АН-ын идэвхтэй залуу гишүүдийн нэг, ардчилсан хуьсгалын түүхэнд тод мөртэй“Хонх”-ын С.Цогтсайхан агсны авга дүү, АН-ын Үндэсний бодлогын хорооны гишүүн М.Тулгаттай цаг үеийн сэдвээр ярилцлаа. М.Тулгатын улс төрийн талаас хашдаг алба нь НИТХ-ын төлөөлөгч, НИТХ дахь АН-ын бүлгийн дарга. Бизнес чигт хийж байсан ажил нь уул уурхайн “Хишиг Арвин” группийн дэд захирал юм.
-Японд “Софтбанк”-нд дажгүй карьертай алба хашиж байгаад Монголд ирснийг чинь мэднэ. Тэндээ карьер хөөгөөд явсан бол гэж боддог уу, одоо…?
-Огт тэгж боддоггүй. Миний амьдралын утга учир бол улсдаа ихийг бүтээх. Японд сурч байхдаа л Монголдоо буцаж ирнэ гэсэн бодолтой байсан.Амьдрал сайхан эхэлсэн л дээ, таны сая хэлсэнчлэн карьер сайтай ажилд ороод.Амьдралын тав тух, орчин нөхцөл гээд харахаар өөлөх юм байгаагүй. Сургуулиа төгсөөд “Софтбанк” гэдэг том компанийн элит хэлтэст нь ажилд орсон. Гэхдээ хүний нутагт хүний төлөө ажиллаад яваа мэт мэдрэмж салж өгдөггүй байсан.
-Элит хэлтэс гэхээр ямар асуудал хариуцахав?
-Намайг ажилд ордог жил буюу 2005 оны сакура цэцэглэх үеэр гэхэд л “Софтбанк” 2700 шинэ ажилтан авсан байдаг. Би Бизнес төлөвлөлтийн хэлтэст нь ажилд орсон юм. Улсаар яривал төлөвлөгөөний комисс гэмээр юм уу.Компанийн бүх төсвийг хянадаг, группийн хэмжээний захирал, хэлтсийн дарга нартай л харилцдаг, гэрээнүүдийг хянах ажил хийдэг байлаа. Яалт ч үгүй цаг наргүй ажиллаж байгаа юм. Яг тэр үед “Энэ хүчээ Монгол Улсдаа гаргавал” гэсэн бодол яалт ч үгүй орж ирдэг юм билээ.
-Японд оюутан байх үеийн чинь нийтлэл, бичвэрүүдийг уншдаг байсан. “Хонх”-ын Цогтсайханы ахынх нь хүү ингэж бичилгүй яахав гэж боддог байж билээ.Сүүлд нийтлэлүүдээ эмхэтгэж ном болгосон байх аа?
-Тэгсэн. Ер нь аавын талд бичдэг хүмүүс олон шүү. Одоо бол монголчууд бүгд шахуу гадагшаа явдаг боллоо, залуус олноороо дэлхийн том сургуулиудад сураад эхэлчихлээ. Намайг оюутан байх үед тийм хүмүүс харьцангуй цөөхөн байсан л даа. Намайг сургуульд явдаг 1998 онд гэхэд Япон руу тийм олон хүн явдаггүй байлаа.Манай хөгжлийн түвшин ямар байлаа гээд бодохоор их сонин дурсамжууд тодордог.Зүгээр л нэг урсдаг шат гэхэд цоо шинэ хэрэглээ байлаа шүү дээ (инээв).Шив шинэ ертөнцөд оччихсон нөхөр судалгаа хийж, уншиж, суралцаад явахаар дотроосоо ассан л даа.
-Дотроосоо асаад бичээд эхэлчихсэн гэж үү?
