DNN

Энэ сарын 27-нд өдрийн 16 цагийн үед Төв аймгийн Жаргалант суманд
хүн амины хэрэг гарсан билээ.

Жаргалант сумын иргэд “Сэлэнгэд айлын мал маллаж байсан нэг залуу
эзнийхээ машин, бууг хулгайлаад зугтаж явсан юм биш үү. Тэгээд Загдалд ирээд бас
нэг малчин залуутай архи ууж байгаад биенээ хутгалж, буудалцсан юм дуулдсан. Сэлэнгээс
зугтаж явсан тэр залуу хэрэгт холбогдоод шалгагдаж байхдаа оргоод манай суманд ирсэн
гэж сонссон” хэмээцгээж байлаа. Сумын төвд дэлгүүр, хоршоо, банкаар үйлчлүүлж байсан
хүмүүс “Өчигдөр манай суманд хүн амины хэрэг гарсан гэнэ. Сэлэнгэд айлын мал малладаг
байсан залуу энд ирээд айлын туслах малчныг долоо хутгалаад алчихаж”, “Цагдаа нар
хүн алсан залууг баривчлахаар очиход өөдөөс нь буудсан гэсэн”, “Хутгалуулсан залуу
эмнэлэгт ирээд сэхэл авахгүй байсаар нас барсан юм биш үү”, “Сэлэнгээс ирсэн залуу
нь нас барсан юм уу, нөгөөх нь амиа алдсан юм уу, бүү мэд. Ямар ч л байсан хүн нас
барсан гэнэ лээ” хэмээн ойр зуураа ярьцгаах аж. Жаргалантынхан эл хэргийн талаар
28-ны өглөө л сонсчээ.

Сумын цагдаагийн хэсэгт очиход хаалгыг нь том хар цоожоор цоожилчихож.
Үүд хавиар нь хөлхөх хүмүүс “Цагдаа нар Загдал руу явсан байх. Тэнд хэрэг гарсан
гэсэн” хэмээв.

Тэндээс Загдал баг руу хөдөллөө. Хэрэг Загдал багаас баруун хойш
нэлээд зайтай байх Бүрэгтий гэх газарт болсон юм байна. Хэрэг гардаг өдөр буюу
27-ны өглөө найман цаг өнгөрч байхад хөх өнгийн портертой нэгэн залуу Загдал багийн
урдуур хойгуур өнгөрч, баахан холхисон талаар нутгийнхан ярьж байлаа. Тухайн үед
тэндхийнхэн нэг их анзаарахгүй “Ямар айлын хүргэн юм бол. Хэнийд ирсэн юм бол” хэмээцгээгээд
өнгөрч. Тэгтэл өнөөх залуу баг дундуур машинтайгаа давхиж, нутгийн залуусыг өдөж,
хор­гоож өөрийгөө шийдсэн нөхөр, юунаас ч айдаггүй, хэнийг ч болов цохиод унагачихдаг
шилийн сайн эр мэтээр ярьж байжээ.

Түүнийг харсан хүмүүс намхан нуруутай, бор ца­райтай, саравчтай малгайтай
явсныг хэлж “Халаасандаа гараа хийчихсэн, их л таа­халзсан алхаатай залуу байсан.
Архи үнэртүүлчихсэн. Гэхдээ яадгаа алдталаа уугаагүй харагдсан” хэмээлээ.

Тэр залуу мотоцикльтой малчидтай уулзан “Сэлэнгэ явах гэсэн юм. Таван
литр түлшээр дугуй солихгүй биз. Арын давхар дугуйнуудаараа солино шүү” хэмээн явсан
гэнэ. Тэгтэл өдөр 14.00 цагийн алдад тэрээр багийн хойд хөндийд машин дээрээ мотоцикль
ачиж байж. Хажууд нь бордуу хүрэмтэй, гэзэгтэй залуу зогсч харагдсан гэнэ. Түүнээс
хойш хөх портертой залуу дахиж харагдаагүй гэлээ.

 

 

 

Харин Бүрэгтийнхэн болсон хэрэг явдлын талаар ийн ярилаа.

Сэлэнгэд айлын мал малладаг А.Амартүвшин гэх залуу эзнийхээ ачааны
машин, “ТОЗ-8” маркийн калибр бууг хулгайлаад зугтжээ. Тэрээр хулгайн хэргээр өмнө
нь хэд хэдэн удаа ял эдэлж байсан бөгөөд ийм хэргээр эрэн сурвалжлагдаж байсан нэгэн
юм байна. Түүнийг Чингэлтэй дүүрэгт айлын зуслангийн байшинг ухсан гэх хэрэгт сэжиглэн
шалгаж байсан ч оргож Сэлэнгэд очсон аж. Тэнд нутгийнхны итгэлийг олж аваад машин,
бууг нь хулгайлсан юм байна.

А.Амартүвшин нэгэн залуутай хамт явж байжээ. Тэд хулгайн машинаараа
Сүмбэрт очоод Бор гэх залуутай тааралдсан гэнэ. Бор бол Жаргалантын уяач Батаагийн
адуучин бөгөөд Бүрэгтийд эхнэр, хүүхдүүдийнхээ хамт амьдардаг нэгэн байсан тухай
Загдал багийнхан ярилаа.

А.Амартүвшинтэй цуг явсан залуу Борын танил байсан учир залуус шар
айраг ууцгааж, нэлээд наргижээ. Бор тэр өдөр Улаанбаатар хотоос харьж явсан бөгөөд
залуус түүнийг гэрт нь хүргэж өгөх далимаар архи нэмж уухаар Бүрэгтийд очсон юм
байна. Залуус нэлээд согтоцгоож, А.Амартүвшин дагуулж явсан залуутайгаа муудалцаж,
түүн рүү хутга барин дайрч гар руу нь гурван удаа хутгалжээ. Танилаа цусанд хутгалдаад
хэвтэж байхыг харсан Бор А.Амартүвшинтэй гар зө­рүүлж ноцолдсон байна. А.Амартүвшин
машинаа асаагаад зугтжээ. Тэгтэл Бор том буу гаргаж ирээд мотоцикльтойгоо араасаа
нь нэхсэн гэнэ. Өнөөх буугаараа  хэдэнтээ
буудаж орхитол машин гэнэт зогсчихож. Энэ дүр зургийг харвал хэнд ч айдас хүрэхээр
байсныг үйл явдлыг харсан гэрч ярьжээ. Бор А.Амартүвшингийн аминд хүрчихлээ хэмээн
айж, цочролд ороод мотоциклио унаад алга болсон гэнэ. Харин айж балмагдсан А.Амартүвшин
машиныхаа суудлын ард байсан калибраа аваад уул руу гүйжээ.

Гартаа хутгалуулсан залуу цус алдаж нас барсан бол Бор одоо болтол
олдоогүй байгаа гэнэ. Өчигдөр Жаргалантын хэсгийн төлөөлөгчөөс түүний талаар асуухад
“Олдсон эсэхийг нь мэдээгүй байна. Зүүнхараагийн мөрдөн байцаагчаас энэ талаар мэдээлэл
ирүүлээгүй байна” гэсэн хариулт өгсөн юм.

Борын барьж явсан буу нь уяач Батаагийнх байсан гэнэ. Портер машины
радиаторыг задартал нь буудсанаас үзэхэд нэлээд хүчтэй галт зэвсэг байсан бололтой.

А.Амартүвшин буугаа барьж гүйсээр нэгэн малчныд орсон байна. Тэрээр
“Би гэмт хэрэгтэн. Шоронд орж байсан. Дахиж шоронд орохоосоо айхгүй байна. Харин  Бороос айж байна. Тэр том буу бариад намайг хөөж
байгаа” гэж ярьж байжээ. Түүний хоёр гар нь нэлдээ цусанд будагдсан байсан гэнэ.
А.Амартүвшин тэр айлаас гараад уул даваад зугтжээ. Энэ бүхнийг харсан гэрчүүд Загдал
сумын Засаг дарга руу утсаар мэдээ дуулгаж, цагдаагийн тусламж дуудсан юм байна.

Хэрэг хормын төдийд болоод өнгөрчээ. Малаа хариулж явсан малчид энэ
хэргийг харсан байна. Буун дуу ажин түжин байсан хангай дэлхийг сэрээх мэт хэнгэрэг
хагалам чанга дуугарсан гэнэ. Хэргийг харсан нэгэн залуу “Тэнд аймаар юм болж байна.
Тусламж дуудахгүй бол болохгүй нь. Яг л “Counter strike” тоглоом дээр алан хядагч
руу шагайж байгаад буудаад, буудалцдаг шиг буу барьцгаагаад гүйлдэж буудалцаад байна.
Буудуу­лахаасаа өмнө эндээс холдъё” гэчихсэн сандарчихсан гүйж явсан гэнэ.

Тэндхийнхэн “Бор өөрийгөө хүний аминд хүрчихсэн гэж бодоод энд тэнд
очоод амиа хорлочихсон биш байгаа даа. Эсвэл хаа нэгтээ бүгж байж болох юм” хэмээцгээж
байлаа.

А.Амартүвшин цагдаа­гийнханд бууж өгсөн бөгөөд түүнийг хэрэг гардаг
өдрийн орой нь барьж саатуулсан юм байна.

Нутгийн зарим залуус “Байлдаан тулалдаантай кинон дээр гардаг шиг
л юм Бүрэгтийд болсон гэсэн. Малаа хариулж, уулан дээр суусан хүмүүс харсан байна
лээ. Буудалцаад, хөөцөлдөөд, машин тэрэг болоод айхавтар юм болсон. Хэрвээ зогсоох
гэж очсон бол өөрсдөө буудуулах байсан биз. Ухаанаа алдталаа архидсан юм шиг байна.
Эрүүл хүнээс тийм үйлдэл гарах уу” гэж ярьцгааж, “Бүх юм архинаас болж байгаа юм”
хэмээж байлаа.

Бор уяач Батаагийнд хоёр жилийн өмнөөс адуучнаар ажиллах болсон бөгөөд
ойр тойрныхон нь түүнийг “Ажилсаг, амьдралын төлөө явдаг сайн залуу. Түүнийг олоод
хүний аминд хүрээгүй гэдгийг нь дуулгачихвал нэг ч гэсэн айл элэг бүлэн үлдэх юм
даа. Хэдэн нялх хүүхдүүд нь өнчирвөл яана” хэмээн харамсч байлаа. 

Д.САРУУЛ

Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

АН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ц.Оюундарьтай
ярилцлаа.
 
-Эрх баригч хүчин сүүлийн үед хамгийн
их асуудалтай байна. Улс орны дутуу, хатуу бүхнийг үүрэхийн зэрэгцээ гишүүнээ хөөх,
сайдаа огцруулах, Засгийн газраа хэрхэх вэ гэх мэтээр. Энэ бүхэнд АН ямар байр суурьтай
байгаа бол?

