл­жит бус хурлаа хийхээр зар­лажээ. Жил бүр зарладаг ротаци энэ намын ардчил­лыг 
тодотгодог
ч  дотоодын зөрч­лийг туйлд нь хүргэдэг аюул бий. ҮЗХ өчигдрийн байд­лаар ҮЗХ-г хуралдуу­лахаар 130 гаруй гишүүн гарын үсэг зурсан 
учир ийн­хүү хурал­дахаар болсон бай­на. Энэ хурлаар намын дүр­мийн өөрч­лөлт яригдах бө­гөөд 
фракцуудыг  “зодолдо­ход” хүргээд байгаа  
ротацийг  яах 
эсэхээ  шийдэх юм. На­мын дарга Н.Алтанхуягтай Ард­чилсан хүчнүүдийн хол­бооны тэргүүн З.Энхболд уулзахдаа ротаци явуулахгүй байх санал хэлжээ. 
Намын дүрэмд нэгэнт үүнийг зөв­шөөрөхгүй учир дүрмийн өөрчлөлт хийж байж ийм шийдэлд хүрэх аж. Ямар ч байсан дүрмийн өөрчлөлтөө энэ удаагийн ҮЗХ-ны хур­лаар нэгмөсөн шийдчихвэл энэ удаагийн ротаци яваг­дахгүй болж, 
ирэх сонгууль хүртэл АН 
одоо байгаа ҮЗХ-ны 
гишүүдээсээ
л УИХ-д нэр дэвшүүлэхээр болно гэсэн үг. Мөн нам дотор маргаантай дүүргүүд хэд хэд байгаагаас эхний ээлжинд Чингэлтэй дүүрэг асуудлаа шийдэж чад­сан бол араас нь 
өөр дүүр­гүүд ч цэгцэрч магадгүй бо­лоод бай­на.

Өнгөрсөн
ҮЗХ-ны хур­лаар генсекээ өөрчлөх та­лаар ярьж байсан билээ. Гэвч асуу­дал тэр удаа ямар ч бай­сан хойшилсон. Гэхдээ бүр­мөсөн цэглэгдээгүй нь нам доторхи фракц бүлэглэлүү­дийн со­нирхлоос харагдаж байгаа юм.   
Харин генсекийг ингэж өөрчлөх хор явсны  
дараа МҮДН фракц хөдөл­гөөнд орж эхэлсэн. МҮДН-тай Ардчил­сан хүчний холбоо, залуусын фракцууд эвсэл болохоор ярьчихсан яваа. Нэг ёсондоо зүгээр байхад зүгээр байл­гахгүй нь гээд хөдөлсөн хэрэг. Сүүлийн үеийн мэдээл­лээр МҮДН нийслэлийн на­мын хорооны даргын сууд­лыг сонирхож эхэлсэн гэх авч хажуугаар нь “Кроун”-ы Ням­хүү ч энэ албыг мөрөөдөж буй мэдээлэл тарах болов. 
Нийс­лэ­лийн намын хорооны одоо­­гийн удирдлагыг 
унагах фракцуудын сонирхол 
ийн­хүү эхэлсэн бололтой. 
АН-д фракцуудын тоглолт ид яваг­даж байгаа ч үүнийг эс ажран АН дахь “Алтан гадас” хүчээ зузаатгахаар элдэв арга сү­вэгчилж ил далд хороо най­руулсаар байна. 
Нэг үгээр хэлбэл АН 
одоогоор
дотоод­доо тэмцэлдэх нь намжаагүй л байна. 

МАХН НЭРИЙГ ЗӨВШӨӨРВӨЛ  ЯАХ ВЭ, ҮГҮЙ БОЛ ЯАХ ВЭ?

Ардчилсан
намын ҮЗХ ирэх долоо хоногт хурал­дахаар гишүүддээ зар түгээж эхэлсэн бол 
МАН-ын аймаг, 
нийслэл,  дүүргүүдийн бага хурлууд тус тусдаа 
хурлаа хийж байгаа.

Ерэн  насныхаа ойг шинэ нэртэйгээ хамт таниулах гэ­сэн МАН-ын баяр сүр дуу­лиантай болов. Хажуугаар нь 
МАХН бас өөрсдийн хэмжээ­гээрээ насны ойгоо тэмдэг­лэлээ. Аль 
нь жинхэнэ ерэн настайг нь 
ард түмэн ялгаж ойлгосон ч үгүй. Гэвч насны ой яахав ээ. Ямар ч байсан С.Батболд 
МАН-ын 
даргын хувьд хэлмэгдүүлэлтийн он жилүүдийн өмнөөс ард түм­нээсээ анх удаа уучлалт гуй­сан. Ерэн насны ойн арга хэмжээнээс иргэдийн ярих сэдэв болж үлдсэн нь энэ л байлаа.

Дээр нь тэрээр “МАН ч, 
МАХН ч манай нам” гээд байгаа бол Н.Энхбаяр “МАХН манайх” гээд зүтгээд байгаа. 
Н.Энхбаярын намын хувьд Дээд шүүх МАХН гэдэг нэрийг нь албан ёсоор зөвшөөрөх үгүй нь 
ирэх долоо хоногт шийдэгдэнэ. Өөрөөр хэлбэл 
хуулийн
хугацаа
нь болж байгаа. Саяхан МАХН-ынхан албан ёсоор Дээд шүүх нэ­рийг нь өгвөл яах вэ, өгөхгүй бол яах вэ гэдгийг ярьж. Өгвөл ч яахав, улс төрөө хийгээд цааш явна. Өгөхгүй бол яахав гэдэг нь харин анхаарал та­таж байна. Удахгүй өрнөхөөр яриад байгаа хувьсгал гээчээ хийнэ гэх юм биш биз. 
Дэл­хийн олон оронд өрнөөд буй хувьсгалт тэмцлүүд манайд ч болох тухай яриа л олныг айдаст автуулаад байна. Үүний тулд ч Н.Энхбаяр дол­дугаар сарын нэгний үйл явдлыг дахин сануулж, 
бас ч үгүй цаана нь болж байсан нарийн зүйлийг 
сөхөж эхлэв. Америкт байгаа С.Баярыг үүнд буруутай, 
өөрийг нь шахаанд оруулж Онц байдал зарлуулсан гээд байгаа нь тэр үед Ерөнхий сайд байсан С.Баярыг 
буруутгахаас
гадна  одоогийн МАН-ыг  
ч буруутай гэдгийг хэлээд байх 
шиг. Тэрээр нэгэнт дайн эхэлснээ үүгээрээ зарлаж байгаа бо­лолтой. Айхгүй хэлснийг бод­вол арын үр дагавраас нь санаа зовохгүй байгаа гэлтэй. МАН-ын өнөөгийн удирд­лагаас үүнд тодорхой хариу өгөөгүй байна. Бодвол тухайн үеийн удирдлагатай хамаа­тай гээд дуугүй байж болох талтай. Харин Н.Энхбаярын хувьд С.Баярыг ч, МАН-ыг зүгээр орхихгүй.       

МАН-ын хувьд голж ор­хисон  МАХН нэр, жийж орхи­сон Н.Энхбаяр хоёр нь нэ­лээд
гай болох нь тодорхой. Н.Энхбаярын намын нэрийг Дээд шүүх зөвшөөрөх эсэхээс  Сонгуулийн хуулиа аль талд нь эцэслэхээ шийдэх
биз. Тухайлбал намын нэр, хүний
нэрийн алийг сонгох гэх мэт. Одоо яригдаж байгаа хувил­бар нь өнгөрсөн 2008 оных дээрээ тогтож байгаа.  Сон­гууль хүртэл
бас хугацаа байна. Түүнээс өмнө АН өөр­сөдтэйгөө, МАН
МАХН-тайгаа үзэлцсээр л….

Жилийн хамгийн цөөн өдрүүд­тэй хоёрдугаар сар тэр чигтээ жагсаалаар дүүрэн өнгөрлөө. Энэ жагсаал 23 жил төрийн эрхэнд байсан Ерөнхийлөгчөө хөөж гар­гасан Тунисээс эхлэлтэй л дээ. Ажилгүйдэл, хүнсний хомсдол, инфляц, төрийн толгойд байгаа эрх мэдэлтнүүдийн хязгааргүй тансаглал, нөгөө талд ядарч до­ройтсоор байгаа ард түмний өлөн зэлмүүн байдал Тунисийн наснаа­саа овор багатай харагдах Ерөн­хийлөгчийг хүний нутагт гарахад хүргэсэн. Дараа нь египетчүүд хагас жарны турш эзэн суусан Хосни Мубаракийг буулгаж чадлаа. Гадна дотны олон нөхцөл байд­лын улмаас түүнийг унагаж чадах­гүй гэж үзэгсэд олон байсан ч өнхрөөд л өгөв. Хүмүүс амиараа золин байж ийм эрх чөлөөг авчирч байна. Өнгөрсөн арванхоёрдугаар сард эхэлсэн Араб, Хойд Афри­кийн орнуудын жасмин буюу мэл­рэг цэцгийн хувьсгал улам бүр хүрээгээ тэлж, хаана эрх мэдэл хэт төвлөрч, хаана хүмүүс нь ядуу чадуу амьдарч байна тийшээ халд­варлаж байна.

Тунис, Египет, Ливид хувьсга­л болж Алжир, Бахрейн, Иран, Ирак, Йордан, Оман, Йеменд дийлэнх олонхи нь жагсч, Кувейт, Мавритан, Марокко, Саудын Арави, Сомали, Судан, Сирид хүмүүс үзэл бодлоо илэрхийлж байна. Бас хуучин ЗХУ-ын стан орнуудын ардчилсан хуультай ч ардчилалгүй орнуудын эрх баригчид айж, өмнөд хөрш Хятадад ч энгэртээ мэлрэг цэцэг зүүн гоёж үзэл бодлоо илэрхийлэх иргэд цагдаад баригдаж байна. Мөнх ногоон навчтай жасмин цэцэг­ний нэр нь араб хэлнээс утгачилбал бурхны бэлэг гэсэн утгатай үг юм гэнэ лээ. Хүн гэдэг амьтанд бурхны хамгийн том бэлэг нь эрх чөлөө, сайхан амьдралыг нэхэх эрх байх биз. Тэр ч утгаараа бурхнаас авч болох хамгийн том эрхийнхээ төлөө гуталтай, гуталгүй арабчууд гудамжиндаа гарч тэмц­сээр байна. Хоёрдугаар сард бү­хэл­дээ жагсаал тэмцлийн өдрүү­дээр дүүрэн байлаа. Нэгдүгээр сарын 14-нд бурхнаас авах бэл­гийнхээ төлөө анхны алхмаа хийж чадсан тунисчуудын жишгээр Нил мөрнийг хөвөөлөн амьдрах египе­түүд жагсч эхэлсэн билээ. Нэгдүгээр сарын 25-наас эхлэн 18 өдрийн турш үхэх сэхэхийг үл огоорон тэмцэж чадсанаар египетчүүд Мубаракийн 30 жилийн хаанчла­лыг 2011 оны хоёрдугаар сарын 11-нд дуусгаж чадсан. Үүний да­раагаас Йемений 35 жил төр барьж байгаа Али Абдулла Салех 2013 онд хугацаа нь дуусахад дахин улирах тухай бодохгүй гэж, Суданы Ерөнхийлөгч Омар ал Башир 2015 онд дахин сонгуульд оролцохгүй гэж, мөн Иракийн Ерөнхий сайд Нури ал Малики ч 2014 оны сон­гуульд оролцохгүй гэдгээ мэдэгдэж эхлээд байна. Өөрөөр хэлбэл ямар ч хүчтэй эрх мэдэл, хөрөнгө мөнгө, бас олон жилийн дарангуйлал байсан ч гэсэн ард түмэн хүсч чадвал унагаж чаддаг ажээ. Тунист 220 гаруй хүн, Египетэд 400 орчим хүн энэ тэмцлийнхээ төлөө амиа алдсан. Тэгвэл Ливид түүнээс олон хүн амь насаа золиод байна. Ли­вийн дарангуйлагч М.Каддафи бол эртний аюултай амьтан билээ.

