“Глоб интернэйшнл” ТББ-ын тэргүүн Х.Наранжаргалтай ярилцлаа.
–Телевизүүдийг үндэсний агуулгатай уран бүтээл нэвтрүүлдэг болгохоор Соёлын тухай хуульд “Монгол контент” хөтөлбөрийг нэмэлтээр оруулах төсөл УИХ дээр явж байгаа. Үүнд та ямар бодолтой байна?
-Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал 2010 онд батлагдаж, үндэсний соёл, нийтийн эрх ашгийг хамгаалах тухай зүйл заалт нэлээд орсон л доо. Тиймээс Соёлын тухай хууль бодлогын бичиг баримтыг дагаж гарч байгаа хуулиудын нэг юм болов уу гэж харагдаж байгаа. Ер нь телевизтэй холбоотой хоёр хуулийн төсөл явагдаж байна. “Монгол контент”-оос гадна Өргөн нэвтрүүлгийн тухай хуулийг Мэдээлэл технологи шуудангийн газар боловсруулж байгаа. Телевизийн агуулгад хязгаарлалт тогтоодог нийтийн жишиг байгаа юм. Энэ утгаар зохистой хязгаарлалт гэж үздэг л дээ. Харин “Монгол контент” хөтөлбөр батлагдвал арилжааны телевизүүдэд нэлээд хүнд тусахаар байгаа юм.
–Яаж?
-Энэ хөтөлбөрийн дагуу үндэсний агуулгатай кино, уран сайхны бүтээл үйлдвэрлэх тухай яригдаж байгаа нь сайшаалтай. Үүнд улсаас таван тэрбум төгрөг төсөвлөгдсөн гэж ярьж байгаа юм. Харамсалтай нь энэ мөнгө хаанаа ч хүрэхгүй. Уран сайхны кино, бүтээл хийх бааз суурь нь манайд алга. 1997 онд бид “Халтар царайт ” киноны нэг ангийг нь 100 ам.доллараар худалдаж авч байлаа. Өнөөдөр гадаадын хамгийн хямд кино 500 ам.долларын үнэтэй байна. Тэгвэл бид үндэсний сериал кино хийе гэж бодоход нэг анги нь 500 ам.доллараар бүтэхгүй л дээ. Тиймээс энэ хууль гарлаа гэхэд хэрэгжилт нь асуудалтай. Мөн ойлгомжгүй хэдхэдэн зүйл заалт байна лээ. Уран бүтээлчдийнх нь, зураг авалтын багийн нэг нь монгол хүн бол үндэсний контент гэж үзнэ гэсэн тодорхойлолт байгаа. Жишээлбэл, “Марка поло” бол гадаадын кино. Үүнийг бид дэлгэцээр гаргая гэвэл монгол жүжигчин Амарсайхан тоглож байгаа учраас энэ хуулиар үндэсний контент гэж үзэх талтай болчихоод байгаа юм.
–Эфирийн 50 хувь нь үндэсний агуулгатай уран бүтээл байна гэж хуульчилбал төр хувийн хэвшлийн үйл ажиллагаанд хөндлөнгөөс шууд оролцож байгаа хэлбэр болно. Давхар үзэгчдийн эрхэнд халдсан явдал болно байх аа?
-Телевизүүд өөрсдөө олон нийтийн өмч болсон долгионыг ашигладаг. Тэд тусгай зөвшөөрөл аваад бидний өмчийг ашиглаж байгаа учраас үзэгчдийн эрэлт хэрэгцээ, таашаалд нийцсэн үйл ажиллагаа явуулж таарах болоод байна. Энэ хуулийг боловсруулахдаа яг телевизийн үзэгчид юухүсээд байгаа вэ гэдэгт нарийвчилсан судалгаа хийсэн эсэх ньасуудалтай байгаа юм. Хэт хатуу хязгаарлалт болбол жижиг зах зээлдөрсөлдөж буй энэ олон тооны телевизүүдийг шударгаар бизнес хийхэд нь ямар нэгэн дарамт болж мэдэхээр харагдаад байгаа юм. Тэгэхээр арилжааны телевиз гэдэг бол уран бүтээл хийж, хүмүүст таниулж, зар сурталчилгаанаасаа ашиг олдог бизнес шүү дээ. Энэ бол хүний хувийн бизнес. Энэ хууль гараад хатуугаар хэрэгжээд ирвэл олон бизнесийн байгууллагыг шууд дампууралд хөтөлчихөж болзошгүй юм.
–Дэлхий нийтдаяаршиж байхад дандаа л монгол кино, уран бүтээл үзээд байвал үзэгчид таашаахгүй байх л даа?