-Тэгсэн, цаанаасаа оргилж бичдэг байсан (инээв). Одоо эргээд бодох нь ээ хамгийн гоё үе маань санагддаг.Номын санд урьд уншиж байгаагүй номон дунд орчихоор далайд сэлж байгаа мэт шинэ мэдрэмж төрсөн.Монголын тухай 1920, 1930-аад онд Японы эрдэмтдийн бичсэн судалгааны номнууд Киотогийн номын санд өчнөөнөөрөө байсан.Тийм номон дунд орчихоор үгээр хэлэмгүй гоё мэдрэмж авдаг юм билээ.Тэгээд ирэхээр судалж суугаа үндсэн өнцгөөсөө хазайгаад өөр өөр зүйл уншиж судалж, ухаж төнхөөд явчихаж байгаа юм.Танин мэдэхүйн аз жаргал эдэлсэн үе минь байж гэж боддог юм.
-Би энийг олоод уншчихлаа шүү дээ гэж кайф авч дуу алдсан баримт олон биз?
-Өө, тэгэлгүй яахав. Дэлхийн нэгдүгээр дайнаас хоёрдугаар дайны хооронд япон эрдэмтдийн Манжуур, Монголыг судалсан судалгааны бүтээлүүдийг олноор нь уншсан. Тухайн үед бидний өнгөц хардагчлан оросууд үнэхээр Монголыг аварсан уу, ер нь яг тэр цагт Орос, Хятад, Япон улсууд ямар бодлого явуулж байв гэх мэт олон асуултдаа хариу авч байлаа. Тэр үед Орос, Хятад, Япон улс Монголд идэвхтэйгээр үйл ажиллагаа явуулж, тагнуулаа тавьж, судалгаа хийж байсан түүхтэй.Энэ өрсөлдөөнийг Японы өнцгөөс харахад бас их сонин.Японд дэлхийд Азийг гаргаж ирэх маш том амбиц байсан.Барууныхан XIX зуунд Азиудыг “шар сармагчин” гэж гоочилж байсан тухай уншиж, дуулсан хүн олон байх.Япончууд XIX зуунд, Мэйжийн хувьсгалынхаа дараа асар хурдтайгаар баруунаас суралцаж, хүнд аж үйлдвэр хөгжүүлж, төмөр зам тавьж, танк, усан онгоц үйлдвэрлээд эхэлчихсэн.1895 онд Хятадтай байлдаад ялчихаж байгаа юм.1905 онд Европын том гүрэн Оростой байлдаад ялчихсан.Яг тэр үед барууныхан шар сармагчингууд юу болчихов гээд анзаарч эхэлсэн байдаг.Япончууд дэлхийд Азийг гаргаж ирнэ, Их Британи гэдэг шиг Азийн хамгийн том холбооны улсыг байгуулна, Азийн орнуудыг нэгтгэнэ гэж амбицлангуутаа Их Азийн энхтайван энэ тэр гээд явчихсан.Сүүлдээ байгаа байгаа улс орнууддаа дур зоргоороо аашилсан гэх мэт асуудал гарсан юм билээ л дээ.
-Японоос Монголд ирэнгүүтээ юу хийсэн бэ?
-Би 2010 онд ирэнгүүтээ Япон, Монголын хооронд бизнесийн харилцаа хөгжүүлэх гүүр болох зорилгоор компани байгуулсан юм. JETRO гээд Японы гадаад худалдааны байгууллагын Монгол дахь төлөөлөгчийн газрын албан ёсны эрхийг авч байсан.Ингээд Японы Нийгата гэх мэт зарим нэг мужийн бизнес координатороор ажиллаж эхэлсэн.
-2010 он гэхээр Монголд уул уурхайн “бүүм” болохын өмнөх жил иржээ?
-Тэгсэн. 2011 онд ДНБ-ий өсөлт 17 хувьтай гарч байсан. 2009 онд Оюу толгойн гэрээ зурагдсан, “Энержи ресурс”-ын уурхай ажиллаж эхэлсэн. “Эрдэнэс Таван толгой”-н Зүүн Цанхи ажиллаж эхэлсэн жил шүү дээ. Том уурхайнууд ажиллаж, эдийн засаг жинхэнэ утгаараа өндийж, сэвхийж эхэлсэн үе. Монголыг гадаадын хөрөнгө оруулагчид ид сонирхож эхэлсэн тэр цагт компани байгуулаад ажилласан.
-Ирээд шууд улс төрд орсон уу, эсвэл бизнесээ босгоё гээд зүтгэсэн үү?
