-ЭНЭШУУГИАНААР НЭГХҮНИЙ ГАРТДАРХАНЫ ТӨМӨРЛӨГИЙНҮЙЛДВЭР, ТӨМӨРТЭЙНОРД, “ЭРДЭНЭТ” ҮЙЛДВЭР, “МОНГОЛРОСЦВЕТМЕТ” НЭГТГЭЛ
ЗЭРЭГУУЛ УУРХАЙНТОМООХОНБАЯЛАГТӨВЛӨРСӨННЬ ТОДОРХОЙ БОЛЛОО-
УИХ-ын дэд дарга Ц.Нямдорж
“Эрдэнэт” үйлдвэртэй холбоотой баримтуудыг дэлгэн, Оросын тал тус үйлдвэр болон
“Монголросцветмет” нэгдлийн 49 хувийг эзэмшиж байсан эрх мэдлээ 2016 оны УИХ-ын
сонгуулийн өмнөх өдөр буюу зургадугаар сарын 28-нд “Монголиан коппер корпораци”
нэгдэлд худалдсан үйл явцыг санхүүгийн луйвар хэмээн ил тод зарлаад байна. Худалдаа
хөгжлийн банкны тусламжтай шийдвэрлэгдсэн энэ ажиллагаанд зарцуулагдсан дүн 400
сая ам.доллар. Энэ эх үүсвэрийг нэхэн сурвалжилснаа дэлгэж байна.
Учир нь Монгол Улсад нэг
дор 400 сая ам.долларын худалдаа хийж чадах аж ахуйн нэгж байхгүй гээд хэлчихэд
буруудахгүй. Үүнийг компаниудын татвар төлөлтийн тайлан, Монголбанкны гадаад худалдааны
балансаас харж болдог гэдгийг эдийн засагчид хэлж байна. 2015 онд ашиг нь эрс буурч,
2016 он гарсаар тогтмол алдагдалтай ажиллаж ирсэн нэгэн банк жирийн нэгэн залуугийн
“х” тайлан гаргаж ирсэн түүхтэй компанид олон улсын зах зээл дээрээс санхүүжилт
босгож өгсөн гэдэг нь өөрөө эргэлзээ дагуулдаг. Энэ залуу 2010 онд МУИС-ийн хуулийн
анги төгсч, тус банкны хуулийн хэлтэст ажиллаж байсан гэдгээс харвал хуримтлуулсан
туршлага тийм ч арвин бус. Энэ бол олон нийтийн анхаарлыг татаж буй эхний асуулт.
2016 оны Монгол Улсын “Үндэсний
шилдэг бүтээн байгуулалтын дээд шагнал “Төрийн гэрэгэ”-г хүртсэн Сэлэнгэ аймгийн
Хүдэр суманд орших Төмөртэйн ордоос Хандгайт өртөө хүртэлх 33.4 км төмөр замыг энэ
оны дөрөвдүгээр сарын 3-ны өдөр нээж, анхны тээвэрлэлтээ хийж байсныг уншигч та
санаж байгаа байх. Мөн оны хоёрдугаар сарын 1-ний өдрийн Засгийн газрын тогтоолоор
тус төмөр замыг ачиж, буулгах терминалын хамт “Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн эзэмшилд
шилжүүлэхээр шийдвэрлэснээр “Эрдэнэт” үйлдвэрийг худалдаж авах мөнгөний эхний хэсэг
боссон бололтой. Дархан-Сэлэнгийн бүс нутагт Уул уурхай, металлургийн цогцолбор
байгуулах төслийг хэрэгжүүлэхээр Засгийн газрын 2014 оны 69 дүгээр тогтоолын дагуу
“Кью Эс Си” ХХК нь Эдийн засгийн хөгжлийн яамтай Концессын гэрээ байгуулж, тээврийн
асуудлыг шийдвэрлэх дэд төслийн хүрээнд Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрт баригдах шууд
ангижруулсан төмрийн үйлдвэрийн түүхий эдийг тээвэрлэх энэхүү төмөр замыг барьсан
байдаг. Төрөөс төмөр замын тээвэрт баримтлах бодлогын бичиг баримтад тусаагүй, Монголын
төмөр замын хөгжлийн зураглалд багтаагүй, ач холбогдол багатай энэхүү жижиг төмөр
замыг төрд 112 сая ам.доллараар худалдан авсан нь хэний захиалга, сонирхол, гүйцэтгэл
байсан бэ? гэдэг хоёр дахь асуудал зүй ёсоор урган гарч буй юм.
