Нью-Иорк, Торонтогийн хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй “TRQ” компани “Саусгоби ресурс” компанид 10 сая ам.долларын зээл олгохоор болжээ. “Саусгоби ресурс” авсан зээлээ ирэх наймдугаар сарын 30 гэхэд төлж дуусгах үүрэг хүлээсэн байна. “TRQ” компани уг компанийн хувьцааны 56 хувийг эзэмшдэг аж. “Саусгоби ресурс”-ийн охин компани “Саусгоби сэндс” нь Өмнөговийн Овоот толгойн ордод олборлолт явуулж урд хөршид экспортолдог юм.
Эрүүгийн хуулийг Гэмт хэргийн тухай хууль болгон өөрчлөхөөр УИХ хэлэлцэж эхэллээ. Хуулийг гаргаснаар шоронжсон бодлогыг халж аль болох хүний эрх, эрх чөлөөг хангахын зэрэгцээ бусдыг хохи¬ролгүй үлдээх бодлогыг тусгажээ. Тодруулбал, хэрэг хийсэн ч гэлээ амьд явах, эмчлүүлэх, нар, салхи, агаартай харьцах гэх мэт хүний суурь эрхүүдийг нь хадгалж, хангахаар тусгасан байна. Тэрчлэн сэжигтэн нэрээр, хэргийг нь нотолж чадаагүй ч хорьсоор байдаг хуулийн бодлогыг хасч гэмт хэрэг үйлдсэн нь хөдөлшгүй баримттайгаар илэрсэн тохиолдолд цагдан хорьдог байхаар хуульчилжээ. Өнөөгийн мөрдөж байгаа Эрүү¬гийн хуульд энэ тухай эсрэгээрээ буюу мөрдөн байцаагч хо¬рих шийдвэрийг гар¬гаж прокурорт танилцуулснаар хамгийн сүүлд гэмт хэрэгтэн мөн эсэх нь шийдэгддэг. Энэ нь тухайн мөрдөн байцаагч, прокурорын ажилтны үзэмжээр шийдэгдэх асуудал тул Гэмт хэргийн хуульд хэн нэгнийг хэрэгт сэжиглэвэл заавал шүүх хуралдаанаар оруулж шүүхийн шийдвэрээр хорьдог болохоор тусгажээ. Ингэхдээ заавал хөдөлшгүй ба¬римт, нотолгоон дээр үндэслэн шүүхээс тухайн сэжигтнийг хорих шийдвэрээ гаргадаг байх аж.
Хэрэгт сэжиглэгдсэн хүнийг хэдэн сараар, хэдэн цагаар урьдчилан саатуулдаг байх вэ гэдгийг Гэмт хэргийн хуулийн араас гарах Гэмт хэргийг хянан шийдвэрлэх тухай хуулиар зохицуулах юм байна. Онц ноцтой гэмт хэрэг үйлдсэн бол шүүхээр хэрэг нь шийдэгдтэл, хөнгөн хэрэг үйлдсэн бол долоо хоног, олон удаа нэг зөрчлийг давтан гаргасан бол 72 цаг саатуулж хэргийг хуулийн дагуу шийдвэрлэнэ гэх мэтээр гэмт хэргийн процессоос нь хамааран түр саатуулдаг болох нь. Тэрчлэн Гэмт хэргийг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд баасан гаригийн баривчилгаа, дохиололтой бугуйвч гэсэн шийтгэлийн шинэ төрөл нэмэгдэх юм байна. Гаргасан зөрчил, хийсэн хэргээс нь хамаарч энэ төрлийн эрхийг нь хязгаарлах заалтыг оруулах гэнэ. Тухайлбал хэн нэгэн эхнэртээ гар хүрч танхайрсан бол чиптэй бугуйвч зүүлгэнэ. Ингээд тэдэн метр ойртох аваас бугуйвчин дахь чип нь ажиллаж төв рүү мэдэгдэх зохицуулалттай. Баасан гаригийн баривчилгаа ч мөн ялгаагүй. Хэрэг хийсэн, зөрчил гаргасан хүмүүсийг ажлаа хийх боломжтой гэж үзвэл амралтын өдрөөр эрхийг нь хасах шинэ төрлийн шийтгэл аж. Гэхдээ одоохондоо Гэмт хэргийг хянан шийдвэрлэх тухай хууль бүрэн боловсруулагдаагүй учраас ямар нөхцөлд энэ төрлийн шийтгэлийг тооцохыг тодорхойлоогүй байна. Гэмт хэргийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэх бэлтгэл шатыг 1-2 жилийн хугацаанд хангана гэж үзэж байгаа бөгөөд энэ хугацаанд Гэмт хэргийг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийг боловсруулж, батлуулах аж.
ДАВТАН ҮЙЛДСЭН ГЭХ ЯЛЫН БОДЛОГО ҮГҮЙ БОЛЖЭЭ
Ялын бодлогод баасан гаригийн баривчилгаа, чиптэй бугуйвчийн шийтгэл ч орно. Дээрээс нь хорих буюу эрхийг нь хасах шийтгэлийг харьцангуй бага байлгахаар тусгажээ. Одоо мөрдөж байгаа Эрүүгийн хуульд гурав ба түүнээс дээш сараар хорих заалт байдаг бол Гэмт хэргийн тухай хуульд хамгийн бага ялыг долоо хоног байхаар тусгасан байна. Хүн өлсөж үхэхгүйн тулд нэг талх хулгайлсан бол долоо хоног, дахиад нэг талх хулгайлбал дахиад долоо хоног гэх мэтээр шийтгэлийг давтан гэсэн ангиллаар бус нэг удаагийн үйлдлээр оногдуулах юм байна. Ингэснээр арван мянган төгрөг хулгайлаад 10 жилийн ял сонсч байсан эмэгтэйн түүх давтагдахгүй гэсэн үг. Мөн зөрчил гаргасан этгээд 120-480 цаг нийтэд тустай ажлыг хоногт дөрвөн цагаар хийнэ гэж тусгажээ. Үүнээс зугтвал ялыг биеэр эдэлнэ. Энэ төрлийн шийтгэлийг хөдөлмөрийн бэрхшээлтэй иргэн, хүүхэд, жирэмсэн болон 50 түүнээс дээш настай эмэгтэй, 60 түүнээс дээш настай эрэгтэйд оногдуулахгүй байхаар хуульчилж. Харин зорчих эрхийг хязгаарлах буюу оршин суух газраа өөрчлөх, гадаад оронд зорчих эрхийг нэг сараас таван жилийн хугацаатай хасдаг байхаар хуульд заажээ. Гэхдээ шүүхийн, хууль хяналтынхны зөвшөөрөлтэйгээр өөр зүгт зорчих зөвшөөрлийг түр авч болно. Тэрчлэн ажил мэргэжлийн давуу байдлаа ашиглан гэмт хэрэг үйлдээд байвал тухайн мэргэжлээр ажиллах эрхийг нь хасах тухай ч Гэмт хэргийн хуульд заасан байна. Жишээ нь банкны теллер хүн ажил мэргэжлээ ашиглан бусдын эд хөрөнгийг өөрийн болгосон, өөрийн эд хөрөнгө шиг ашигласан бол 18 сар хүртэл мэргэжлээрээ ажиллах эрхээ хасуулах нь байна. Тэрчлэн хууль бусаар олсон хөрөнгийг нь хураана. Энэ хуулиар