Тулгар төрийн 2223, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 808, Ардын хувьсгалын
93 жилийн ойн үндэсний их баяр наадмын хүчит 512 бөхийн барилдаанд найм даван үзүүрлэсэн
Завхан аймгийн Идэр сумын харьяат Монгол Улсын өсөх идэр начин Ширбазарын Жаргалсайхан
гарьд цол хүртсэн билээ. Түүний хувьд 2003 онд аймгийн арслан, 2011 онд улсын начин
цол хүртсэн юм. 2012 онд начин цолоо баталсан бол өнгөрөгч онд дөрөв даван тавын
даваанд улсын арслан Хадбаатарын Мөнхбаатарт тахим буулгаж байв. Түүнтэй ярилцсанаа
хүргэе.
-Тулгар
төрийн 2223 жил, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 808 жилийн ойн үндэсний их баяр наадмын
хүчит бөхийн барилдаанд найм даван үзүүрлэсэнд баяр хүргэе. Энэ наадмын талаарх
сэтгэгдлээ хуваалцахгүй юу?
-Үнэхээр их баяртай байна. Намайг дэмжиж, надад итгэл хүлээлгэж байсан
бүх хүмүүстээ талархаж байгаагаа илэрхийлье. Энэ жилийн баяр наадам нар хур тэгширсэн
наадам болж өнгөрлөө. Бэлтгэл сургуулилтаа эрчимтэй хийсний үр дүнд Монгол Улсын
гарьд хэмээх эрхэм хүндтэй цолонд хүрлээ.
Гарьд цолыг өөрийн хүчээр авч, төрийнхөө наадамд үзүүрлэсэндээ маш
их баяртай байна. Нийт Монголчууддаа, Завхан нутгийнхаа ард түмэнд баярлалаа. Завхан
аймгийн Идэр суманд байгаа аав Ширбазар, ээж Лхагвасүрэндээ их баярлалаа. Би анх
Юмрэн багшид шавь орж байсан. Багшдаа баярлалаа.
-Энэ
жил наадмын бэлтгэлээ хаана базаасан бэ?
-Миний хувьд Богд Очирваань хайрхандаа очоод Сүүжид баяр наадмын
бэлтгэлээ базаасан.
-Ер
нь бэлтгэл хэр хангасан гэж бодож байсан бэ. Төрийн наадмын үзүүр түрүүнд гараад
ирнэ гэхээр сэтгэлзүйн бэлтгэл ч гэсэн сайн байжээ. Таны хувьд даваа өгсөх тусам
улам л задгайрч сайхан барилдаж байгаа харагдсан?
-Энэ жилийн хувьд би заалны барилдаанд цөөхөн барилдсан. Гэсэн ч
бэлтгэл сургуулилт гайгүй, аятайхан таарсан юм болов уу өндөр даваанд гарч ирсэн.
Мэдээж бөхчүүд бүгдээрээ л дээшээ явж барилдах хүсэлтэй байдаг болохоор миний хувьд
биеийн хүчнээс гадна сэтгэлзүйгээ бэлдэлгүй яахав. Өнөө жилийн баяр наадмын бэлтгэл
ерөнхийдөө аятайхан байлаа.
-Таны
хувьд тав, зургаагийн даваанд энэ цаг үедээ бөхчүүдийн манлай болон яваа хоёр аваргыг
дараалан орхисон. Хоёр аваргад дараалан амлуулж барилдах амаргүй байсан уу?
-Монгол Улсын хүчит аварга, арслан, гарьдуудтай барилдаж найм даван
үзүүрлэж гарьд цол хүртсэндээ баяртай байна. Хоёр аваргатай барилдсан барилдаан
гэлтгүй бүхий л барилдаан эхнээсээ дуусах хүртлээ асар их хариуцлага тээлгэсэн хүнд
барилдаанууд болсон. Энэ бүхэнд ямар нэгэн зүйлгүйгээр өөрийнхөөрөө барилдахыг
хичээсэн. Тухайн үедээ хийчихье гэсэн мэхнүүдээ хийгээд явсан л даа. Барилдаан ч
сайхан болсон.