-Улс орны эдийн засаг сайнгүй байгаа. Дэлхийн эдийн засгийн
хямрал болж, урд хөрш худалдан авалтаа багасгасан байна. Дээрээс нь тавьсан өрийн
тухай гээд олон асуудал бий. Эндээс дүгнэхэд эдийн засгийнхаа эрх ашгийг бодвол
Засгийн газар тогтвортой байх нь хамгийн чухал. Сүүлийн 24 жилийг аваад үзэхэд дөрвөн
жилийн хугацаанд тогтвортой ажилласан Засгийн газар байдаггүй. МАН-ын үед ч тэр
манай үед ч тэр. Засгийн газар тогтворгүй байдалд яагаад ордог вэ гэвэл эдийн засаг
тогтворгүй болохоор хүмүүс буруутанг хайж эхэлдэг юм байна. Буруутан нь удирдаж
буй хүмүүс болж таарна. Учир нь хүмүүс бүх зүйлийг хурдан хийхийг  шаардаж, хүлээлт үүсгэдэг. Харин эдийн засгийн
өөрчлөлт удаан хугацаанд явагдаж мөн хэмжээний стратеги, төлөвлөлт, түүнд хүрэх
амаргүй даваагаар хэмжигддэг. Тэгэхээр энэ утгаараа дөрвөн жил байтугай урт хугацааны
тогтвортой байдал шаардлагатай. Дээр нь удирдаж байгаа хүмүүсийнх нь үзэл бодол,
ааш авир, харилцаа гээд бүхэн нь тогтвортой байх ёстой. Гэтэл эдийн засгийн үндсэн
асуудлыг хариуцаж байгаа хүмүүс нь бодлого нь, ааш авир нь тогтворгүй байгаа хэрнээ
гаднаа тогтвортой мэтээр харагдуулж байгаа нь үл итгэлийг төрүүлээд байгаа юм. Тэгэхээр
эдийн засгийн асуудлыг тогтвортой авч явах бодлоготон хэрэгтэй байна. Үүнийг дотроо
ч тэр, гаднаас ч ярьж байна. Эдийн засгийн хүндрэлийг эмчлэхгүй, заслаа хийхгүй
бол хувь хүнтэй нь ярихаас аргагүй.

-Баасан гаригт АН-ын Хяналтын хороо хуралдаж
шийдвэрээ гаргасан байна. хяналтын хорооныхоо саналтай та нэгдэж байгаа юу. Намын
удирдлагууд тань асуудалд яаж хандаж байгаа юм бол?

-Эсрэг санал өгсөн гишүүдийн цаад санаа нь миний саяын ярьсантай
утга нэг. Эдийн засагт санаа зовсон хүмүүс л байгаа. Ерөнхий сайд ганцаараа зүтгэж
бүх зүйлд оролцоод яваад байна. Гэхдээ гол тулгуур болж байгаа хүмүүсээ, баганаа
сайжруулахгүйгээр энэ том ачааг дийлэхгүй. Тиймээс хүчээ сэлбэе гэж асуудлыг эрүүл
саруулаар харж байгаа хүмүүс яриад байгаа юм. Ерөнхийлөгч ч сая ярилцлагадаа хэллээ.
Хамгийн гол нь хүчээ тэнцүүлж явна гэдэг дээр санал нэгдэх ёстой. Харин баасан гаригт
хуралдсан Гүйцэтгэх зөвлөл, хяналтын хорооны хурал ойлгомжтой. Гүйцэтгэх зөвлөл
Хууль зүйн сайдын асуудлыг авч хэлэлцээд хамгаалж үлдэх ёстой гэсэн байр суурьт
нэгдсэн. Хяналтын хороо Р.Бурмаа гишүүний асуудлыг мөн хэлэлцлээ. Хяналтын хороо
нь намын Их хурлаар байгуулагддаг намын дарга хийгээд хэрэг эрхлэх газарт хамааралгүй
бие даасан байгууллага. Энэ хороо өргөдлийн дагуу асуудлыг хэлэлцдэг журамтай. Санал
хураалт явагдсанаас хойш орон нутгийнхан асар их эмзэгээр хүлээж авсан байна. Ингээд
1996 оны алдаа давтагдах вий гэсэн эмзэглэлээр 13 аймгаас “Р.Бурмаа гишүүнд хариуцлага
тооцох ёстой” гэсэн өргөдөл ирсэн. Хэлэлцээд намаас хасах ёстой гэж үзсэн нь Р.Бурмаа
хувиараа бус намд өгсөн саналаар УИХ-д орж ирснийх. Дүрмээр намын шийдвэрийг зөрчин
сонгож байгуулсан Засгийн газрыг огцруулахад дэмжлэг болбол намаас хасна гэсэн заалттай.
Гэхдээ гишүүнийг хасах асуудлыг тийм хурдан гаргаж болохгүй. Хяналтын хорооны шийдвэрийг
ҮЗХ-гоор хэлэлцүүлж дэмжвэл тухайн хүнийг гишүүнчлэлээс хасна гэдэг. Тэгэхээр Р.Бурмаа
гишүүнд үнэхээр хариуцлага тооцох ёстой гэж үзэж байвал ҮЗХ хуралдана.

-Асуудал эрчээ авчихлаа. ҮЗХ хэзээ хуралдаж
энэ бүхэндээ хэзээ цэг тавих юм бол?

-Саяын хэлдгээр асуудлыг шийдье гэсэн чин хүсэлтэй хүмүүс
байвал ҮЗХ-ны гишүүдийн гуравны нэгээс доошгүй нь гарын үсэг зурж хурлаа хуралдуулъя
гэсэн зарыг тавих ёстой. Мөн намын дарга тийм хүсэлтэй байвал хурлыг зарлаж болно.
Ингэж ҮЗХ хуралдаад олонхи нь дэмжвэл намаас хасна гэсэн үг.

-Эсрэг санал өгсөн гурван гишүүн ард
нь бий. Тэд тойргоос сонгогдсон ч АН-ын нэрээр УИХ-д сууж байгаа шүү дээ?

-Улс төрийн намуудын дотоод асуудлыг зохицуулах хууль нь
2005 онд гарсан. Хуулийг баталж байх үед манай улс мажоритар системээр сонгуулиа
явуулдаг байсан. Гэтэл 2012 оны сонгуулиар холимог систем үйлчлэх болсон. Холимог
тогтолцоогоор явж байгаа энэ тохиолдолд намын харьяаллыг яах вэ гэдэг зохицуулалт
байхгүй. Тойрогт нэр дэвшигчид хэдийгээр намын нэрээр явж байгаа ч тухайн хүнд нь
итгэж саналаа өгдөг. Тэгэхээр тухайн тойргийн иргэдийн асуудал болж байгаа юм. Ерөнхийлөгч
сонгож явуулсан иргэд нь гишүүндээ хариуцлага тооцдог болох заалтыг оруулъя гээд
байгаа нь ийм утгатай. Энэ бол намаас хамаарах асуудал биш. Гэхдээ намын дүрэмд
Засгийн газрыг огцруулахад санал нэмсэн бол гэж заасан байдаг. Харин Р.Бурмаа гишүүнийг
намаас хасах асуудал нь намын дүрэмд заасан томъёолол биш байсан. Үүнийг хяналтын
хороо шууд утгаар нь авч үзсэн нь эргэлзээтэй байгаа.

-Гэхдээ л утга нэг биз дээ?

-Хуулийн заалтууд нь өөр. Засгийн газрын 50 хувь нь огцорсон
тохиолдолд бас Ерөнхий сайд огцорсон тохиолдолд кабинет тэр чигээрээ огцордог. Ийм
заалтуд огт байгаагүй. Үүнийг ялгаж салгах ёстой байсан байх.

-Засгийн газрын тулгуур баганаас сольж,
хүч сэлбэе гэж та дээр хэлсэн. Тэгэхээр яг хэн хэнийг явуулах нь зүйтэй гэж үзэж
байгаа юм?

-Хөрөнгө оруулагч тэр улсын тогтвортой байдлыг харна. Хэрэгжүүлж
байгаа хүн нь хэр итгэл үнэмшилтэй хүн бэ гэдгийг харна. Мөн яриа хөөрөө хийхэд
боломжийн, бизнес сэтгэлгээтэй хүн байна уу гэдгийг нь бас харна. Энэ бүгд шалгуурт
эдийн засгийн бодлогыг авч яваа яам тэнцэхгүй байна. Бодлого алга, хөгжлийн стратегиа
боловсруулахгүй байна. Өөрийнх нь өнгөрсөн хугацаанд санаачилж, кноп дарж байсан
бүх санал нь дандаа эдийн засаг, хөрөнгө оруулалтын эсрэг байсан. 68 хувийн татварын
асуудлаас эхлээд. Энэ тохиолдолд хөрөнгө оруулагчид бодно биз дээ. Банк зээл өгөхдөө
баталгаа шаарддаг шиг. Яг л түүнтэй ижил. Дотоодын хөрөнгө оруулагчид ч гэсэн бүх
үйлдлээ зогсоочихоод байгаа юм.

-Хамгийн түрүүнд Д.Ганхуяг, Н.Батбаяр
сайд солигдоно гэсэн үг үү?

-Солигдох, солигдохгүй дээ асуудлын гол нь биш. Энэ хүмүүстээ
шаардлага тавьж, хариуцлага тооцох хэрэгтэй гэж үзэж байна. Нам дотроо бүхнийг ярья.
Болж байгаа юм уу, үгүй юм уу. Энэ чигээрээ явахад хөрөнгө оруулагчид 2016 он гэхэд
ирэх үү. 2016 оноос наана хөрөнгө оруулагчид ирж эдийн засгийг эрүүлжүүлэхэд туслах
уу ийм л асуудалд хариулт авах хэрэгтэй байгаа байхгүй юу.

-АН төрийн эрхэнд хоёр жил ажиллахад
хамгийн муу нөлөө үзүүлсэн хүмүүсээ ярилгүйгээр явуулах ёстой юм биш үү?

-Үр дүн хурдан харагддаггүй учраас бид хүлээсэн. Өнөөдөр хүлээх
цаг зогсч шахаж шаардах, ярих, хариуцлага тооцох цаг хөдөлсөн гэж харж байна. Эхний
үр дүн харагдах хугацаа өнгөрлөө гээд эдийн засгийг эрчимжүүлэх 100 хоногийн хөтөлбөрийг
гаргалаа. Энэ хүмүүс хийхгүй байгаа учраас УИХ, бүлэг, нам идэвхийлэн орж байна.

-Засгийн газрын кабинет, төрийн бодлогод
ойрын хугацаанд салхи орох юм байна гэж ойлголоо. Хуулийн өөрчлөлтөөр асуудлыг шийдэх
нь үү?

-Салхийг оруулах ёстой. Түүний төлөө явах ёстой гэж бодож
байгаа. Гэхдээ ямар шалтаг, шалтгаанаар вэ. Хуулийн өөрчлөлтөөр үү. Эсвэл тэр хүмүүсээ
авч хэлэлцээд үү гэдэг тусдаа асуудал. Тодруулбал, шууд барьж аваад хагалгаагаа
хийлгүйгээр тойруу замаар явж байсан асуудлыг татан оролцуулаад хийх нь зарчмын
хувьд алдаатай. Дахин хэлбэл хуулийн өөрчлөлтөөр Засгийн газрыг огцруулахгүй. Болохгүй
байгаа асуудлаа дотроо сайтар ярилцаж байж шийдэх учиртай.

-Бас Х.Тэмүүжин сайдын асуудал байна.
Эхний санал хураалтаар бараг 100 хувь огцруулах ёстой гэж үзсэн. Тэр дунд АН-ын
олон гишүүн байна билээ?

