УИХ-ын гишүүн Х.Тэмүүжин Эрүүгийн хуулийн ажлын хэсгийн ахлагчаар ажилласан билээ. Тэгвэл өчигдөр уг хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг УИХ-аар хэлэлцсэн юм. Үүнтэй холбогдуулан түүнтэй ярилцсанаа хүргэе.
-Эрүүгийн хуулийн төслийг УИХ-аар хэлэлцлээ. Уг хуулийн төслийн талаар мэдээлэл өгөхгүй юу?
-Монгол Улс 25 хорих байгууллагатай. Үүнээс үзэхэд наймаас 10 мянган хоригдлыг үйлдвэрлэж байдаг махны машин байгүй юу. Энэ Эрүүгийн хуулийн гол зорилго хорих ялыг хавтгайруулан хэрэглэж бүгдийг нь шоронд явуулдаг байдлыг таслан зогсоох юм. Уг хуулинд хорихоос өөр ялыг нэмэгдүүлж байгаа. Түүний нэг нь хуулийн төсөл өргөн баригдах үед гэрийн хорио гэх нэршлээр өргөн баригдсан ч чуулганаар эрх чөлөөг хязгаарлах ял болон хувирсан зүйл анги л даа.
Өмнө нь албадан хөдөлмөрлүүлэх гэдэг гоё үгтэйгээр зорилгоо хэрэгжүүлдэг байсныг нийтэд тустай ажил хийх гэдэг ял болгож хувиргаж байна. Ял эдэлж байгаа хүнийг хөдөлмөрийн аргаар хүмүүжүүлэх гэж байгаа бол үр дүн нь нийтэд тустай байхаас биш хэн нэгний хувийн байшинг барьдаг байж таарахгүй. Энэ мэтчилэн философийнхоо хувьд ялгаатай болж өгсөн.
-Эрүүгийн хуульд ямар шинэтгэл хийгдэж байгаа вэ. Хуулинд хэрхэн тусч байгаа бол?
-Эрүүгийн хуульд томоохон ямар шинэтгэл бий болж байна гэхээр хуулийн этгээдийг эрүүгийн хариуцлагад татдаг, ял оноодог шинэ механизм бий болж байна. Өмнө нь хуулийн этгээдийн ашиг сонирхлын өмнөөс гэмт хэрэг хийчихээр хуулийн этгээд нь биш нягтлан, гүйцэтгэх захирал нь юм уу шийдвэр гаргасан, ажил хариуцаж байсан хэн нэгэн хувь хүн шоронд ордог байсан. Юун түрүүнд татвараас зайлсхийсэн гэмт хэрэг гэнгүүт нягтлан бодогч, гүйцэтгэх захирлыг нь юун түрүүнд барьж хорьдог байсан бол одоо хуулийн этгээдийг мөрдөн шалгахад тусдаа журам үүсгээд ямар нэгэн хувь хүнийг барьж, хорих тухай ойлголт байхгүй болж байна гэсэн үг. Ингэснээр хавтгайруулан хорьдог систем арилж байна л даа. Мөн хуулийн этгээдийн ялыг хэн нэгэн хувь хүн үүрдэг байдлыг таслан зогсоож байгаа. Энэ нь ял халдан хэрэглэх зарчмыг хэрэглэхгүй байх гэсэн Үндсэн хуулийн зарчмыг бодит утгаар нь бий болгож байгаа юм.
-Гүтгэх гэдэг заалтыг Эрүүгийн хуулиас хасч Зөрчлийн хууль руу оруулсан байна. Энэ талаар мэдээлэл өгөөч?
-Уг хуулийн хамгийн гол зүйл нь мэдээж доромжлох болон гүтгэх гэмт хэргийг алга болгосонд байгаа юм. Үндсэндээ доромжлох, гүтгэх, танхайрах гэсэн гурван төрлийн социалист гэмт хэргийг алга болгож чадлаа. Доромжлох гэдэг бол хувь хүнээс ирсэн гомдол байдаг тул иргэний журмаараа шийднэ. Гүтгэхтэй холбоотой асуудлыг гурав хувааж байна. Ердийн гүтгэх нь Зөрчлийн хуулиараа шийдэгдээд явна. Судалгаанаас харахад ердийн гүтгэх гэмт хэргийн дийлэнх нь сэтгүүлчид рүү эсвэл хүний үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөг хязгаарлах хэрэгсэл болдог юм байна. Тиймээс социалист агуулгатай гүтгэх гэдэг гэмт хэргийг болих ёстой. Харин гэмт хэрэгт холбогдуулж хүнийг гүтгэсэн байх юм бол шүүхэд худал мэдүүлэх гэдгээр өөр гэмт хэргээр явах ёстой. Энэ хүнийг хулгай хийж байхыг харсан, энэ хүнийг хүн алж байхыг харсан гэж худлаа ярьсан бол шүүхийн өмнө худлаа гэдгээ хэл гэдэг зарчим руу явж байгаа.