нэн тэргүүнд бусдын өмч хөрөнгийг хурааж, хумиад байхгүй бөгөөд зөвхөн бусдын хөрөнгийг өөрт завшсан тохиолдолд л хураах тухай яригдана. Дээрх ялын заалтуудыг мэдээж хөнгөн хэрэг үйлдсэн хүмүүс эдэлнэ. Харин хүний амь насанд санаатайгаар халдсан, хувь хүний хийгээд улсад санаатайгаар их хэмжээний хор хохирол учруулсан бол 1-20 жил биеэр ял эдлэх заалт Гэмт хэргийн тухай хуульд бий. Цаазаар авах заалт энэ хуульд ороогүй бөгөөд бүх насаар нь хорих шийтгэлийг оногдуулна гэж тусгажээ. Эрүүгийн хуулиар 16 ба түүнээс дээш насны хэрэгтнүүдийг цагддаг байсан бол Гэмт хэргийн тухай хуульд 14 нас болгон бууруулж торгох, нийтэд тустай хөдөлмөр эрхлүүлэх, хорих шийтгэлийг оногдуулдаг байхаар тусгасан байна. Гэхдээ санаатай үйлдсэн гэмт хэрэгт л хорих шийтгэлийг оногдуулна гэжээ. Санаатай гэдэгт хулгайн хэргээс эхлээд хүний аминд хүрэх, албан тушаалаа урвуулан ашиглах, залилах болоод эдийн засгийн гэмт хэрэг ч орно. Монгол Улсад гарч байгаа хэргийн 70 орчим хувь нь санаатай үйлдэгддэг бөгөөд хэрвээ хууль хэрэгжиж эхэлбэл шоронд байгаа иргэдийн 30 хувь нь суллагдана. Цаашид ч гэсэн хуулийн дагуу зөрчил гаргаж, хэрэг үйлдсэн этгээдүүдийн 30 хувь нь цагдан хоригдолгүйгээр шийтгэлээ эдэлнэ гэсэн үг.
ЗӨРЧИЛ ГАРГАСАН ЭТГЭЭДҮҮДИЙГ ИХЭВЧЛЭН ТОРГОНО
Хууль зөрчсөн хүмүүст, албан байгууллагад торгуулийн ял оногдуулах бөгөөд тооцооны нэгж гэсэн шинэ нэр, томъёог ашиглахаар болжээ. Нэг тооцооны нэгж гэдэг нь тухайн цаг үеийн ам.долларын ханш байх бөгөөд торгуулийг Монгол төгрөгт шилжүүлсэн хэлбэрээр авдаг болох юм байна. Тухайлбал, Эрүүгийн хуулийн 111.1 буюу хүн гүтгэсэн, гутаан доромжилсон хэргээр сэтгүүлчид ял шийтгүүлдэг байсан бол Гэмт хэргийн тухай хуулийн дагуу 50 тооцооны нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгуулдаг болох жишээтэй. Энд согтуу жолоочийн гаргасан зөрчлөөс эхлээд хэрэг бүрдүүлэлт, мөрдөн байцаалтад нөлөөлөх, садар самууныг сурталчлах гээд бүх төрлийн зөрчил багтсан байна. Хэдийгээр зөрчлийн хэлбэртэй ч онц ноцтой үйлдэл хийсэн бол гэм буруутныг Гэмт хэргийн тухай хуулиар шийтгэнэ. Ингээд хуучин эрүүгийн хуульд гурван сараас зургаан жил хүртэл хорьдог байсныг Гэмт хэргийн тухай хуульд зөрчил болгон тооцсон заалтуудыг харьцуулан харууллаа.
Л.МӨНХ
Түрүүч нь ¹ 123 (4763), 124 (4764), 126 (4766) дугаарт
Чулуунхороот сум тариалангийн бүс нутаг. Эрээнцавын сангийн аж ахуйнханд улаанбуудай тариалалтаараа улсдаа тэргүүлдэг байсан үе бий. Аймаг, аймгаас ирсэн илгээлтийн эзэд энэ суманд суурьшин, газар тариалантай амьдралаа холбосон байдаг аж. САА тарж, “Эрээнцав хувьцаат” компани болсон цагаас улаанбуудай тариалалт хумигдсаар сүүлдээ хаалгаа барьсан түүхтэй. Энэ сумын иргэдийн олонх нь тариалангаар амьдралаа болгодог байж. Эрээнцав ХК-ийн үйл ажиллагаа зогссоноос болж олон хүн ажилгүй болж, амьдрал нь хэцүүдэж байсныг нутгийн олон мартаагүй гэнэ. Тухайн үед “Эрээнцав” компанийн ажилчдын цөөн хэд нь хувьцаагаа зарж чадсан гэнэ. Олонх нь хувьцаагаа зарж чадалгүй үнэгүйдүүлжээ. Тэгсэн хоёр жилийн өмнөөс хэнд ч хэрэггүйн дээр зарим нь байдаг эсэхийг нь ч мэдээгүй хувьцаа нь Хөрөнгийн бирж дээр үнэд орж эхэлсэн байна. Бүр хаалгаа бариад 20 орчим жилийн нүүр үзээд байсан “Эрээнцав” ХК-ийн үйл ажиллагаа сэргэж эхэлсэн байна. Энэ талаар сурвалжлахаар “Эрээнцав” компанийн тариалалт хийж буй газарт очсон юм.
Сумын төвөөс 30 гаруй километрийн зайд хаврын тариалалт хийж байв. Компа¬нийн ажилчид гэх 50 гаруй насны зургаан хүн техник угсралтын ажил хийж байлаа. Шинээр ирсэн үрсэлгээний техникийг угсарч байгаа нь аж. Хаврын тариалалтын ажлыг нугалахаар Эрээнцавын САА байх үед ажил хөдөлмөрөөрөө бусдыгаа манлайлан аварга болж байсан тариаланчид ирцгээсэн нь энэ. Залуу насаа тариалангийн талбайд зориулж, “Мягмарын аварга салааныхан” гэж өргөмжлүүлж байсан нэг салааныхан өдгөө ажиллахаар очоод байгаа нь энэ аж. Мягмарын салааны Б.Цогтсайхан, П.Цогтбаяр, Г.Мөнх-Очир, Р.Очиржав, Д.Зоригт нар гурван мянган га талбайд тариалалт хийх аж. Тэд “Биднийг залуу байхад энд бум бужигнасан тариан түрүү найгасан газар байлаа. Олон жил поолиндоо тариалалт хийсэнгүй. Тэгсэн 20 гаруй жилийн дараа 600 сая төгрөгийн үнэтэй трактортой дахин хаврын тариалалт хийдэг байна шүү. Шинэ техникүүдийг нь угсрахад хүндрэлтэй зүйл тулгарч л байна. Гэхдээ аргыг нь олоод, асууж сураглаад болгож л байна. Тариан тал¬байдаа ирэх сайхан бай¬на” гээд л ярих ажээ. Хам¬гийн сүүлийн үеийн тоног төхөөрөмжөөр Мягмарын са¬лааныхан “зэвсэглээд” байгаа гэсэн. Нэг бүр нь 600 сая төгрөгийн үнэтэй “КАТ”-ын трактор гэхэд тариалалт хийж байгаа хүн жолоо бариад байх шаардлага байхгүй. Ном уншаад кабин дотроо явсан ч боло¬хоор автоматжсан эд аж. Пооль дуусангууд трактороо эргүүлээд явуулчихад болох гэнэ.