-Х.Тэмүүжин гишүүний монголчуудын хувьд том хэмжээний суурь
шинэчлэлтийг хийсэн. Энэ шинэчлэл өмч хувьчлалтай тэнцэхүйц өргөн судалгаа, өргөн
хүрээг хамарч хийгдэх ёстой. Өмч хувьчлал явагдахад тасхийтэл шийдвэр гараад үр
дүнд нь 40 гарсан олон хүүхэдтэй ээжүүд ганзага үүрээд үлдсэн ш дээ. Үүнтэй төстэй
шинэчлэлийг хийлээ гэж олон хүн шүүмжилж байгаа. Яагаад гэвэл бид түүхээсээ суралцах
ёстой байтал огцом өөрчлөлтийг хийхдээ хүнээ, нийгэмээ бодохгүйгээр явуулсан байна.
Бүх салбарын хүмүүсийн судалгаа, эрдэмтэн, мэргэд, ТББ-ууд оролцож байж шийдэх ёстой
байтал Х.Тэмүүжин ганцаараа дур мэдэн шийдэж болохгүй гэдгийг хэлж байна. Мөн суурь
хуулиуд нь өөрчлөгдөөгүй байхад бүтцийг шууд өөрчилж эхэллээ. Тэгэхээр хохирогчид
нь тэнд ажиллаж байсан хүчний байгууллагын 40 орчим мянган ажилтан болж байгаа юм.
Тэр хүмүүсийн цаана 4-5 хүн байгаа. Энэ бүхнийг тооцолгүйгээр онолоор явчихаж. Коммунизмийн
онолыг уншихад их сайхан санагддаг ч амьдралд хэрэгждэггүй. Хүчээр хэрэгжүүлэхээр
нийгэм тэр чигээрээ хохирдог шүү дээ. Энэ бүхнийг хэлснээрээ зарчим нь зөв ч хэт
яарч алдаа гаргасан байна гэдэг сануулгыг өгч байгаа юм. Ерөнхийлөгчийн ярианаас
хүлээж авахдаа тэр хүн алдаа дутагдлаа ойлгосон юм байна гэж бодсон.

-Нам, Ерөнхийлөгч хамгаална гэж байгаа
ч эцсийн дүнд УИХ-ын гишүүд л санал өгнө биз дээ. Сөрөг хүчин хийгээд намынхаа гишүүдийг
барьж чадах уу?

-Залуу хүнд сануулга өгөх гэж л кноп дарсан байх. Эцсийн шийдвэр
гараагүй байна. Энэ бол зүгээр л анхааруулга. Манай нам Х.Тэмүүжинг урдаа бариад
л сонгуульд оролцож хуулийн шинэчлэл зөв гэж байсан. Зарчим нь зөв хэрэгжүүлэхдээ
л анхаараач гэж байгаа хэрэг.

Л.МӨНХТӨР

 

 

“Оройтсон бороо”,
“Хүмүүс ээ амьдрах сайхан”, “Буянаар учирсан амраг”, “Намирын гол”, “Үй зайгүй найз
аа үгүйлж явъя нэгнийгээ” зэрэг хүний сэтгэлийн нандин утсыг хөглөсөн сайхан дуунууд
ард түмэнд хүрээд нэлээд олон жилийн нүүрийг үзжээ. Эдгээр дууны нэрийг дурсангуут
л шууд дуучин нь нүдэнд харагддаг болтлоо ард түмэнд хүрсэн байх юм. Энэхүү дуучин
бол Соёлын тэргүүний ажилтан, ая зохиогч М.Бямбажав гэдгийг та бүхэн надаар хэлүүлэлтгүй
мэдэх биз ээ. Ингээд түүнтэй ярилцсанаа хүргэе.

-Таныг тоглолтоо хийх гэж байгаа гэсэн. Ард түмэнд дуу хоолойгоо
өргөснөөс хойш 25 жил болжээ?

-Тэгнэ.
Өнөөдөр “Хүмүүс минь амьдрах сайхан” уран бүтээлийн тайлан тоглолтоо хийхээр зэхээд
байна. Аль арван жилийн сурагч байхдаа л урлагийн олон тэмцээн уралдаанд оролцож
шагнал хүртэж, энгэрээ мялааж явлаа. Гэхдээ одоо ард түмэндээ 25 жилийн хугацаанд
хийсэн бүтээснээ өргөн барих гэж байна. Энэ тоо бол яг урлагийн тогоонд орсон цаг
хугацаа юм.

-Та тоглолтоо ихэвчлэн дуугаараа нэрлэдэг. Энэ удаа “Хүмүүс
ээ амьдрах сайхан” гээд мөн л уран бүтээлээрээ нэрлэсэн байна. Тэгэхээр уг дуу бас
нэгэн дурсамж хадгалж байгаа болов уу?

-Тухайн
үед би цэрэгт байлаа. “Хүмүүс ээ амьдрах сайхан” дуу төрсөн түүх их сайхан дурсамж
агуулдаг. Учир нь намайг цэрэгт байхад одоо миний багш болох МУГЖ Чулуунхүү надад
зориулж энэ дууг бичиж өгсөн байхгүй юу.”Хүмүүс ээ амьдрах сайхан” дууг өдгөө
25 жил дуулж байна.

-Аль цэргийн ангид алба хааж байсан юм бэ?

-Төв
аймгийн Сэргэлэн суманд байрлах 036 дугаар ангид цэргийн алба хааж байсан. 1989
онд, тэгсэн нэг өдөр ангийн захирагч дуудаад уулзалтын өрөөнд чамайг хоёр хүн хүлээж
байгаа орж уулз гэдэг юм байна. Ортол МУГЖ Чулуунхүү багш бас ахимаг насны хүнтэй
сууж байв. Тухайн үед Чулуунхүү багшийгаа таних биш ямар, энэ хүн аавтайгаа явж
байгаа юм байх даа л гэж бодсон. Тэгсэн надад нэг дуу өгөөд “чи энэ дууг өөрийн
болгоод ард түмэнд хүргэ” гээд өгсөн. Би ч дуулж Монголын радиод бичүүлээд тэр жилдээ
ард түмний хайртай дуу болж билээ.

-Тухайн үед багштай тань ямар хүн явж байсныг мэдсэн үү?

-Миний
аав хүү гэж харсан хоёр хүн нэг нь МУГЖ Чулуунхүү багш нөгөө нь Мөрдорж гуай байж
таарсан. Чулуунхүү гэж хүний нэрийг нь сонсч дууг нь дагаж дуулах дуртай байсан
болохоос биш тийм том цэргийн ангийн хурандаа хүн гэж хэн мэдэхэв. Багш маань надад
зориулж “Хүмүүс минь амьдрах сайхан” дууг бичсэн байж л дээ. Ингэж л төрсөн дуу.

-Тэгэхээр “Оройтсон бороо” дууг цэргээс халагдсаныхаа дараа
дуулсан байх нь ээ?

-Тийм.
Хойтон жил нь цэргээс халагдаад “Үлгэрийн танхим”-д ерөөл магтаал уншдаг байлаа.
Миний ерөөл магтаалын багш бол МУГЖ Явгаан гэж хүн бий. “Оройтсон бороо” дууныхаа
аяыг өөрөө хийж шүлгийг нь яруу найрагч Туяа тэрлэж өгсөн юм. Бас л их санаандгүй
мэндэлсэн дуу. Манай ажил дээр нэг эгч “Надад нэг үг байна. Ая хийгээд өгөх хүн
байна уу” гээд ирсэн. Тухайн үед “Мартын 8” баяр болох гэж байсан санагдаж байна.
Би ч гитараа бариад төвөггүйхэн ая зохиочихлоо. Тэгээд л гитартай нэг арга хэмжээнд
дуулсан хүмүүст их хүрсэн. Тэгээд л ёстой байнга дуулдаг, ард түмэнд их хүрсэн дуу
болж билээ. Нас бага байсан болоод ч тэр үү тэр үедээ ерөөсөө дууны утгыг нь ч нэг
их анзаарч ухалгүй дуулж байсан юм даг. Их сайхан уран бүтээл болсон гэж би боддог
юм. Аялгуу нь цаанаа л нэг онцгой.

-Үй зайгүй найз аа, үгүйлж явъя аа нэгнийгээ…гээд дуу өнөөдөр
ч анд нөхдийн бахархлыг бэлгэдсэн сайхан дуу хэвээр байна. Таны дууны ая үгэнд байна
уу, хэрхэн сонсогчдод хүргэж буй таны авьяаст байна уу?

-“Үй
зайгүй найз аа үгүйлж явъя нэгнийгээ” гээд дууг маань DZ Man буюу Дашзэвэг ах шүлгийг
нь тэрлэж өгч байлаа. Үнэхээр эр хүмүүсийн нөхөрлөлийг илэрхийлдэг. Ер нь амьдралд
ойр уран бүтээл гэж байна. Тийм дуу л ард түмэнд хүрдэг юм шиг байгаа юм. Сүүлд
дуулсан “Оюу нана бүсгүй”, “Буянаар учирсан амраг” гээд ер нь миний дуунууд бор
зүрхээрээ ард түмэнд хүрсэн. Орчин үеийнх шиг клип хийлгээд дуунуудаа дүрсжүүлнэ
гээд байх биш. Шинэ уран бүтээл гарлаа Монголын радиодоо бичүүлээд л ард түмэндээ
хүргэнэ. Тэр болгон л олны хүртээл болж одоо ч цээжинд нь хангинаж явдаг бүтээл
болсон байна. Уран бүтээлч хүнд энэ л хамгийн жаргал шүү дээ. Миний дуу гэхээсээ
илүү ард түмний дуу болсон байна шүү дээ. Харин сүүлд хоёр ч шинэ дуунд клип хийлгэлээ.
“Ногоон дарь эх”, “Олондоо хүндлэгдсэн аав” гээд хоёр дуу байна. “Youtube” дээр
тавьчихсан байгаа.

-“Буянаар учирсан амраг” дууг ханьдаа зориулж бичсэн дуу гэж
сонссон юм байна?

-Тийм
ээ. “Буянаар учирсан амраг” дууг ханьдаа зориулж бичүүлсэн. Миний хань багш мэргэжилтэй
сайхан хүн бий. Би ханиараа бахархаж явдаг юм. Энэ дуу ч гэсэн миний сэтгэлд нийцсэн,
тэр болгон хэлээд байдаггүй сэтгэлийн үгийг минь гүйцээсэн сайхан дуу болсон гэж
би боддог. Урлагийн хүний ард талыг зохицуулж явна гэдэг амаргүй ажил. Тиймээс би
ийм сайхан ханьтай учирсан буянтай хүн юм даа гэж энэхүү дууг зориулсан хэрэг.

-Одоо энэ удаагийн тоглолт хэр онцлогтой болох вэ?

