Үерийн үеэр Хавдар судлалын үндэсний төвийн зооринд хав дараастай байсан гаднаас өндөр үнээр ирсэн хавдрын эмчилгээнд ашиглагдах цоо шинэ туяа эмчилгээний аппарат гэмтэж эмчилгээнд хэрэглэх аргагүй болсон гэх мэдээлэл сүүлийн хэд хоног чих дэлсэж байна. Яахаараа өндөр үнэтэй тоног төхөөрөмж эмнэлгийн нэг өрөөний буланд хадгалалтын хайхрамжгүй байдлаас улбаалж эвдэрч, наад зах нь 400 сая төгрөгөөр засах шаардлагатай болов гэдэг нь анхаарал татна. Хавдар судлалын үндэсний төвд 2009 онд Монгол Улсын Засгийн газар, Австри улсын Засгийн газрын хүрээнд хөнгөлөлттэй зээлийн хүрээнд нийт долоон сая евро буюу 21 тэрбум төгрөгийн өртөгтэй туяа эмчилгээний аппаратыг Монголын талд өгөхөөр болжээ. Ингээд Австри улсын “Вамед инженеринг” компани өнгөрсөн 2016 онд туяа эмчилгээний хоёр аппарат бүхий бусад тоног төхөөрөмжийг Хавдар судлалын үндэсний төвд хүлээлгэн өгсөн байгаа юм. Гэтэл олон хүний амь насыг аварч, эмчилгээнд ашиглах ёстой байсан хавдрын эмчилгээний шинэ аппаратыг Эрүүл мэндийн яамныхан гурван жилийн хугацаанд хав дарж иржээ. онд туяа эмчилгээний хоёр аппарат бүхий бусад тоног төхөөрөмжийг Хавдар судлалын үндэсний төвд хүлээлгэн өгсөн байгаа юм. Гэтэл олон хүний амь насыг аварч, эмчилгээнд ашиглах ёстой байсан хавдрын эмчилгээний шинэ аппаратыг Эрүүл мэндийн яамныхан гурван жилийн хугацаанд хав дарж иржээ. хариуцлагыг цагт нь тооцож, төрийн үйл ажиллагааг хэвийн хангаж явуулах сэтгэл, зүтгэл өнгөрсөн найман жилийн хугацаанд Монголын төрд байсангүй. Барилга нь чанаргүй, гаднах тавьсан зам нь ус зайлуулах хоолойгүй. Ингэж л төрийн мөнгөөр хувийн компаниуд ажил хийсэн нэр зүүж, үүнээс болж олон хүний эрүүл мэнд хохирох болсон. Монголын төр ингэж эзэнгүй болчихсон гэж үү. Ниргэсэн хойно нь хашхирав гэгчээр учирсан хохирлыг тогтоохоор Улсын мэргэжлийн хяналтын газрын 15 байцаагч одоо ид газар дээр нь ажиллаж байгаа юм билээ. Ямартаа ч ирэх есдүгээр сараас эхлэн эмчилгээг эхлэхээр зэхэж байсан хорт хавдрын зайн туяа эмчилгээний шугаман хурдасгуурт хоёр аппаратын шаланд цутгагдсан төмөр суурийн цахилгаан моторууд гэмтэж, хөдөлгүүр, тэжээлийн кабелиуд усанд автаж суурийг нь тэр чигт нь дахин солихоос аргагүй болсон байгааг олж мэдэв. Азтай нь үндсэн тоног төхөөрөмжүүд хайрцагтайгаа, битүүмжтэй өөр агуулахад хадгалагдаж байгаа гэнэ. Эх сурвалжийн мэдээллээр үндсэн тоног төхөөрөмжийг хэдхэн хоногийн дараагаар суурилуулахаар зэхэж байсан аж. Хэрвээ суурилуулчихсан нь бол гурван сая ам.доллар буюу долоон тэрбум төгрөг салхинд хийсэх байсан гэцгээж байна. Ийнхүү гурван жилийн хугацаанд хав дараастай, ашиглахгүй байж байж арайхийн суурилуулж эхэлтэл ганц удаагийн усан борооноор эвдэрчихсэн эмгэнэлтэй хэрэг Хавдрын эмнэлэг дээр болж байна.