ЭЛЭГНИЙ ЭМИЙН ТҮҮХИЙ ЭД САЛМИРИНЫГ ЭРЭЭНЦАВААС ЭКСПОРТЛОХ ГЭНЭ
Мөн “Эрээнцав” ХК-ийн захирал Г.Одгэрэл “Хаврын тариалалт дундаа орж байна даа. Хэд хоногоос дуусах байх аа” гэсээр угтан авч уулзсан юм. Энэ жил 2400 га талбайд рапс, 600 га-д салмирин гэх ургамал тарихаар болжээ. Г.Одгэрэл захирлаас “Эрээнцав” ХК-ийн үйл ажиллагааг хэрхэн дахин сэргээсэн талаар асуулаа. Тэрбээр “Гурван жилийн өмнө Хөрөнгийн бирж дээр хувьцаа босгох гээд хувьцаагаа ашиглаагүй компаниудыг хайж эхэлсэн юм. Тэгсэн “Эрээнцав” компанийн хувь¬цаа огт худалдагдаагүй байсан. Тэгээд компанийн захирал залуутай уулзаад хувьцааг нь худалдаж авсан юм. Анх хувьцааны ихэнх хувийг худалдаж авсан. Газар тариалан огт сонирхоогүй. Тэгээд компанийн эрхийг авахаар энд ирсэн хэрэг. Тэгээд л энэ их газрыг яах вэ гэж байгаад газар тариалангийн чиглэлээр ашиглаж болохыг анзаарсан. Манай компанийн Чулуунхороот болон бусад газрын 400 гаруй хүн хувьцаа эзэмшиж байгаа. Дэлхийд ганц хүний биш олон хүний хувьцаа орсон компани илүү амжилтад хүрч байна. Тиймээс энэ компанийг эргэж сэргээсэн юм” гэв. “Эрээнцав” ХК-ийн хувьцаа Хөрөнгийн бирж дээр анх нэг хувьцаа 260 төгрөгийн үнэтэй байсан гэнэ. Харин одоо дөрвөн мянган төгрөгт хүрчээ. Цаашид хувьцааны үнэ өсөх аж. Энэ намраас ашгаа хүртэхээр болоод байгаа гэнэ. Өмнөх жилүүдэд уринш хийж, газрыг дахин хагалах, боловсруулах, техник, тоног төхөөрөмж худалдан авах гээд хэдэн тэрбум төгрөгийн хөрөнгө гаргажээ. Зүүн хойд хязгаарт ирж тариалалт хийх болсон шалтгаан нь ийм учиртай гэнэ.
Эрээнцавын хил гаалиар рапс, эмийн түүхий эд болох салмирин зэрэг тариалсан зүйлсээ урд хөршид худалдаалахаар зорьж байгаа гэнэ. Засгийн газраас зүүн аймгуудын газар тариалангийн бүтээгдэхүүнийг экспортод гаргахыг дэмжиж байгаа. 600 га-д тарих салмирин гэх ургамал нь элэгний эмийн ганц түүхий эд юм байна. Элэгний эм бэлдмэл үйлдвэрлэж байгаа эмийн үйлдвэрүүд салмириныг худалдаж авах сонирхол их. Дэлхийн зах зээлд эрэлт ихтэй өндөр үнэтэй байдаг аж. Га талбайгаас арван центнер салмирин хурааж авах гэнэ. Намар арвин ургац хурааж авах юм бол урд хөрш рүү экспортлох гэнэ. Ирэх жилдээ багтаад үтрэм, агуулах барихаар төлөвлөж байгаа аж. Мөн салмирины үйлдвэрийг сумын төв дээр барихаар төлөвлөөд байгаа гэсэн.
ТАВАН МЯНГАН МАЛТАЙ П.ДАМДИНЛХАГВАГИЙНХ МЯНГА ГАРУЙ ТӨЛ ХҮЛЭЭН АВЧЭЭ
“Эрээнцав” ХК-ийн хээрийн бригадаас хөдөлж, Чулуунхороот сумын хамгийн олон малтай айлыг зорилоо. Өнгөрсөн жил дөрвөн мянга гаруй мал тоолуулсан П.Дамдинлхагвагийн гэрт очлоо. Энэ хавар төл сайн авчээ. Мянга гаруй төл хүлээж аваад байгаа гэнэ. Хонь, ямаа үхэр төллөөд дуусчихсан байв. Харин гүү энэ жил орой унагалж байгаа гэнэ. Мянга гаруй хонь хургалж, 400 гаруй ямаа ишиглэж, зуу гаруй үнээ тугаллаад байна. Харин 120 орчим гүү унагалах гэнэ. П.Дамдинлхагвагийнх малынхаа үр шимээр сайхан амьдарч байгаа айлуудын нэг аж. Гэрийнхээ гадаа шинэхэн “Ланд 200” сойчихсон сууж байна лээ. 2008 онд Төв аймгийн Сэргэлэн сумаас нүүж ирсэн гэнэ. Чулуунхороот суманд ирэхдээ 1500 гаруй малтай байжээ. Харин сүүлийн хэдэн жил Эрээнцавд өнтэй өвөл болсноос төл алдалгүй авсаар таван мянгад хүрээд байгаа нь энэ аж. П.Дамдинлхагвагийнх гурван малчинтай юм байна. Хонь, үхэр, адуугаа айл айлд хуваагаад өгчихдөг гэсэн. Тэрбээр “Хэдэн малынхаа хүчинд хэнээс ч дутахааргүй сайхан л амьдарч байна. Унах унаа, орон байр гээд дутагдах гачигдах зүйлгүй сайхан байна. Энэ нутаг надад үр өгөөжөө өгч байгаа. Тиймээс нутгийн зон олонд тусалж байх юмсан гэж бодож явдаг” гэв.