-Өөрийн
гэсэн бүхий л уран бүтээлээ хүргэнэ. “Намирын гол” гээд дууг би нэг дуулаад манай
нутгийн дуучин залуу Болдбаатар нэг дуулж ард түмэнд хүргэснийг мэдэх байх. Энэхүү
“Намирын гол” дуугаа тоглолт дээрээ би өөрөө дуулах болно. Мөн өөрөө аяыг нь бичсэн
“Сайн байна уу, цагдаа” зэрэг 30 гаруй уран бүтээл байна. Тиймээс энэ удаагийн тоглолтод
урилгаар оролцож буй дуучид маань дандаа миний уран бүтээлээс дуулах болно. Зарим
хүмүүс уран бүтээлийн цэнгүүн хийлээ гээд баахан дуучид авчраад дуулуулчихдаг. Хэрвээ
тэгвэл би адаглаад л Увс нутгийнхаа дуучдыг авчраад нэг нэг дуу дуулуулаад өөрөө
тайзны ард хэвтээд байхад бараг хоёр цаг болчихно биз дээ. Тэгэхгүй, би энэ 25 жил
ямар уран бүтээл хийв гэдгийг л ард түмэндээ харуулах тоглолт шүү дээ. Тиймээс зарим
нэг талаараа их онцлогтой болно гэж та бүхэндээ хэлмээр байна.

-Чулуунхүү гавьяат та хоёрыг хамт тайзан дээр гарахад үзэгчид
их сайхан хүлээж авдаг. Ер нь ингэж зэрэг хөдөлнө гэдэг ч юм уу бэлтгэл хийж байсан
удаа бий юу. Харц тань хүртэл нэгэн зэрэг хөдөлдөг шүү дээ?

-Олон
жил хамт уран бүтээл хийгээд ирэхээр амьсгалах нь хүртэл нэг болчихдог байх. Бид
хоёр чинь хоёулаа залуудаа бүжиглэдэг байсан улс. Тэгээд ч тэр үү харцаараа ойлголцоод
л дууныхаа аянд хөдөлдөг. “Соёолонгийн тоос” ч юм уу сайхан эрч хүчтэй хэмнэлтэй
дуу дуулж байж ямар гөлийгөөд зогсоод байлтай биш (инээв). Би Агсал, Баруун монгол
биелгээ, дархад, цам зэрэг олон бүжиг бүжиглэдэг байсан. Ленинградад дөрвөн метр
бурхан бүтээхэд би ерөөл магтаал хэлж, цагаан өвгөн дотор цам бүжиглэж байлаа ш
дээ. 1992 онд Г.Явгаан багштайгаа хамт Азийн язгуур урлагийн наадамд оролцож Гран
при шагнал хүртэж байсан удаатай.

-Тэгвэл тоглолтынхоо үеэр бүжиглэх юм биш биз дээ?

-Олон
дуу дуулаад амьсгаадаад чадах болов уу гээд л бодоод байгаа. Тэгээд ч гүзээ нэмж бондойгоод хэцүү болчихож
дээ (инээв.

Д.ДАВААСҮРЭН

Эдийн засгийн хямралын гол буруутнаар Эдийн засгийн
хөгжлийн сайд  Фортуна Н.Батбаяр тодорч,
суудлаасаа буух төлөг улс төрчдийн ам дамжин буугаад байна. Түүн дээр мөн
хөрөнгө оруулагчидтай хэл үгээ ололцож чаддаггүй, тэднийг үргээдэг хэмээн ад
үзэгдээд байгаа Уул уурхайн сайд Д.Ганхуяг Засгаас хамгийн түрүүн явуулах
сайдуудын тоонд дурдагдах болсон. УИХ дахь МАН-ын бүлгийнхэн хүртэл түүнийг “Чалко”-той
хийсэн гэрээг дур мэдэн өөрчилсөн эсэхийг нь шалгахаар болоод буй.  “Засгаас хамгийн түрүүн явуулах сайд биш” нь
тодорхой болоод буй Х.Тэмүүжинг авч үлдэхээ Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржоос
авахуулаад АН-ын Гүйцэтгэх зөвлөл, УИХ дахь АН-ын бүлэг, Ардчилсан намын
ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ц.Оюундарь хүртэл мэдэгдээд байгаа. Цахим
ертөнцөөр ч Хууль зүйн сайдын фэнүүд мундахгүй байгаагаас харахад мань эр “мотор”
сайтай юм гээч.  АН-ын ерөнхий нарийн
бичгийн дарга Ц.Оюундарь манай сэтгүүлчид ярихдаа “Эдийн засгийн бодлогыг  авч яваа яам шалгуурт тэнцэхгүй байна.  Өнгөрсөн хугацаанд сайдынх нь санаачилж, кноп
дарж байсан саналууд эдийн засаг, хөрөнгө оруулалтын эсрэг байсан гэх мэтээр  мань Фортунаг “муулав”. Засгийн газрын
кабинетэд ойрын үед салхи оруулах ёстой гэж үзэж буйгаа тэр нуусангүй.

Засгаас хамгийн түрүүнд явуулж болох хийгээд  явуулж болохгүй сайд нарын жагсаалт гарахад Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж багагүй үүрэг гүйцэтгэж орхив.
Өнгөрсөн амралтын өдөр зурагтаар дэлгэрэнгүй ярилцлага өгөхдөө тэр Засгийн
газрын хариуцлагагүй сайдуудыг  “засварлах” замын зургийг гаргаж өгсөн гэхэд
болно. 

Сайд нарын давхар эрх мэдлийг хязгаарлах зорилготой
“Давхар дээл тайлах” гэж нэрлэгдээд байгаа хуулийн төслөө Ерөнхийлөгч эргүүлэн
татахгүй гэдэг нь тодорхой болсон. Үнэндээ МАН-ын  гох дэгээ тавьж орхисон 2014 оны долдугаар
сарын 1 гэдэг хугацаа ч чухал биш бололтой. “Энэ Засгийн газрыг огцруулах,
бүтнээр нь солих тухай ямар ч асуудал байхгүй. Харин хариуцлага тооцох асуудал
дээрээ тооцоод явах хэрэгтэй” гэж Ерөнхийлөгч хэллээ.

 Үнэндээ манай сайд
нар муухайдаа суудалтайгаа зууралдаад, гадаадын сайд нар ёс зүйтэйдээ өөрсдөө
сайн дураараа огцроод байдаг юм биш аж. Албан тушаалтануудтай хариуцлага
тооцдог механизм нь тодорхой байдаг гэнэ л дээ. Японд гэхэд л жилдээ Засгийн
газрынхаа 70-80 хувийг нь шинэчилдэг аж.  Хариуцлага тооцдог гурав, дөрвөн шатлал байдаг
юм байна. Ёс зүйн зөрчил гаргасан бол шууд ажлаа өгөх учиртай. Ийм тохиолдолд
тухайн албан тушаалтны араас хууль, хяналтынхан шалгаж мөшгөдөггүй.  Хэрэв байдал өөрөөр өрнөж, сайд энэ нөхцөлд
ажлаа өгөхгүй бол дараагийн ээлжинд улс төрийн хариуцлага ирнэ. Улс төрийн
хариуцлага нь арай хүнд шийтгэлтэй. Дахиад сонгуульд оролцож, нэр дэвших эрхгүй
хоцордог. Энэ шатны хариуцлага ч хүлээхгүй манайхны хэлдгээр сандалтайгаа
зууралдаад байвал хууль хяналтын байгууллага нь оролцдог аж. Харин манайд  “Хариуцлагын зохицуулалт алга” гэж
Ерөнхийлөгч хэллээ. “Манай дарга нар, хэвлэлийнхэн бүгд  хариуцлага гэж яриад байдаг. Нэрийг нь
сонсоод яваад байгаа энэ зүйлийн зүсийг нь 
одоо бүгдээрээ харъя” гэж Ерөнхийлөгч онцолжээ.  Давхар дээл тайлах хууль зөвхөн эхлэл гэнэ.
Цаана нь бас Улс төрийн албан тушаалтантай хариуцлага тооцох хууль оруулахаар
зэхсэн аж.

“Багийн даргаасаа авахуулаад Ерөнхийлөгчөө хүртэл
сонгогддог бүх албан тушаалтанд хариуцлага тооцох зохицуулалт хийх” нь  Ерөнхийлөгчийн мөрөөдөл бололтой.  Эргүүлж татах механизм хэрэгтэй гэнэ.  Үгүй бол “хуулийн байгууллага нэг УИХ-ын
гишүүнтэй хөөцөлдөөд, гурван жил болж байдаг, нөгөөдөх нь суугаад л байдаг. Ийм
л учраас ард түмний тэвчээр барагдаж байгаа, Монголын төр муухай харагдаж
байгаа” гэнэ. Монголын төрийг сайхан харагдуулах Ерөнхийлөгчийн арга зам “Эрх
мэдэл, хариуцлагын тогтолцоог сав саванд нь, дээл дээлэнд нь оруулах” аж. “Засгийн
газар гэдэг Ерөнхий сайдын сав, УИХ гэдэг танхимд сууж, хуулиа баталж байх
учиртай. 17 нөхөр УИХ-д суугаад азаргалчихсан, фракцын дүрэмд орчихсон, нэгийг
нь хөдөлгөх гэхээр засаг нь уначих гээд байдаг, бие биеэ барьцаалаад, шийдвэр
гаргаж чаддаггүй. Манай төрийн нэг эмгэнэл шийдвэр гаргаж чадахаа болилоо.
Шийдвэр гаргаж чадахгүй шигээ хариуцлага хүлээж чадахгүй боллоо” гэж
Ерөнхийлөгч оношилсон. “Хугацаа хойшлуулахгүйгээр асуудлыг шийдээд явъя.  2016 он гэхэд УИХ-д нэр дэвших нь өөрсдийгөө
тодорхойлчих, засагт байх нь засгаа тодорхойлчих. Сонгуулийн хуульдаа, намуудын
хуульдаа, тодорхой өөрчлөлтүүдийг хийчихье. Намын, сонгуулийн санхүүжилт,
бизнес улс төрийг салгасан хуулийн маш тодорхой заалтууд орж ирэх юм. Энэ
бүхнээр бид асуудлаа засна. Энэ бүхнийг би түлхсэн шиг түлхэнэ” гэж Ц.Элбэгдорж
тайлбарлав.

 “Эдийн засгийн
хөгжлийн яам нь эдийн засгийн хямралын яам болсон” нь энэ салбарын сайдыг
яамтай нь “цомхотгоход” хүргэжээ.

Давхар дээлийг нь тайлуулах гэхээр Засгийн газрын хувь
заяаны асуудал болж хувираад байгаа. Харин Ерөнхийлөгч Засгийн газрыг
ганхуулахгүйгээр засах жор хэлнэ лээ. Одоо 17 сайдтай. Олон түмэн дэмжихгүй
байгаа гурван сайдыг өөрчлөхөд асуудал үүсэхгүй гэнэ. Засгийн газрын кабинетийн
50 хувь нь зэрэг огцроход Засгийн газар огцрох хуультай. Харин эхлээд гурвыг,
дараа нь дөрвийг өөрчилсөн ч болно хэмээн зовлон үзсэн “чавганц” зөвлөж байна.
“Давхар дээлийг нь тайлчих, хариуцлагыг нь давхар тооцчих, зарим нэг
хэрэггүй  гэж үзсэн яамыг өөрчилчих л дөө
УИХ-ын гишүүд төсвөө хэмнэе гээд байгаа. Шинэ яам байгуулаад ажил нь мундаг
сайжирсан зүйл харагдахгүй байна.  Ийм
өөрчлөлт хийхэд Ерөнхий  сайдад бүрэн эрх
боломж нь бий” гэж Ц.Элбэгдорж гарц санал болгоно лээ.  