Хоёрдугаар сарын 16-наас Ливид эхэлсэн жагсаалыг нугачин дарахын тулд нисэх хүчин, танк ашигласан бөгөөд амь үрэгдэгсэд хэдийнэ 2000 болсон. 3000 хүрсэн ч гэх эх сурвалжууд байгаа юм. Африкийн хөлсний цэргүүдийг эрх баригчид нь оруулж ирснийг НҮБ-ын Аюулгүйн зөвлөлөөс эрс буруу­шааж байгаа билээ. Мэлрэг цэц­гийн үнэрээр боссон хувьсгалчид дотроос онцгойлон ливичүүдийг НҮБ, АНУ ил хийгээд тодорхой дэмжиж байгаа юм. АНУ Ливийн Шилжилтийн үеийн Сөрөг хүчний зөвлөлд ямар ч тусламжийг үзүүлэ­хэд бэлэн гэсэн бол Европын хол­боо энхийн байдлыг хангах төлөв­лөгөөг зохиогоод эхэлсэн гэж байгаа. Мөн нэг улс нөгөөдөө хал­да­хад хуралддаг НҮБ-ын Аюулгүйн зөвлөл Ливид болж буй дотоодын энэ асуудлаар нь хурлаа хийж, Барак Обама “М.Каддафи явах цаг болсон” гэж мэдэгдсэн билээ. Энэ бол М.Каддафи дэлхийн хэмжээнд анхаарлын тэмдэгтэй удирдагч байсантай нь холбоотой хэмээн ажиглагчид онцолж байгаа. 1969 онд цэргийн хүчээр төрийн эрх мэдлийг авсан цагаасаа хойш М.Каддафи чухам өөрийн дураар дургиж ирсэн билээ. Хэд хэдэн террорист үйл ажиллагааг түүний зүгээс санхүүжүүлсэн гэж үздэг бөгөөд Америкийн онгоцыг дэл­бэлж, Шотландад унагасан хэрэгт түүнийг шууд буруутгадаг юм. Тий­мээс ч ерээд оны дундаас АНУ Ливид хориг арга хэмжээ авч, М.Кад­дафи арав гаруй жилийн турш үүнийг нь эсэргүүцсэний эцэст 10 гаруй сая ам.долларын нөхөн төлбөрийг хохирогчдод өгснөөр хориг нь цуцлагдаж байсан.

Өөрийнхөөрөө, тун дураараа М.Каддафи Европод нефтийн гол нийлүүлэгч, бас Африкийн цагаач­дыг Европ руу оруулахгүй байх хаалганы эзэн гэдгээрээ Европод тал тохой татдаг байсан бол одоо дэлхийн улс орнууд түүнээс илэр­хий нүүр буруулж байна. Тэр охи­ноо НҮБ дахь сайн санааны элчээр суулгасан ч хөвгүүдээ яг өөр шигээ дарангуйлагч болгон бэлдсэн би­лээ. НҮБ түүний охиныг нь үүрэгт ажлаас нь чөлөөлсөн. Хэдийгээр хөвгүүд нь Ливийг бид хяналтдаа байлгана гэсээр бай­сан ч тэдний гэр бүл ихэнх газар нутагт мэдлээ алдаж байгаа гэсэн мэдээлэл байна. Өөрөөр хэлбэл, энэ бүс нутагт гарсан мэлрэг цэц­гийн ханх хийх үнэр 42 жил эрх мэдлийг гартаа атгасан М.Кадда­фиг унагахад ч ойртжээ. Одоо энэ буухиа хаана хэнд эрх мэдэл удаан байсан тэр бүгдийг унагахаар зүтгэж байна.

Ер нь хоёрдугаар сарын жаг­саал дэлхийн энд тэндгүй их л сонин өнгө төрхийг харуулж бай­гааг дурдахгүй өнгөрөхийн аргагүй. Арабын орнуудад язгуур эрх чө­лөө, ардчиллын төлөө хүмүүс тэмцэж амь насаа алдаж байхад Европод арай өөрөөр жагсч байна. Италид гэхэд Ерөнхийлөгчийгөө шар сэмжлэн, насан бага бүсгүй­тэй учир ургууллаа гэж, Бельгид Засгийн газраа эмхлүүлж чадахгүй байна хэмээн бухимдан жагсч байна. Ингэхдээ итали бүсгүйчүүд толгойдоо дотоож углан, бельги хүүхнүүд эрчүүдтэй бэлгийн харил­цаанд орохгүй байхыг нэгэндээ уриалан, шарсан төмс идсэн шиг жагсч байх юм. Бас хаана ч билээ эсэргүүцлийг эрчүүд сахлаа хусах­гүй байж илэрхийлэхийг уриалсан байсан. Иргэншлийн хийгээд амьд­ралын ялгаа хоёрдугаар сарын энэ жагсаалуудаар мөн ч их анзаараг­даж байна аа.

Ялгаа байгаа ч хамгийн гол нь хүмүүсийн төрөлх мөн чанар али­ваа зүйл удаан оршин тогтноход дургүй байдаг юм байна. С.Бер­лус­кониг олон жилийн турш эмс хүүхнүүдтэй холбогдож ирсэнд нь, Бельгийн эрх баригчид Засгийн газраа хоёр зуун тавь гаруй өд­рийн турш байгуулж чадахгүй удаж байгаад, Х.Мубарак гучин жил төрийн толгойд байсанд, М.Кад­дафи бүр ч илүү дөчин жил илүүрх­сэнд нь дургүй байна.

Манайд ингэж удсан зүйл юу билээ. Монголд ирсэн ардчиллаар аз болж төрийн толгойд хүн ингэж удахаа байсан. Харин өчигдөр уржигдархан 90
насны ойгоо тэм­дэглэсэн ах нам хүнээр бол тун удаж дээ. Аливаа зүйл удах бүрийд хүмүүсийн уур унтуу хүрдэг. Ийм уналт ирэхээс сэргийлж МАХН нэрнээсээ салах гэж яаран хичээс­нийг нь бид харсан. Гэхдээ энэ алхам тэдэнд 90 насны босгон дээр нь мөн ч их эрсдлийг авчирлаа даа. Тэгээд ч нэрнээсээ Х үсгийг авч хаяснаар өөрчлөгдөх үү. Үгүй л болов уу. Аливаа нам, удирдагч­дын удтал тогтсон дэглэмээс ард түмэн уйддагчлан ерэн настай энэ намаас ч монголчууд уйдаж байна. Уг нь ардчилсан хувьсгалын дараа МАХН-ыг бүрмөсөн татан буулгаад дараагийн шинэ намыг байгуулсан бол зөв байсан гэдэг билээ. Гэвч тэд тэгээгүй. Одоо их идсэнд дур­гүй, их удсанд дургүй ард түмэн дүнгээ тавих цаг дөхжээ.

ИЗН-д МНН нэгдэх тухай гэрээ үзэглээд удал­гүй
МНН-ын хэсэг хүмүүс намын дарга Д.Энх­батыг гишүүдийн­хээ саналыг харгалзал­гүй
шийдвэр гаргалаа хэ­мээн буруут­ган намаас хөөснөө мэ­дэгдсэн. Мөн онц их хур­лаа
хурал­дуулж өөр намд нэгдэх тог­тоолыг хүчин­гүйд тооц­сон бол намын одоогийн удирдлагууд
нь уг хурлыг хүчин төгөлдөр биш хэмээж байгаа билээ. Ногоон намынхан ийнхүү гэдсэндээ
хөлөө жийлцэж байгааг уг нэгдлийг хүлээн зөвшөөрч, гэрээн дээр гарын үсэг зураад
байгаа ИЗН хэрхэн үзэж байгаа бол. Энэ талаар ИЗН-ын дарга, УИХ-ын гишүүн С.Оюунаас
тодрууллаа.

-Сүүлийн үед шуу­гиан дагуулаад байгаа Ногоон нам танайд нэг­дэх
болсон асуудал ер нь хэзээнээс эхтэй юм бэ. Энэ талаар юуны өмнө асуумаар санаг­даж
байна?

-Энэ асуудал өнгөр­сөн хавраас эхэлсэн юм. Ногоон нам бидэнд нэгдэж
нийлэх талаараа эхэлж санал тавьж, бид ч үүнд маш нухацтай хандсан. Нэлээд ч хаширласан.

 2000 оны сонгуулийн
дараа ардчилсан чигийн намууд ердөө дөрөвхөн суудалтай хоцорсон тэр үеийг хүмүүс
санаж л бай­гаа байх. Тэр үеэс би хувьдаа намууд нэгдэж нийлэхээс өөр гарц байх­гүй
гэж үздэг болсон. Тэр үед ч, одоо ч сонгуулийн тогтолцоо ганц, хоёрхон том намыг
дэмждэг, жиж­гүүдэд халтай тийм тогтол­цоо байгаа шүү дээ. Ма­най тогтолцоо намуудыг
нэгдэж, нийлэ­хээс арга­гүйд хүргэдэг учраас сүү­лийн 20 жилийн хуга­цаанд на­мууд
аль болох нэгдэж, эвсч ирсэн. Ард­чилсан нам гэхэд л арав гаруй намын нэгдэл.
2000 онд байгуулагдсан ИЗН-д гэ­хэд өнгөрсөн хугацаанд дөрвөн нам нэгдлээ. Нэг­дэж,
нийлэх процесс бол байж л байдаг.

Гэхдээ бид нэгдэж нийллээ гэхэд на­рийн ширийнээ маш то­дорхой
болгохгүй бол асуудал үүсдэг гэдгийг туршлагаа­раа мэддэг уч­раас хашир хандсан
юм. Ногоон нам­тай бүтэц нь ямар байх юм, нэрээ яах юм, дарга нь хэн юм гээд маш
на­рийн ярилцаж, намынхаа шат шатны ху­ралдаа­нуу­даар шийдэж, нэгдэх гэ­рээнд гарын
үсэг зурсан. Тэгээд оны эхний улиралд хоёр нам их хур­луудаа хийж, нэгдэх сана­лыг
хэ­лэлцүүлэхээр бол­сон. Ма­най намын хувьд олон­хиороо нэгдэхийг зөв­шөөр­сөн.
Эсэргүүцсэн хүмүүс байсан ч цөөн­хийн­хөө үгийг сонсоод олонхийнхоо шийдвэрийг дагаад
явдаг ардчиллын зарчмаар асуудалд хан­даж байсан.