Чулуунхороот сум мал цөөтэй сумдын нэг. 2000 оны үед зуднаар сумынхан тэр аяараа хотоо харлуулж байжээ. Харин сүүлийн хэдэн жил бүгд малтай болжээ. Чулуунхороот сумын гурван айл П.Дамдинлхагвагийнд цалинтай мал хариулдаг байна. Сард нийгмийн даатгал төлөөд 300 мянган төгрөгийн цалин авчихдаг гэсэн. Мөн цалин өгөхөөс гадна гурил, будаа, мах зэрэг шаардлагатай зүйлсийг нь худалдаж аваад өгчихдөг болохоор цалингаа хэрэгтэй зүйлд нь зарцуулдаг байна. Мөн малчдадаа тус бүр хоёр жилийн өмнө 50 тоо толгой мал тасалж өгчээ. Анх 20 хүрэхгүй шахам хэдэн богтой байсан айлууд 300 гаруй малтай болжээ. Төв аймгийн Сэргэлэн сумаас алс хол энэ суманд нүүж ирсэн энэ айл ингэж л аж төрж байна. Дашрамд дурдахад, гурван жилийн өмнөөс Чулуунхороот сумын Засаг даргын Тамгын газраас нутгийн малгүй өрхийг малжуулах төсөл санаачлан хэрэгжүүлсэн байна. Энэ төслийн хүрээнд гурван айлд 30 эм хонь, арван эм ямаа өгч хоёр жилийн төлийг өгчээ. Төллөх 40 тоо толгой малыг хоёр жил болгоод дараагийнхаа айлд шилжүүлдэг байна. Ингэж явсаар гурван ч айл зуу гаруй малтай болсон гэсэн.
ХӨХ НУУРТ ХУН ЧУУЛДАГ БОЛЖЭЭ
П.Дамдинлхагвагийн зусаж байгаа газраас холгүй манай улсын хамгийн нам дор газар болох далайн түвшнээс дээш 552 метр өргөгдсөн Хөх нуурын хотгор гэж бий. Хамгийн нам дор орших энэ хөх нуур цэв цэнгэг. Цэлийсэн тэнэгэр талд хөхрөн мэлтэлзэх нь гоо аж. Нуурт 1970-аад онд биологийн ухааны доктор Аюурын Дулмаа гуай загас нутагшуулсан аж. Гэтэл хэдэн жилийн өмнө хэсэг хүн нуурын загасыг хэдэн арван тонноор нь Хятад руу гаргаж худалдаалсан байна. Үүний уршгаар загасгүй болсон нуур хэдэн намрыг мэлмэрэн мэлмэрэн үдсэн ч ойрын жилүүдээс хун чуулдаг болсон гэнэ. Намрын сэрүүн унаж, усны шувуудын элэг жиндэж эхлэх үеэс хун шувуу Хөх нуурт ганганалдаж байгаад халуун орныг зорин оддог болжээ. Хун үдэлдэг болсон болохоор ч тэр үү нуурын ус цэнхэртэн цэнхэртэн нэмэгдэж байгаа гэнэ. Хунгийн чуулган үзэх гэсэн жуулчин ч намар цагт тасрахаа байсан гэнэ.
Хөх нуурын эргээс хөдөлж зүүн хойд зүг рүү давхисаар Чулуунхороот суманд ирэв. Энэ сум Ховд аймгийн сумд шиг олон ястны өлгий нутаг. Халх, буриад, барга, үзэмчин, дарьганга, казак, дөрвөд, хотон, баяд, урианхай, захчин зэрэг 20 гаруй ястан аж төрдөг. 1960 оны эхээр Увс, Баян-Өлгий, Ховд, Хөвсгөл зэрэг аймгийнхан илгээлтээр ирж суурьшиж байжээ. Алс холоос зүүн хойд хязгаарт ирж суурьшсан хүмүүсийн хүүхдүүд хамаатан саднуудтайгаа уулзахаар зүүн хязгаараас баруун хязгаар нутаг руу явдаг байна. Үүнтэй холбоотойгоор Чулуунхороот сумын залуучуудын дунд “Увс аймгаас 1970 оны үед нүүж ирсэн айлын хүүхэд хотод очоод найз охинтой болж. Тэгсэн нөгөө охин хамаатан нь байж таараад баларсан гэсэн. Нутаг, усыг нь сайн судалж байж дотносохгүй бол ах, дүүстэйгээ гэрлэх юм болох вий” гэх яриа ч гарчээ.
Их найрагч Д.Нямсүрэн энэ л буйдхан сумын гудамжаар алхаж, тэнэгэр шаргал талыг нь ширтэж, суут бүтээлүүдээ энэ буйдхан газрын ус, агаар байгаль дунд бичиж туурвисан болоод ч тэр үү цаанаа л утга уянгын нам гүм орон мэт санагдана.. Цэцэрлэгийн жаал нь хүртэл ”Эх орон минь дуу шиг сайхан
Эх нутаг минь шүлэг шиг сайхан
Эргэх дөрвөн цагт амьд явах сайхан
Эрээнцавд бороо орох сайхан” гээд л их найрагчийн “Дөрвөн цаг” шүлгийг цээжээр унших аж. Чулуунхороот сумынхан энэ шүлгийг бүгд мэддэг байна.
Хэдэн жил усаа татаад байсан Улз гол эргээ хальсан дүүрэн устай халгин цалгин ирсэн байна. Зүүн хойд хязгаар гурван улсын хилийн зааг дээр орших Чулуунхороот сумаар иймэрхүү сонин сайхантай байна. Алс хилийн зааг дээр Эрээнцавд үе үе зөөлөн бороо шиврээд даанч сайхан зун болж байна лээ.
Э.ХҮРЭЛБААТАР
ОХУ-аас импортолдог, хүмүүсийн хэрэглээний нэг хэсэг болсон “Сайра” консерволсон загаснаас хорхой гарсан гэсэн иргэний гомдлын мөрөөр Мэргэжлийн хяналтын газар шалгалт хийжээ. “Миний дэлгүүр”-ийн нэг сүлжээгээр борлуулж байсан “Сайра”-наас хорхой гарсан байна. Тэр хорхой нь шимэгч хорхой байсныг лабораторийн шинжилгээгээр баталжээ.
-44 ДҮГЭЭР АНГИ ДЭЭР ХӨТӨЛИЙН ЦЕМЕНТ ХУДАЛДААЛАХГҮЙ БАЙНА-
Хөтөлийн цемент, шохойн үйлдвэрийг өргөтгөн шинэчилж өмнөхөөсөө дөрөв дахин их хүчин чадалтай үйлдвэртэй болсон. Шинэ үйлдвэртэй болоод цементийг тонн, тонноор нь үйлдвэрлэж дотоодын зах зээлээ төвөггүй хангана гэж төлөвлөж байв. Хөтөлийн цементийг хаана, ямар үнээр борлуулж буйг сонирхохоор Барилгын материалын ачих буулгах 44 дүгээр анги дээр очлоо. Гурвалжингийн гүүрний доохно байх энэ газар бол Замын-Үүд-Улаанбаатарын чиглэлийн ачааны галт тэрэг цементээ буулгадаг гол цэг. Бетон зуурмагийн үйлдвэрүүд, барилгын компаниуд, цементийн бизнес эрхлэгчид, хувийн орон сууц барих хүмүүс гээд хэнд цемент хэрэгтэй байна, тэд бүгд эндээс ирж цементээ авдаг. Өчигдрийн байдлаар хятад цемент нэг тонн нь 150 мянган төгрөгийн үнэтэй байлаа. Харин Хөтөлийн цемент тонн, тонноор байтугай нэг шуудай ч байсангүй. Наймаачдаас Хөтөлийн цемент хаагуур зарж байгаа бол гэж асуувал “Алтанхуягаас асуу” гэхээс өөрийг хэлэхгүй юм. Галт тэрэгнээс цемент буулгаж байгаа болон жижиглэнгээр зарж буй хүмүүсээс сураглаад ч Хөтөлийн цемент олж чадсангүй.