МАН-ын бүлэг Засгийн газраас санал болгосон “Эдийн
засгийг идэвхжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай 
УИХ-ын тогтоол”-ын төсөлд хошуу нэмсэн байна лээ. “Төсвийг тэлсэн
бодлогыг зогсоож, төрийн байгууллагуудын үр ашиг муутай бүтэц орон тоог 30
хувиар цомхотгон, чиг үүргийн хувьд давхацсан яамдыг арав хүртэл бууруулахаар”
түүндээ тусгажээ.  Эдийн засгийн хөгжлийн
яам янз нь “Эдийн засгийг идэвхижүүлэх зарим арга хэмжээ”-нд хамрагдах  вий.

Б.Янжмаа

–Эдийн засгийн нөх­цөл байдалтай уял­дуулан УИХ тогтоолын төсөл гаргасныг танай бүлгийнхэн нэлээд шүүмжилж байна. Эдийн засгийн байнгын хороон дээр хэлсэн таны үгийг сонсож байхад нэлээд бухимдангуй байгаа нь ажиглагдлаа…

-Уг нь 1990-2002 он хүртэл Монголын
эдийн засаг ерөнхийдөө маш
хүнд байсан. 2000 онд Ардчилсан холбоо
эвсэл ажлаа хүлээлгэн өгч
байхад гурван сарын цалин,
тэтгэвэр тавьж өгч чадахааргүй
болчихсон засгийг Н.Энхбаярын
Засгийн газарт хүлээлгэн өгч
байсныг мэднэ. Тухайн үеийн
Засгийн газар бүтэн хоёр
жилийн турш бүхий л
аргаа хэрэглэж байж 2002 оны тавдугаар сард
Олон улсын валютын сангийнхан
Монголын эдийн засаг хямралынхаа
үе шатыг давлаа гэсэн
дүгнэлт өгч байв. Түүнээс
хойш эдийн засаг дээшээ өссөөр байсан. 2004 онд гэхэд 10.6 хувийн өсөлттэй эдийн засгийг Ц.Элбэгдоржийг Ерөнхий сайд болоход хүлээлгэн өгсөн. Ц.Элбэгдорж, М.Энхболд, С.Баяр, Сү.Батболдын Засгийн газрууд ажиллаж байхад жигд өсөлтийн үзүүлэлтүүд гарч байсан юм. Банк сан­хүүгийн салбарт Мон­голын зээлжих зэрэглэл сайн түвшинд хүрч, Мон­гол өсөлтийнхөө шатанд орчихлоо гэдэг үгийг дээр, дооргүй хэлж хөрөнгө оруулагчид бөөнөөрөө Монгол руу шуурдаг байсан.
2006-2009 онд Америкийн моргейжийн зах зээл дээр хямрал явагдаж түүний хаялга 2008 оны есөн сараас Монголд мэдрэгдэж эхэлсэн. Тухайн үед хамтарсан засаг нэмэлт арга хэмжээ авч өсөлтийг нэг түвшинд гал авалцуулчихгүй барьж чадсан. 2012
он гэхэд эдийн засгийн
өсөлт хурдан хэлбэр рүүгээ
шилжчихсэн байсан. Сү.Батболдын
Засгийн газрын жилийн өсөлт
17 хувьд хүрсэн. 2012 оны сонгуулийн дараа
гарч ирсэн шинэ Засгийн
газрын бүтэц бүрэлдэхүүн тодорч
эхлэхэд сайд нарыг томилдог
хурал дээр би Н.Алтанхуягт эмгэнэл илэрхийлж байсан
юм. Тэгэхэд “Ийм бүрэлдэхүүнээр цаашаа
баг болж ажиллаж чадахгүй.
Бүх зүйлийг саваад дуусгана”
гэж бодож эмгэнэл илэрхийлсэн.
Энэ засаг гарснаас хойш
асар их мөнгө зарлаа.
2012 онд Сү.Батболдын засгийн
үед 3.5 триллион төгрөгийн төсөвтэй байсан бол 2013 онд
бараг долоон триллион төгрөгийн
төсөв баталсан. Энэ онд зургаан
триллион гэхээр Сү.Батболдын
Засгийн  газраас
хоёр дахин том төсөвтэй
байгаа биз. Ийм том
төсөв дээр нэмэгдээд бондын
1.5 тэрбум ам.доллар, Монголбанкны
гурван триллион төгрөг, Хөгжлийн банкны
700 тэрбум төгрөг гээд бараг
төсөвтэйгээ тэнцүү хөрөнгийг ганцхан
жил үрж байна. Ийм
их мөнгөтэй байхад л манай
эдийн засаг савлаад байх
юм.

-Эдийн
засаг савлах гол хүчин зүйлс нь юу вэ?

-Эдийн засгийн нааштай үзүүлэлтүүд бүгд унаж байна. Одоо 11 хувийн
өсөлттэй гайгүй байна гээд засгийнхан өдөр хоногийг молигодож өнгөрөөгөөд байгаагаас
биш цаана чинь бизнес эрхлэгчид мөнгөгүй болж, үйл ажиллагаа нь зогссон нь бүх хүнд
мэдрэгдэж байна.

Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээс Тавантолгой хавьд болоод буй үйл явц
ямар байгаа, тендерийн үйл ажиллагаа ямар түвшинд явагдаад байгааг зөвхөн бид уншиж,
яриад байгаа юм биш. Өнгө нь ийм болчихоод байгаа юм. Гадаадын хөрөнгө оруулагчдын
50 хувь нь зугтчихсан. Оюутолгой төсөл ерөнхийдөө зогсонги тал руугаа явчихлаа.
Тавантолгойг эдийн засгийн эргэлтэд оруулна гэж 2011 онд Н.Алтанхуягийн ахалсан
ажлын хэсэг гарч дэлхийн томоохон орнуудын том компаниудтай гэрээ хэлэлцээр хийж
Тавантолгойгоо дэлхийн хэмжээний юм болгочих гээд ажлууд хийж байсан. Энэ бүгд зогсчихоор
цаана нь зөндөө ажил болж байсан хүмүүс царцанги байдалд орсон. Тэр хүмүүс царцанги
байдалд орохоор тухайн орны хүмүүс, төр засагтайгаа царцанги байдалд орно гэсэн
үг.

-Эдийн
засагт гадны ямар хүчин зүйлс нөлөөлөөд өнөөдрийн байдалд хүрсэн юм бол?

-Эдийн засгийн энэ хүнд байдалд
гадна талаас нөлөөлсөн зүйл тун бага. Хятад, ОХУ-ын эдийн засаг, үндэсний мөнгөн
тэмдэгт нь тогтвортой байлаа. Шинэчлэлийн Засгийн газар ажилласан хоёр жилийн хугацаанд
бидний гол харьцдаг хоёр орны эдийн засаг тогтвортой байхад манайх л доошоо савлаад
байх юм. Одоо болохоор Засгийнхан 100-хан 
хоногт эдийн засгийг сэргээнэ гээд хариуцлага тооцох ямар ч аргагүй Их хурлын
тогтоол батлуулах гээд байна. Үүгээр юуг ч шийдэж чадахгүй. Учир нь энэ тогтоолын
цаана ямар ч мөнгө, ажил байхгүй. Түүн дотор “Өнөөдөр үүр цэлмэнэ. Эсвэл маргааш
ч магадгүй” гэсэн үг л явж байна. Тогтоолын ард тодорхой хэмжээний мөнгө, хуулийн
баримт бичиг байж гэмээнэ ажил болохоос биш юу ч үгүй байж тогтоол гаргаад нэмэргүй.
Ийм илэрхий зүйл дээр хүртэл бодлогоо зөв бариад явж чадахгүй байна. Би арга ядаад
Н.Алтанхуягийг Чеченийн  Ерөнхийлөгч асан
Аслан Масхадовтой адилхан юм уу даа гэж хэлээд сууж байхав дээ. Энэ засгийн хамгийн
том зовлон бол Ардчилсан намын фракцууд байгаа юм. Өмнө нь ч фракцууд нь зовлон
болж ирсээр байсан.

-Үүгээрээ та юуг хэлэх гэсэн юм бэ. Фракцуудын тухай жаахан
дэлгэрүүлэхгүй юу?

-Энэ фракцууд чинь Засгийн газрыг
танхимын зарчмаар ажиллах зарчмыг алдагдуулдаг. АН 1996-2000 онд засаг барьж байхдаа
яг ийм фракцуудын дотоод зөрчлөөс болж бие биенээ хэмлэж, засгаа сольж огцруулсаар
байгаад хугацаагаа дуусгаж байсан. Энэ Засгийн газрын бүрэлдэхүүнд муу дээр улцан
гэгчээр АН-ын 5-6 фракц дээр нэмэгдээд МАХН, МҮАН-ын бүлэглэлийн зовлон нэмэгдэж
үнэн хэрэгтээ 8-9 фракцтай болж байгаа юм.

Эд чинь далдуур үйл ажиллагаа явуулаад Засгийн газрынхаа танхимын
зарчмыг алдагдуулснаас нэг бодлого, нэг зарчим, нэг сэтгэлээр төрийн хэрэгт хандах
хандлага байхгүй болчихсон. Цөөн үгээр хэлбэр засгийн ажил холион бантан, дампуурал
болж гүйцлээ. Өөрсдөө төсвийн санал оруулж ирчихээд “авлигажсан төсөв” гэж орилж
л байдаг.

 

Тийм л байсан юм бол оруулж ирэхгүй л байсан. Их хурлын янзыг үзэж
байгаа юм шиг хачин юм хийсэн. Түүнээс нь болж өнөөдөр 200 гаруй обьект энэ жил
яах нь одоо хүртэл шийдэгдээгүй байна. Ам.долларын ханш 1780 төгрөг байхад төсөв
оруулж ирсэн. Тэр үед “Та нар цаашид долларын ханшийг буулгаж чадахгүй. Ядаж
1650 төгрөгөөр тооцооч” гэхэд зүтгэсээр байгаад баталсан. Төмөр замын асуудлаар
гэхэд 2008 оноос хойш фракцуудын зөрчил засгийн зовлон болж ирсэн. С.Баяр, Сү.Батболдын
Засгийн газар байхад энэ асуудлаа шийдээч гэж хамгийн их асуудал ярьж байсан хүн
нь би мөнөөсөө мөн. 2010 оны тавдугаар сард “хоёр жилийн дотор  төмөр зам барина” гэж байсан. Өнөөдөр хэдэн км
төмөр зам тавьсан байна вэ. Тэр үед Нямдорж саад болсон гэж нийтэд зарласан, тэгвэл
2012 оноос хойш хэн саад болов. Хамтарсан засгийн үед болдоггүй юм байна гэхэд Ардчилсан
нам засгийн эрхэнд гарлаа. Ерөнхийлөгч нь хүртэл тэр чигийн хүн байхад үүнийхээ
эцсийн саналыг оруулж ирэх болов уу гээд шахаж шаардаад хоёр жилийн нүүр үзлээ.
Ухаахудаг-Нарийнсухайтын чиглэлд экспортын төмөр замыг эхний ээлжинд тавьж байж
жаахан нүүрс, зэсийн баяжмалаа гадагш гаргах нь хоолойнд тулсан асуудал. Үүнийг
л фракцын толгойд сууж сайдын суудал зайдалсан нэг дунд гарын луйварчин бүтэн зургаан
жил хорлож байна.