-Манайхан чинь гэр бүлээрээ ардчиллын төлөө зүрх сэтгэлтэй хүмүүс. Ирээд шууд АН-д элсэж, 2012 оны орон нутгийн сонгуульд Баянзүрх дүүрэгт нэр дэвшээд ялсан.Тэр жил Баянзүрх дүүрэгт АН анх удаа ялсан юм.
-НИТХ-д ялсныхаа дараахан уул уурхайн бизнес рүү орсон санагдаж байна. “Хишиг арвин”-ы удирдлагад ажиллаж эхэлсэн түүхээ яриач.Яг ямар шалтгаанаар энэ компанийг удирдах болсон юм бэ?
-Шалтгааныг нь хэлэхээс өмнө танаас нэг зүйл асуучих уу?
-Тэг тэг.
-“Эрдэнэс Таван толгой”-н Зүүн Цанхи дээр “Чалко”-тай хийсэн гэрээ таныхаар ямар болсон санагддаг вэ?
-Их муу гэрээ, урьдчилж аваад нийгмийн халамж нэрээр тараачихсан 350 сая ам.доллараа нүүрсээрээ төлж барах гэж улсаараа мачийсан байх аа?
-Тэгсэн, “Эрдэнэс Таван толгой” яг энэ шалтгаанаас болж хүнд байдалд орж эхэлсэн. 2012 оны зургадугаар сараас хойш Монголоос үл хамаараад дэлхийн уул уурхайн зах зээл уначихсан.За тэгээд Зүүн Цанхийн муу гэрээнээс болоод “Эрдэнэс Таван толгой” алдагдал хүлээгээд эхэлсэн. Нүүрсээ зөвхөн “Чалко”-д зах зээлийн үнээс хямдаар зарах ёстой, олборлолтоо Монголын биш, Австралийн үнэтэй компаниар хийлгэх ёстой гэсэн хатуу тохироонуудтай. Нүүрсний үнэ унангуут олборлож зарах тусмаа алдагдал хүлээгээд эхэлсэн. Олборлолтоо зогсоонгуут Австралийн компани сул зогслоо гээд мөнгө нэхчихдэг. Хөдөлсөн ч, зогссон ч алдагдал хүлээдэг болчихсон юм. Ийм асуудал үүсэнгүүт Н.Алтанхуягийн Засгийн газар маневр хийсэн. Баруун Цанхи дээр үндэсний компаниудын дунд тендер зарлаад “Чалко”-гоос хамааралгүйгээр нүүрсээ зараад эхэлсэн.Тэр тендерт “Хишиг арвин” ялсан. Хамаатны ахын маань компани л даа. 2013 онд 300 гаруй ажилтантай байсан компани маань одоо 2000 гаруй ажилтантай болж өргөжөөд байгаа.
-Таныг Баянзүрх дүүрэгт нэр дэвшсэн бол ялаад гараад ирчих боломжтой кандитат гэж харж байсан. Гэтэл сонгуулийн өмнөхөн та биш өөр хүн нэр дэвшчихсэн.Цахим орчинд бухимдлаа ил тод бичсэнийг чинь уншсан.АН-ын сонгуулийн ялагдлын бас нэг том шалтгаан нь дажгүй нэр дэвшигчдээ боломжтой тойрогт нь сойгоогүйнх гэвэл та санал нийлэх үү?
-Баянзүрхийн 22 дугаар тойргийн хувьд миний ажиллаж байсан тойрог. Таван мандат дээр таван хүний нэр явж байсан. 100 саяа төлөөд, үйл ажиллагааны тайлангаа өгөөд явж байтал тавдугаар сарын 16-ны Үндэсний бодлогын хорооны хурлаар бүх зүйл өөрчлөгдсөн л дөө. Үндэсний бодлогын хорооны хурлыг өглөө нээнгүүтээ завсарлага аваад хаачихсан.Өдөр нь Сонгон шалгаруулах хороо хуралдаж байна гэсэн зар явсан.Гэвч үнэн хэрэгтээ хуралдаагүй.Бүр орой арван цагийн үед Сонгон шалгаруулах хороо хориод минут хуралдсан. Үндсэндээ хурал гэхээсээ илүү 76 нэр дэвшигчийг танилцуулах арга хэмжээ болсон. Тэр нэрс дунд миний нэр байгаагүй.