Сонгуулийн үед сонгуулийн дүнд нөлөөлөх, будлиантуулах, төрийн эрх хууль бусаар авах зорилгоор нэр дэвшигчдийн талаар илт худал мэдээлэл тараах юм бол энэ нь өөр гэмт хэрэг болж тусад нь хуульчилна гэж асуудлыг шийдэж байгаа. Энэ мэтчилэнгээр Эрүүгийн хуулинд дэвшилттэй олон зохицуулалт орж байна. 25 жилийн өмнө ардчилсан зах зээлийн иргэний нийгмийг хүлээн зөвшөөрсөн, хүний эрхийг хүндэтгэдэг энэ үнэт зүйлсээ хамгаалдаг Эрүүгийн хуультай болж байна гэсэн үг.
-Гүтгэх гэдэг заалтыг Зөрчлийн хууль руу оруулсан ч хоёр сая хүртэлх төгрөгөөр торгоно гэсэн байна. Энэ нь хоёр сая төгрөгөө өгөөд гүтгэлгийг улам хавтгайруулах юм биш биз гэсэн санаа гарч байсан. Ер нь бол сэтгүүлчдийг л хүн гүтгэдэг гээд байдгаас биш улстөрчид ч гэсэн хүн гүтгэдэг шүү дээ?
-Одоо байгаа хуулиар таван жил шоронд сууна гэсэн байгаа. Үүнийгээ дэнслээд үзэхгүй юу. Та таван жил хайртай хүмүүсээсээ хол, мэргэжлийн ажлаа хийж чадахгүй шоронд суух уу эсвэл хоёр сая төгрөг хүртэл торгуулах уу гэдэг нь таны сонголт. Ер нь бол гүтгэх гэдэг чинь хориотой зүйл. Хууль бус худал мэдээллийг тарааж хүний нэр хүндэд халдана гэдэг чинь угаасаа хууль бус үйлдэл.
Хоёр сая хүртэлх төгрөгөөр торгох нь торгуулийн хэмжээ. Түүнээс хохирсон хохирлоо төлүүлэх нь иргэний эрхийн асуудал. Тиймээс мөнгөтэй хүн болгон бүгдийг хийгээд байна гэсэн үг биш.
-Твиттер, фэйсбүүкт өөрийнхөө үзэл бодлыг илэрхийлсний төлөө торгуулах, ял эдлэх заалт орж байгаа гэсэн. Тэр юу болсон бэ?
-Одоогийн Эрүүгийн хуулиар твиттер, фэйсбүүкээр бүү хэл хоёр хүн хоорондоо ярьж байхдаа гүтгэх юм бол шийтгүүлэх хуультай. Одоо бид ямар хуулин дор амьдарч байгаа вэ гэдгээ унших ёстой. Тэгэхгүйгээр цоо шинэ зүйл ороод ирчихсэн мэт харж болохгүй. Гурван хүн зогсож байгаад нэг нь яваад өглөө гэхэд үлдсэн хоёр нөхөр нь муу хэлэхэд доромжилсон гэдгээр эрүүгийн хариуцлага хүлээх хуультай.
-Ц.Нямдорж гишүүн Эрүүгийн хуулийг дэмжихгүй гээд чуулганы хуралдааныг орхин гарсан байна. Гишүүдийн эсэргүүцэлтэй тулгарах ямар заалтууд уг хуульд тусчихаад байгаа юм бэ?
-Мэдээж гишүүдээс зарчмын зөрүүтэй санал гаралгүй л яахав. Манай улс шинэ нийгэмд шилжээд 25 жил болж байгаа боловч хууль бичдэг хэл нь социализмаараа, ойлголтууд нь социалистоороо б а й н а . Ө н ө ө д ө р г э х э д экстермист үйл ажиллагаа явуулах, салан тусгаарлах үйл ажиллагаа явуулах гэдэг хоёр ойлголтыг Монгол Улсын Эрүүгийн хуулинд яаж оруулах вэ гэдэг дээр маргаан гарч байна. Өмнө нь энэ ойлголт манай улсад байгаагүй. Тухайлбал, экстермист үйл ажиллагаа гэж юуг хэлээд байна вэ гэхээр гадны хөрөнгө оруулагчдыг хөөе, гадны хөрөнгө оруулагчид Монголын баялгийг сорон мөлжиж байна гэдэг ч юм уу иймэрхүү үзэл бодол байж болно. Энэ үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх 100 хувь иргэнд нээлттэй байгаа. Эрхээ эдлэхдээ харин гадны хөрөнгө оруулагчдыг харсан газраа бууд, хятад хүнийг хүн биш гэж тооцох тул тааралдсан газраа зодъё ч гэдэг юм уу иймэрхүү байдлаар Монгол Улсын ямар ч хуулиар хүний өмч хөрөнгө рүү дураар халдах, амь насыг бүрэлгэх эсвэл нэр төрийг нь шууд гутаан доромжилсон байдлаар хүч хэрэглэж халдахыг хориглодог. Энэ чинь хууль бус үйл ажиллагаа. Тэгэхээр экстермист үйл ажиллагаа гэдэг маань нэгдүгээрт хууль бус. Хоёрдугаарт хүч хэрэглэсэн байдаг юм байна. Гуравдугаарт өөрийн үзэл бодлыг цорын ганц туйлын үнэн гэж үзэн бусдыг үгүйсгэдэг. Энэ чинь өөрөө социализмын үед Марксист үзэл туйлын үнэн өөр зүйл яривал буруу номтон гэж үздэг тэр агуулгаар ялгарах юм алга. Хүний эрхийг хүлээн зөвшөөрдөг орнуудад экстермист үйл ажиллагааг хуулиараа хориглодог. Тэр нь манайд шинэ ойлголт тул хэрхэн орчуулах вэ, яаж томъёолох уу гэдэг маргаан гарч байна. Тэгэхээр үүнийг хуучин социалист хэлээр бичиж болохгүй. Тиймээс шинэ хэлээр бичиж таарах тул маргаан гарч байгаа юм.
