Монгол Улсын их сургуулийн Монгол судлалын хүрээлэнгээс “Йоханнес Шилтбергерийн аялал-Татар болон Османы улсад боол мэт өнгөрүүлсэн он жилүүд 1394-1427” хэмээх онц сонирхолтой номыг эрхлэн гаргасан бөгөөд уг номыг Г.Одбаяр герман хэлнээс орчуулж, тайлбар хийжээ. Уг номын агуулга нь Монголын эзэнт гүрний задралын эхэн үе болох XIV зууны адгаар Байерн гаралтай Йоханнес Шилтбергер гэх цэрэг Алтан ордны болон Ил хааны харьяат түрэг ноёдын ордонд өөрийн биеэр туулан өнгөрүүлсэн он жилүүдийнхээ тухай тэмдэглэн үлдээсэн тухай юм. “Йоханнес Шилтбергерийн аялал-Татар болон Османы улсад боол мэт өнгөрүүлсэн он жилүүд 1394-1427” бүтээл нь германд ихээхэн алдарт гарч маш олон удаа хэвлэгдэж байсан ба монгол хэлээр анх удаа орчуулагдсан нь энэ ажээ. Йоханнес Шилтбергер анх 14 настайдаа өөрийн эзнийхээ хөтөч болж европ руу довтолж байсан Төмөр хааны харьяат түрэгүүдтэй тулалдахаар эх нутгаасаа гарчээ. Номын зохиогч бээр татаруудын дунд нийтдээ 30 орчим жил амьдарсан ба тухайн үеийн амьдрал ахуй, соёлын онцлог ёс заншлуудын талаар тун сайн тэмдэглэн үлдээсэн тухай номын оршилд өгүүлсэн байна. Энэхүү ном нь нийт 67 бүлэгтэй. Гэхдээ уншихад тун хялбар богино хэсгүүдтэй. Номын зохиогч удиртгал хэсэгтээ “…Энд би татаруудтай тулалдсан хийгээд тэдний дунд өнгөрүүлсэн цаг мөч бүхэнд бодож явсан, үзэж харсан их хотууд, ус мөрөн, газар орны тухай бүрэн биш боловч үнэн мөнийг бичив. Өөр өөрийн хэлээр ярьж бичдэг олон улс хотууд бас олон онцгой сониныг би үзсэн билээ” гэснээс эхлээд бүтээл хэр сонирхолтой болох нь мэдэгдэнэ. Ромын эзэнт гүрний хаан Унгарын Сигисмунд гэгч буруу номтны эсрэг Загалмайтны улсуудыг уриалан аян дайнд гарсан ба Йоханнес Шилтбергер Дунай мөрний эрэгт байх Никополис цайзын тулаанд оролцож. Харамсалтай нь загалмайтны нэгдсэн арми ялагдал хүлээж, тухайн үед 16-хан настай байсан тэрээр олзлогджээ. Номын зохиогч нэгэнт 20 нас хүрээгүй байсан тул цаазлуулах ялаас хэлтэрч амь гарч чадсан бөгөөд гав гинжинд хүлээтэй 500 гаруй км замыг явган туулж султан Баяазидын ордноо хүргэгдсэн байна. Ингээд л түүний олон жилийн аялал, зовлон зүдүүр, туулах ёстой ирээдүй нь нүүр тулан иржээ. Хэрэв тэрээр цаазлуулах ч юм уу, нөхцөл арай өөрөөр эргэсэн бол энэхүү түүхийн үнэт сурвалж болох бүтээл хэзээ ч төрөн гарахгүй байсан биз ээ. Зохиогч нь олон олон тулаанд султаныхаа төлөө тулалдсан ба өөрийн 60 нөхдийн хамт зугтсан боловч эргэн бууж өгч нийтдээ 12 жилийн турш түрэгүүдтэй амьдарсан байх юм. Гэсэн ч хувь заяаны эрхшээлээр Төмөр хааны албат болж, дараа нь удам залгасан хөвгүүд ач нарынх нь албат болжээ.
Номын долдугаар бүлэгт “Яаж Баяазид Самсон хотыг ноёрхов” нэртэй ба уг бүлгийг сонирхуулъя. “Дараа зунаа Баяазид 80.000 цэрэг авч Цаника орны нийслэл Самсон хотыг бүслэв. …Хотын эзэн нь улсынхаа нэрээр Симайд гэж нэрлэгдэнэ. Эзэн нь хотоо орхин зугтаж, харьяатууд нь бууж өгөв. Баяазид тэр орныг хот, иргэдтэй нь эзлэн авав” гэж өгүүлнэ. Мөн 20 дугаар бүлэг “Төмөр хааны үхлийн тухай” өгүүлнэ. “Төмөр асар их уур хилэнгийн улмаас өвдөж нас барсан. Уур хилэнгээс болж үхэхэд гурван шалтгаан байсан. Эхнийх нь түүний нэг албат алба барихаар ирж явахдаа оргосон нь их гутамшигтай гэх. Удаахь нь Төмөр гурван хатныхаа залууд нь хамгийн хайртай байсан. Төмөр дайнд мордохдоо нэгэн ноёноо хатантайгаа үлдээсэн бөгөөд эргэн ирэхэд нь их хатан нь түүнд бага хатан нь албаттайгаа наргин цэнгэсэн тухай хэлжээ. …Гурав дахь нь мөнөөх ноёныг барьж чадаагүйдээ ихэд уурсан хорссон ба удалгүй тэнгэрт хальжээ. …Миний ийнхүү өгүүлсэн бүхэн Төмөр хааны эрхэнд зургаан жил амьдрахад минь тохиолдсон болон биеэр оролцсон явдлууд билээ”.
Эрхэм уншигч, түүх сонирхогч та бүхэн энэхүү тунчиг сонирхол татам номыг авч уншина гэж итгэж байна. Бас нэг зүйлийг хэлэхэд, уг номын герман эхийн гэрэл зургийг давхар хавсаргаснаараа онцлог бүтээл болжээ.