-Гадаадаас юм худалдаж авах нь Монголд хийснээс хямдхан байгаад байгаа юм. Зарим үнэтэйг нь дийлэхгүй болохоор хулгайлж, зохиогчийн эрхэнд халдсан явдал болж байна. Тэр таван тэрбум төгрөг болох нийтийн хөрөнгийг яаж телевизүүдэд хуваарилах нь одоогоор ойлгомжгүй байгаа юм. Тэр мөнгийг гайгүй уран бүтээл хийдэг туршлагатай телевизүүд нь авах юм бол нөгөө жижиг телевизүүд тэдний хийсэн уран бүтээлийг дамжуулах болно. 20 ангит кино хийлээ гэхэд бүх сувгаар гарах болж таарах нь. Хэрэв тэгвэл утгагүй. Энэ өөрөө зохицуулалтын хувьдтодорхой бус. Эргээд бизнес эрхэлж байгаа хүмүүст ямар нэгэн дарамт болоод эцсийнхээ дүнд үзэгчид хохирох вий.Тэгэхээр үзэгчид юу сонирхоод байгаа юм бэ гэдгийг нарийвчлан судлах хэрэгтэй. Зарим хүмүүс телевизүүдийн оргил цагийг зохицуулна гээд байдаг. Тэр оргил цагийг өөрсдөд нь өгөх хэрэгтэй. Хэрэв оргил цагаар монгол уран сайхны кино гаргаад тэрийг нь хүмүүс шүтээд реклам тэр хэмжээгээр нэмэгдвэл бизнесийнхээ хувьд хамгийн сайхан зарчим болно л доо.
–Гадны телевизүүд мэдээж эфирийнхээ цагийг хугаслаж Монгол агуулгатай бүтээлүүд нэвтрүүлэхгүй байх?
-Телевизүүд өөрөө дотроо төрөлждөг. BBC гэхэд мэдээний суваг. Тэгэхээр заавал уран сайхны нэвтрүүлэг хий гэвэл утгагүй болно шүү дээ.
-“Монгол контент” хөтөлбөр зэрэг янз бүрийн хуулийн зохицуулалтаар төрөөс хэвлэлд хяналт тавиад байх нь үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөнд халдаж байна гэсэн үг?
-Төрөөставьж байгаа хяналт, магадгүй эрх баригчдыг дандаа шүүмжилдэг, тэдний дургүй телевизийн сувгийг үүгээр далимдуулж хааж боох асуудал үүсч болно. Өнөөдөр Монголын харилцаа холбооны зохицуулах хороо бол агуулга зохицуулдаг цорын ганц байгууллага. Агуулгад нь дандаа төрийн байгууллага хяналт тавьдаг. Төрийн байгууллага хяналт тавих нь зонхилж байгаа үед эрх баригчдад таалагдахгүй телевизийг үүгээр далимдуулж, хааж боох хэрэгсэл болоод хувирчих юм бол өөрөө үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөнд халдсан асуудал болно. Аливаа ийм хязгаарлалтыг нухацтай бодож хийхгүй бол болохгүй. Бэлтгэл ажил хийх хэрэгтэй.
–Эрх баригчид өөрсдийнхөө телевизүүдийг санхүүжүүлэх ийм хуулийн төсөл оруулж ирлээ. Ирэх сонгуульд бэлтгэлээ базааж байна гэх хардлага дагуулж байгаа л даа?
-Тэгж харж болно. Яагаад гэвэл аливаа ХМХ-тэй холбоотой, агуулгын хувьд хязгаарлалт тавьж байгаа нөхцөлд хүмүүсийн дунд хардагдаж болно. Хүмүүс анзаарахгүй байгаа болохоос Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хуульд тэнцвэртэй сурталчилгаа гэдэг заалтад төрийн байгууллага буюу ШӨХТГ хяналт тавиад байгаа. Тус байгууллагын мэдэгдлийг үндэслээд телевиз сайтуудын үйл ажиллагааг гурван сарын хугацаанд зогсоох хууль гараад ирж байгаа юм. Тэгэхээр Соёлын тухай хууль яг үүнтэй адилхан зохицуулалттай гараад ирэхийг үгүйсгэхгүй.
–АН эрх баригчид болсоноос хойш хувийн хэвшил рүү, тэр дундаа хэвлэл рүү дайрч байна. Хэвлэлийн эрх чөлөөг боомилохыг оролдсон шийдвэрүүд гаргах боллоо. Энэ тал дээр та юу хэлэх вэ?
-ХМХ рүү дайрч байна гэж харахад энэ нь зорилготой, зорилгогүй гэдгийг нь сайн мэдэхгүй юм. Ер нь үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөө сүүлийн хоёр, гурван жилд илүү түгшүүртэй болж байна. Энэ телевизийн асуудал бол Соёлын хуулийн ч асуудал биш. Харилцаа холбооны зохицуулах хорооны дүрэм журмууд байж байна. Тэр дүрэм журмаар ерөнхийдөө НҮБ-аас гаргасан Олон улсын хэм хэмжээ, стандартыг зөрчсөн зүйлүүд гараад байна. Дээрээс нь 2005-2012 оны хооронд шүүхээр шийдвэрлэгдсэн нэр төр гутаахтай холбоотой эрүүгийн хэрэг 37 байсан.Жилд 3-4 хэрэг гарсан байгаа юм. Гэтэл 2014 он дуусаагүй байхад ийм хэрэг бидний бүртгэлээр 13 гарсан.Ганцхан жилд энэ нь хэд дахин өссөн байна вэ. Мөн “Amjilt.com” сайт, “Гэрэгэ” сэтгүүлтэй холбоотой гарсан асуудал байна. Түүнчлэн сошиалд нэрээ нууцлаад хандсан хүмүүсийн комментыг илчлэх гэх мэт асуудал байна л даа. Одоо асуудал улам хэцүү болох байх. Их эвсэл гэж байгуулагдлаа. Бүгд зөвшилцөж байж ХМХ-ийн зарчмууддаа тогтож авах байх. Эсвэл нийлж эсэргүүцээд улам хатуу болгох ийм л хоёр хувилбар байна.
М.МӨНХЦЭЦЭГ