-Ямар нэгэн хөдөлгөөн танд ажиглагдаж байна уу?

-Халтмаагийн Баттулга Төмөр замын тал дээр бусдын хувийнхаа хөрөнгөөр
хийх гэж байсан ажлыг замаас нь тасалж, С.Баяр, Сү.Батболдын үед дөрвөн жил саад
болоод дараа нь энэ засагт тээг болоод явж байна. Энэ засагт нэг намынхан байгаа
л юм бол эл асуудлаар нэг санал оруулж ирж болноо доо.

Сүүлийн үед АН-ын фракцуудын зөрчил нь Их хурлын зовлон болж хувирсан.
Нэг фракцынхаа ажилд нөгөөх нь хөндлөнгөөс орохгүй гэдэг зарчим эдэнд байдаг. Нэг
нь тэмээ гэхэд нөгөөх нь ямаа гэж зөрүүдэлдэг. Фракцуудын зөрчил нь ийм байдалд
хүргэснээс биш мөнгөгүйдээ улсын ажил гацаад байгаа юм биш. Одоо болохоор хамаг
буруугаа Тавантолгой руу чихэж, Чалко руу дайрч хоёр жил боллоо. Эрдэнэс тавантолгой
компани 2011 оны наймдугаар сараас газрын хөрс хуулж эхэлсэн. Би хөрс хуулалтыг
очиж харж байсан. Тавантолгой муудсанаас болж эдийн засаг муудлаа гэж АН-ынхан үргэлж
худлаа ярьж  байна. Чалкотой байгуулсан
70 ам.долларын гэрээг муу гэрээ байгуулсан гэж дайрч түншлэгчийнхээ сэтгэлийг цааш
нь харуулж зах зээлээ алдчихаад дараа нь 50 ам.доллараар гэрээ байгуулж одоо 30
ам.доллараар нүүрсээ зарж байна.

Заримдаа энэ засгийн ажлыг удирдаж байгаа хүмүүсийг харахаар галзуу
юм шиг надад санагддаг. Түүнээс биш эрүүл саруул хүн ийм юм хийхгүй гэж бодоход
хийгээд л байгаа юм даа. Энэ засгийн нэг алдаа нь хоёр хөрштэй харилцах харилцаанд
сэв суулгасан явдал. Төмөр замын асуудлаар хойд айлыг олон удаа хуурсан. Урд айлыг
ч бас хуурсан. Чалкотой гэрээ байгуулж мөнгийг нь авчихаад сүүлд нь нүүр рүү нь
хар ус цацсан. Ингээд байхаар чинь яаж улс хоорондын харилцаа сайн байхав.

-Сүүлийн үед их л бухимдангуй яваа харагдах болжээ,
та?

-Яагаад би бухимдаад байна гэхээр эдийн засгийг өөд татчих боломжийг
бүтэн 10 жилээр магадгүй түүнээс их хугацаагаар хойш татлаа. Товчхондоо 1996 он
давтагдаж байна. АН-ынхан дандаа ингэдэг. Гоё юм ярьж засгийн эрхэнд гарч Засгийн
газраа байгуулж аваад зэвсэгт отрядынхаа байлдааныг дотооддоо хийж эхэлдэг. Тэгээд
улс орныг сүйрүүлдэг. Өндийж явсан зүйлсийг дандаа ингэж дарж унагадаг. 1996 онд
П.Жасрай агсан “Хонгилын үзүүрт гэрэл харагдаж байна” гэж хэлээд дэлгүүрийн лангуу
дүүрч, улс жаахан амьсгаа авч эхлэхэд хамаг банкийг дампууруулаад дөрвөн Засгийн
газар сольсон. 2012 оноос хойш Монгол Улс өнгөтэй өөдтэй явах тэр бүх боломжийг
хааж байна. Цаашид төсвийн орлого бүрдүүлдэг хэдэн том компани нь эвгүйтээд эхэлбэл
байдал улам л хүндэрнэ.

Өнөөдөр зээл авсан компаниуд зээлээ төлж чадахгүй гэдгээ хэлж байсан.
Үүн дээр арга хэмжээ ав гээд хагас жилийн өмнө дарга нарт захидал бичээд одоо хүртэл
хариу алга. Ш.Сайхансамбуугийн зах болон бусад зах, ресторануудад хүн алга. Замын-Үүдэд
олон хүн холхидог байсан бол одоо чөлөөтэй бүс болсон. Энэ бол бодит үнэн. Үүнийг
харахгүйгээр дэмий юм ярих шаардлагагүй. Ардчилсан намынхан мөнх засгийн эрхэнд
суучихсан юм шиг 2020-2050 оны юм яриад байдаг. Засгийн газрынх нь хугацаа ердөө
дөрвөн жил гэдгийг мэдэлгүй хоёр жил боллоо. Одоо бүр хотын фракц гээд гараад ирлээ.

-Хотын фракц гэж Э.Бат-Үүл даргатай нийслэлийнхнийг
хэлээд байна уу?

-Тэгэлгүй яах юм. Э.Бат-Үүлийн Засгийн газар гэж хэнд ч дийлддэггүй,
дураараа дургиж дунд чөмгөөрөө жиргэсэн фракц АН дотор гараад ирсэн. Хотын захирагчийн
бие төлөөлөгчийн аппарат гээд дүүрэг бүрт хотоос мөнгө гаргаад суулгачихсан дүүргийнхээ
дарга нартай ажил булаацалдаад сууж байдаг хүмүүс бий болсон.

Фракцуудын далд зодоон Монголыг дахиад чирлээ дээ. Ардчилсан нам
фракцуудынхаа энэ балиар юмыг цэгцэлж чадахгүй бол олон жил Монголыг чирнэ дээ.
Хамгийн аюултай нь энэ балиар ужиг өвчин нь залуучуудад нь үе дамжин уламжлагдаж
байна. АН үе дамжсан зодоон нүдээний тогтолцоог өөрсдөө бий болгосон. Үүнээс болоод
Ерөнхий сайд нь засгаа удирдаж чадахгүй байна. Сайдууд нь үгэнд нь орохгүй байна.
Бондын мөнгө гэхэд Н.Батбаяр баруун гараараа оруулж ирээд зүүн гараараа дур мэдэн
зарж байгаа. Үүнд хяналт тавьж байгаа хүн нэг ч алга. Сүүлд Э.Бат-Үүл, Н.Батбаяр
хоёр бондын мөнгө булаацалдаж хэрүүл хийсэн дээ.

Одоо төмөр зам барина гээд ярьж байхад  А.Гансүх сайд нь мөнгө өгөхгүй бол ажил зогсоно
гээд сууж байна. Ийм засаг гэж байж болох уу. Нэг нь заан ярьж байхад нөгөөх нь
гүрвэл ярьдаг байж болох уу. Эд засаглах чадвараа ингэж алдсан.

-Яавал засаглах чадварыг бий болгох вэ. “Давхар
дээл”-ийн асуудал цаашид хэрхэн өрнөх бол. Цаг хугацааны хувьд хэрхэн батлагдах
бол?

-УИХ эцсийн ямар шийдвэр гаргана, түүнийгээ түргэвчлэх хэрэгтэй.
Энэ долоо хоногт багтааж шийдвэр гаргасны дараа Ерөнхийлөгч нь хориг тавьдаг юм
бол түүнийгээ шийдэх ёстой. Ингээд эхлэхээр засгийн ажил нь хөдлөхөө больчихдог.
Сайд нар нь хүртэл тэртэй тэргүй ажлаа өгөх юм чинь ажилласан ч яалаа гэсэн байр
сууринаас ханддаг. Назгай байдал гэдэг үерийн ус шиг нэвчдэг байхгүй юу. “Давхар
дээл”-ийн асуудлыг 2013 оны намраас ярьж эхэлсэн. Намрын чуулган хаалтаа хийхэд
ярьж л байсан. Бүтэн жил “давхар дээл”-ээс болж засгийн ажил самуурч байна. Энэ
оны долдугаар сараас гэнэ үү, 2016 оны долдугаар сараас гэнэ үү яаж шийдэхийг мэдэхгүй
байна даа. Би олон удаа томилгоо авч огцруулах асуудлыг өөртөө үүрч байсан хүн.
Хамгийн гол нь ажил хийлгэхээ больчихдог юм. Зүгээр л маргааш яах бол гэж тэнгэр
харж хэвтсэн систем болчихдог юм, цаад Засаг чинь  тэр чигтээ.

-Уг хуулийн төслийг танай намынхан Засгийн газрыг
огцруулах хууль болгон ашиглаад байгаа юм биш үү?

-Засгийн газар  сайд нарынх
нь тал, эсхүл Ерөнхий сайд огцорсон тохиолдолд бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ огцордог хууль
бий. Ерөнхий сайд хэвээрээ байгаа тохиолдолд Засгийн газрынхаа бүрэлдэхүүнд өөрчлөлт
хийгээд явах боломжтой. Үүнийгээ л хийхгүй байна. Н.Алтанхуяг хоёр жилийн хугацаанд
тал тал тийшээ харсан Засгийн газрын гишүүдийнхээ учрыг олох гэж л будилсан хүн
болж хувирсан. Фракц гэдэг ийм аюултай байдалд хүргэдэг. Хэн ч гэсэн яг ийм байдалд
орно. Одоо ажлаа хийж чадахгүй байгаа сайд нарт сэлгээ хийх хэрэгтэй. Эдийн засаг
нь ийм болчихоод байхад хариуцлага хүлээх сайд Монголд байх ёстой. “Давхар дээл”
гэдэг чинь гудамжны яриа. Их хуралд гудамжны яриа нэвширтэл орж ирлээ. Их хурал
гэдэг дээл ярьдаг газар бус төрийн албан тушаалыг хэн хавсарч болох вэ, хэн хавсарч
болохгүй вэ гэдгийг ярьдаг газар. Энэ Засгийн газарт сэлгээ хийхгүй бол цаашаа явахгүй.

-Ямар ямар сайд нарт сэлгээ хийх ёстой гэж?

-Хүн бүхний ярьдаг хэд хэдэн сайд байгаа. Н.Батбаяр, Д.Ганхуяг гээд
баахан цоллох л юм. Эдийн засаг ийм байхад энэ хүмүүсийг солих нь гадны хөрөнгө
оруулалтыг татах 50 хувийн хөшүүрэг болж мэднэ шүү. Их хурал дахь АН-ын гишүүд хүртэл
болохгүй байна гэдгийг ярьж байгаа. Зөв харж инээж буруу харж уйлаад эцсийн кноп
дарах мөчид улс төрийн зориг гаргаж чадахгүй байна. Төсвийн тооцоо хийж чадахгүй
ам.долларын ханш 1750 төгрөгөөс доош орохгүй гэдгийг мэдэж байж 1384 төгрөгөөр төсөв
зохиогоод орж ирж байгаа Сангийн сайд Ч.Улаан зүгээр л зайлах хэрэгтэй. Энэ хуулийн
хүрээнд хэдэн сайд нарыг соливол уналтыг жаахан сааруулж магадгүй.

-Оюутолгойн хоёр дахь шатны ажил яах бол?