Туяа эмчилгээний аппаратхэний буруугаас болж эвдрэв?
Монголын төр засагт ажиллаж буй эрхмүүдийн хариуцлагагүй, хайхрамжгүй байдлаас болж олон монгол хүний амь нас хохирч байгааг уншигч та шууд харж болно. Хэрвээ манай улс аль гурван жилийн өмнөөс өндөр өртөгтэй туяа эмчилгээний тоног төхөөрөмжийг эмчилгээнд ашиглаад эхэлсэн бол олон хүний амь насыг аврах боломжтой байх байв. Хавдар судлалын үндэсний төвд жилдээ дунджаар 6000 хүн шинээр өвдөж ирж байгаагаас 4000 гаруй нь нас бардаг гэсэн сэрдхийм тоо баримт бий. Тэдний хэчнээн нь хавдрын эмчилгээнд хамрагдаж чадахгүйгээс болж амиа алдсан бол гэхээс зүрх зүсэм тоо гарна. Хорт хавдрын эмчилгээ буюу туяа эмчилгээнд орох гэсэн, амь тэмцсэн маш олон хүн Хавдрын эмнэлгийн үүдийг сахиад зогсч байгааг өдөр бүрийн дүр зургаас нь харж болно. Гэтэл хамгийн сүүлийн үеийн өндөр хүчин чадалтай туяа эмчилгээний тоног төхөөрөмж гурван жил өрөөнд хав дараастай шинээрээ “хэвтэж” байгаад эцэстээ арайхийн ашиглалтад оруулах гэтэл борооны усанд эвдэрчхэв. Энэ бол хариуцлагагүй гэх үг ч багадам, монголчуудын сэтгэлгүй хайхрамжгүй, харгис байгааг шууд харуулна. Жилдээ 500 гаруй хүн хавдрын туяа эмчилгээнд ордог гэсэн тоо баримт бол Хавдар судлалын үндэсний төвийн туяа эмчилгээний гурван аппараттайгаар үйл ажиллагаа хариуцлагыг цагт нь тооцож, төрийн үйл ажиллагааг хэвийн хангаж явуулах сэтгэл, зүтгэл өнгөрсөн найман жилийн хугацаанд Монголын төрд байсангүй. Барилга нь чанаргүй, гаднах тавьсан зам нь ус зайлуулах хоолойгүй. Ингэж л төрийн мөнгөөр хувийн компаниуд ажил хийсэн нэр зүүж, үүнээс болж олон хүний эрүүл мэнд хохирох болсон. Монголын төр ингэж эзэнгүй болчихсон гэж үү. Ниргэсэн хойно нь хашхирав гэгчээр учирсан хохирлыг тогтоохоор Улсын мэргэжлийн хяналтын газрын 15 байцаагч одоо ид газар дээр нь ажиллаж байгаа юм билээ. Ямартаа ч ирэх есдүгээр сараас эхлэн эмчилгээг эхлэхээр зэхэж байсан хорт хавдрын зайн туяа эмчилгээний шугаман хурдасгуурт хоёр аппаратын шаланд цутгагдсан төмөр суурийн цахилгаан моторууд гэмтэж, хөдөлгүүр, тэжээлийн кабелиуд усанд автаж суурийг нь тэр чигт нь дахин солихоос аргагүй болсон байгааг олж мэдэв. Азтай нь үндсэн тоног төхөөрөмжүүд хайрцагтайгаа, битүүмжтэй өөр агуулахад хадгалагдаж байгаа гэнэ. Эх сурвалжийн мэдээллээр үндсэн тоног төхөөрөмжийг хэдхэн хоногийн дараагаар суурилуулахаар зэхэж байсан аж. Хэрвээ суурилуулчихсан нь бол гурван сая ам.доллар буюу долоон тэрбум төгрөг салхинд хийсэх байсан гэцгээж байна. Ийнхүү гурван жилийн хугацаанд хав дараастай, ашиглахгүй байж байж арайхийн суурилуулж эхэлтэл ганц удаагийн усан борооноор эвдэрчихсэн эмгэнэлтэй хэрэг Хавдрын эмнэлэг дээр болж байна.