-Харин нөгөө намын чинь хувьд ингэж чадаа­гүй байсан юм биш үү?

-Би манайхтай ади­лаар асуудлаа ярилцсан гэж ойлгож байгаа. Бас
цөөнх ч байсан биз. Гэх­дээ намынхаа дүрмээр, Улс төрийн намуудын ту­хай хуулиар
асуудлаа яриад явахын оронд ха­дуу­раад явчихаж байгаа нь харамсалтай санагдаж байна.

-Заримынх нь хэлж байгаагаар гадныхны захиалгаар танайхан Ногоон
намыг үгүй бол­гох гэж ийм алхмыг эх­лүүлсэн гэж байгаа шүү дээ?

-Нэгдэх тухай саналыг анх Ногоон намын зүгээс гаргасан. Бид саналыг
нь судалж үзээд хариугаа гаргасан. Түүнээс бус ха­дуурч байгаагаар нь хэрэв бид
тийм бодол санаатай  байсан бол эхлээд тэр
саналыг гаргах байсан байлгүй. Гэтэл биднийг гадаадынхны гар хөл болж байгаа мэтээр
яри­хад хариу хэлэх ч үг ол­дохгүй байна. Тийм юм гэж юу байхав, тэгж хадуурч болохгүй
ээ.

-Таныг “Рио Тинто” компанид ажиллаж байс­ныг онцолж бай­гаа…

-Би 1996-1998 онд “Рио Тинто” компанид ажил­лаж, дараа нь өөрийн­хөө
хайгуул хийх төлөөлөгчийн газраа нээж байсан нь үнэн. Тухайн үедээ Кембрижийн их
сур­­­гуульд докторын зэрэг хамгаалж, дэлхийн томоо­хон уул уурхайн компанид ажиллах
болсондоо ба­хархаж байсан, одоо ч бахархдаг. Одоо “Майк­рософт”, “Эппл” компанид
монгол залуучууд ажил­лаж байгааг бахархалтай хэрэг гэдэг шиг тухайн үедээ сайхан
л хэрэг бай­сан. Гэхдээ аль арван тав, зургаан жилийн өмнө ажил­лаж байсан компа­нитай
одоо холбож ярих нь утгагүй юм. Одоо ч гэсэн хувь ногдол авдаг гэж бай­гаа нь ямар
ч үндэсгүй.

-Та тэндээс хувь ху­вьцаа авч байсан то­хиол­дол бий юу?

-Энэ компани ажилт­нууд­даа арван гурав дахь сарын цалиндаа хувьцаа
өгдөг байсан. Би хоёр жил ажиллах хугацаандаа 2000 орчим ам.долларын хувьцаатай
байсныгаа 2000 онд бил үү дээ зар­чихсан. Түүнээс хойш на­дад ямар ч хувь, хувьцаа
гэж байсангүй. Үүнийг албан ёсоор хэлж байна. Тэгэхгүй бол бүр хадуу­раад худлаа
зөрүү яриад явчих юм.

Нийлж нийлэхтэй хол­боотой асуудал маань сүүлдээ өөр зүйл рүү
ин­гээд ха­лиад явчихаж бай­на. Нийлж нэгдэнэ гэдэг бол эрүүл үзэгдэл шүү дээ. Бид
өнөөдөр нэг нэг намаа­раа, ганц ганц суу­далтай байхын оронд аль болох нийлээд бүлэг
бай­гуулах хэмжээнд суудал­тай байж, бодлого ярьдаг, санаагаа оруулдаг бай­маар
байна шүү дээ. Уг нь бидний аль аль нь 2008 оны сонгуулиар бүлэг бай­­гуулах хэмжээний
са­налыг сонгогчдоосоо авч чадсан нам. Манай нам 76 бус 38 хүнийг дэвшүүлж, 126
000 сонгогчийн сана­лыг авсан. Энэ нь хувь тэнцүүлж үзвэл сонгогч­дын 11 хувь буюу
найман суудал гэсэн үг. Ногоон намын эвссэн Иргэний эвсэл ч гэсэн арваад ху­вийн
санал авсан юм би­лээ. Пропорциональ буюу хувь тэнцүүлсэн хувил­бараар тооцоход
шүү дээ. Аль болох хүчээ нэгтгэж сонгогчдынхоо санал бод­лыг төрийн бодлогод тусгуулж
чаддаг хүчтэй болохын төлөө нэгдэхийн оронд байгаа нэгийгээ хэмлээд байвал бид цаа­шаа
явахгүй.

-Дэлхийн ногоон­тууд бусадтай нэгддэг­гүй, тэгээд ч ногоонтны
үзэл, Иргэний зориг на­мын үзэл баримтлал хоёр өөр чигийнх гэж байгаа дээр та юу
хэлэх вэ?

-Одоо дэлхийн улс төрийн намууд баруун, зүүн гэлтгүй бүгд ногоорч
байна. Угаасаа байгаль орчиндоо ээлтэй, халгүй байх бодлого баримталж байна. Манай
нам анх байгуулагдахдаа баруун төвийн нам хэмээн бай­гуулагдаж байлаа. МАХН зүүний,
АН баруун чиг­лэлийн нам гэгддэг ч сүү­лийн жилүүдэд бүхий л намууд халамж, амлал­тын
мөнгө гэцгээн зүүн рүү хуйларч байна шүү дээ. Энэ тохиолдолд төвийн чиг баримжаатай
манай нам баруун талд их тод харагдаж байх шиг байна л даа.

-Та нартай албан ёс­ны хэлэлцээр яригдаж байх энэ үед намд нь
асуудал гарсанд Д.Энх­бат дарга юу гэж хэлж байх юм?

-Бид асуудлаа дотоод­доо тодорхой болгоё гэж байсан. Бид бол асуудлыг
хүлээцтэй бас анхаа­рал­тай ажиглаж байгаа. Тэд­ний хурлын тогтоол, про­токолтой
танилцсан. Яг манайхтай адил дороо­соо журмаараа явсан юм билээ. Миний ойлгосноор
нэгдэх процессийг 80 ор­чим хувь нь дэмжсэн, 20 орчим нь цөөнх болсон. Тийм л юм
билээ. Гэхдээ цөөнх нь байр сууриа хүчтэй илэрхийлж байгаа.

Манай намын хувьд хэзээнээс эвслийн хий­гээд нэгдэх аливаа гэрээн­дээ
тууштай байдаг. Тэр зарчмаараа энэхүү хийсэн гэрээндээ тууштай байна. Энэ нам дотроо
ойлгол­цоод асуудлаа ярина гэх нь үү, олонхийн шийдвэр энэ гэх нь үү хойшлуулна
гэх нь үү. Шийдвэрт нь хүндэтгэлтэй хандана.

-2008 оны сонгуульд МНН нь Соцдек хийгээд Иргэний намтай Иргэний
эвсэл болж оролцсон. Тэгэхээр энэ эвсэл 2012 он хүртэл хүчинтэй бай­тал дараагийн
нэгдлийг ярих нь утгагүй гэж бай­гаа. Үүн дээр та юу хэ­лэх вэ?

-Аливаа нам хүчинтэй эвсэл болж орсон нам хүчин дараагийнхтай
нэг­дэж болохгүй гэсэн хуу­лийн зүйл, заалт байхгүй. 2000 онд манайд яг үүнтэй адил
асуудал өрнөж, Дээд шүүх хүртэл явж уг асуу­дал тодорхой болж бай­сан учраас би
тодорхой хэлж байгаа юм. Тиймээс МНН-ыг эвсэлд орж бай­сан учраас одоо нэгдэж болохгүй
гэж хэлэх бо­ломж­гүй. Тэгээд ч манай хоёр нам 2000 оны сон­гуульд нэгдэж орж бай­сан
хуучин туршлага­тай хү­мүүс. 2000 оны сон­гуульд ИЗН, МНН хамтдаа нэг­дэж байсан.
Тэр үед Но­гоон намын дарга нь Д.Басан­дорж байсан.                                                                                    

-2000 онд танай намд Монголын төлөө нам, Орон нутгийн хөгжлийн
нам гээд хоёр ч нам нэг­дэж байсан. Дараа нь Монголын Бүгд найрам­дах нам, сүүлд
Үндэс­ний Эв нэгдлийн нам гээд олон нам нэгдэж байжээ. Бүгд татан бууг­даад нэгдэж
байсан. Үүнд ногоон намынхан эвгүйцээд байгаа юм биш үү?

-Нэгдэнэ гэдэг нь на­маа татан буулгаад нөгөө намд нийлж, нийлнэ
гэ­хээр хоёр нам аль аль нь намаа татан буулгаад ши­нээр нам байгуулж бүрт­гэлд
шинээр бүртгэгдэхийг хэлж байгаа юм. Манай нам анх байгуулагдахдаа аль нэг намд
нэгдэхгүй талаар дүрэмдээ тусгасан байдаг. Тиймээс нэгдэж байгаа тохиолдолд дан­даа
манай намд нэгдэж ирсэн нь үнэн. МНН, ИЗН бол Дээд шүүхийн бүрт­гэлд гурав ба дөрөвт
би­чигддэг намууд. Аль нь ч алиндаа нэгдсэн адилхан гуравт л бичигдэнэ. Үүнд чанарын
ялгаа байхгүй. Энэ бол техникийн л асуу­дал. Нийлээд нэг нам бо­лоод жагсаалтын
сүүлд бичигдэхийн оронд нэгдье гэдэг дээр санал нийлсэн. Мөн харилцан ярилцаж, намын
дарга, туг бэлгэ тэмдгээ хэрхэх вэ гэдгийг ярьсан байгаа. Хэрэв тэд дотооддоо санал
нийлэх­гүй үүн дээр ингэе гээд саналаа оруулаад ирвэл бид нам дээрээ ярилцаад харилцан
ойлголцоход болохгүй юм байхгүй. Би ямар ч байсан намууд нэгдэж нийлж байж л ураг­шилна
гэдгийг нэгэнт ойл­госон, бидний алтан зар­чим энэ учраас үүнийгээ биелүүлэхийн
төлөө буулт, эрсдлийг хүлээн авч болно гэж үздэг.

-Та энэ намыг бай­гуулагдсан цагаас хойш тасралтгүй даргыг нь
хийж байгаа. Харин энэ удаад Д.Энхбатад на­мын даргын суудлаа өгөхийг хүлээн зөв­шөөр­сөн
нь намуудын нэгд­лийг чухалчилсандаа гэж ойлгож болох уу?

-Тийм ээ. Том зорил­гоо харж байгаа хэрэг шүү дээ. Хоёр нам нэгдээд
нэг нэг суудлаа хоёр болгох гээд байгаа хэрэг биш шүү дээ. Хүчтэй гурав дахь хүчин
бий болгох нь чухал

-БНН танайхтай нэг­дээд бөөн хэл ам болж өрх тусгаарлаж байсныг
одоо ч хүмүүс ярьдаг. Сүүлдээ ИЗН-тай нэгд­вэл дэмий гэдэг ойл­голт төрсөн юм биш
үү?