Хөтөлийн цемент үйлдвэр дээрээ 156.800 төгрөгийн үнэтэй байгаа гэнэ.
Энэ бол нэмэгдсэн өртгийн ал¬бан татвар шингэсэн үнэ. Тэндээс дээрх үнээр худалдаж аваад Улаанбаатар руу ачуулахад тээврийн зардалтайгаа нийлээд 190 мянга болж байгаа юм байна. Хятадынх 150 мянга¬тай байхад ийм өндөр үнээр авах хүн олдохгүй нь ойлгомжтой. Тиймээс Хөтөлийн цемент худалдан авч буй хүн байхгүй байгаа ажээ. Дээрээс нь наймаачид Хөтөлөөс цемент авъя гэхээр бэрхшээл бий гэв. Хөтөлтэй холбогдоод цемент авъя гэхээр мөнгөө шилжүүл гэдэг гэнэ. Ингэхдээ дор хаяж 10, 20 сая төгрөгийн худалдан авалт хийсэн байх ёстой. Мөнгөө өнөөдөр шилжүүлчихье, хэзээ нааш нь ачуулах вэ гэхээр “тэгж байгаад” гэсэн хариу өгдөг талаар наймаачид ярьж байна. Ингээд хамгийн шуурхай ачууллаа гэхэд 20 хоногийн дараа, цаашлаад сар болж байж өнөөх цемент нь ирдэг ажээ. Харин урдаас цемент ачуулбал гурав, дөрөв хоноод л ороод ирдэг гэсэн. Тиймээс наймаачид Хөтөлийн цементийг сонирхохгүй, нийслэлд оруулж ирэхгүй байгаа ажээ. Хөтөлийн цемент өнгөрсөн жилийн өдийд нэг тонн нь 175 мянган төгрөгийн үнэтэй байжээ. Харин Хятадынх 135 мянган төгрөг байлаа. Хөтөлийн цемент өндөр үнэтэй ч гэсэн сайн зарагддаг байна. Учир нь Засгийн газраас зарласан тендерийг авсан зарим компани тендерт зааснаар заавал Хөтөлийн цемент авдаг гэнэ.
Ирэх зургадугаар сарын 1-нээс хятад цементийн үнэ тонн тутамдаа 10 юаниар нэмэгдэх сурагтай байгаа гэнэ. Бас Эрээнээс Замын-Үүд хүртэл тээвэрлэх машины үнэ мянган юаниар нэмэгджээ. Най¬маачид өмнө нь 2500 юань өгөөд Замын-Үүдийн ачих буулгах газарт хүргүүлдэг байсан бол өдгөө 3500 юань төлдөг болж. Тэгэхээр ирэх сараас цементийн үнэ нэмэгдэх хандлагатай байгаа юм байна. Гэхдээ нэг тонн цемент арай ч 200 мянга хүрэхгүй гэж ярилаа.
Энд цемент зардаг Б.Цэрэндолгортой уулзлаа.
-Хөтөлийн цемент огт харагдахгүй юм. Яагаад орж ирэхгүй байна вэ?
-Сүүлийн арав хоног Хөтөлийн цемент сурагласан хүмүүс манай энүүгээр ирж байна. Энэ хавь бол цемент зарж буй гол цэг. Тиймээс иргэд ирэхээс ч аргагүй. Гэхдээ хэн энд ирж Хөтөлийн цемент асууж байна вэ гэхээр амины орон сууцаа барих гэсэн хүмүүс л байна. Тэд Засгийн газрын тэргүүний үгэнд итгэчихсэн, хямд цемент хайгаад ирж байна. Гэтэл Хөтөлийн цемент үйлдвэр дээрээ 157 мянгаар худалдаалагдаж байна. НӨАТ шингээсэн үнэ нь ийм. Тэндээс хувийн машинаараа очоод авбал юу юм гэхээс. Түүнээс бид вагон, вагоноор нь авчирвал нэг тонн цемент бараг 200 мянгад ирж байгаа. Тэгэхээр тийм өндөр үнэтэй цемент хэн авах билээ. Нөгөөтэйгүүр бид Хятадын нийлүүлэгч нартай харьцаад сурчихсан. Өнөөдөр утасдаад тэдэн тонн цемент ачуулчих гэдэг. Цаанаас ачуулаад ороод ирнэ. Тэр хооронд бид эндээс мөнгөө шилжүүлдэг. Итгэлцэл дээр явдаг гэсэн үг. Захиалга өгснөөс хойш гурав, дөрөвхөн хоноод ороод ирнэ. Гэтэл Хөтөл рүү мөнгөө шилжүүлчихээд байхад хүртэл ачуулдаггүй. Араас нь байнга утасдаж байж сарын дараа цементээ авбал их юм болно. Гэтэл бид банкны зээлээс зээлийн хооронд амьдардаг. Дээрээс нь Хөтөлийн цемент задгайгаар орж ирж байна. Задгай цементийг үйлдвэрүүд л авна. Ихэнх худалдан авагчид шуудайтай цемент авдаг юм.
-Цементийн үйлдвэртэй боллоо гээд наймаачдад ямар нөлөө үзүүлж байгаа вэ?
-Бидэнд яаж ч нөлөөлөхгүй. Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг цемент үйлдвэрлэж эхэллээ гээд байгаа. Бас цементийн үнийг 10 хувиар бууруулна гэсэн. Одоохондоо үүн шиг худал зүйл алга. Гэтэл Хөтөлөөс Улаанбаатарт нэг ч тонн цемент орж ирээгүй. Бетон зуурмагийн үйлдвэрүүд болон томоохон худалдан авагчид тэндхийн цементийг энд авчирч зарах боломжгүйг мэдэж байгаа болохоор бидний ажил хэвээрээ үргэлжилж л байна. Харин хувь хүмүүс л Хөтөлийн цементийг хүлээх хандлагатай байх шиг байгаа юм.
-Хөтөлийн цементийн үнэ яагаад ийм өндөр байгаа юм бол?
-Тэрийг сайн мэдэхгүй юм. Шуудайлаад зарахаар үнэтэй болдог шиг байгаа юм. Шуудайгаа Хятадад захиалгаар их үнэтэй хийлгэ¬дэг гэж сонссон. Үүнээс хамаардаг байж болох юм.
-Чанарын хувьд ямар байдаг юм бол?