Туяа эмчилгээний аппаратхэний буруугаас болж эвдрэв?
Монголын төр засагт ажиллаж буй эрхмүүдийн хариуцлагагүй, хайхрамжгүй байдлаас болж олон монгол хүний амь нас хохирч байгааг уншигч та шууд харж болно. Хэрвээ манай улс аль гурван жилийн өмнөөс өндөр өртөгтэй туяа эмчилгээний тоног төхөөрөмжийг эмчилгээнд ашиглаад эхэлсэн бол олон хүний амь насыг аврах боломжтой байх байв. Хавдар судлалын үндэсний төвд жилдээ дунджаар 6000 хүн шинээр өвдөж ирж байгаагаас 4000 гаруй нь нас бардаг гэсэн сэрдхийм тоо баримт бий. Тэдний хэчнээн нь хавдрын эмчилгээнд хамрагдаж чадахгүйгээс болж амиа алдсан бол гэхээс зүрх зүсэм тоо гарна. Хорт хавдрын эмчилгээ буюу туяа эмчилгээнд орох гэсэн, амь тэмцсэн маш олон хүн Хавдрын эмнэлгийн үүдийг сахиад зогсч байгааг өдөр бүрийн дүр зургаас нь харж болно. Гэтэл хамгийн сүүлийн үеийн өндөр хүчин чадалтай туяа эмчилгээний тоног төхөөрөмж гурван жил өрөөнд хав дараастай шинээрээ “хэвтэж” байгаад эцэстээ арайхийн ашиглалтад оруулах гэтэл борооны усанд эвдэрчхэв. Энэ бол хариуцлагагүй гэх үг ч багадам, монголчуудын сэтгэлгүй хайхрамжгүй, харгис байгааг шууд харуулна. Жилдээ 500 гаруй хүн хавдрын туяа эмчилгээнд ордог гэсэн тоо баримт бол Хавдар судлалын үндэсний төвийн туяа эмчилгээний гурван аппараттайгаар үйл ажиллагаа явуулж буй хүчин чадлын дээд хэмжээг харуулж буй хэрэг. Үүн дээр нэмж шинэ хоёр аппарат ажилласан бол ямар эерэг үр дүн гарах байсан гээч. Австрийн хөнгөлөлттэй зээлийн хүрээнд ирсэн туяа эмчилгээний хоёр аппарат оношилгоо, эмчилгээг хийхдээ яг байг нь онож эмчлэх хүчин чадалтай, бусад эрүүл эрхтэнг гэмтээхгүйгээр ончтой эмчлэх гэдгээрээ манайд байгаа гурван аппаратнаасаа давуу талтай. Дэлхийн хамгийн сүүлийн үеийн хүчин чадалтай аппаратыг эрүүл мэндийн салбарт нэвтрүүлэн ажиллуулсан бол манай улс хавдрын өвчлөл, нас баралтын тоогоороо дэлхийд дандаа тэргүүлэх эгнээнд явахгүй байсан болов уу. Өнгөрсөн гурван жилийн хугацаанд хавдар өвчнөөр нас барсан 12 мянган хүнээс наад зах нь 2-3 мянган хүн аврагдах боломжтой байсан ч юм бил үү. Хэдийгээр хавдрын хожуу үед эмчлэгдэж байгаа ч гэлээ хэдэн сар, хэдэн өдрөөр ч болов амьд байх нь үр хүүхэд, ойр дотныхонд нь хэчнээн их аз жаргал байдаг билээ дээ. Хорвоо ертөнцөд хүний амьд байх хугацаа нэг цаг, нэг минут, нэг хором ч байсан хамгийн үнэтэй эрхэмд тооцогддог. Гэтэл монголчууд бид хэн ч хариуцлага хүлээдэггүй хайхрамжгүй, зөөлөн суудалдаа тухалсан хөгийн зангаасаа болж дэргэдэх нэгнийхээ амьд