Хоёр аваргын хувьд мэдээж энэ цаг үеийн үндэсний бөхийн өнгийг тодорхойлж
байгаа бөхчүүд. Энэ хүмүүстэй барилдахад сэтгэлзүй хүнд шүү дээ. Хоёр аварга бол
мэдээж авах цолоо авчихсан болохоор түрүүлэх л гэж барилдаж байсан. Ер нь хүнд байсан
даа.
-Үзүүр
түрүүнд одоогийн Н.Батсуурь арслантай үлдэхэд барилдааны туршлага аль алийг нь
бодсон ч таныг түрүүлчих байх гэсэн хүлээлт их байлаа. Үнэхээр болсонгүй юу?
-Янз бүрийн зүйл бодоод байх ч завдал гараагүй. Барилдаан эхлээд
л хэн хэнд маань түрүүлчих юмсан гэсэн хүсэл байсан болохоор өөрийн байгаа хүч
боломжоо ашиглаж барилдаад л дууссан. Үнэхээр ч болсонгүй л дээ.
-Таны
хувьд 2003 онд аймгийн арслан цол хүртсэн. Түүнээс хойш улсын баяр наадамдаа зодоглож
байгаа юу?
-Би улсынхаа баяр наадамд зодоглоод яг 12 жил болж байна. Харин
улсын начин цол хүртээд дөрвөн жил болчихож. 2011 онд улсын начин цол хүртсэн бол
дараа жил нь улсын начин цолоо баталснаар өсөх идэр чимэг хүртсэн. Ноднин жил тавын
даваанд Х.Мөнхбаатар арсланд унаж байсан бол энэ жил харин найм давчихлаа. Нүдэндээ
нулимс мэлтэлзүүлэн цэнгэлдэхээс гэр рүүгээ буцсан он жилүүд надад олон бий. Энэ
жил харин гарьд цол хүртлээ.
-Завхан
аймгаас жил дараалан гарьд цолтон төрлөө. Уг нь арслан болчихсон бол сайхан л байх
байлаа. Нутгийнхан тань арслан цол л хүлээж байсан биз?
-Харин тиймээ. Өнгөрөгч онд манай Б.Гончигдамба гарьд маань найм
даван үзүүрлэж Монгол Улсын гарьд хэмээх эрхэм хүндтэй цолонд хүрсэн. Ямар ч байсан
энэ буухиаг нь алдалгүй гарьд цолтны бүлд багтлаа. Гарьд цол ч гэсэн дааж явах хариуцлага
өндөртэй цол шүү дээ. Цаашид улам хичээж барилдан цолоо бататгахын төлөө бэлтгэл
сургуулилтаа хийнэ дээ.
-Долоогийн
даваанд оюутан ахуй цагт нэг өрөөнд хоолоо хувааж идэж явсан найз Х.Мөнхбаатартаа
амлуулан барилдсан. Энэ барилдааныхаа тухай ярихгүй юу. Өмнөх наадмаар та тавын
даваанд амлуулан тахим буулгаад байсан даа?
-Х.Мөнхбаатар арсланд ноднин наадмаар тавын даваанд унаж байсан юм.
Энэ жил намайг долоогийн даваанд амалсан. Яахав ээ намайг амаллаа гэж би дотроо
янз бүрийн зүйл бодоогүй. “За Мөнхбаатар намайг амалчихлаа. Өөрийнхөөрөө барилдъя”
л гэж бодож хичээсэн. Түүнээс хэн хэндээ нэг даваа өгчихье гэсэн бодолгүй хал балгүй
л үзсэн дээ. Мөнхбаатар арслан ч гэсэн аварга цолонд хүрчихье л гэж бодож явсан
байх.
-Таныг
барилдаж байхад ямар хүмүүс зөвлөгөө өгч байсан бэ?