-Хөтөлийн цементийн чанар бол ярихын аргагүй сайн шүү дээ. Гэвч бетон цутгахад тэр үнэтэй цементээр яах билээ. Уг нь бид цементээр урд хөршөөс хараат биш болчихвол хэн, хэнд маань хэрэгтэй. Нэг жишээ хэлье л дээ. Өнгөрсөн жилийн есдүгээр сарын 1 хүртэл цемент 145-150 мянган төгрөгийн ханштай байсан. Гэтэл ердөө аравхан хоногийн дотор 230, 240 хүртлээ өссөн шүү дээ. Яагаад гэхээр Хятадууд гэнэтхэн л үнээ нэмсэн хэрэг. Бид яаж ч чадахгүй. Харин одоо өөрсдөө цементээ үйлдвэрлэнэ гэж байна. Тэгэхээр гадныхны царайг харахгүй байж болох болов уу.
С.АЛТАН
Гэрэл зургуудыг Г.ЛХАГВАДОРЖ
Украйн улс сүүлийн есөн жил дотооддоо үймээн бужигнаантай байлаа. Үүнийгээ хувьсгал хийж байна гэж зарладаг. Улбар шарын хувьсгал, Жүржийн хувьсгал гэхчлэн нэрлэж иргэний байгууллагууд нь жагсаал цуглаан хийж, тэмцэл хөдөлгөөн өрнүүлж, халдлага, талцал тасралтгүй үргэлжилсээр өнөөдрийг хүрэв. Үүнээс ч өмнө тэд жагсаж тэмцэх дээрээ тулж байсан нь 1986 он юм. Украйны газар нутаг дахь Чернобылийн атомын цахилгаан станц дэлбэрч нийтдээ бараг хагас сая хүн радиоктив цацрагт хордсоныг тэр үеийн ЗХУ-ын удирдлагууд нуун дарагдууллаа хэмээн украйнчууд гудамжинд жагссан юм. Гэвч коммунист дэглэм энэ эсэргүүцлийг ертөнцийн чихэнд төдийлөн хүргээгүй байх. Энэ эсэргүүцлийг эрүүлээр харж, зөв байсан гэж өнөөдрийн өндөрлөгөөс харж болно. Гэвч тэр цагаас хойш л жагсах дуртай болчихсон ард түмэн. Юм л бол хувьсгал ярьж гудамжиндаа гарч ирцгээгээд. 1988 он гэхэд Балтийн гурван улс ил цагаан ЗХУ-аас салан тусгаарлах тухай ярихад соц лагерийн баруун бүсээс Украйн хамгийн түрүүнд дэмжин дөгөөж гудамжиндаа жагсчих гээд байсан юм. Энэ бүхнээс эхтэйгээр Горбачевийн өөрчлөн шинэчлэлт, ил тод нээлттэй байдал эхэлсэн нь энэ ард түмэнд ингэж болдог юм байна гэдэг сэтгэлгээг үлдээсэн бололтой. Цаг нь болсон нийгмийн задрал байсныг ойлгоогүй гудамжинд гарч хувьсгал хийгээд байвал бүгдийг болгодог юм байна гэсэн украйнчуудын хийрхэл нь 1991 оноос хойшхи найман жилд эдийн засгийг нь уналтанд оруулсан юм. Харин шинэ зуун гараад эвтэй байхыг хичээсэн цөөн жилдээ эдийн засаг нь басчиг тогтворжин Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн нь жил тутамд долоон хувиар нэмэгджээ.
Гэвч байдал удаан үргэлжилсэнгүй “Жүржийн хувьсгал” гэсэн нэр томъёо 2004 онд Украйн улсын нийслэл Киев хотын тусгаар тогтнолын талбай дээр улбар шар өнгийн туг, ороолттой хүмүүс жагссанаар гарч ирлээ. Тухайн үед “Улбар шар Украйн” улс дэлхий дахиныг доргиох шиг болсон билээ. Энэхүү хувьсгал гээч нь 2004 оны арваннэгдүгээр сарын 22-ноос 2005 оны нэгдүгээр сар дуустал үргэлжилсэн юм. Энэхүү улбар шар хувьсгал гээчийн өдөөлт, дөгөөлт, юу болсныг эргээд харахад өнөөдөр манай улс орныг засаглагчид хоорондоо хэрхэн талцаж, хувийн эрх ашгаа дээгүүр тавьж, улс орноо хохироож, улс төрийн хүчнүүд ард түмнийг хоёр хувааж, тэр дундаас ашиг хонжоо хайгчид төрд шургалж, зарим нь бүр иргэний нийгмийн байгууллагын нэр барин гадны хөрөнгө оруулагчдын дарамтлан мөнгө сааж, улс орноо сүйрлийн ирмэг дээр аваачиж байгаатай яг адил процесс явагдсан байдаг юм.
Украйнчууд өнөөдөр ул¬бар шар хувьсгалыг хийж, ардчиллын замыг бид сонгосон гэж ярьдаг ч тэрхүү хувьсгалаас хойшхи он жилүүдэд тус улсад бүтэлтэй юм огт болсонгүй. Улстөрчдийнх нь хоорондох зөрчилдөөн улс төрийн гүн хямралд оруулчихаад байна. Энэ бол тус улсад хамгийн нөлөө бүхий гэгддэг гурван улстөрч Виктор Ющенко, Юлия Тимошенко, Виктор Янукович нартай холбоотой асуудал. Үнэндээ Киев хотын Майданы талбайд жүржийн хувьсгалыг хамтарч эхлүүлсэн Ерөнхийлөгч Виктор Ющенко, Ерөнхий сайд Юлия Тимошенко нарын зөрчилдөөнөөс улбаатай юм. Үүнийг Виктор Янукович тэргүүтэй Бүс нутаг намынхан улс төрийн ашиг хонжоогоор овжноор ашигласан нь сүйрлийн эхлэл байв. Өнөөдөр манайд ямар улстөрчид талцал бий болгож хүмүүсийг турхираад байгаа билээ. Бодох л асуудал. Дотооддоо зөрчил нь дэндэж, эв нэгдлийг эрхэмлэхгүй болоод ирэхээрээ улс орон гадныхны олз болдог нь эндээс харагдаж байна. Ийм үед гадны нөлөө хүчтэй орж ирдэг юм байна. Тухайлбал Ерөнхийлөгч Виктор Ющенко америкчуудын дэмжлэгийг хүртсэн. Харин Ерөнхий сайд Юлия Тимошенко Оросын нөлөөнд орсон. Дээр нь Янукович хэмээх өс хонзон санагч ард түмэн, эх орныхоо хувь заяагаар хэсэг тоглолоо. Энэхүү “Улбар шар” хувьсгалаар 98 хүн амиа алдсан бол өнөөдрийн хувьсгалаар амь үрэгдэгсдийн тоо хэдэн мянгад хүрснийг баримжаалах бололцоогүй болжээ.