-Оронд нь тантай бизнесийн ч, улс төрийн ч холбоотой гэгддэг хүний нэр ороод ирчихсэн…
-Би тэр хүнтэй бизнесийн хувьд ямар ч харилцаа байхгүй шүү дээ.
-Олон жил яг ийм мэдээлэл давтамжтай цацагдсан нь тэгвэл ямар учиртай юм бэ?
-Л.Наранбаатар гэж залуу 2014 оноос хойш тэгж ярьсаар байгаад хүмүүст тийм ойлголт төрүүлчихсэн юм. Худал үгийг мянга давтвал үнэн болдог гэдэг дээ, тийм л зүйл болсон.
-Тэгвэл улс төрийн харилцаа бий байх аа?
-Ардчилсан хүчний холбоо “Шонхор” фракц гэж та мэдэх байх. Намайг Японоос ирэх үед Ардчилсан хүчний холбоо байгуулагдсан юм.Үүсгэн байгуулах хуралд нь оролцож байлаа.Ардчилсан хүчний холбооны дарга нь З.Энхболд.Миний хувьд Ардчилсан хүчний холбооны гишүүн нь гэж явж байсан.Өнгөрсөн хугацаанд МоАХ, МҮДН гэх мэт фракцаас нэгдээч гэсэн санал ирж байсан ч ийш тийш савлах дургүй учраас хүлээж аваагүй.2012 оны сонгуулиар Ардчилсан нам хамгийн олон суудал аваад З.Энхболд УИХ-ын дарга болсон.Тэр нь Баруун Цанхийн тендерийн үетэй давхацчихсан юм.
Тэр үед би “Хишиг Арвин”-д ажиллаж таарсан.Ардчилсан хүчний холбооны, З.Энхболдын хүн оччихлоо гэсэн яриа яг тэр үед гарч эхэлсэн л дээ.Уг нь цаад шалтгаан нь тийм биш.Түрүүн танд хэлсэнчлэн хамаатны ахын маань компани.
-Бизнесийн хувьд ямар ч харилцаагүй гэж үү. З.Энхболдыг хувьцаа эзэмшигч гэх мэтээр бичиж мэдээлээд байдаг шүү дээ?
-Нэг төгрөгийн ч харилцаа байхгүй. З.Энхболд гэдэг хүнийг ингэж бичүүлж, янз бүрээр хэлүүлэх бүрд “Том улстөрч хүн хэцүү юм даа” гэж бодоод өнгөрдөг.Өөрт нь төвөгтэй байдаг байх.Компанид ч төвөгтэй байдаг.З.Энхболд бол том улстөрч.Тухайн үед УИХ-ын дарга гэсэн том алба хашиж байсан хүн.Миний хувьд Ардчилсан намын, “Шонхор” фракцийн гишүүн.Тэр утгаараа Таван толгойтой холбоотой тооцоо, нөхцөл байдлын талаар асуухад нь хариу өгөх гэх мэт харилцаа бол байсан. 2016 оны дөрөвдүгээр сард, УИХ-ын хаврын чуулганаар Шинхуа, Сумитомо, “Энержи ресурс”-ын консорциумын гэрээ унасан даа.Тэр үеэр надаас нөхцөл байдалтай холбоотой зүйл асууж байсан тал бий.Ажил хэргийн ийм харилцаа л байсан.
-З.Энхболд гэдэг улстөрчийн ямар чанарыг үнэлдэг вэ?
-Зарчимч хүн шиг санагддаг.
-Сүүлийн үед илэрхийлээд байгаа байр суурь, хандагуудаас нь лав таны чигээ болгосон либерал хандлага үнэртдэггүй. Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын дарга болсноосоо хойш ардчиллын үнэт зүйлийн эсрэг зүйл яриад эхэлсэн гэж шүүмжлэх хүн олон байдаг. Танд тэгж харагддаггүй юу?