-Оюутолгойг байнга эсэргүүцэж байсан хүмүүс нь өст хүн өлийн даваан
дээр уулзана гэдэг шиг яг энэ асуудлыг хариуцсан сайд нар нь болчихсон. 2008 онд
сайд болж чадаагүйдээ шаралхаж Оюутолгойг өдөр, шөнөгүй харааж байдаг байсан хүмүүс
нь эдийн засгаа хариуцсан сайд нар болсон. Түүнээс болж хөрөнгө оруулагчид, Монголын
Засгийн газар хэл амаа ололцохоо больсон юм. Ийм нөхцөлд Оюутолгойн асуудал хөдлөхөд
бэрх. Өөр нэг зүйл нь Оюутолгойг муулж, дайрч давшилж хоол олж иддэг хэдэн Их хурлын
гишүүн энэ танхимд байна. Төлөөлөл нь манай намын бүлэгт ч бий. Эдгээр хүмүүс зогсвол
зогсох цаг нь болсон. Монголын нутагт орж ирчихээд доромжлуулан доромжлуулан бүтээн
байгуулалт хийдэг гадныхан байж болох уу. Газрын баялагтай нь ганцхан Монгол биш.
Монголд жаахан юм хийчихье гэхээр дайрч доромжлон, орон шоронгоор айлгаж сүрдүүлээд
байхаар яаж хөрөнгө, хүн хоёр тогтох юм бэ. Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг
Их хурлаар оруулдаг. Харин хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ нь их явдалтай гэрээ байдаг.
Явцын дунд сайжруулах зүйлс бий. Гэхдээ үүнийг айлгаж сүрдүүлж хийнэ гэж байхгүй
ээ. “Тунгалаг тамир” кинон дээр Бадарч тахар гээд дээрэлхүү нөхөр байдаг даа. Яг
л ийм байдлаар бизнес эрхлэгчидтэйгээ засаг харьцаж байна.

Авлигатай тэмцэж байна гээд олон хүнийг шоронгоор айлгаад байгаа
учраас өнөөдөр хүмүүсийн бизнес эрхлэх сэтгэл, зориг, урам нь байхгүй болчихлоо.
Бүтээе, босгоё гэсэн зориг руу нь ус цацаад, дээр нь бамбай тавьж байгаад жадлаад
хаячихаар яаж хөдлөх юм.

-Манайд ашигтай ямар нүүдэл байгаа бол?

-Юуны түрүүнд улс төрчид нь хийрхлээс салах хэрэгтэй. Босч чадаагүй
байхад нь л дайраад байх юм. Үүнээс хэн юу хожих вэ. Их хурлын бүрэлдэхүүн дотор
Оюутолгой руу зургаан жил дайрч байгаа хүн байна. Зургаан жил Оюутолгой руу дайрч
байгаа гишүүдийн шүлсээр Монголын ард түмэн цалин авч, тэтгэврийн орлого олохгүй
нь ойлгомжтой.  Энэ засгийг харж байхад Оюутолгойг
цаашид үр ашигтай хөдөлгөх аргаа огт олохгүй байна. Эцсийн дүндээ хувийн, хувьсгалын
өмчийн ялгаа гэж байдаггүй. Төр татвараа авч л чаддаг байвал хувийнхаас авсан ч
ялгаагүй, хувьсгалынх нь ч ялгаагүй.

Ашигт малтмалын тал дээр манай монголчууд шинэ ард түмэн шүү дээ.
Гэрийнхээ бууцан дээр шон хатгахаас өөр газраа хөндөж үзээгүй эмзэг сэтгэл дээр
нь тоглож улс төрийн аахар шаахар ашиг хонжоо хайгчид улам олширч байна. Гаагийн
шүүхэд Оюутолгойг өгсөн л гэнэ. Оюутолгойг Гаагийн шүүхэд өгдөг гэж хаашаа харсан
юм байхав дээ. Тэр чинь хүн төрөлхтний эсрэг гэмт хэрэг хийсэн алуурчдыг аваачиж
шийтгэдэг газар. Ийм хачин юм хийж байгаа юм даа. Улсын эдийн засгийг босгох ганц
нэг үйлдвэр босгох гэхээр замаас нь хорлоод байх юм. Монголын эдийн засгийг босгоод
аваад явчих хэд хэдэн үйлдвэртэй болмоор байна. Тэр нь хувийнх байна уу, хувьсгалынх
байна уу хамаагүй. Харагдаж байгаа боломж нь уул уурхай. Өөр ямар ч боломж алга.
2012 оны Их хурлын сонгуулийн өмнө Стратегийн салбарт гадаадын хөрөнгө оруулалтыг
хязгаарлах хуулийг баталж байхад нь “Та нар дэндүү осолтой галаар тоглож байна.
Энэ хуулиа боль” гэж гуйгаад ядсан. Тэр хүмүүс нь одоо улсын эдийн засгийн гол судсан
дээр суучихсан байна.

-Халаа сэлгээ хийхээр л тогтворгүй байдал үүсчих
гээд байгаа юм биш үү?

-Нэг сайдыг сольё гэхэд дэмжээд л өгнө шүү дээ. Тэр сайдынх нь оронд
манай намынхан суухаар зүтгэнэ гэж бодож байна уу. Үгүй. Ер нь одоогийн төр толгой
дээрээ зогсчихоод байна. Их хурал нь Засгийн газрын хуулийн тасаг шиг болчихсон.
Монголбанк Засгийн газраас бүр хол сууж байх ёстой байтал засгийнхаа халаасанд орчихсон.
Сонгууль дөхөхөөр Алтанхуяг, Золжаргал хоёр нийлж үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр, найман
хувийн зээл ярьдаг.

-Засгийн газрын тодорхой хэдэн хүмүүс солигдож байж
эдийн засаг 50 хувь сэргэхэд нөлөөлнө гэж та үзэж байгаа юм уу?

-Ажлаа хийдэггүй хүмүүсийн оронд ядаж л ажил хийхэд нь садаа болдоггүй
хүнийг тавих ёстой. Х.Баттулга ҮХАА-н яамнаас гадна Зам тээврийн яамыг удирдаж байгаа.
Төмөр замын асуудлаар А.Гансүх Х.Баттулгын амнаас зөрж ганц шийдвэр гарганаа гэж
байхгүй. Засгаас ганц ч төгрөг авалгүйгээр төмөр зам барьчих боломж байсан. Төмөр
замыг хоёр жилийн дотор барьчихна гэж амлалт өгсөн хүн нь одоо төрийн ажлыг хорлоод
байхад энэ хүнийг цаашид байлгаад байх юм уу. Х.Баттулга жишээ нь ямар үнэтэй хүн
бэ. Төмөр замаар ямар луйвар, будилаан хийгдсэнийг нэг бүрчлэн мэднэ. Хэнд ч хэрэггүй
далан шороо ухаад 50 тэрбум төгрөгийг шороонд булсан. Энэ бол хариуцлагагүй үйл
ажиллагаа бус цэвэр хорлон сүйтгэх үйл ажиллагаа. Би Х.Баттулгад дургүйдээ ингэж
ярьж байгаа юм биш. Баттулга гэдэг хувь хүн надад огтоос сонин биш. Улстөрчийнх
нь өнцгөөс харахад түүн шиг сонирхолгүй этгээд байхгүй, ярьж ч чадахгүй. Хувийн
дуусашгүй шунал, өчүүхэн атаархлаар улсын ажил хорлоод байгаа учраас би юм яриад
байгаа юм.

-Одоо яг яах ёстой вэ. Танай бүлгийн зүгээс огцруулах
саналаа өргөн барих юм уу?

-Ц.Элбэгдоржийн оруулж ирсэн саналыг эхлээд дуусгах хэрэгтэй. Ер
нь бол буруу бодлого явуулж байгаа хүнийг нь өөрчлөхгүй бол юм өөрчлөгдөхгүй. Монголыг
монголоор нь хардаг хүмүүсээр солих шаардлагатай. АН-ынхан хүмүүсээ аваад үлдэнэ
гэвэл аваад үлдэж болно. Шунал нь шулам болтлоо хөгжсөн өвчтэй сэтгэлгээтэй хүнийг
солихгүйгээр ажил сайжирна гэж байж болшгүй зүйл.

-Ямар ямар хүмүүсийг солих шаардлагатай вэ?

-Өмнө нь хэлсэн. Ч.Улаан гэж зээлээс өөр зүйл ярих ямар ч чадваргүй
болсон нэг хүнтэй боллоо. Бид чинь Оросын их өрийг дарахад “Өргүй боллоо” гээд зогсож
байсан хоёр шүү дээ. Гэтэл одоо өрийг магтдаг болж, даруйхан зайлуулах хэрэгтэй.
Нэг засгийн үед таван тэрбум долларын өр тавиад байвал цаашдаа энэ улс юу болох
вэ. 2017 онд ямар ч хөрөнгө оруулалт байхгүй. Яагаад гэхээр Чингэс бондын эхний
500 сая долларыг төлж 2023 онд тэрбум ам.долларыг бид төлөх шаардлага гарна. Хамгийн
хөгийн нь триллион 500 сая төгрөгийн төсөв бүрдүүлж чадахгүй байгаа хирнээ триллион
500 сая долларын зээл оруулж ирдэг засаг байж болох уу. Зээлээ төлөх чадваргүй болчихвол
зээлийг нь худалдчихдаг юм. Тэгэхээр Монгол Чингэс бондоор дамжаад нэг мөнгөтэй
улсын халаасанд тусгаар тогтнолтойгоо орно. Өндөр хүүтэй мөнгөөр хоёрын хооронд
зам тавихын оронд шороон замаар давхих нь гарз багатай юм. Замаас ямар ч ашиг гарахгүй.
Ашигтай болгоё гэвэл өндөр хэмжээний төлбөртэй болгохоос өөр замгүй. Үүнийг ард
түмэн даахгүй.

-Эдгээр сайдыг солилоо гэхэд дараа нь засаглаад
явчих ямар хүмүүс байгаа бол?

-Ардчилсан намын л асуудал. Эрх биш байгаа байлгүй дээ гэж горьдох
юм. Тэдний хийсэн нэг том нүгэл бол Монгол төрийн уураг тархийг саасан явдал. Төрийн
албан хаагч гээд 146 мянган хүн байлаа. Тэд төрийн уураг тархи байсан юм. Төрд олон
жил ажиллаад жаргал зовлонг нь мэддэг болчихсон байв. Улсын ажил мэддэг хүмүүсийг
Ардын намыг засаг барьж байхад ажиллаж байсан гээд бүгдийг нь халж ажлын ямар ч
чадваргүй, сонгуулиар цүнх бариад гүйж явсан хүмүүсээр төрийн аппаратыг дүүргэснээс
болж төрийн толгой хоосон вакуум болж хувирсан. Яамны газрын дарга болсон “цүнхчин”
ажил, амьдрал, хууль, ёс суртахуун мэдэхгүй. Тэд мөнгө, албан тушаал хоёрын төлөө
амиа золиослохоос сийхгүй ийм л хүмүүсээр төрийн ажил хийлгэж байна. Төрийн ой санамж
гэдэг боловсон хүчнээрээ дамжиж явдаг зүйл. Сайн аппаратаа хадгалаад үлдсэн байлаа
гэхэд нэг муу сайд ирлээ гэхэд нэг их аюул тарьж чадахгүй. Мэргэшсэн хүмүүс хууль
ном яриад хөдөлгөдөггүй байхгүй юу. Энэ фракцын зарчим гэдэг чинь засагт гараагүй
үед намын зовлон байдаг бол засагт гарсны дараа төрийн зовлон болдог юм. Манай намд
ч жигүүр мигүүр ургах шахсан биз дээ. Би тэднийг хажиглаад байдгийн учир энэ шүү
дээ. 