Хандгайт чиглэлийн 33.4 км
төмөр замыг хэн, ямар өртгөөр, хэрхэн босгосон бэ? гэдгийг хэн ч сонирхолгүй “Монголчууд
төмөр зам барьж чаддаг хүмүүс шүү”, “Энэ зууны хамгийн том бүтээн байгуулалт” гэх
мэтээр дөрвөн удаа нээлт хийж 2016 оны сонгуулийн том шоу болсон энэ ажлын ард том
нууц байжээ. Энэхүү төмөр замыг барьж байгуулах үүргийг Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрийг
менежмэнтийн хувьчлалаар хүлээн авсан нэгэн банкны дэмжлэгтэй “Кью Эс Си” ХХК авсан
байдаг. Энэ шийдвэр одоогийн “Эрдэнэт” үйлдвэрийн шуугиантай шууд холбогдож эхэллээ.
Тус төмөр замын ул шорооны ажлыг улс төрийн нэгэн эрх мэдэлтний дүүгийн компани
гүйцэтгэж Хятадын хамгийн хямд бетон дэр ашиглаж, дээд суурь бүтцийг Монгол-Оросын
хувь нийлүүлсэн нийгэмлэг УБТЗ ердөө 1.4 тэрбум төгрөгөөр барьж ашиглалтад оруулсан
баримт байна.
Тухайн үед дээрх төмөр замыг
төрд худалдан авах, төрөөс төмөр замын тээвэрт баримтлах бодлогын бичиг баримтыг
өөрчлүүлж чадна гэж “ам гарсан” хүн бол Д.Ганбат гэнэ. “Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн
гүйцэтгэх захирал асан, одоогийн Зам тээврийн хөгжлийн сайд Д.Ганбат нь хувийн компанийн
30 жилийн хугацаатай ашиглах, төрд ач холбогдол огт үгүй төмөр замыг 112 сая ам.доллараар
хүлээн авч улсын төсвөөс 80%-ийг нь олгуулжээ.
Төмөр замын салбарын наад
захын мэргэжлийн хүнээс асуухад энэхүү ажлын зардлын тооцоог гаргахаар аж. Доод
бүтэц буюу ойролцоогоор 1.5 сая куб метр газар шорооны ажлыг зах зээлийн жишгээр
нэгэн эдийн засагчтай хамт үнэлж үзсэнээ доор сийрүүлье .
1. Нэг куб метр газар шорооны
ажил 8.800 төгрөг гэвэл 13.6 тэрбум төг (6.8 сая ам. доллар)
2. Нийт 63.500 орчим бетон
дэр орно гэж тооцвол нэг бетон дэрний зардал 60 ам.доллар нийт 3.8 сая ам. доллар
3. Зам төмрийг Мардайн уурхайн
хаягдал төмрийн үнээр авсан. Тонн нь 500.000 төг байжээ. Нэг км замд 132 тонн зам
төмөр орсон гэхээр 2.3 тэрбум төгрөг (1.2 сая ам. доллар)
Дүгнэж үзвэл нийт 11.8 сая
ам.долларын зардал энэхүү төмөр замын бүтээн байгуулалтад зарцуулагджээ. Бусад зардал
дохиолол холбооны өртгийг нэмбэл энэ зам 12 сая ам.доллараас нэг их хол илүү үнийн
дүнгүй баригдсан байх юм.