байх, амьд үлдэх алтан боломжийг шууд тасдан хаяж байна. Монголчууд бид бие биедээ ийм л хайргүй, хорвоогийн хамгийн өөдгүй хүмүүс болжээ. Цөөхөн монголчууд бидний дунд аюулын харанга дэлдсэн хавдар гэх хорт өвчнөөр ойр дотныхноо алдаагүй хүн гэж нэг ч байхгүй ээ. Дэлхийд өвчин туссан хэнбугай ч эдгэдэг, анагаахын салбар эдгээж чадаж байна. Хавдрыг хожуу үед оношилж мэдэх нь эмчлэх боломжгүй, шууд үхнэ гэсэн үг хараахан биш. Гэтэл манайд туяа эмчилгээнд хамрагдах ээлж дарааллаа хүлээж чадалгүй нүдэн дээр ээлж дараагаараа үхэж, үрэгдэж байна. Урт оочер дарааллаасаа болж туяа эмчилгээнд хамрагдах боломж хомс, өртөг өндөр байна. Өнгөрсөн хугацаанд Хавдрын эмнэлгийн өргөтгөлийг хугацаанд нь ашиглалтад оруулж, мөн зам засахдаа үерийн ус зайлуулах хоолойтой хийчихсэн л бол Австри улсаас ирсэн өндөр үнэтэй сүүлийн үеийн туяа эмчилгээний аппаратын тусламжтайгаар олон хүнийг эмчилчихсэн, эмчлэх ч боломжтой байжээ. Хавдар судлалын төвийнхөн энэхүү тоног төхөөрөмжийг бодит байдал дээр захын агуулахдаа хийгээд хав дараад байсан ч биш юм билээ. Эрүүл мэндийн яам захиалагч тал гэсэн нэрийн доор эмчилгээний шинэ хоёр аппаратыг Хавдрын эмнэлгийн агуулахад байршуулахдаа өрөөг нь тас түгжиж, “Валмед” ХХК гар хүрнэ, өөр хэн ч онгойлгож болохгүй гэсэн хаалтыг хийсэн байгаа юм. Эмч бидэнд барилгын ажил огт хамааралгүй, бид мэдэхгүй асуудал. Гэвч бид ашиглалтад оруулахын тулд дотоод нөөц бололцоогоороо 300 сая төгрөг босгож, Хавдрын өргөтгөлийг ажиллуулахын төлөө ажиллаж байна. “Суурь” гэдэг компанийг Сүхбаатар дүүргийн цагдаагийн газарт шалгуулахаар нэг жил хөөцөлдөж байж саяхнаас шүүгдэгчээр татан шалгуулахаар болсон. Уг нь эмч бид хагалгаагаа хийгээд, эмнэлгийн дотоод үйл ажиллагаагаа хариуцан ажиллах ёстой байтал олон өөр асуудалд санаа зовнихоос аргагүй болсон гэж тус эмнэлгийн эмч ажилтнууд ярьсан нь нэгийг бодогдуулсан. Гашуун боловч хатуу үнэнийг хэлэхэд харилцан уялдаж ажиллах ийм л энгийн асуудлыг төр засагт ажиллаж буй төрийн албан хаагчид сэтгэл тавиагүйгээс болж өнгөрсөн гурван жилийн хугацаанд хорт хавдрыг эмчлэх эмчилгээг явуулж чадсангүй. Дэлхийд цөөхүүлхнээ монголчууд бид нэгэндээ сэтгэл гаргаж, бие биедээ хайртай байх ёстойг энэ явдал тод сануулж байна. Монголчууд бид иргэншиж, ажил үүргийн хуваариа биелүүлдэг болмоор байна. Хүний л ертөнцөд өр зүрхнээс өөрийн эрхгүй ундран гардаг хайраар монголчуудаа өөриймсөж хайрлацгаая.
Шилдэг мэс засалчаар эмнэлэг удирдуулах нь ончтой юу?