-Х.Тэмүүжин сайдын асуудалд ямар байр сууринаас
хандаж байгаа вэ. Таны хувьд Хууль зүйн сайдаар ажиллаж байсан шүү дээ?

-Ардын намын бүлгээс гаргах улс төрийн шийдвэрийг дагана гэдгээ Х.Тэмүүжинд
өөрт нь хэлсэн. Тэмүүжинг ноцтой алдаа гаргасан гэж Ц.Элбэгдорж цохон тэмдэглэсэн
байна лээ. Уг нь бодлого, үйл ажиллагаа, зан харьцаа гээд бүх л тал дээр би түүнд
мэддэг чаддаг бүхнээ хүний ёсоор харамгүй хэлж өгч байсан. Даанч нэг чихээрээ оруулаад
нөгөө чихээрээ гаргаад байсан даа. Үүнээс өмнө нэг удаа Х.Тэмүүжинг огцруулах яриа
гарахад “Эхлээд хулгайч нарыг нь явуул, дараа нь Тэмүүжинтэй ярь” гэж тас хөндлөн
хэвтсэн тохиолдол бий.

Э.ЭНХБОЛД

Гэрэл зургийг

Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Шинэчлэлийн
хэмээх тодотголтой Н.Алтанхуягийн Засгийн газар огцорч болзошгүй тухай яригдаж байна.
Энэ нь давхар дээл буюу УИХ-ын гишүүн Засгийн газрын гишүүнээр хавсран ажиллах эсэхтэй
холбоотой шинэ хуулиас эхтэй юм. Хэрвээ сайд нарынх нь тавин хувь УИХ-ын гишүүн
Засгийн газрын гишүүнээр хавсарч ажиллаж болохгүй гэсэн хууль  гарвал энэ засаг огцорч таарна. Гэхдээ уг хуулийг
дагаж мөрдөх хугацааг яаж тогтоохоос бүх зүйл хамаарна.

Гэтэл
энэ засаг давхар дээлээ тайлахаасаа өмнө буюу хуулиар огцрохоосоо  урьтаж 
хуулийн  шинэчлэлийг гардан гүйцэтгэж
байгаа Хууль зүйн сайд Х.Тэмүүжинг огцруулахаар яаран тэвдэж, хамгийн түрүүнд барьж
авсан нь ямар нэг учир агуулж  байна уу, үгүй
юу.

Уул
нь Х.Тэмүүжин сайд өнөө “давхар дээл” хэмээх томъёоллоор нь огцроод байхааргүй статустай
хүн л дээ. Яагаад гэвэл Засгийн газрын Үндсэн чиг үүргийн дөрвөн яамны нэгэнд түүний
толгойлж байгаа Хууль зүйн яам зүй ёсоор багтдаг. Тиймийн учир “давхар дээл”-ээр
лав огцрохгүй. Харин үүнийг намын нөхөд нь мэдсэн юм шиг, энэ Тэмүүжин ганцаараа
огцрохгүй үлдчих вий гэж айсан юм шиг шинэчлэгч рүүгээ юун түрүүнд дайрч байна уу
даа гэх хардлагыг төрүүлэхэд хүргэж байна.

Х.Тэмүүжин
сайд л ажлаа өгөхгүй бол шинэчлэлийн гэх энэ засаг болоод түүний удирдан чиглүүлж
буй Хууль зүйн яам баларчихаад байгаа хэрэг үү. Лав л өнгөн талаасаа тийм зүйл мэдрэгдэхгүй
байх юм. Харин Н.Алтанхуягийн засгаас огцруулчихаж болохоор хэд хэдэн сайдын нэр
яригдаад удаж байгаа. Эрхэм төрийн түшээдэд ч, энгийн олонд ч зарим сайдуудыг огцруулчихвал
таарна гэсэн дэл сул яриа дуулдах болсныг бид гадарлаж байгаа билээ.

Тухайлбал,
Хууль зүйн сайд асан Ц.Нямдорж “Зүгээр л огцроод өгөхөд гадны хөрөнгө оруулалт тавин
хувиар нэмэгдчих хоёр сайд энэ засагт байна” гэж хэлсэн. Нямдоржийн хэлсэнчлэн тэр
хоёр сайд хэн байж таарах вэ. Бодох нь ээ, Оюу толгой болоод гадны хөрөнгө оруулагчдад
ясны өстэй гэдгээ ил зарласан Уул уурхайн сайд Д.Ганхуягийг хэлсэн байх. Мөн гадны
хөрөнгө оруулагч нартай уулзахдаа “Эдийн засгийн алуурчид сайн уу” гэж мэндэлдэг,
намынхаа нөхөдтэй уулзахдаа хүртэл “Цаг нар харж байж болно” гэдэг Эдийн засгийн
хөгжлийн сайд Н.Батбаярыг хэлсэн болов уу. Тэгж л тааж таамаглаад байна.

Хэрвээ
энэ хоёр сайдыг огцорчихсон байхад ард түмэн нэг их гайхаад байхгүй. “Энэ удаагийн
Засгийн газрын хамгийн гол хоёр яамыг ийм хүмүүсээр удирдуулаад байхдаа яахав дээ.
Наад хоёр сайдаас чинь болж хөрөнгө оруулалт зогслоо, эдийн засаг элгээрээ хэвтлээ”
хэмээн хэн хүнгүй ярьж бичиж, санаа бодлоо хэлж эсэргүүцэж ирсэн. Тиймийн учир
“ард түмэн нэг их гайхахгүй болов уу” гэж хэлээд байна л даа.

Харин
гарч ирснээсээ хойш л хууль, эрх зүй, шүүхийн шинэчлэлийг ярьсан, түүнийг гардан
гүйцэтгэж байгаа шинэчлэлийн гэх тодотголтой Засгийн нүүрийг тахалж буй ганц сайдаа
огцруулчихаад Ардчилсан намын нөхөд юу бодож суух вэ. Түүнийг огцруулсан асуудлаа
Засгийн газар олон түмэнд юу гэж тайлбарлах вэ. Ухаандаа, хөндлөнгийн нэгэн компанийн
өмнөөс огцруулчихлаа гэж хэлэх үү. Тодруулбал, цэргийн хоёр эмнэлгийг нэгтгэн Батлан
хамгаалах, хууль сахиулах алба хаагчдын нэгдсэн эмнэлэг болгосон. Тэрхүү үйл явцад
хариуцаж буй яамных нь барилгаас 3.2 тэрбум төгрөгийн өртөг бүхий MRI аппарат эвдэрсэн
байдаг. “Пролианс” гэж хөндлөнгийн нэгэн компани уг аппаратын бүрэн бүтэн байдлыг
хариуцаж байсныг бид мэднэ. Тэгэхээр манай засаг ноёд Баасанхүүгийн өргөн мэдүүлснээр
уг компанийн өмнөөс шинэчлэлийн туг болсон сайдаа огцруулчихлаа гэж олон түмэнд
тайлбарлах уу.

Мөн
айлд хүүхдээ суулгасан ялих шалихгүй гэх асуудлаас болоод огцрууллаа гэх үү. Эл
бүгдийг тайлбарлахад үнэндээ хүнд байна. Хууль зүйн сайдыг хэрхэн яагаад огцруулснаа
энэ Засгийн газар, Их хурал ард түмэнд тайлбарлах л болно. Ард түмэн төр засгаас
шаардах ч байх. Ер нь Х.Тэмүүжинг огцруулах гэдэг асуудал нийгмийг бараг босгочихоод
байгаа. Бүх  цахим ертөнц, ил далд хэвлэл
мэдээлэл  олон нийтийн байгууллагууд эрс эсэргүүцэж
байгаа.  Бүр мэдэгдэл гаргаж хийхдээ хүрээд
байна.                 

“Ардчилсан
нам Тэмүүжин сайдыг огцруулбал, Тэмүүжин АН-ыг орхих хэрэгтэй. Ардчилалгүй АН-аар
яахын. Чадлаараа ганцаараа улс төр хийхэд хол явна”, “Тэмүүжинг огцруулсан нь энэ
засгийн товчоонд хамгийн хар, новшийн протокол болж үлдэнэ. Огцруулсан хүмүүс нь
ч тиймээр дурсагдах байх”, “Тэмүүжин огцорно гэдэг шударга ёсыг шороонд булж, шоронд
хатаасантай бараг адилхан”, “Тэмүүжин сайдыг огцруулахыг төрийн тэргүүн зүгээр хараад
суухгүй. Бид ийм Хууль зүйн сайдтай байгаа нь азтай улс гэж Ерөнхийлөгч хэлж байсан”
гэж цахим ертөнцөөр шуугиж байна. Ил далд ийм л өмөөрсөн өнгө аяс бүхий мэдээлэл
зогсоо зайгүй цацагдаж, нийгэм тэр аяараа босчихоод байхад төр засгийн зүгээс өгөх
дээрх тайлбарууд үнэндээ жулдана л даа.

Бүр
сүүлдээ Ерөнхийлөгч хүртэл уг асуудалд оролцож “Түүнд дутагдал бий. Хэрвээ дутагдлаа
засчих юм бол энэ засгаас эхэлж огцруулах сайд биш” хэмээн твиттер хуудсандаа бичсэн
байсан. Мөн телевизийн шууд ярилцлагад орохдоо “Тэмүүжин бол өөрийн гэсэн үнэт зүйлтэй
залуу хүн. Алдах юм байлгүй л яахав. Гэхдээ энэ хүн суралцаж байгаа. Цаашдаа улам
эрч хүчтэйгээр ажиллах байх” гэж хэлсэн. Төрийн тэргүүнээс аваад бүх хүмүүс ийм
л санаа бодолтой байна.

Гэтэл
эрх баригчид маань огцруулна гэж дайраад байгаа. За яахав, шинэчлэлийг гардан хийж
буй сайд нь огцорлоо гэж бодъё. Харин  шинэчлэлээс
улдан чангааж буй хүмүүс нь үлдчихээр энэ засаг юу болж хувирах вэ. Нэг л буруу
шийдвэр гаргаад, буруу тийшээ зүтгээд байгаа юм биш үү. Өнгөн талаасаа тэгж л харагдах
юм. Ямар ч хүнийг шийтгэн, албан тушаал цол хэргэмийг нь бууруулж байгаа бол заавал
ч үгүй үндэслэлийг нь хэлэх хэрэгтэй байдаг. Бүр чиг тодорхойгоор олон түмэнд тайлбарлах
нь зүйн хэрэг. Ерөөс хүний ёс зүй, амьдралын хууль тийм л байдаг.

Гэтэл
Тэмүүжин сайдыг огцруулж буй шалтаг шалтгаан нэг л итгэл үнэмшил төрүүлэхгүй, олонд
нийтэд хүргэх тайлбар нь ултай суурьтай биш байна. Тиймээс эрх баригч Ардчилсан
намын нөхөд минь шинэчлэгчийг хошуучлагчаа огцруулахын оронд шинэчлэлээс улдан чангааж
буй чаргуулдагчдаа огцруулмаар юм биш үү.

Н.ГАНТУЛГА