-Ямар маргаанууд гарч байгаа вэ?
-Шинэ Эрүүгийн хуультай холбоотой маш их маргаан гарч байгаа. Эрдэмтэд маш хүчтэй эсэргүүцсэн. Эсэргүүцэж байгаа шалтгаан нь юу вэ гэхээр хүн мэдэхгүй зүйлийнхээ дайсан байдаг гэдэг шиг шинэ ойлголтуудыг ойлгохгүйгээсээ болж зарим нь эсэргүүцэж байна. Зарим хэсэг нь хувийн ашиг сонирхолтой байна л даа. Тухайлбал, хуучин Эрүүгийн хуулиар маш их ном биччихсэн хүний тэр ном шинэ Эрүүгийн хууль гарчихаар үнэгүй болох нь. Миний хичээлийн агуулга утгаа алдах нь гэсэн бодолтой хүмүүс ч байгаа шүү. Өөр нэг хэсэг нь хуучин хуулийн нэр томъёогоор сүржигнэн хүнийг айлгадаг байсан бол одоо өөр болж эхэлсэн.
Санал хураалтаар шүүгч, прокурор, өмгөөлөгч, хууль сахиулагчийг гүтгэх юм бол гэмт хэрэгт тооцно гэдгийг алга болгож байна. Учир нь хүмүүсийн хамгийн ихээр хүсдэг зүйл нь эрх чөлөөгөө хамгаалахын тулд хардаж, энэ чинь юу вэ гэж асуух ёстой хүмүүс нь прокурорууд байхгүй юу. Тэдний гарт хууль гэдэг том хэрэгсэл бий. Харин нөгөө хүмүүсийн гарт юу ч байхгүй аманд нь өөрийгөө өмгөөлөх үг л байдаг. Тэгэхээр үгээ хэлснийхээ төлөө шүүгч, цагдаа, прокурорыг гүтгэсэн гээд гэмт хэрэгт холбогдож болохгүй байхгүй юу.
Бид 1992 оны Үндсэн хуулиар нэр төр гэдэг ойлголт бол хувь хүнд байдаг гэж оруулж өгсөн. Төрд харин нэр төр гэдэг ойлголт байхгүй. Төр гэдэг чинь хүний жам ёсны эрхийг хангаж өгөхийн тулд үүссэн үүсмэл зүйл тул хүний нэр төрийг үгүйсгэж болохгүй гэсэн үзэл санаа руу орсон мөртлөө одоог хүртэл социалист агуулгаараа төрийн нэр хүндийн тухай ярьж болохгүй. Гэх мэтчилэн үнэт зүйлсийн ялгаа байгаа тул үүн дээр зөрчилдсөн хүмүүс шүүмжилж байна.
-Та хуулийн салбарыг шинэчилнэ гэж байсныг санаж байна. Гэтэл шинэ сайд гараад хуучин хэвэнд нь оруулах зүйл яриад байх шиг байсан л даа. Энэ үед Эрүүгийн хууль гарч байна. Хуулийн салбар цаашид хэрхэн явах бол?
-Өмнөх Засгийн газрын үед өргөн баригдсан Эрүүгийн хуулийг татаж аваад Эрүүгийн хуулийг дахин өргөн барьсан. Өмнөх хуулийн төслөөс ялгаатай зүйл бараг байхгүй. 95 хувь нь бараг тэр чигээрээ өргөн баригдсан болохоор эрүүгийн шинэтгэлийн үйл явц дэмжигдээд явж байна. Анх гүтгэх гэмт хэргийн Зөрчлийн хуулинд оруулсан байсныг эргүүлээд Эрүүгийн хуулинд гэмт хэрэг гэж оруулсан байсныг Их хурал дээр хасаад Зөрчлийн хууль руу орууллаа.