-Бид олон асуудал дээр санал нэгдэж байсан ч санал нэгдээгүй нэг
асуу­дал байсан. Бид 2004 оны сонгуульд эвсч орох­той Б.Жаргалсайхан санал нийлээгүй.
Бид хэзээнээс нэгдэж нийлж байж ам­жил­тад хүрнэ гэж үздэг. Харин Б.Жаргалсайхан
“Эх орон-Ардчилал эв­сэл”-ийг дэмжээгүй. Энэ бол байдаг л асуудал. Гэхдээ Б.Жаргалсайхан
өөрөө хүчтэй бие хүн, улстөрч байсан учраас уг зөрчил их том болж ха­рагдсан. Сүүлдээ
их том зөрчил шиг харагдаж хү­мүүсийн ой тойнд үлдсэн байх. Түүнээс бол эвсч нэгдэх
бол байдаг л асуудал. АН бол арван хоёр гурван намын, манай нам нийтдээ таван намын
нэг­дэл. МАН-д намууд нийлж нэгдэж байсан. Пар­ламентад байсан бүх намууд хоорондоо
нийлж, нэгдэж Засгийн газар бай­гуулж байсан. Хоорондоо нэгдэж хам­тарч байгаагүй
ганц ч нам байхгүй. Угаа­саа сонгуу­лийн тогтолцоо нь ийм байхыг шаарддаг, ийм байдал
руу түлхдэг. Тэгэх­гүй бол амжилтад хүрдэг­гүй.

-Ер нь өөр үзэл бо­долтой хүмүүсийг нам­даа нэгтгэх аюултай биш
үү. 2009 оны Ерөн­хийлөгчийн сонгуулийн өмнөхөн танайхтай Үн­дэсний эв нэгдлийн
нам нэгдэж, хэнийг дэмжих вэ гэдэг дээр асуудал үүсч фракцууд зөрчил­дөж байгаа
нь анзаараг­даж байсан?

-Хэцүү зүйл байлгүй яахав. Тэр үед би амар­жаад эзгүй байсан ч
бүх мэдээллийг авч байсан.  Гэхдээ хэцүүгээс
нь айгаад нэгдэж эвсэхгүй байх боломжгүй. Том зо­рилгоо бодоод нэгдэхээс аргагүй.
Улс төрийн өнөө­гийн ма­шин нэгдлийг л шаардаж байна. Энэ бол ИЗН-ын ч асуудал биш.
Анх  бид том итгэл үнэм­шил, улс тө­рийн турш­лагагүй
байдал, сэтгэлийн догдлолоор на­маа бай­гуулаад явсан. Бас байнга дэмжигчдийн хувь
тоо өс­сөөр ирсэн ч нэг, хоёр суудлаас хэтрэх­гүй бай­на. Энэ өнөөх тог­тол­цоо­той
холбоотой. Тий­мээс на­мууд нэгдэж нийлж байж л амжилтад хүрэх юм бай­на гэдгийг
хатуу ойл­госон.

Улс төрийн гурав дахь хүчин өнгөрсөн 20 жилийн хугацаанд бүрэлдэж
бий болж чадаагүй нь хоёр намыг дэмждэг сонгуу­лийн тогтолцоотой шууд холбоотой.
Улс төрийн бодит нөхцөл байдал ийм байхад бид нийлэхээс өөр аргагүй.

-Уучлаарай. Сүүлийн үед яригдаад байгаа зүй­лийг асуумаар байна
л даа. ИЗН, НН нэгдэх эсэх нь асуудал биш ээ. Харин НН-ын эсрэг байр суурьтай хүмүүсийг
Н.Энхбаяр өдөөж, ИЗН-ын цаана С.Баяр байгаа гэж бичигдэж байна. Өөрөөр хэлбэл энэ
бол хоёр намын асуудал бус харин ах намын хоёр лидерийн зөрчил гэж байгаа дээр та
юу хэлэх вэ. С.Баяр гишүүний экс эхнэр Х.Хулан танай на­мын гишүүн хэвээр бай­гаа
юу?

-Х.Хулан 2000 онд анх ИЗН-ыг санаачлан бай­гуул­сан нь үнэн. Гэхдээ
2000 оны сонгуулийн да­раагаас намын үйл ажил­лагаанд идэвхтэй орол­цо­хоо больж,
удалгүй на­маас гарсан. Манай на­мын үйл ажиллагаанд ерөө­сөө оролцдоггүй. За­рим
хүмүүсийн цаана нэр бүхий хүмүүс байгаа гэсэн яриа гарч л байна. Би тэрийг нь харсан
биш яаж мэдэхэв. Гэхдээ сүүлийн үед МАН-ын дотоод зөр­чил хэнд ч ил байгаа. Магадгүй
тэрийг анхаар­лын төвөөс гаргаж, бидэн рүү чиглүүлэх гэж энэ асууд­лыг дэвэргэж
бай­гааг үгүйсгэх аргагүй. Гэх­дээ нэгдэнэ нийлнэ гэсэн том зорилго тавьж, араа­саа
залуучуудыг, итгэл үнэмшил нэг байгаа хү­мүүсийг дагуулна гэж зо­рихын оронд дотроо
бай­гаа явган хэрүүлээс болж энэ асуудал зогсоно гэвэл харамсалтай л юм. Би­дэнд
эрх барьж байгаа намын болохгүйг хэлж, сөрөг хүчний ажлаа хийх том даалгавар байна.
Гэ­тэл том даалгавраа хий­хийн оронд ингэж дотроо муудалцах нь ёстой они­гоо л гэхээс
өөр юу байхав дээ. Байгаа онохгүй л бай­на гэж хэлнэ.

АРДЧИЛСАН НАМЫН ХЯНАЛТЫН ЕРӨНХИЙ ХОРООНЫ ХУРАЛ ХОЙШЛОВ

Ардчилсан намын фрак­цуудын зөрчил ид өрнөж байна. Үндэсний зөвлөлдөх хорооны хур­лаараа намын дүрмийн өөрчлөлт, намын ерөн­хий нарийн бичгийн дар­гын асуудлыг хэлэлцэ­хээр тохирсон Алтан гадас, МоАХ фракцынх­ны төлөвлөгөө ну­ран уна­сан талаар бид мэдээ­лэл хүргэж байлаа. Тохи­рооноосоо буцсан Н.Ал­тан­хуягт ҮЗХ дахь МоАХ фрак­цынхан хурал хаяж бэлэг барьсан. Харин саяхнаас энэ тохирооны нөгөө талд үлдсэн Ард­чилсан хүчний холбоо, МҮДН, Нэг ардчиллын залуус нэгдэн эвсэл бай­гуулахаар ярьсан гэнэ. Өнгөрсөн удаа­гийн гэнэ­тийн тохиролцоо шиг үйл явдал өрнөх аваас хариу барихаар тэд ийнхүү гар барилцахаар болжээ.

Үүнээс гадна өнгөр­сөн баасан гаригт тус намын Хяналтын ерөн­хий хороо хуралдахаар цаг товлосон ч Н.Алтан­хуяг даргынхаа ту­шаа­лаар гэнэт хойшлогдов.  Уг нь удаан хугацаанд хоёр даргатай явж ирсэн мар­гаантай дүүргүүдийн асууд­лыг энэ удаа цэгц­лэх ёстой байлаа. Хянал­тын ерөнхий хорооны гишүүдийн олонхи Алтан гадасынхан. Тиймээс ч хоорондоо ойлголцож өгдөг­гүй Баянзүрх, Чин­гэлтэй, Хан-Уул  дүүргүү­дийг Алтан гада­сынхан өөрсдийн хүндээ өгөх нь гэсэн таамаг нам дотор хэдийнэ бий болчихоод бай­сан юм. Гэвч энэ удаа асууд­лыг нэг талд нь гар­гасангүй хойшлуулж ирэх долоо хо­ногт ярихаар болов. Намын дарга, Ал­тан гадасын тэргүүн Н.Алтанхуяг ямар нэгэн улс төрийн үйл явцаас шалтгаа­лан ийнхүү хойш­луулсан байж болох юм. Нэгэнт л ингэж улайрч байгаа бол Алтан гадас­таа энэ дүүргүү­дийг авчи­хсандаа ч дээр биз. Тэгэхгүй энэ янзаараа сон­гуультай золговол бай­дал улам л төвөгтэй болно. Мөн Ардчилсан нам дүрмээ өөрч­лөхөөр ярьж эхлээд нэлээд цаг хугацаа өнгөрлөө. Харин сүүлийн үед дүрмийн өөрч­лөлтийг хийхээр  энд тэндгүй хуралдах болжээ.

МАХН ДЭЭД ШҮҮХЭД ӨРГӨДЛӨӨ ӨНӨӨДӨР ӨГНӨ 

Улс төрийн жижиг на­мууд нэгдэж гуравдагч хүчин бий болох явц руу явчихлаа. Үүнд  Дээд шүү­хэд нэрээ бүртгүүл­чихвэл МАХН голлох үүрэг гүй­цэт­гэхээр яригдаж байна.

Онц их хурлаа хийсэн МАХН өнөөдөр өргөдлөө Дээд шүүхэд өгөхөөр болжээ. МАХН нэрээр  нь Дээд шүүх бүртгэнэ  гэдэгт тэд итгэлтэй байгаа гэнэ. Өөрсдийн зүгээс хуулийн гаргалгааг ч нарийн судалжээ. Мөн өнөөдөр тус намын Гүйцэтгэх тов­чоо ху­ралдах юм байна. Энэ удаа тэд бүтэц зо­хион байгуулалт, аппа­ратын ажилтнуудын ажил үүргийн хуваарийг ярил­цах аж. Дээд шүүх МАХН нэрээр нь бүртгэсний дараа аймаг, нийслэл, сум, дүүргүүд дэх нэгжүү­дээ байгуулахаар төлөв­лөөд байгаа юм байна. Хэдийгээр байдал ийм бай­гаа ч тэдний дунд бие биенээ МАН-ын тагнуул гэж хардаж сэрдэх явдал газар авчээ. Хурал хаяж гарсан Ц.Алтан­шагай хэ­мээх залууг ч ингэж хар­даж сэрдсэн байна. Уг нь түүний бухимдлын шалт­гаан Хэнтий, Орхон айм­гаас ирсэн төлөөлөгчдөд мандат олгох­гүй буцаас­наас эхлэлтэй байж. Ирсэн төлөөлөгчдийн ман­датыг өгсөнгүй гэж хур­лын өмнөх өдөр Ц.Ал­танша­гайг ундууцахад Гүйцэтгэх тов­чоо­ны гишүүн Ю.Атар нүүр рүү нь нулимж, түлхэж орхи­сон байна. Үнэн хэрэгтээ хурал орхиж гарсан Ц.Ал­таншагайг МАН-ынхан ч нэ­лээд орол­дож хувийн бизнест хүртэл саад хийх гэж хавчиж байсан атал ийнхүү МАХН-ынхан нь бас тагнуулч гэж үзжээ. Цааш­лаад Н.Энхбаяр, Ц.Ши­нэ­баяр нарын зөр­чил ч Онц их хурлаас өмнө  явж байсан бөгөөд намын даргын сууд­лыг хэн хэн нь сонирхсо­ноос болсон гэнэ. Одоогоор энэ намынхан өндийх гэж зүтгэж байгаа ч ард нь иймэр­хүү явдлууд бас болоод байгаа ажээ.    

МАН АЛТАН ГАДАСТАЙ ТОХИРОВ УУ?