Тэгвэл Д.Ганбат сайд яагаад
үүнийг 112 сая ам.долларт авав. “Кью Эс Си” ХХК-ийн толгой компани болох дээрх банк
үлдсэн 100 сая ам.доллараар “Эрдэнэт” үйлдвэрийг авсныг үгүйсгэх аргагүй гэдгийг
хэлж байна.
“Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн
гүйцэтгэх захирал асан одоогийн Зам тээврийн хөгжлийн сайд Д.Ганбат МАН-ын гишүүнчлэлтэй.
2016 оны УИХ-ын сонгуулийн дараа АН-ын угшилтай бүх хүмүүсийг төрийн удирдах албанаас
цомхотгож байхад Ё.Манлайбаяр, Б.Артур, Ж.Батболд нар сугарч үлдсэн байдаг аж. Тэд
Хандгайт чиглэлийн төмөр замыг төрд худалдан авах ажлыг зохион байгуулсан, хамтран
ажилласныхаа төлөөсөнд нам дамжсан улс төрийн бүлэглэлийн хамгаалалтад орсон бололтой
гэх мэдээлэл ч байна. Дээрх эрхмүүдийн албан тушаалдаа үлдэж буйгаас харахад 90
жилийн түүхтэй МАН-д төмөр замын боловсон хүчин байхгүй юу? гэдэг асуулт ч гарч
ирж байгаа аж. Мөн Б.Цогтгэрэл гэх мэргэжлийн бус хүн энэ салбарт дэд сайдаар зорин
ирсний учир шалтгаан юу байна вэ? гэх мэдээллүүд ч анхаарах сэдэв болж буй гэнэ.
Төмөр замыг цэргүүдээр бариулна
гэх “Түмэн цэрэг” хөтөлбөр боловсруулсан Б.Артур Зам тээврийн хөгжлийн яамны төмөр
зам, далайн тээврийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын даргаар үргэлжлэн ажиллахын
сацуу УБТЗ-ын ерөнхий хорооны гишүүнээр томилогдсон байна. Ё.Манлайбаяр сайдын зөвлөх
болж Зам тээврийн хөгжлийн яаманд эргэн иржээ. Энэ бүх томилгоо нь Зам тээврийн
хөгжлийн сайд Д.Ганбатын бодлогогүй шийдвэр огт биш нь тодорхой гэнэ.
УИХ-ын дэд дарга Ц.Нямдоржийн
хэлснээр “Эрдэнэт” үйлдвэр өнгөрсөн жил 284 тэрбум төгрөгийн татвар төлж байсан
бол энэ онд 20 тэрбум төгрөгийн татвар төлжээ. Ижил төрлийн үйл ажиллагаа явуулж
буй, адил хэмжээний олборлолт борлуулалт хийсэн “Оюу толгой” компани
244 тэрбум төгрөгийг татварт төлчихөөд байхад “Эрдэнэт” үйлдвэр 10 дахин
бага татвар төлсөн нь “Эрдэнэт”-ийн энэхүү нуусан татварын мөнгө, Хандгайт чиглэлийн
төмөр замыг төрд худалдсан үнийн дүнтэй нийлүүлж үнэ төлбөргүй хувьчлах луйвар хийсэн
байж болзошгүй гэдгийг хэлэх хүн байна. Энэ үйл явдлуудаас харвал Худалдаа хөгжлийн
банк, Улаанбаатар хотын банкны ТУЗ-ийн дарга Д.Эрдэнэбилэгийн эзэмшилд Дарханы төмөрлөгийн
үйлдвэр, Төмөртэйн орд, “Эрдэнэт” үйлдвэр, “Монголросцветмет” нэгтгэл зэрэг уул
уурхайн томоохон баялаг төвлөрчээ.