-Сүүлийн үед үзэл баримтлалын хувьд нэшнлсоциалист маягийн байр суурь илэрхийлээд эхэлсэн л дээ. Социал демократ угшилтай гээд бодохоор нэг их гайхаж хүлээж авах өнцөг биш ч байж магадгүй. Та сая хэллээ, намайг либерал үзэлтэй гэж. Үнэн л дээ, би либерал үзэлтэй хүн. Хувийн өмч, хүний эрх чөлөө, жижиг төр ярьдаг хэсэгт багтана. 2017 онд намын үзэл баримтлал батлах гээд боловсруулалтын түвшинд байхад хэсэг залуус АН-ын үзэл баримтлал, үнэт зүйл дотор төрийн хязгаарлагдмал оролцоо гэдэг үгийг оруулсан юм. Либерал үзэл санаа гэдэг бол ерөөсөө л төрийг аль болох жижиг байлгах, хувь хүн, хувийн хэвшлийн орон зайг том байлгах гэсэн үзэл санаа шүү дээ. Тэр үзэл санаагаа буулгах зорилгоор үзэл баримтлалдаа төрийн хязгаарлагдмал оролцоо гэдэг үгийг оруулсан хэрэг. Тэр үед энэ үгийг оруулахыг маш их эсэргүүцсэн хүн л дээ, З.Энхболд. Мань хүний ярианаас нэг зүйлийг анзаарсан. Монгол бол хоёр том хөрштэй жижиг орон учраас хувь хүний эрх чөлөө гэхээс илүү төр нь бодлоготой байх ёстой гэж хардаг шиг байгаа юм. Энэ бол хувь улстөрчийн л үзэл бодол. Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын даргын албаа өгөөд намын даргын зөвлөх болоход нь дотроо эсэргүүцэж явсан тал бий, надад. Хувь хүнийхээ хувьд “Баруун төвийн үзэл баримтлалтай нам байж яагаад ийм үзэлтэй хүнийг намын даргынхаа зөвлөхөөр авах ёстой юм бэ” гэж бодож байсан.
-Тэгээд дараа нь нэр дэвших боломжоо булаалгачихсан…?
-Тухайн хүн нь З.Энхболд гэдэг хүн байж таарсан л гэж хардаг. Илүү том зургаар харах ёстой өнцөг л дөө. Та түрүүн их онож хэлсэн. Гарчих боломжтой тойргуудад нь нэр дэвшигчдээ тодруулж чадаагүй гэж. Үнэн л дээ. Баянголын Засаг даргаар ажиллаж байсан Оросоог Эрдэнэтэд, Одонтунгалагийг Баянголд, Увсад бэлдэж байсан хүнийг Баянзүрх рүү нэр дэвш гэсэн.Сүхбаатарт бэлдэж байсан Өнөрбаярыг гэнэтхэн Хан-Уул руу дэвшүүлчихсэн. Алдаа нь системдээ байна гэж харсан. АН олон фракцтай, хоорондоо хагаралтай гэж шүүмжлүүлсээр ирсэн учраас 2016-2020 онд арай өөрөөр ажилласан. Нийт гишүүдээс сонгогдсон даргынхаа тугийн дор ажиллая, юу хийхийг нь харъя гэдэг байдлаар хандсан. Нийтдээ ингэж харсан учраас намын дарга дээр маш их эрх мэдэл төвлөрсөн юм. Сүүлдээ нэр дэвшигч тодруулах үеэр намын дарга хоёр, гурван талын асар их дарамт, шахаанд орчихов уу гэж харсан. Тийм шалтгаанаар нэр дэвшигч тодруулах ажил холион бантан болчихсон байх.
-Либерал үзэл гэснээс сүүлийн үед АНУ-ын улс төрийн том сэтгүүл хүртэл төрийн оролцоог чухалчлах ёстой гэсэн өнгө аястай нийтлэлүүд бичих болсон тухай учир мэдэх нэг хүн ярьж байсан. Дэлхийн хандлага өөрчлөгдөөд байгааг баталсан үйл явдал ч ганцаар тогтохгүй өрнөөд байх шиг. Либерал үзэл тийм чухал уу гэсэн асуулт Америкт хүртэл тавигдаад эхэлчихсэн гэхээр…?