Хавдар судлалын үндэсний төвийн ерөнхий захирал, профессор Ж.Чинбүрэн бол манай улсын төдийгүй Францын мэс заслын академийн гишүүнээр сонгогдож, дэлхийд нэрээ гаргасан чадалтай эмч нарын нэг. Тэрээр хорь гаруй жилийн хугацаанд хавдрын мэс засалчаар ажилласан туршлагатай сайн эмч нарын нэг. Дэлхийд монгол эмчийн мэдлэг, ур чадварыг хүлээн зөвшөөрсөн баталгаа болж Ази тивийн гурав дахь хүнээр тодорч, энэхүү хүндтэй шагналыг хүртсэн нь бидний сэтгэлд тодхон байна. Гадныханд хүртэл шагшигдахуйц сайн эмчээрээ бид эмнэлгийн үйл ажиллагааг хариуцуулан менежерийн үүргийг гүйцэтгүүлэх болсон нь бас л төрийн ончтой шийдвэр биш болж байна. Хэдийгээр салбарынхаа хүрээнд жаргал, зовлонг нь сайн мэдэрч, асуудлыг гярхай олж харж болох ч сайн менежерийн үүргийг алтан гарт мэс засалч эмчээрээ гүйцэтгүүлэх нь сайн жишиг биш юм. Эмнэлгийн үйл ажиллагааны ачаалал талаас нь аваад үзэхэд ч эмчийн хувьд үзлэгийн цаг нь дуусахгүй их, хагалгаандаа завсаргүй орно, үүнтэй зэрэгцээд эмнэлгийн дотоод аж ахуйн ажлыг хариуцна гэдэг ганц хүнд дэндүү ахдах ачаа. Сая эмнэлэгт үүссэн туяа эмчилгээний тоног төхөөрөмжийн гэмтэл осол үүнтэй бас шууд холбогдоно. Хэдийгээр үүссэн нөхцөл байдлыг судлахад чанаргүй барилга, замын буруугаас үүдэлтэй гэх боловч хариуцсан яам болох Эрүүл мэндийн яам энэ бүхэнд маш хариуцлагагүй хандсан нь харагдана. Хавдар судлалын үндэсний төвийн агуулахад гурван жил хадгалж байсан туяа эмчилгээний аппаратыг ажиллуулах тухай хариуцсан яам нь санаачилга ер гаргаагүй. Харин ч Хавдар судлалын төвийн эмч нарыг гар хүрч огт болохгүй шүү гэж дүрэмдээд хаалган дээр нь анхааруулга наагаад лацдаад орхисон байгаа юм. Барилга барина гэж төрийн мөнгийг авсан “Суурь” компанийн албан ёсны захиалагч нь Эрүүл мэндийн яам. 2009, 2010 оны үед сонгон шалгаруулалтаар шийдэгдсэн гэх энэхүү шийдвэрийн хариуцлагыг хүлээх хүн ч олдохгүй гэлцэж байна. Нохой хамартаа хүрэхээр усч гэгчээр ямартаа ч Хавдар судлалынхан бүх асуудлын араас хэрэндээ явжээ. “Суурь” гэх тэр компанийн араас уйгагүй хөөцөлдөж зарга үүсгэж, өөрсдөө ч гар хүрэх эрхгүй өнөөх тоног төхөөрөмжийг ирэх есдүгээр сараас ашиглалтад оруулахаар ажилласан болохыг сурвалжилга хийх явцдаа олж анзаарсан юм. Дэлхийн улс орнуудын жишгээс үзэхэд алтан гарт мэс засалч сайн эмчдээ цалинг нь харамгүй өндөр тогтоож өгдөг юм байна. Эрдэнэт хүний амийг аварч, мэс засал хийж буй эмч нарын цалин дэлхийд хамгийн өндөрт тооцогддог. Тэр жишгийн дагуу хамгийн өндөр цалинг мэс засалч, эмч нартаа өгдөг болох хэрэгтэй байна. Үнэндээ бодит байдал дээр манайд өндөр цалинтай эмч нараа захын нэг дарга нь хүрч ирээд “Чи яахаараа надаас өндөр цалинг хүртдэг юм бэ” гэж ирээд л ил, далд дарамтлах болдог. Тиймээс чадалтай, шилдэг боловсон хүчнүүд Монголын төрийн байгууллагад ажиллахаас татгалзаж, гадаад, дотоодод урилгаар ажиллахаар явцгаадаг юм. Сайн эмчийг үнэлдэг болох хэрэгтэй. Түмний төлөө ажиллах хамгийн чухал дээд мэргэжил болох эмчийн цалинд нь жишиг тогтоож, стандарт болгох ёстой юм. Монгол Улсын төрийн буруу тогтолцоо, ажлын хариуцлагагүй байдлын тод жишээ бол Хавдар судлалын өрөөнд түгжээтэй “хэвтсэн” тоног төхөөрөмж юм. Энэ тухай Бүгд найрамдах намын дарга Б.