Энэ хооронд МАН-ын­хан бас л толхил­цоон­той. Нам доторхи жижиг ашиг сонирх­лууд намын даргатайгаа зөрөн байж жагсаал
цуглаан дураа­раа зохион байгуулсан У.Хүрэлсүхийг эрүүл мэндийн шалтгаанаар
ажлаа өгөх гэж байгаа
талаар мэдээлэл
нисгэх болов.
Үүнийг харин эх
сурвалжууд үгүйсгэж бай­гаа
бөгөөд  “У.Хүрэлсүх шиг эрүүл хүн байхгүй” хэмээн хэллээ.  Харин улс төрийн үл ойлголцол, үйл явдлын өрнө­лөөс шалт­гаалан удаан хуга­цаанд хойшилсоор байгаа Сон­гуулийн тухай хуулийг ирэх хавар хэлэлцэхээр да­хин хойшлуулсан. За­рим эх сурвалж гарцгүй гацчихаад байгаа
энэ хууль дээр Ард­чил­сан намын Алтан гадас фракц Ардын намын­хан­тай тохироонд хүрсэн гэж үзэж байгаа юм.
Тэд Сон­гуулийн хуулийг энэ удаа­даа 2008 оныхоороо явуулъя гэж са­нал нэгд­сэн гэх. Намуудын ойрын үеийн сонин
хачин нэг иймэрхүү л
байна.

Монгол
Улсын Ерөнхийлөгч асан Н.Багабанди ээлжит титэм үгээ тэрэлжээ. Түүнийг ард түмэн­дээ
хэрэгтэй сургаал бичдэг хэмээн хүмүүс ам сайтай байдаг. Мөн  энд тэндхийн зүйр цэцэн үгийг цуг­луулаад биччихдэг
хэмээн муу хэлэх нь ч бий. Бас далд утгатай үгийг хэн нэгэнд зориулан нийт­лэлээ
бичдэг нь нууц биш. Хэвлэл мэдээллийнхэн ч үүнийг нь андах­гүй  олон түмэн уншигчдадаа тай­лан хүргэдэг. Тиймээс
Ерөнхийлөгч асны сүүлийн нэг нийтлэлийн талаар шүүмжлэл өрнүүлмээр байна. Тэрбээр
“Зуун найз бага, нэг дайсан их” гэсэн нийтлэл тэрлэжээ.

Уг
нийтлэлийг Ардын намын­ханд зориулж бичсэн бололтой юм. Бүүр тодруулбал Ардын намын
дарга болон ерөнхий нарийн бич­гийн дарга нарт зориулжээ. Тэр нь   намын дарга байсан Н.Энхбаярыг хэрхэх тухай юм
шиг байна лээ. Хэнд зориулж юу бичих нь түүний эрх учир маньд падгүй хэрэг юм. Гагцхүү
уг нийтлэлийн утга санаа нь бараг айн цочмоор харгис байгаа нь л уншсан хүнийг сэрт­хийлгэж
байна. Тэрбээр дайснаа хэрхэн дахиж босож ирэхгүй бол­тол нь нам дарах тухай өөрийнхөө
баримталж ирсэн сургаалаа нэгд нэгэнгүй бичжээ. Энэ бол  өнгөрсөн зууны гучаад оны дундуур үүссэн цэвэр
коммунист сургаал юм. 

Энэ
сургаал ертөнцийн бүхий л үеийн гэгээлэг сэтгэгчдийн, дээр нь бурхад, шашны бүх
сургаа­лын эсрэг байгаа нь сэтгэл эмзэглүүлж байна. Ёстой л ад мөрийн сургаал гэж
ийм байдаг байх. Тэгвэл бурхад юу гэж сургадаг вэ. Христ “Чиний нэг хацрыг чинь
алгадвал нөгөө хац­раа тавьж өг” гэдэг. Энэ нь юмыг өнгөрөөж сур. Хүлээцтэй бай
гэсэн сургаал юм. Будда “Эх болсон зургаан зүйл, хамаг амьтны тусын тулд байгаа
бүхнээ бүү харамла” гэж  сургадаг. Энэ нь
дэлхийн бүхий л зүйлийн төлөө санаа сэтгэлээ зовоож түүн дотроо дайсандаа ч хүртэл
тус бол гэсэн үг мөн биз дээ. Мухаммед болохоор “Хилэг­нэх сэтгэлийн эсрэг хилэнт
бодол  агуулбал Аллахын сэтгэлд ний­цэхгүй”
хэмээн үздэг. Эвдрэл­цээнээс эвдрэл л үүсдэг гэсэн сургаал юм.

Тэгвэл
биднийг найман жил удирдсан Монгол Улсын нэр нүүр болж явсан хүн юу гэж сургаж байна
вэ. “Чамтай дайсагнасан хорон санаатны өмнө хүлцэнгүй ноомой үхээнц дорой царайлан
битгий бөхөлз. Тэгэх юм бол чамайг номхчлон дураараа дээрэлхэж бах таваа хангана.
Тулалдсан хүн л гагцхүү ялдаг юм. Хамгийн сайн хамгаалалт бол довтолгоо. Чи гөлөг
муурын дүртэй байвал дайснууд чамайг нүдээр олзлон дээрэлхэнэ. Арслан барсын дүртэй
байвал айн сүрдэнэ. Арслан ангийн олзондоо биш ялалтандаа баярладаг гэдгийг мэд.

Цохиж
байгаа бол өвдтөл цохь. Нэг жил тахиа мэт амьдарснаас нэг өдөр шонхор мэт амьдар
гэдэг үгсийг хатуу санаж өстөнтэй тэмц. Хэрэв хэн нэгэн танд халдах юм бол хариуг
нь хоёр дахин илүү хүчтэй өг. Хэн нэгэн тэнд хор хохирол учруулсан бол яг адилхан
хариуг нь барь, гэхдээ өөрөөс нь илүү ихээр хариугаа ав” гэхчлэн сургажээ. Мөн бут
цохиогүй дайсан шинээр босч ирнэ. Чамд хор хүргэж чадахгүй болтол дайсныг дарахгүй
бол амар заяа үзэхгүй, амгалан тайван унтахгүй. Дайсанд өршөөл үзүүлж буй хүн өөрөө
энэрлээс татгалзаж байгаа хэрэг. Өстөн дайсан өр зүрхний нөхөр болох нь юу л бол
гэх мэтчлэн сургасан байна.

Энэ
бүх сургаал ямар ёс сурта­хууныг номлоод байна вэ. Ийм цэвдэг өрөвдөх сэтгэлгүй
үзэл бодол зөрөлдөж байвал заавал устгаж байж бодьгалынх нь хувьд байхгүй болгож
байж санаа нь амардаг цэвэр коммунист үзэл одоо цагт хоцрогджээ. Зүгээр ч хоцрогдсон
үзэл биш. Бүүр хоригло­­вол зохилтой харгис үзэл санаа юм.

Тэгээд
ч монголчууд ингэж их өс хонзонг үе удам дамжуулан аваад байхыг боддоггүй. Яагаад
гэвэл ингээд хэрэггүй гэдгийг тэд яс махаараа мэдэрсэн байдаг. Бага хаадын үеийн
хонзогнол, баруун зүүн монголчуудын хонзогнолоос хойш ийм зүйл хийж, ярихаас цэрвэж
ирсэн нь илт харагдаж байдаг.

Язгуурын
монгол ухаанд “юмыг өнгөрөөж сур” гэж л сургадаг. Энэ бол талын монголчуудын үндсэн
философи юм. Олон юман дээр монгол эрчүүд нэг гараараа нөгөө гараа барин хэлээ хазан
юмыг өнгөрөөдөг. Нөгөө уужуу тайван монгол эр хүн гэж үүнийг л хэлдэг байсан. Энэ
зан чанар улаантнууд Монголд орж ирэх хүртэл оршин тогтнож байсан юм.

Харин
улаан коммунистууд, тэдний үзэл санаа нийгэмд ялан мандсан гучаад оноос хойш л улс
төрийн өс хонзон манайд дэлгэр­сэн. Тэд харин ч үзэл санаа ний­лээгүйн хонзонг сайн
авсан даа. Гучаад мянган иргэдийг зөвхөн өөр үзэлтэй байсных нь төлөө толгойд нь
сум зоосон юм. Энэ бүхэн  коммунистуудын бут
цохиогүй дайсан дахин босч ирнэ. Хэн нэгэн танд хор учруулсан бол хоёр дахин хариуг
нь барь. Арслан олзондоо биш ялалтандаа баярладаг гэсэн сургаалын дагуу явагджээ.
(Уул нь арслан хий хоосон ялалтад биш хоолондоо л баярламаар юм) Энэ үзэл санаа
энэ хорон сургаал бол коммунистуудын үндсэн сургаал араншин юм. Үүнийг ч МАХН буюу
Ардын намын гаргаж байгаа ави­рууд батлан харуулсаар байдаг.

Уг намаас сонгогдон ажиллаж байсан Монгол Улсын Ерөнхий­лөгч асан ийм харгис дээрэнгүй  хонзонч үзэл бодолтой хүн байсан юм байжээ хэмээн бодоход одоо өн­гөр­сөн хойно нь үнэмшмээргүй  санагдана. Юун хүнлэг энэрэнгүй нийгэм байгуулах байх вэ. Түүний сэтгэлд сэв суулгасан хүн бол өөрийнх нь хэлснээр “далд дайсны удаан зажилдаг эрүүнд өртсөн хүн л хамгийн өрөвдөлтэй”
гэгч болох буй за. Тэрбээр одоо ч нийгэмд нэр нөлөөгөө алдаагүй байгаа бөгөөд хамгийн өндөр цалинтай ажил буюу Оюу толгойн ТУЗ-д ажилла­даг. Тиймээс энэ хонзон авах коммунист үзлээсээ ангижрахгүй бол бас л аймаар хэвээрээ аж. Тэгээд дээрээс нь залуу хүмүүсийг  ийм харгис сургаалаар дөгөөж  өөрөө таагүй ханддаг хүнээ тэд­ний гараар даруулж уулын орой дээ­рээс барсын тулалдахыг хара­хаар зүтгэх нь нийгэмд таагүй сэтгэгдэл төрүүлж байна.

Н.ЭНХБАЯР ХЭМЭЭХ МАХН ХИЙГЭЭД ГУРАВДАГЧ ХҮЧНИЙ  НЭГДЭЛ

МАХН
Онц их хурлаа хийлээ. Н.Энхбаяр ил боллоо. Цээж дүүрэн хор­сол гомдол тээсэн түүний
нам МАН-ын хувьд Ард­чилсан намаас нь илүү хортой. Н.Энхбаяр арын фронтоос өдөр
бүр дов­толж бай­сан ч төрийн бүх том албыг хашиж байс­наасаа илүү өнгөлөг гя­лалзаж
байна лээ. Гэвч МАХН-д Н.Энхбая­раас өөр гялтайх лидер хараг­дах­гүй байсан. Сонгуу­лийн
хууль намын нэр дугуйлахаар хувил­бар­тай шийдэгдлээ ч аль ч хувил­бар дээр Н.Энх­баярын
нам цөөн ч болов суудал авах магадлалтай. Дээр нь нам дотроо алал­цаад байгаа МАН
дахь УИХ-ын гишүүд байна. Н.Энхбаяр алсын тоо­цоо­той, манайдаа том улстөрч. Зарим
намууд хүртэл түүний хажууд жи­жигдэнэ. Тэрээр нам үзэл бодлоос гадна монгол­чуудын
нутгархаг үзэл дээр тоглож Архангайн гэх гишүү­дийг өөрийнхөө төлөө хөдөлгөж чадсан.
Тэр өдрөөс өдөрт томорч байна. Нэг талаас харахад хэдий­гээр Дээд шүүхээр баталгаажуулж
амжаагүй байгаа ч парламентад суудалтай намын дарга боллоо.   Тэгэхийн тулд ч Ц.Шинэбаяр түүнд хэрэгтэй байсан.
Байдлыг харж байхад Ц.Шинэбаяр дахиж үржих магадлал ч байна.  

