Бид өдөр бүр ямар нэгэн байдлаар хүмүүстэй харилцаж шийдвэр гаргадаг. Гэвч хэрхэн оновчтой шийдвэр гаргахаа мэддэггүйгээсээ буруу худалдан авалт хийх, хэрэггүй зүйлд цагаа үрэх, үр дүнгүй зүйлд хэт их ач холбогдол өгөх зэрэг алдаануудыг гаргадаг.
Бодол сэтгэлгээний энэ мэт маш олон алдаа, төөрөгдлийн тухай Ролф Добэлли “Цэгцтэй сэтгэх урлаг” хэмээх ном бичсэн нь олон улсад маш их алдаршсан юм.
Энэхүү номд буруу шийдвэрүүд болон буруу бодлууд юунаас болж үүсдэг, мөн тэдгээрээс хэрхэн сэргийлж, оюун бодлоо цэгцтэй, илүү ухаалаг байлгах талаар 99 төрлийн “сэтгэхүйн төөрөгдөл” (cognitive error) гэж нэрлэгдэх хандлагуудыг тайлбарласан юм. Миний хувьд ихэнх бүлгүүд нь хоорондоо ижил, утга санаа нь давтагдаж байсан учир заавал 99 биш бараг 50 төрөлд ч хуваачихаж болох юм шиг санагдсан. Сэтгэл судлал, хүний зан байдлын талаар эрдэмтэн судлаачдын гаргасан онол, эшлэлүүдийн түүвэрлэл мэт
Номын хэсгээс:
1. Яагаад “Нүх” рүү өнгийж харах ёстой вэ
Шаргуу хөдөлмөр, амжилтад хүрэх магадлалаа хэзээ ч бүү дутуу үнэл. Ихэнх хүмүүс амжилттай яваа нэгний намтар, амжилттай яваа хүмүүст хамаг анхаарлаа хандуулж, тэднийг судлахад цагаа зарцуулдаг. Гэтэл түүний цаана амжилтад хүрэх гэж яваад бүтэлгүйтсэн, амжилтын үзүүрээс атгаад л тавьчихсан хүмүүс зөндөө байдаг. Бид бусдын амжилтын түүхийг уншиж, судалж,
Ном ярьж өгье: Цэгцтэй сэтгэх урлагамьдралдаа хэрэгжүүлдэг шиг бүтэлгүйтлийн “нүх” (graves of once-promising projects) буюу амжилтгүй яваа хүмүүсийн тухай ч гэсэн уншиж мэдсэнээр амжилтад амар хүрдэггүй гэдгийг мэдэрч, илүү шаргуу, илүү ухаалаг байхыг сануулна.
2. Харвард таныг ухаантай болгох уу?
Харвардад сурвал амжилттай, баян болно, усанд сэлэлтийн тамирчид өөгүй тэгш биетэй байдаг, гоо сайхны бүтээгдэхүүний моделууд гоё арьстай байдаг. Гэвч эдгээр зүйлүүд тэднийг үр дүнд хүрэхэд нь үнэхээр нөлөөлсөн гэж үү? Үгүй л байх даа. Зарим хүмүүс төрөлхийн байгалиас заяасан өгөгдлийн дагуу амжилтад амархан хүрч, бусдаас онцгойрч чаддаг. Хэн нэгнийг дуурайж аливаа шийдвэр гаргахаасаа өмнө өөрт байгаа өгөгдлөө тухайн хүнийхтэй харьцуулж нэг үзээрэй.
Жишээ нь: Харвардын их сургуулийг дэлхийн хамгийн шилдэг сургууль гэж ярилцдаг. Маш олон амжилттай яваа хүмүүс энэ сургуулийг төгссөн байдаг. Тэгэхээр Харвард бол үнэхээр сайн сургууль гэсэн үг үү. Бид үүнийг мэдэхгүй. Уг сургууль нь зүгээр л дэлхийн хамгийн шилдэг оюутнуудыг элсүүлдэг тааруухан ч газар байж магадгүй. Хамгийн магадлалтай хариулт бол элсэгчдэд тавьдаг өндөр шаардлага юм. Дэлхийн шилдэг их сургуулиудад тооцогддог тэдгээр сургуулиуд тийм л мундаг юм бол яагаад хамгийн муу оюутнуудыг элсүүлж аваад хамгийн мундгууд болгоод төгсгөдөггүй юм бол..
3. Зарлагадсан зүйлийн хойноос шаналах үзэгдэл
Бид ажил, хосын харилцаа эсвэл ямар нэгэн зүйлд хөрөнгө оруулалт хийх гэх мэт зүйлүүдэд маш их цаг хугацаа, мөнгө, хүч чадал эсвэл хайрыг зориулсан байх тусмаа зарлагадсан зүйлийн хойноос шаналах үзэгдэлд автдаг. Өөрийгөө буруу шийдвэр гаргаснаа хүлээн зөвшөөрч чадалгүй зориулсан, зарцуулсан зүйлээ бодоод цааш үргэлжлүүлсээр байдаг. Гэвч илүү ихийг зориулах тусмаа илүү ихийг алддаг.
Харин ухаалаг шийдвэр гаргалт нь өнөөг хүртэл хэр ихийг зарцуулснаа мартаж зөвхөн ирээдүйд ашиг өгөх эсэхэд л анхаарахыг шаарддаг.
Хамгийн оновчтой шийдвэр гаргаж сурахыг хүссэн хэн бүхэн. Гаргаж байсан шийдвэрүүддээ харамсаж байсан болон дахин тийм алдаа гаргахыг хүсэхгүй байгаа хүмүүс. Энэхүү номыг уншаарай. Хувь хүний хөгжилдөө том хөрөнгө оруулалт хийсэндээ та өөртөө талархах болно. Энэ номоос “ямар ч алдаагүй амьдрах долоон алхам”-ыг та олж харахгүй. Аз жаргалын түлхүүрийг танд атгуулахгүй ч, азгүй явдлуудыг өөртөө авчрах үйлдэл хийхээс таныг хамгаалах хуяг тань болно.
Д.Баттогтох