-Намайг барилдаж байхад Завханы бөхчүүд маань дэргэд байсан. Нутгийн
бөхчүүд болох М.Баяржавхлан гарьд тэргүүтэй бөхчүүд барилдааны туршид хэрхэн барилдах
талаар ярилцаад явсан.
-Төрийн
их баяр наадмынхаа ард гарчихлаа. Удахгүй нутаг ус руугаа явах уу?
-Тэгнэ дээ. Төрийн наадамд нутгийн уул, ус нь дагаж ирдэг гэдэг биз
дээ. Тийм болохоор Завхан аймгийнхаа Идэр сум, Идэр голынхоо хөвөөнд очно. Нутагтаа
хэд хоног амарч байгаад есдүгээр сараас бэлтгэлдээ орно доо.
-Заалны
барилдаанд цөөхөн барилдаад байгаа шалтгаан тань юутай холбоотой вэ?
-Бөхчүүд бид чинь бэртэж гэмтэхээс эхлээд асуудал их шүү дээ. Тийм
болохоор бэртлээ эмчлэх шаардлагатай. Заалны барилдаанд олон гараагүй шалтгаан бэртэл
байсан юм. Хавраас бэртэл ерөнхийдөө гайгүй болсон тул бэлтгэлдээ эрчимтэй орсон.
-Таныг
наадмын барилдааны таавар эвдсэн бөхийн нэг гэж нэрлээд байгаа. Та өөрийгөө хэр
дээшээ явж барилдана гэж бодож байсан бол?
-Би л хувьдаа дээшээ сайхан барилдах юмсан гэж боддог. Хоёр жилийн
баяр наадмаар дараалан шөвгөрөөд дараа жил нь тавын даваанд өвдөг шороодсон. Тиймээс
энэ жил дээшээ явж барилдана л гэж бодож байлаа. Үнэхээр ч бодож байсан барилдаанаа
хийж төрийн наадамдаа үзүүрлэлээ. Таавар
эвдсэн гэхдээ хүрвэл бүх бөхчүүд л таавар эвдсэн байж таарна. Бүгдээрээ л сайхан
барилдаад дээд даваануудад гарч ирье гэсэн хүсэлтэй байсан.
-Та
оюутан ахуй цагтаа олимпийн аварга Н.Түвшинбаяр, улсын арслан Х.Мөнхбаатар, өсөх
идэр начин Э.Энхбат нартай нэг өрөөнд амьдардаг байсан гэдэг. Нэг өрөөнд хоолоо
хувааж идэж явсан залуус өнөөдөр бүгд спортын өндөр амжилт гаргацгаасан байна. Бас
л сонин тохиолдол юм даа?
-Манай өрөөнийхөн чинь мундаг хүмүүс байхгүй юу, базарваань. Би эднийхээ
хажууд хэн ч биш. Олимпийн аварга Найдангийн Түвшинбаяр, төрийн наадмын түрүү бөх
Х.Мөнхбаатар арслан, улсын баяр наадамд гурав шөвгөрсөн Э.Энхбат начин, Гансүх начин
маань байна. Бид оюутан ахуй цагтаа нэг өрөөнд амьдардаг байсан нь бас л зол юм
шүү.
-Бүгдээрээ
үндэснийхээ бөхөөр улсын цолонд хүрлээ дээ?
-Зөв явбал санасан хэрэг бүтдэгийн нэг жишээ бид тав байх аа. Бас
л ховорхон хувь тохиол гэж боддог.
-Та
ч наадмаар байнга л аманд гарч барилдлаа. Амлуулаад байх нь танд ямар санагдсан
бэ?
-Ер нь бол амалж байснаас амлуулж барилдсан нь дээр гэж боддог. Тэр
нь ч амар санагддаг.
-Бөхийн
удам бий юу?
-Аав маань бөхөд дуртай ч өөрөө барилдаж байсангүй. Харин ээжийн
авга ах Хаян гэж даншигийн заан байсан юм билээ. Бие томтой, асар их бяр чадалтай
хүн байсан гэдэг.
Э.ЭНХБОЛД