Улс
төр ид бужигнаж МАН МАХН хэмээх дайсан дүүтэй бол­лоо. Ардчилсан нам фракцийн эрх
ашиг, хувийн сонирхлоо дарж чад­вал өрсөлдөгчдийнх нь тэмцэл хагаралдаан тэдэнд
боломж олго­но. Харин нам доторх жижигхэн амбицаа дарж том улс төр бодож ажиллахгүй
бол байдал хаашаа ч эргэхэд бэлэн болов.    

Улс
төрийн гуравдагч  хүчин гэдэг жинхэнэ утгаараа
гарч ирлээ. Тэдний нэгдэх үйл явц томоохон намуудын хүнд байдал, зөрчил тэмцлээс
үүдэлтэй. Тэд нэгдэж зөв ажиллаж чадвал Сонгуулийн хууль яаж ч гарлаа гэсэн цөөн
хэдэн лидерүүд нь бүлэг байгуулах хэм­жээнд санал авах боломжтой.

Том
намуудын дотоод, гадаа­дын зөрчлөөс болж жижиг намуу­дад боломж гарч ирж байна.
Тэд­ний нэгдэх үйл явц нэгэнт эхэллээ. Жижиг намууд ч МАХН-тай нэгдэ­хээр ярилцаж
байгаа нь АН, МАХН-ын хувьд бодох ёстой асуудал мөнөөс мөн.

АРДЧИЛСАН НАМЫН 
ФРАКЦУУДЫН АМБИЦ ЮУНД ХҮРГЭХ ВЭ?

Өнгөрсөн
баасан гаригт хуралд­­сан Үндэсний зөвлөлдөх хорооны хурлаар “Монгол хүн-2020” асуудлыг
хэлэлцээд дараа нь дүрмийн өөрчлөлт, түүнээс гадна генсекээ өөрчлөх талаар ярихаар
тохирсон байв. Гэвч ҮЗХ энэ про­цедураар яваагүй. Учир нь бүх тохиролцоог Н.Алтанхуяг
нурааж орхисон юм. Үүний өмнө юу болов.  
МоАХ, Зүүн хойд Ази гэсэн фрак­цууд тохирч намын дарга Н.Алтан­хуягтай буюу
“Алтан гадас”-ыг  урвуулж чадсан байлаа.
“Алтан гадас”-аас том эрх ашиг хүлээн зөвшөөрч чаддаггүй намын дарга ч энэ удаа
зайлуулах шалтаг шалт­гаангүй ч гэлээ дургүй нь хүрч явдаг Д.Эрдэнэбатыг ийм амархан
тон­горчих гэж үү хэмээн уухайн тас тэдний хүсэлтийг хүлээж авсан. Гэвч маргааш
нь Н.Алтанхуягийн бодол өөрчлөгдөж, намын дүрэм хийгээд генсекийн асуудлыг хэлэл­цэхээ
больсон юм. Үүний гол учир нь генсектээ хайртайдаа биш нө­гөө фракцуудын саналыг
хүлээн авснаар өөрт нь ашиг авчрахгүйг хожуу ч гэсэн ухаарсан хэрэг байв.

Э.Бат-Үүл
гэдэг бол тийм ч амархан хазаад идчихдэг боорцог биш. Э.Бат-Үүл намын нарийн бичгийн
дарга боллоо гээд  хэзээ ч Н.Алтанхуягийн
тушаалаар хөдлөх хүн биш. Фракцуудын цаад санаа нь Н.Алтанхуягийг өөрийг нь унагаж
авах л оролдлого байсан юм. Д.Эрдэнэбатыг Э.Бат-Үүлээр со­лих нь нийтэд бол ойлгогдох
зүйл ч гэлээ намын хувьд тийм таатай зүйл биш. Тэгээд ч Д.Эрдэнэ­батыг солих нь
Ардчил­сан намын эрх ашиг биш юм. Нөгөө талаас Н.Алтан­хуягийн ингэж бууж өгсөн
нь Ардчилсан хүчний холбоо, МҮДН фракцийн энэ удаагийн нэгдлээс ч хамаарсан гэмээр.
Хоёр гурван фракц хор найруулж нэгд­лээ ч дахиад  өөр нэгдлүүд, ашиг сонирхлууд ундарсаар байх нь
гарцаагүй.

Иймээс
ч энэ удаагийн тохи­рооноос буцсан нь Н.Алтанхуягийн хувьд зөв алхам юм. Цаашид
нам доторх фракцуудын сонирхол үргэлжлэх нь дамжиггүй. Уг нь Ардчилсан намын өмнөх
ялагд­лууд тэдний энэ эв нэгдэлгүй, намаа биш өөрсдийнхөө хувийн сонирхолд хөтлөгддөгөөс
шалт­гаалж байсан билээ.

МАХН
задарч МАН, МАХН бол­сон Ардчилсан намын хувьд улс төрийн таатай орчин бүрэлдэж
байна. Даанч фракцуудын хувийн сонирхол, лидерүүдийнх нь хувийн амбиц, хэзээ ч дийлдэшгүй
шунал хүслээс болж энэ нам сонгууль хүртэл эвдрэлцвэл мөрөөдөөд биелэх нь ховор
ялалт тэднээс холуур өнгөрөх болно. Тэдэнд энэ удаа намын эрх ашиг чухал боло­хоос
хувийн эрх ашиг нэгдүгээрт  тавих чухал асуудал
биш. Хэрэв энэ янзаараа генсекийн суудал зэр­гээр оролдоод сонгуультай золго­вол
ялагдана.

 МАН-ЫН ШАНАЛАЛ

МАН
бол тийм амархан  ялагд­чихдаг нам биш. Дотроо
хичнээн хагаралдлаа ч намдаа илүү их хайртай. Тиймээс ч тэд өнөөг хүртэл сайн муу
аргаар ялж ирсэн. Одоо арга нь улам нарийсч эв нэгдэл нь улам зузаан байж л тэд
дараагийн сонгуулийг давж гарна. 

МАН
шаналж байна. Өмнө нь тэд ганц дайсантай байсан. Одоо дээр нь МАХН нэмэгдлээ.  Сонгуу­лийн хууль тэдний том гарц байх болно.
Тиймээс ч өнөөг хүртэл хуулийг батлахгүй барьж ирлээ. МАН Сонгуулийн хуулийг нөгөө
намаа ялахад биш нөгөөдүүлийг ялахад зориулж хийхгүй бол боло­хоо байлаа. Ардчилсан
намын генсекээс илүү МАН-ын генсекийн хувийн зан чанар олон нийтийн анхаарлыг татаж
байна. Намын даргатайгаа ярилгүйгээр хувийн өшөө хорслоороо залуучуудыг жагсаасан
нь олон нийтэд таатай сэтгэгдэл авчирсангүй. Ямар ч байсан  МАН-ын хувьд 
урьд өмнөх шигээ зуун хувь итгэлтэй байдал нь үгүй болсон. Үүн дээр л АН
ухаалаг тоглож чадвал одоогоор хөзрийн тамга гарт нь байгаа.

Цагаан
сарын шинэдээр манай­хан жилийн засал хийл­гэнэ гээд гандан хийдээр нэг бужиг­налддагсан.
Мэнгэ голлосон, суудал өнцөгдсөн, жил нь орсон гээд л эсэн бусын засал хийлгэдэг
уламж­лалтай. Сар шинэдээр ирэх жилийнхээ явдал сууд­лын  заслыг 
хийлгэхээс өмнө бар жилийн төгс­гөл хоёр намын ерөнхий нарийн бич­гийн дарга
нарт нэлээд хал­тай болж байна. АН, МАН хоёрын ерөнхий нарийн бичгийн дарга нарын
мэнгэ нь голлож,  суудал нь өнцөгдсөн бололтой.
Саяхан МАН-ын генсек У.Хүрэлсүх намын дарга­тайгаа сөрөн байж өөрийн­хөө улс төрийг
хийж НАМЗХ-ны залуусыг жаг­сааж орхилоо. Тэгээд санаа нь амарсангүй Н.Энхбаярыг
МАХН-ын Онц их хурал хурал­­дуулах нь хэмээн намаасаа хөөе гэсэн саналыг  С.Батболдод хэлж мөн л уурыг нь барлаа. Байдал
цааш яаж эргэхийг хэн мэд­лээ. Намын ахмадууд нь лав түүнд сургаал үг хайрлаж зан
авираа татаж, сэтгэл хөдлө­лөө дарахыг зөвлөсөн гэсэн. Гэвч тэрээр ямар ч асуудалд
нухацтай хандахаасаа илүү сэтгэл хөдлөл сэлэм эргүүл­дэг зангаа олон удаа давтвал
байдал хаашаа ч эргэж ма­гад­гүй болоод байгаа талаар МАН-ынхан шивэр авир гэх болсон. 

Гэтэл
АН-ын генсек Д.Эр­дэнэ­бат намын ээлжит бус их 
хурлыг хуралдуулахаар  тэм­цэл явуулахаа
илэрхийлсэн залуусыг хүлээж авахгүй бай­сан Н.Алтанхуягийг эзгүй хойгуур нь тэдэнтэй
уулзан ойлголцолд хүрсэн. Мөн на­мын даргынхаа дагаар орсон Хамтар­сан засгаас гарах
тухай ч хэдэнтээ санаа оноо­гоо илэрхийлж байлаа. Төд удалгүй Ардчилсан намын дарга
Н.Алтанхуяг генсек Д.Эрдэнэ­батаа солих нь гэ­сэн мэдээлэл улс төрийн хү­рээнийхний  дунд чих дамжин нислээ. Өмнөх орой нь өөдөөс нь
харж инээж суу­гаад маргааш өглөө ҮЗХ-ны хурлыг Ардчилсан намын дарга Н.Алтан­хуяг
зарлав. Хэдийнээс төлөв­лөгдөж бай­сан энэ арга хэмжээ өнгөр­сөн лхагва гаригт фракцуудыг
тус тусдаа хуралдахад хүргэв. МоАХ фракцийн зүгээс ерөн­хий нарийн бичгийн даргыг
өөрчлөх гэж байгаа талаар мөн түүний оронд 
Э.Бат-Үүл гишүүнийг дэм­жих ёстой ту­хай сэм тохиролцсон гэнэ. Гэвч Бат-Үүл
гишүүн намын дүрмийн хувьд ч, Улс төрийн намуудын тухай хуулиар ч  ерөнхий нарийн бичгийн дар­гын ажлыг хийх боломжгүй.
Харин үүнийг дүрэмд өөрч­лөлт оруулснаар шийдэхээр болов.