Энэ бүх хувьсгал тэгээд өнөөдөр украйнчуудад ямар үр дүнг авчрав. Ямар хөгжил дэвшлийг авчрав. Сүүлийн 30 жилд Украйнд бүх хувьсгал хийгдсэн. Ард түмэн чинээндээ тултал жагсаж, тэмцэж, үймээн самуун дэгдээж, улс орноо тогтворгүй болгодгийг дэлхийд харууллаа, харуулсаар байна. Бүх хийсэн хувьсгалаа яллаа гэж тэд ярьдаг. Тэгвэл хувьсгал хийснээрээ, ялснаараа сайн болдог бол Украйн шиг сайхан улс энэ ертөнц дээр байхгүй байх байлаа. Гэтэл байж байгаа царайг нь хар. Хувьсгал бүрийг хийснээрээ Украйн улс үүн дээр л хожлоо доо гэж хэлэх хүн байна уу. Иргэний дайнд шилжиж, эвдэрч хэмхэрсэн байшин балгас, үхэж үрэгдсэн хүмүүс, салан тусгаарлагсдын террорист халдлагууд, дээрэм тонуул, эдийн засгийн талаар яриад ч хэрэггүй болсон. Украйн улс сүйрлээ хүлээж байгааг дэлхий харж байна. Энэ бүхэн хэдхэн мунхаг улстөрчдийн хэрүүл талцал, мунхаг ард түмний дэвэрсэн сэтгэл зүй, дээр нь гадныхны эрх ашиг ороод Украйн улсыг тарааж орхив. Яг үнэндээ Украйн орныг улстөрчид нь сүйд хийчихлээ шүү дээ. Одоо Украйнд хамаг юм холион бантан болсон.
Уг нь бол Украйн нь улс шиг улс байлаа. Нэгдмэл статустай. 24 муж, нэг автономит бүгд найрамдах улс (Крым), тусгай зэрэглэлийн хоёр хот болох нийслэл Киев, ОХУ-д түрээсийн гэрээгээр эзэмшүүлдэг Хар тэнгисийн флотын төв байрладаг Севастополиос бүрддэг ийм улс байв. Өнөөдөр бүх зүйл өөр боллоо. Украйнд үүссэн хямрал тус улсын 46 сая иргэнийг талцуулж гурван хэсэгт хуваагаад байна. Нэг хэсэг нь зүүн нутгийнхан буюу орос хэлээр ярьда г, Кремлийг дэмжигчид. Харин хоёр дахь хэсэг нь төв болон аруун нутагт оршин суудаг украйн хэлээр ярьдаг барууны талыг дэмжигчид. Гурав дахь нь мэдээж Крымийн хойг. Одоо бол Крымийг орхиё. Ийм л нэгдмэл улс дотоод зөрчилдөөн, ард түмний эв нэгдэлгүй байдал, улс орны удирдагчдын алсын хараагүй, хувиа хичээсэн байдлаас болж улс орноо мөхлийн ирмэгт авчирсныг монголчууд сайн харж, өөрсдөдөө дүгнэлт хийх ёстой.
Монголчууд аа, хувьсгал хийснээрээ улсад сайн юм болдоггүй юм байна. Одоо украйнчууд хувьсгал хийе гэж хийрхээд ч хувьсгал хийх улс оронгүй боллоо. Нэгдмэл нэг улс байсан Украйны хотуудыг хар. Донецк, Луганск, Словянск, Краматорск… гэхчлэн зүүн өмнөд Украйны бүх хотын иргэд тусгаар болохоо зарлан иргэний дайнд мордлоо. Дээр нь Крымийн хойг буюу Севастополь хот тусгаар боллоо. Баруун Украйнд Киев, Львов, Ровно… зэрэг олон хотууд улсаа авч үлдэх тэмцэлд оров. Манай Улаанбаатар, Улиастай, Чойбалсантай адил аймгууд шүү дээ. Сая шинэ Ерөнхийлөгч сонгогдлоо. Одоо Украйныг дахин эмх журам, хуулийн хүрээнд оруулах, иргэдийн аюулгүй байдлыг хангах, улс орны нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдлыг хадгалах гэдэг нь бүтэшгүй мэт харагдаж байна. Хичнээн хугацааг үдэж, хичнээн хүний амь нас эрсдэхийг бурхан ч мэдэхгүй болсон.
Ингэж бичсэнээрээ ард түмний тэмцэл хөдөлгөөнийг муулах, өөлөх, болохгүй зүйл гэж хэлэх гэсэнгүй. Гэхдээ хүссэн хүн бүр, хүссэн хувьсгалаа хийнэ гэж ард түмнийг үймүүлж болдоггүй юм байна. Манайд бол хувьсгалчаас их юм байхгүй шүү дээ. Ёстой нэг элбэг дэлбэг гэгчээр бий. Тэд бүгдээрээ “Хувьсгал хийхгүй бол энэ улс сүйрлээ” гэж хашгирдгийг ч бид мэднэ. Харин аз болоход Монголын ард түмэн ухаантай, уужим тэнүүн болохоор хувьсгал хийе гэсэн бүгдийн амаар хөдөлж байгаагүй. Хэмжээ хязгаартай явж иржээ, монголчууд. Баабар бичдэг. Хувьсгалын өртөг өндөр, хувьсгалын өртгөөс болж улс орон дампуурдаг гэсэн нь үнэхээр үнэн юм байна. Украйн хувьсгалынхаа өртгийг төлж дийлэлгүй сөхрөх нь дээ. Манай хувьсгалчид хэдийгээр ялалтад хүртэл тэмцэж байгаагүй ч өртөг өндөртэй байсан болохоор улсынхаа эдийн засгийг тамирдуулахад чамлахааргүй үүрэг гүйцэтгээд ордон, яам, агентлагуудаар тухалцгаасныг бид харж байгаа. Манай улсын эдийн засаг ямар байгаад ямар болсныг хар. Ам.доллар 1800 төгрөг давж 2000 хүрэх гэж явна. Гадны хөрөнгө оруулагчид бүгд нүүр буруулж дайжин зугтав. Ямар ч хууль гаргаж, бид сайн гэж хэлээд хүмүүс үнэмшихгүй байна. ТББ-ууд, Олон нитийн байгууллагууд улс оронд ус агаар шиг хэрэгтэйг бид бүгдээрээ мэднэ. Тэгвэл мань хувьсгалчдын балгаар эдгээр байгууллагуудын нэр хүнд шороотой хутгалдлаа. Манай хувьсгалчид яаж байсан билээ санацгаая. Бүгдээрээ дараагийн шатны хувьсгалыг ялуулах хэрэгтэй гэдэг байсан. Төрийн ордны онгойдог хаалга бүрийг балбаж нүдэж, цагдаа бүрийн мөрдэсийг хуу татаж өшиглөөд, ард түмний нэрийг барьж эзэнгүй юм шиг туйлж байлаа. Гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг золбин нохой мэт элдэн хөөж, Оюу толгойн фургон машиныг гэдэргэнэ харуулж шидчихээд ялалтын баяр хэмээн тэмдэглэж байсан нь саяхан. Ард түмнийг уриалж