-Хүн төрөлхтний түүхийг харахаар их өөдрөг дүр зураг тодордог. Хувь хүний нандин чанарыг дээдлэх үзэл санаа зугуухан ялсаар ирсэн.Тухай тухайн мөчлөг, цаг үед коммунитари, нацист гэх мэт хүчтэй төрийн үзэл хүчээ аваад унаж, хүчээ аваад унасан байдаг. Зугуухандаа гэвэл яалт ч үгүй либерал үзэл ялан дийлсээр энэ цагийг хүрсэн. Цаашдаа ч тийм байна гэдэгт огтхон ч эргэлздэггүй.Либерал үзлийг маш энгийнээр тайлбарлавал хувь хүний орон зайг хүндэтгэдэг, хувийн санаачилга, бие даасан байдлыг бүхний түрүүнд тавьдаг, тэр бүгдийг хамгийн үнэ цэнэтэйд тооцдог үзэл.Либерал үзэл бол миний цусанд шингэсэн үнэ цэнэ. Бүх хүн өөр зүйл ярьсан ч би хувьдаа үзлээсээ ухрахгүй. Сүүлчийн либериалист Монголд үлдвэл тэр нь би байна гэдэгтээ огтхон ч эргэлздэггүй.
-Намын даргад хэт их эрх мэдэл төвлөрсөн алдааг засах гарц хувилбарууд байна уу, танд?
-Нэг хүн дээр хэт төвлөрсөн эрх мэдлийг зөв задлах хэрэгтэй. Английн Консерватив нам гэхэд л намын дарга нь, намын хурлын дарга нь тусдаа. Гэтэл манайд намын дарга нь өөрөө хурлаа удирдаад явдаг. Намын дарга хүн хурлаа удирдчихаар бүх зүйлээ өөртөө тааруулаад явчихдаг тал бий. Намын, хурлын, бодлогын ерөнхий зөвлөлийн дарга гэж тусад нь салгавал илүү зөв шийдэл болох байх.
-УИХ-ын сонгуульд ялагдчихлаа, хариуцлагаа хүлээнэ гээд дарга нь суудлаа өгсний дараагаар Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн өмнөх улс төр АН-д сөргөөр нөлөөлөөд эхэлчих шиг боллоо. Ийм хардлага төрөхөөр үйл явдал шил дарж байна. Чоно борооноор гэдэг шиг үйл явдалд орон зай өгчих эрсдэлтэй цоорхой танай намын дүрмэнд байна уу, эсвэл өөр шалтгаан байна уу?
-Намын дүрэмд сонгуулийн хариуцлагын талаар тов тодорхой заалтууд бий. Нэг, хоёр заалтын хувьд амьдрал дээр зөрчил үүсэхээр зүйл байна. Үндэсний бодлогын хороог сонгуулийн өдрөөс хойш 30 хоногийн дотор, Намын их хурлыг 90 хоногийн дотор хуралдуулах ёстой. Сонгуульд ялагдвал намын дарга, дэд дарга, генсек шууд огцорно, санал хураалтын дүн гарлаа л бол огцорсонд тооцно гэсэн өгүүлбэр бий.Огцорсныг нь Үндэсний бодлогын хорооны хурлын үеэр зарлаад аль нэг дэд даргад нь намын даргын эрх үүргийг түр хугацаанд шилжүүлэх ёстой.Тэгээд ялагдсан тойргууд дээр Үндэсний бодлогын хорооны гишүүдийн нөхөн сонгуулийг явуулах заалттай. Намын дарга, дэд дарга, генсекийг шууд огцорчихоор нам удирдлагагүй болчихож байгаа юм. Үндэсний бодлогын хорооны хурлыг зарлан хуралдуулах ёстой субьект нь намын дарга юм уу Улс төрийн зөвлөл. Гэтэл намын дарга нь огцорчихсон. Улс төрийн зөвлөлийг хуралдуулдаг нь генсек. Генсек нь бас огцорчихсон. Уг нь С.