Ингэж
одоогийн ерөнхий на­рийн бичгийн дарга Д.Эр­дэнэбатыг унагахаар тохи­ролцогсод шийд­жээ. 

Ямар
ч байсан АН, МАН-ын генсекүүдийн суудал бар жилд өнцөгдөж. Туулай жил тэднийг ивээнэ
биз.   

Харин
аз нь шовойсон Э.Бат-Үүл зангаргаараа бол Н.Алтан­хуягийн ерөнхий на­рийн бичгийн
дарга байна гэхээр инээдтэй л байгаа юм. Намын дарга байх ёстой хү­нийг яах гэж
энд аваачиж хүлж байгаа нь бас анхаарал татах хэрэг. Нөгөө талаас харвал  С.Баяр, М.Энхболдтой на­мын даргын төлөө өрсөл­дөөд
ялагдсан атлаа ерөнхий нарийн бичгийн даргынхаа суудлаас алгуурхан барьцаа ахиулж
дараагийн Их хур­лаар намын дарга болж бай­сан удаатай. Э.Бат-Үүлийг доош орж намын
ерөнхий нарийн бичгийн даргын аж­лыг сонирхлоо гэж бодлоо ч алсдаа Н.Алтанхуягийг
зай­луулж намын дарга болох алхам нь байж болох юм гэж л С.Баярын М.Энхболдыг унагасан
сургамжит явдлыг  бодож  тайвшрахаас.

Бас
нэг зүйл нь Ардчил­сан нам ерөнхий нарийн бичгийн даргаа солилоо гэхэд өөр сонголт
байхгүй мэт  хамгийн ахмадаасаа сонголт хийсэн
нь  ч хачирхалтай.      

Одоо
угаас Ардчилсан нам, МАН хоёр үзэл бодол үйл хэргээрээ нэг их хол зө­рөхөөргүй болсон.
Ялгаа нь зөвхөн нам дахь боловсон хүчний насны л зөрүү. Нэг ёсондоо Д.Эрдэнэбатыг
Э.Бат-Үүлээр солино гэдэг нь өнөөдрийн өнцгөөс харахад  Ардчилсан намыг улам ух­ралт хийгээд байгааг нотлоод
байна. 

Намын
ерөнхий нарийн бичгийн даргын суудлыг гол 
хэлэлцэх асуудлаа болгосон АН-ын ҮЗХ-ны хурал МАХН-ын Онц их хурал болж буй
үетэй давхцаж байгаа нь Н.Алтанхуягт санал болгосон   МАН-ын удирдлагын зөвлө­гөө гэж хэлэх хүн олон
байна. Учир нь МАХН хэмээх  шүд­ний өвчиндөө
МАН зовиур­лан нойргүй хонох болоод  нэлээдгүй
хугацаа  өнгөрлөө. Өдрөөс өдөрт өсөн нэмэгдэж
Онц их хурлаа хийж буй МАХН-ын хурлыг саар­маг­жуу­лахын тулд намынхаа ҮЗХ-ны хурлыг
саармаг­жуу­лахыг ийнхүү Н.Алтанхуягт санал болгосон нь энэ. 

Энэ
мэтээр  АН,  МАН хоёр үй зайгүй нөхөрлөж болоод байгаа хэрнээ
нам дотроо бол шуудайд хийсэн үхрийн эвэр шиг байдаг нь хачин.

Гэвч өөр өөр үзэл баримт­лалтай намууд нөхөрлөж найзалж байна. Найзан дун­даа тохиролцож байна. Ха­рин дотроо толхилцож, хага­ралдаж байна. Үр дүнгий нь  ирэх сонгууль харуулна.

Хэдэн жилийн өмнө юмсан. Редакцийн их ажлын
заваар “Өд­рийн сонин”-ы Ерөнхий эрхлэгч, Соёлын гавьяат зүтгэлтэн  Ж.Мяг­марсүрэнгийн өрөөгөөр орж цай уун дэмий
юм ярин сууж байтал хаалга тас саван Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, яруу найрагч З.Түмэн­жаргал
орж ирэв. Тэрбээр манай Угтаалын унаган хүүхэд бөгөөд бид багадаа нэг дор өссөн
улс билээ. Түмээ гавьяат энэ удаа нэлээд бухим­дуу ууртай явж байв.  Энэ нь манай сонинд нийтэл­сэн нэг материа­лаас
үүдсэн байжээ. Бид түүнийг “Түмээ ах” гэж авгай­лах. Түмээ ах уурла­хаараа  тас ширвэн шилбэлздэг, бас яагаад ч юм манай сонины  Ерөнхий эрхлэг­чид гомор­хон айл­гадаг зантай
билээ. Харин сайхан зантай үедээ марзан мар­зан хууч ярин элэг хөшөөчихөө алдана.
“Хэн гуай намайг бага байхад тэгж хэлдэг байсан юм. Тэр үед нь би шоолоод л байдагсан.
Одоо бодож байхад тэгж хэлсэн үг байж” гэж ирээд л алхам тутамдаа нээлт хийн монгол  үгийг тал талаас нь тайлан өдөр бүр оролдож  байдаг зантай. 

Энэ удаа тэрбээр ууртай шил­бэлз­сээр орж
ирлээ хэмээн дээр дурд­сан. “Чи ганц удаа ч болтугай  манай даргыг муу хэлэлгүй өнгөрч чадсангүй юу.
Хаа хамаагүй бо­лоод өнгөрсөн “Болор цом”-ын тэмцээн Энхбаяр даргад ямар хамаа байна
аа” хэмээн  Ерөнхий эрхлэгчид хандан мэн­дийн
хариу­гүй үглэж эхэлсэн юм.  Энэ цаг дор манай
Түмээ ах Ерөн­хийлөгч асан Н.Энхбаярын зөвлө­хөөр ажиллаж байлаа. Болор цом дөнгөж
болоод өнгөрсөн байсан. Уг тэмцээнд Ж.Мөнхбат 
гэдэг залуу гэнэт гарч ирэн түрүүлж шуугиан тарьж бай­сан цаг аа, тэр үед.
Тэр залуу МАСЗХ-ны гишүүн бөгөөд Ерөн­хий­лөгчид ид хүчээ өгөн зүт­гэж,  нөгөөдөх нь ч мөнгө төгрөг, эрх мэдлээрээ “Болор
цом” наадамд түрүүлүүлж шоу хийн гайхуулж байсан үе л дээ. Бас дээр нь Ерөнхийлөгч
Н.Энхбаяр өөрөө очин шагналыг нь гардуулж өгч байсан. Үүнийг л манай сонин  “Энхбаярын оролцохгүй юм гэж байхгүй боллоо. Одоо
байчихаад “Болор цом”-д хүртэл оролцож  өөрийн­хөө
хүнийг мөнгө өнгөөр түрүүлүүлж байна” хэмээн шүүм­жилж бичсэн юм. Хүн толгойтой
болгон нь Энхбаяр даргаа хэмээн мөлхөөд гүйсэн, түүнийг шүүмжлэн хэлэлцсэн болгон
нь эргүү тэнэг мэт үзэгдэн нийгмийн дайснаар тодордог хүнд үе байсан. Түүний хаанчлал
ид бүрэн хүчин чадлаа­раа ажиллаж, хаант засаг тогтоход ойрхон болж цорын ганц хаанаа­раа
Энхбаярыг сонгоход ойрхон очсон цаг байлаа. Энэ хүнд цаг үед  энэ том дарагуйлагчийн өөдөөс  үнэн үг хэлж шүүмжилж чаддаг ганц сонин нь манай
“Өдрийн сонин” байсныг одоо эргэн дурсахад сай­хан байдаг юм.

Ерөнхий эрхлэгч Ж.Мягмарсү­рэн “Танай даргыг
шүүмж­­лэхгүй байж бололгүй яахав. Танай Энх­баяр чинь энэ ард түм­нийг тэнэг гэж
боддогоо болих хэрэгтэй шүү дээ. Сая “Болор цом”-оор юу болсныг хүн бүр л мэдэж
байгаа. Харин айгаад ч юм уу долигоноод л хэлэхгүй байгаа боло­хоос. Бас дээр нь
нэмж хэ­лэхэд одоо улыг нь долоочихоо алдаад гүйлдэж бай­гаа энэ дол­дойнууд чинь
цагаа болохоор хаяад гүйнэ дээ. Хаяад гүйхээр барахгүй бүүр тал талаас нь боор­лож
барьж иднэ гээч. Ашиг­гүй болохоор нь буюу албан ту­шаа­­лаас нь буусан хойно хэн
ч түүнийг тоож харахгүй. Бүүр доли­гонож байснаа нуугаад, тэгж байс­ныг нь хүн мэдчих
вий гэсэн дээ тасдаж иднэ гээч. Тэр үед л танай даргыг өмөөрий дөө. Тэгээд ч нийгэм
тэр аяараа үзэж чадахаа болих цагт бид л түүнийг өмөөрч дуугараад ад үзэгдэх байх
даа” хэмээн тоглоом болгоод өнгөрөөж байсан юм. Түмээ ах ч тэгэс ингэс­хийгээд тайвшран
гаргах гэж бай­гаа но­мынхоо тухай хүүрнэн 
хууч дэлгэж байсансан.

Энэ үйл явдлыг эргэн санаг­дуулах үйл явдлууд
“гурав дахь” Ерөнхийлөгч асан Н.Энх­баярыг албанаасаа буус­наас хойш олон­таа тохиол­дож
байгаа нь сонин. Тэр үед яригдаж байсан ярианууд яг л бодитоор биелэгдэж эхлэх нь
тэр. Энхбая­рыг алба даягтай бай­хад нь яаж уралдан долигонож байлаа, одоо яг түү­нийхээ
эсрэг хэн нь түүнийг илүү сайн муу хэлж чадах вэ гэсэн уралдаан зарласан мэт шороо
самардан цацаж байна. Түүний эсрэг. Нэгэн цагийн шүтээн явсан түүнд энэ бүхнийг
тэсвэрлэн давж гарах нь ямар хэцүү байдаг бол. Хүнийг ингэж элдэв дээдээр элэг­лэн
гутаах кампанит ажил зохион байгуулах нь арга үгүй л коммунист угшилтай хүмүүсийн
зан гэж манай үеийн нэрт нийтлэлч Баабар хэл­сэн нь үнэхээр аж. Ерөнхий сайд Сү.Батболд
түүнээс салдаггүй анд нөхдүүд явсан. Нөгөө манай сонин дээр гарч, Түмээ ахын өмөөрч
бидэн дээр давхиж ирэхэд хүргэж байсан Ж.Мөнхбат нь хүнээс дут­чих­вий гэсэн шиг
сонин­оор хуучин даргаа гутаан дээрэлх­сэн. Хаяж л орхих­гүй, залуу хүнд ийм юмыг
нүдээ аниад өнгөрөө­чихдөг юм гэж хэлж өгсөн хүн байхгүй байгаа л даа. Гэхдээ үүнийг
заавал хүнээр хэлүү­лэх юу байхав. Өөрөө л мэдэх хэрэгтэй.