босгочихоод галын шугаман дээр эзэнгүй хаяж таван сайхан залуугийн амиар туг тахиж явцгаасныг ард түмэн мартаагүй. Энэ бүгдийг ард түмэн цааш нь дэвэргээд байсан бол Монгол Улс өнөөдөр ямар байх байсан бол гэж Украйныг хараад айдас төрөх юм. Тэр олон хувьсгалууд ялсан бол хувьсгалыг толгойлж байсан хүмүүс бүгдээрээ төр барих байсан даа. Эд нарт удирдуулаад улс орон хөгжөөд, төвшин амгалан байх байсан болов уу. Дотоод хямрал тэмцэл туйлдаа хүрэх байсан биз дээ. Дэлхий биднийг төр засгаа барьж чадахгүй дампуурсан ард түмэн байна гэж харах байсан даа, өнөөдрийн Украйн шиг. Дэлхийн өмнө хүлээсэн үүргийнхээ дагуу НҮБ-ын мандат барьсан хоёр хөршийнхөн орж ирж манайхыг элбэн төвхнүүлэх байлаа. Яагаад гэвэл дэлхийн өмнө том гүрнүүдийн хүлээсэн үүрэг гэж байдаг. Нөлөөлөх улс орнуудынхаа энх тайван байдлыг хангах үүрэгтэй. Аз болж ийм юм болсонгүй. Монголын ард түмэн энэ олон хувьсгалыг, хувьсгалчдыг ялуулна гэж дөвчигнөсөнгүй. Олон хувьсгал ялахын сайн юм ерөөсөө байдаггүй нь дэлхийд батлагдсаар байна. Гэхдээ л хувьсгалчдын балаг, цагаа олоогүй эх орончдын хорлол манай улс оронд нөлөөлсөөр байгаа шүү. Бид одоо хоосорсон тулмаараа газар нүдэж байна. Гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг эдийн засгийн алуурчид хэмээн цоллож, ясаа цайтал үзнэ гээд байхаар хэн биднийг дэмжиж, тусалж, хөрөнгөө оруулах юм бэ. Ядаж тэр хувьсгалчид нь бүгдээрээ төрд гараад суучихсан байх юм. Ийм төртэй улсад хэн итгэх вэ. Холуур тойрно биз дээ. Ер нь орчин үеийн дэлхий ертөнц, улс орнуудад хэт хувьсгалч байх, баруун зүүнээр нь ялгах, бусад улс орныг 1, 2, 3 гэж дугаарлахаас болгоомжилж, хянуур ханддаг болчихож. Ийм цаг үед ард нийтээрээ ухаалаг, эвтэй байхыг Украйны хэрэг явдал бидэнд харуулж байна шүү дээ.
Цацраг идэвхт задралаас гарах гамма цацрагаар хүнсний бүтээгдэхүүн дэх бактерийг устгаж болохыг 1898 онд эрдэмтэн С.Прискот нээжээ. Эрдэмтэд 1905 онд хүнсний бүтээгдэхүүний өвчин үүсгэгч бактериудыг цөмийн цацраг хэрэглэн устгаж, хадгалах судалгааг эхлүүлж байж. Одоогоор дэлхийн тавь гаруй оронд 40 гаруй төрлийн хүнсний бүтээгдэхүүнийг цацрагаар шарж боловсруулдаг байна. Европын зарим оронд гэхэд ийм хүнсний бүтээгдэхүүнийг арваад жил хэрэглэж байгаа гэнэ. Хүнсийг цацрагаар шарахад цацраг идэвхтэй болгодоггүй байна. Харин ч эрүүл, тэжээллэг болгодог аж. Цацраг нь мах, далайн гаралтай бүтээгдэхүүний бактери, паразитуудыг багасгадаг байна.
Хэдэн жилийн өмнө хоёр хүүхдийнх нь нэг нөгөөгөө галаас аврахад ээж нь ухаантай, зоригтой хүүгээрээ бахархахаас илүүтэй “Их эзэн л бидэнд тусаллаа” гэж ярьсан байж билээ. Хүү нь зориг гаргаж дүүгээ авраагүй бол их эзэн хүүг галд шатахаас аварчих байсан гэж үү. Мөн бурхны шашин шүтдэг зарим нь ламаар ном уншуулаад л бүх нүгэл арилчихдаг мэтээр төсөөлдөг. Саяхан Гандангийн хажуугаар өнгөрч явтал тэнд ном уншуулах гэж яваа оюутнууд хашаан дахь тагтаанаас нь олон байх юм. Шалгалтандаа гайгүй дүн авчих санаатай ном уншуулж яваа гэнэ. Хичээлээ л сайн уншвал болоо биз дээ. Бурхны ном хичнээн уншуулаад хичээлээ мэдэхгүй бол таагүй л дүн авна. Шашин номонд ч авах гээхийн ухаанаар хандаасай.
Аль ч шашинд энэрэнгүй сайхан сургаал ном их байдаг. Будда сайтар нягтлан судалсны үндсэн дээр сургааль номоо дагахыг сургасан. Түүнээс биш арван хар нүглийг хийчихээд нэг удаа ном уншуулаад л нүглээсээ ангижирчихдаггүй байх. Тэгээд ч хийсэн нүглийг тарни мааниар цайруулахгүй. Бүгдийг бурханд бүү даатга. Зөв явах замыг чинь өөр өөрсдийн сургаалиар шашинд заасан ч аль мууг үйлдээд түүнийгээ бурханд даатгаад буян хийлээ гэж нэрлэх нь яавч зүйд нийцэхгүй. Таны хичээл зүтгэл л хариу болж ирэхээс хоосон залбирал танд юу ч бэлэглэхгүй.
Д.МӨНГӨНДАЛАЙ
Энэ сард ирэх намар нэгдүгээр ангид элсэх хүүхдүүдийн бүртгэл болсон. Нийслэлийн хэмжээнд бүртгэл 73 хувьтай явагджээ. Үлдсэн хүүхдүүдийг наймдугаар сарын 20-ноос бүртгэж эхэлнэ гэж салбарын яамнаас нь мэдээлж байна. Шинэ хичээлийн жилд нийслэлд 23877 хүүхэд сургуулийн босгыг алхан орох нь. Сонгинохайрхан, Баянзүрх зэрэг дүүрэгт элсэн орох хүүхдүүд их учраас нэг ангид олноор сурах явдал буурахгүй аж.
26 жилийн өмнө Испанийн эртний эдлэлийн дэлгүүрээс олсон 200 ам.доллараар худалдаж авсан уран зураг Сальвадор Далийн бүтээл болохыг шинжээчид тогтоожээ. Энэ зураг алдарт зураачийн анхны сюрреалист бүтээл гэнэ. Уран зураг шинжээчид энэ зургийг анхнаас нь ингэж таамаглаж байсан ч батлах баримт олохгүй байж. Рентген туяагаар шинжилсэний үр дүнд алдарт зураачийнх гэдгийг эргэлзээгүй баталжээ. Зурган дээрх гарын үсэг нь зураачийн хориод онд ашиглаж байсан гарын үсэгтэй нь таарсан байна.