Жаргалсайхан сошиал хуудаснаа бичихдээ “Засгийн газрын хуралдааны байдлаас харахад нэг нөхөр босч ирээд Хавдар судлалын үндэсний төвийн зооринд байсан гурван жил болсон гурван сая ам.долларын хөнгөлөлтэй зээлээр авсан туяаны аппарат усанд автаад эвдэрчихлээ гэж хэлэхэд Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх таг дуугүй л сонсоод байна. Цөмийн энергийн комиссын дарга Г.Манлайжав “Энэ аппаратыг засахад 400 сая гаруй төгрөг хэрэгтэй. Ерөнхийдөө 3-4 сарын хугацаанд засна” гэлээ. Хэрвээ би Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх байсан бол босч ирээд алгадчих байсан. Тус эмнэлгийн дарга Чинбүрэн “Маш чухал, олон хүний амь насыг аврах аппарат эвдэрчихлээ” гэж ярив. Би байсан бол “Тэр үнэтэй аппаратаа үерийн уснаас хамгаалах гэж та бүхэн яаж тэмцэв. Хэдий үед нь мэдсэн вэ” гэж асуух байлаа” гэж бичин өөрийн байр сууриа илэрхийлжээ. Б.Жаргалсайханы хэлсэн яах аргагүй үнэн үг. Хэрэв үйлдвэрийн дээврээс ус гоождог байсан бол ноолуурын машин дээрээ гялгар уут ч болох нь ээ гэрээсээ хөнжил авчирч тавиад харуул, үйлчлэгч нараа хувин алчуур бариулаад 24 цаг зогсоочихно. Юун унтах. Үхэх сэхэхээ үздэг юм байгаа биз дээ гэж цааш нь халаглаж бичжээ. Энэ бас л үнэн. “Соц” нийгмийн үед хариуцлагагүй зуд гэдэг зүйлээс болж олон хүн ажилгүй болдог, арга хэмжээ авхуулдаг байв. Тухайлбал цасаа цэвэрлээгүй, бохир заваан байсан гэх мэт. Одоогийнхоор бол нүдэнд өртөхөөрөөгүй жижиг сажиг зөрчлүүд байлаа. Гэтэл Ерөнхий сайд Хүрэлсүхийн тэвчээртэйг шалгасан олон олон асуудлын нэг нь энэ байв гэжээ. Түүнчлэн Баян-Өлгийд ус зайлуулах сувгийн мөнгө өгсөөр байтал бариагүй нөхөр өөдөөс нь хараад сууж байх юм. 200 гаруй айл орон гэргүй болж хүний амь нас эрсэдчихээд байхад шүү. Би байсан бол “Чи хувин бариад ус зайлуул” гээд хөөгөөд гаргах байлаа. 1990 оны эхээр бол арван жилийн төсөвтэй тэнцэх 3 000,000 ам.долларын улсын хөрөнгө эвдчихээд юу ч болоогүй мэт унзад хоолойгоор мэдээлэх сайд дарга нар, ус зайлуулсанд тусалсан Онцгойгийнхонд талархал илэрхийлэх захирал Чинбүрэн нарт санаа зовж байгаа шинж харагдсангүй. У.Хүрэлсүхийг нөгөө “сэлмээ” гаргаж ирээд зам тээврийн, Шадар сайдыг, Эрүүл мэндийн сайдыг цавчаад хаячих болов уу гэж харж суутал тэгсэнгүй дээ. Аргагүй л тэвчээртэй хүн юм” гэж Б.Жаргалсайхан бичжээ. Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх нээрээ л тэвчээртэй хүн юм. Гадны үнэтэй тоног төхөөрөмжийг хав дарж, үерийн усанд эвдээд хаячихсан байхад ч гамшгийн бэлэн байдалд бүгд бэлэн байхыг үүрэг болгож, бүр хүн бүрт зориулж цаг агаарын аппликэйшнтэй болох талаар ярьсхийгээд өнгөрөв бололтой.