Түүнийг тахин шүтэж явсан бүхий л нөхдүүд нь одоо нэг нэг­нээсээ
өрсөн түүнийг гутааж байна. Энэ нь эргээд нийгэмд, монгол­чуудын ёс суртахуунд асар
муу нөлөө үзүүлж байна. Монгол хүн гэдэг ямаршуухан зан сурта­хуун­тай байх ёстой
вэ гэдгийг нийгмийн элит хэсгийнхний гаргаж байгаа зан авир тогтоож өгдөг. Тэгвэл
нийгмийн нэр цуутай гэсэн болгон нь ийм адгийн урвагч сурта­хууныг сурталчлаад байхад
нийгэм юу гэж ойлгох вэ. Урвалт бол байж боло­хоор барах­гүй зан суртахууны зайлшгүй
байх ёстой үзэгдэл гэж ойлгодог юм байгаа биз дээ. Ний­гэм дэх Н.Энх­баярыг намнах
их авыг харж суу­хад манай эрхлэг­чийн “Цаг нь болохоор бид л ний­гэмд өмөөрч дуугарах
байх даа” гэж хэлж бай­сан үг санаанд орох юм. Ингээд нэг өдөр түүнээс “Энэ Ерөнхийлөгч
асан Н.Энхбаярыг өмөөрөх цаг нь ирж байгаа бус уу. Муу ч сайн ч Монгол төрийн тэргүүн  байсан хүн. Одоо бүүр байчихаад хувийнхаа мэдлийн
хэвлэл дээр юу бичихийг нь зааж зааварлан, түү­нийг нь хөндлөнгийн хүмүүс их л бах­тайгаар
өөгшүүлж байна. Бид ард­чилалтай оронд байна уу үгүй юу” хэмээн асууж билээ. Тэгэхэд
Ерөн­хий эрхлэгч Ж.Мягмарсүрэн надад “Адилхан хэвлэлийн сал­барт ажил­ла­даг хүний
хувьд, дээр нь Засгийн газар УИХ-ын эсрэг хатуу шүүмж­лэл өрнүүлж байгаа­гийнх нь
хувьд өмөөрөх цаг болж байна. Харин ганц юм л санаа зовоогоод байх юм. Иргэншиж
өгөхгүй нь, жирийн сайхан иргэн болоод үнэн үгийг нь улаан нүүр дээр нь хэлээд явж
байхгүй нь хэцүү юм. Өөрийгөө хэд дэх ч гэнэ үү Ерөнхийлөгч гэж зарлаад л үзээд
байх нь төвөгтэй байна. Бид энэ төр засгийг шүүм­жилж байгаа дээр нь нэг фронт болон
зогсох хэрэгтэй. Харин Ерөнхийлөгчийг шүүмжлээд бай­гаа нь зөвхөн ялагдсан хон­зонгоо
муу хэлж байж л тайлж байгаа явуургүй арга гэдгийг нь өдий олон жил хэвлэл мэдээллийн
салбарт ажил­лаж байгаа хүнийхээ хувьд  ялгах­тайгаа
байна” хэмээн хэлсэн юм.

Шидийг олоод нисэхийг шахав… Шог зургийг С.ЦОГТБАЯР

-Н.ЭНХБАЯРААС ЖИЖИГХЭН МАН-

Иргэн Н.Энхбаярыг  мө­рөөрөө лааз өшиглөөд явж байхад нь өдөөд бай­на шүү дээ, МАН-ынхаан. Н.Энхбаяр хороо най­руулж, ховоо хутгаад явж л байг. МАХН-тайгаа үл­дэнэ гээд манаргана уу, маниасаа гуйгаад явна уу тоохгүй л хаячих ёстой байсан юм. МАН-ынхан айж байгаагаа мэдэгдээд, бүгдээрээ нийлээд гар хөлийн үсэг зураад тоох тусам чинь том болоод байна ш дээ, цаадах чинь.

Тийм л агуу түүхтэй намын том дарга нар юм бол ганц муу иргэнээсээ айж сандарч, гарын үсэг­тэй бичиг шидээд бай­гаа нь хэнд ч инээдтэй  бай­гаа юм. Тэгэхээр нөгөө Н.Энхбаяр нь “Унтаж бай­гаа барыг сэрээлээ шүү” гэх маягийн үг хэлээд улам том болоод байх юм. Нэг ёсондоо шууд хадан­даа авирч байна. Н.Энх­баяр “Албан тушаал со­нир­хохгүй. Бүгдийг хийж үзсэн”  гээд байсан.  Хүсч байгаа ч аргаа барсан хүний л үг. Гэтэл МАН-ынхан дөгөөгөөд л. Ингэж дөгөөснөөрөө шинэ од хүртэл төрүүлж, Ц.Шинэ­баярт хайртай олон хүн бий болголоо. Одоо яая гэхэв. Ц.Шинэбаяр гэдэг нөхөр Н.Энхбаярыг харж жижигрээд байгаа МАН-аар ёстой даажигнаж бай­­на. Түүний ч зөв. МАН гэдэг намд орохгүй, ороо­гүй гээд байхад нь “Ма­най намаас зайл” гэдэг нь ч бас арга ядсан арчаагүй арга л даа. Хүн өөрийнх нь гэрт  тоож хөл тавихгүй гээд байхад  “Манайхаас зайл” гэх нь угтаа тэнэг үйлдэл. МАН-даа ороо­гүй өөр гишүүдийг ч,  МАН-ыг шүүмжилсэн УИХ-ын гишүүдээ ч “алах” гэхээрээ яадаг юм. Энэ янзаараа сонгуулиар МАН-ын эсрэг санал өг­вөл ард түмнээ дэлбэлж мэдэх нь.

Уг нь бол Н.Энхбая­рыг тоохгүй байх улс тө­рийн бүх нөхцөл бүрэлд­сэн байсан. Н.Энхбаяр харин улс төрөөр өөрөө оролдоод байсан юм. Гэтэл тоосноосоо болоод “Улс төрөөр оролдохгүй гэхээр улс төр надаар оролдоод байна” гэж хэ­лэх хүртэл нь  боломж  өгч бөөн далим цаад нөхөр­төө олголоо. Мөн түүнд хаягласан захидалд га­рын үсэг зурсан зарим нөхөд хүнийхээ хувьд тун муухай юм их хийж байна. Цагтаа хаал­ганых нь хатавчинд сууж, дохио зангаагаар нь хө­дөлж явсан  нь холгүй хаа газар дагаж явсан нөх­дүүд нь одоо хуншгүй зан гаргаж байна л даа. Ичих ч үгүй гарын үсгээ па­лийлгасан байгаа юм. Цаад нөхөр нь дургүй хүрмээр дарлаж хаан шиг байсан үе байсан л байх.

Өөрөө ч улс төрд хө­төлж оруулж ирсэн нөх­рөө мартдаг муу зантай. Тэглээ гээд тэрний зин­даанд л байна гэдгээ Ё.Отгонбаяр, Д.Идэвхтэн, М.Энхболд нарын нөх­дүүд харууллаа. Дайраад давшлаад, хүний олон хүнээ барьж идэх гээд байгаа болохоор ба­риулж идүүлэх гэж бай­гаагаасаа барьж идэх гэж байгаа нь зэвүүн хараг­даад байна.

Н.Энхбаярт дургүй
хүн олон. Цагтаа зөндөө муу­хай юм хийсэн. Түүнд тоож захиа бичээгүй бол өөрийнхөө хийсэн нүг­лийг өрөөлд
наагаад то­морч суухгүй байлаа.
Асуу­гаад байгаа авлига хээл хахууль, ажилгүйдэл,
ядуурал зэрэг нь жил ха­га­сын өмнө  улс төрөөс хөөгдсөн
түүнд бас хамаатай.

Бүр хамаатайгаас илүү хамаа­тай. Энэ бүхний суурийг тавьсан, бий болголцсон хүний нэг яалт ч үгүй Н.Энхбаяр. “Ард түмэндээ өрөө төлөх үү, үгүй юу” гэж асуусан байна лээ, хариу захиандаа. Аль өрөө асуугаад байгаа юм, хэн мэдэхэв. Уг нь өөртөө ч гэсэн энэ асуултыг тавих ёстой. Төлөх ёстой бол олон өр бий.  Төлөлцөх хүн нь бас  Н.Энхбаяр. Монгол Улс Н.Энх­баярын үед хангалуун сайхан цатгалан байж байгаад өнөөдөр гэнэт ийм болсон биш. Түүнээс хойших жил хагасыг бусдад тохлоо гэхэд өмнөх олон жилийн гай барц­дыг үүрч, төлөлцөх ёстой нэгэн. Авлига хээл хахууль ч гэсэн хэний үед ид хүчээ авч байсныг Н.Энх­баяр мэдэж л байгаа.  Харин МАН-ынхан ганц Н.Энхбаярт дэндүү анхаарал хандуулж, бүг­дээр бүг­дээрээ нийлж захиа бичээд байгаа­гаараа түүнд хайртай болох хүмүү­сийн тоог нэмээд байна. Хамтдаа асуудлаа шийдье хэмээн гуйгаад байгаа дээр нь одоо л амыг нь асуугаад буулгаж авдаг цаг биш үү.

Ядарч яваа хүнийг өрөвдөх сэтгэл монголчуудад бий. Бүгдээ­рээ дайраад аархаад байхаар чинь ард түмэн, хэвлэл мэдээлэл аяндаа түүнийг өрөвдөөд талд нь зогсоод байна. Тэгэхээр ганц хү­нээс айгаад байгаа МАН Н.Энхбая­раас жижигхэн болж таарч байна.  

МАН гэдэг бүхэл бүтэн намын дайсан нь ганц Н.Энхбаяр юм бол тэр том л юм байна. Том болж дээшээ өгсөх шатыг нь өөрсдөө тавьчихаад дараа нь орой дээр чинь гараад суувал олон юм ярих хэрэггүй.

МАХН-тайгаа үлдэнэ гээд бай­гаа олон зуун мянган гишүүнээ бүгдийг нь Н.Энхбаярын дохиогоор хөдөлдөг гэж зүхээд доромжлоод байхаар наашаа гэхээсээ илүү цаашаа явах нь олон болжээ. 1990 онд Сүхбаатарын талбай дээр Ц.Элбэгдорж “Өөрөө сайхан амь­дарч чаддаггүй, өрөөлийг сайхан амьдруулдаггүй хүнийг коммунист гэдэг юм” гэж хэлж байсан санаг­дана. МАН яг л тийм коммунист үнэр нэвт ханхлуулаад байна. Өөрсдөө өрх тусгаарласан бол өрөөл ард түмнээ дорд үзээд байх ямар хэрэг байнаа. 

Хувь хүнийхээ
хувьд Н.Энхбаяр том, жижиг ямар ч байж болно. Харин түүнийг том болтол нь жижиг­рээд байгаа нам л илүү өрөвдмөөр дүр төрхтэй
харагдаж байна. Хэн  дуртай нь, бүр НАМЗХ-ны хориод­хон настай жаалууд
хүртэл “Н.Энх­баяр хэн бэ”
гэж дураараа орилдог болж. Тэгэх тусам түүний
уур хүрч шидийг олж байна.
Тоовол тоосон шиг тоогоод, тоохгүй
бол хаяж орхихгүй бол цаадахыгаа
ямар мэдэхгүй биш дээ, МАН-ынхаан.