Эрдэнэ дарга тамгаа өгөхийнхөө өмнө Үндэсний бодлогын хорооны хурлыг товлочихоод буух ёстой байсан юм билээ. Яг сонгуулийн дараа Улс төрийн зөвлөл хуралдаад АН-ыг төлөөлөх бүх эрхийг Улс төрийн зөвлөл авна гээд тогтоол гаргачихсан юм. Тийм тогтоол байсаар атал намын даргын тамгыг хадгалж байгаа Ц.Туваан гэж хүн Үндэсний бодлогын хорооны хурлыг хамгийн сүүлийн өдөр нь тулгаж зарлаад хийчихсэн.Бушуухан намын даргын үүрэг гүйцэтгэгч болоод авъя гэж байгаа мэт үйлдэл гаргасныг нь Үндэсний бодлогын хорооны гишүүд эсэргүүцсэн. Маш олон хүн хуралдаа суугаагүй.Ийм шалтгаанаар ирц хүрээгүй. Үндэсний бодлогын хороо 408 гишүүнтэйгээс сая болсон хурлын ирц нь 100 гаруй хүнээс бүрдсэн. Ирц нь хүрээгүй ийм хурал хийгээд өөрийгөө намын дарга үүрэг гүйцэтгэгч болгоод тамга авчихсан. Эхнээсээ хууль дүрмээрээ явбал дараа нь үл ойлголцол үүсэхгүй. Гэтэл эхнээсээ ийм үл ойлголцол үүсчихээр дараа нь сонгууль дөхөх тусам асуудлууд ургаж гарч ирэх эрсдэлтэй.
-АН-д одоо орон нутгийн сонгууль гэж том даваа байна. Орон нутгийн сонгуульд амжилттай оролцох ямар боломж, гарц АН-д байна вэ?
-АН-ын хувьд цаашид ямар гарц байна вэ гэхээр нэгдүгээрт үзэл баримтлал дээрээ хатуу зогсдог, дүрмээ яг таг баримталдаг хүн намын дарга болох хэрэгтэй байна.
-Таны сая хэлсэн үгийг АН-ыг өнгөтэй өөдтэй, хүчтэй нам байгаасай гэж хүсдэг хүн бүр л бодож суугаа байх. Гэхдээ яг амьдрал дээр буулгаад харахаар Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн төлөөх өрсөлдөөний золиос болчих эрсдэл танай намд бодитоор нүүрлэчихлээ л дээ.АН-ын шинэчлэлийн төлөө дуугарч ярьсан бүхэн шантарч няцмаар зураг харагдаад байх юм, танд тийм мэдрэмж төрж байна уу?
-Би их өөдрөг хүн. Цаг хугацааны тохироо гэж бий.Хэзээ нэгэн цагт тэр үе нь ирнэ гэдэгт огтхон ч эргэлздэггүй.
-Тийм цаг ирнэ л дээ. Гэхдээ одооноос нам гэдгээ мэдрүүлж эхлэхгүй бол байдал хэцүүдэж байгаа юм биш үү. Сая гэхэд л Оюу толгойн гэрээ, шийдвэрт оролцсон гэх хүмүүсийг намын харьяаллаар нь ялгаж байгаад хориход АН дуугарсангүй. Шинэчлэгдэх, урагшлах чин хүсэлтэй байгаа бол дуугармаар өнцөг дөө уг нь…?
-Дуугарах эзэн нь ч байхгүй болчихлоо л доо. Өртэй, байр нь ч хүртэл намынх өөрийнх нь биш гээд яривал асуудал их байна. Тийм учраас Үндэсний бодлогын хороогоо бүрэн бүрэлдэхүүнээр нь ном ёсоор нь хуралдуулах ёстой гээд байгаа юм. Тэгж хэлж, шаардсаны хүчинд Үндэсний бодлогын хороо өнөөдөр (өчигдөр) хурлаа эхэллээ.Шинэчлэлээ цаг алдалгүй хийж, зөв гарц, шийдлээр урагшлахгүй бол манай нам цөөхөн хүний халаасанд ороход бэлэн болчихоод байна.
Үргэлжлэл дараагийн дугаарт