“Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувийн хувьчлалыг буцааж, 100 хувь төрийн мэдэлд шилжүүлэхээр боллоо хэмээн шинэ он гаруут баахан бужигнуулсан. “Эрдэнэт үйлдвэр болон Монголросцветмет нэгдлийн 49 хувийг худалдан авах ажиллагаа Монгол Улсын Үндсэн болон бусад хууль тогтоомж зөрчиж, УИХ, Засгийн газрын бүрэн эрхэд хууль бусаар халдаж одоо хүчин төгөлдөр мөрдөж байгаа гэрээний заалтыг зөрчиж хийгдсэн учраас Засгийн газрын 2016 оны зургадугаар сарын 1З-ны өдрийн 330 дугаар тогтоолын нэгдүгээр заалтыг хүчингүй болгож тус үйлдвэрүүдийн 49 хувийг төрийн өмчлөлд шилжүүлж 100 хувь улсын үйлдвэрийн газрын статусаар ажиллуулах” гэсэн УИХ-ын ажлын хэсгийн дүгнэлт гарч, чуулганаар эцэслэн баталсан нь саяхан. Энэ үеэр цээжээ дэлдсэн шударга эх орончид, ардын баатрууд олноороо тодорч “баахан булхай дээрмийг илчиллээ” хэмээн ханхалзаж байсансан. Дээрх үйл явдлаас хойш хоёр сар гаруй хугацаа өнгөрлөө. Чуулган ч завсарлаж гишүүд сонгогдсон тойргоороо явж сонгогчидтойгоо уулзалт хийх бүртээ үүнийгээ ярьж, “Бид л “Эрдэнэт”-ийг төрд буцааж чадлаа. Би л хийчихсэн юм ш дээ” хэмээн өөрсдийгөө дөвийлгөж явна. Тэгвэл тэдний төрд буцаасан гээд байгаа “49 хувь” одоо яг хаана явна вэ. Төр бүгдийг нь авчихсан уу. Оросууд буцаагаад авчихав уу. Худалдаа хөгжлийн банкиндаа хэвээрээ байгаа юу?
Засгийн газрын тогтоолыг хүчингүй болгосон УИХ-ын тогтоол Үндсэн хуулийн зарим зүйл заалтыг зөрчсөн гээд Цэцэд хандаад байгаа тухай бүдэгхэн тайлбар хийх л байх. Үүнээс өөрөөр, “Эрдэнэт”-ийн 49 хувь хаана, хэний мэдэлд байгааг тод томруун, нарийн тодорхой тайлбарлаад өгчих хүн дарга даамлуудын дунд байна уу?
“Эрдэнэт”-тэй холбоотой асуудал нэг л таг чиг, ажин түжин болчихсон болохоор 49 хувь дээр дахин хуваарилалт хийх гэж байгаа болов уу гэсэн таамаг бас хардлага байна. “Эрдэнэт”-ийг 100 хувьд төрд авах УИХ-ын тогтоол батлагдсан ч хэзээ, хэн хэрэгжүүлэх юм гэдэг нь тодорхойгүй хэвээр байна. “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийн төлбөрийг хийж байх үед Монголбанкнаас 200 гаруй тэрбум төгрөг гаргасан гэдэг. Энэ мөнгөө л одоо дарга нар хувааж юмгүй хоосон үлдсэн гомдогсод хөлжиж буй байх. Энэ даргад тэдэн хувийг нь, тэр даргад төдөн төгрөг гээд тооны машин дээр хуваагаад сууж байгаа байлгүй. Манай дарга нар өнгөн дээрээ олон түмэнд хайртай дүр эсгэж, нүд хуурдаг ч хэзээ байтлаа ард түмнээ боддог байлаа. Одоогийн энэ хуваарилалт ч энгийн иргэдэд падлийгүй, амьдралд нь нэмэр болж наалдах юм огт байхгүй. Төрийн мэдэлд 100 хувь очлоо гэсэн “Эрдэнэт”-ийн хэдэн хувь нь одоо төрдөө үлдэж байгаа бол.
Зах зээлд шилжээд бид “Төр хамгийн муу менежер. Том том үйлдвэрүүдийг төрийн мэдлээс хувьд гаргах ёстой” гэдэг өгүүлбэрийг хамгийн сайн цээжилжээ. Нэг ёсондоо тархиа дэвттэл угаалгасан гэлтэй. Эдийн засгийн хөгжил, хүн амын тоо зэргээрээ дэлхийн тэргүүлэх орнуудын нэг Хятад, газар нутаг, хүн ам жижиг ч богино хугацаанд үсрэнгүй хөгжиж чадсан гэдэг Сингапур зэрэг улсад том том голлох үйлдвэрүүд нь төрийн мэдэлд байдаг. Том үйлдвэрүүд том мөнгө олж төрдөө шилжүүлдэг. Төр мөнгөтэй болохоороо ард иргэддээ зориулж сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг барьдаг ийм л тогтолцоо байна. Манайд л болохоор төрийн үйлдвэрүүдийг ашиггүй ажиллуулаад байдаг, бүүр тийм байх онол номтой гээд итгэчихсэн, очсон хүмүүс нь идэж ууна гэсэн сэтгэлийн бэлтгэлтэй байдаг. Гэтэл амьдрал дээр тийм байдаггүй олон жишээ бий. Манайд төрийн өмчит зуу шахуу компани байдгаас гучаад хувь нь ашигтай ажилладаг гэсэн баримт байна. Үүний магнайд “Эрдэнэт”, “Улаанбаатар” төмөр зам, Иргэний нисэхийн ерөнхий газар бичигддэг.
Цаашид төрийн өмчит үйлдвэрээс идсэн уусан нөхдийг төр нь шийтгэж, төрөөс хулгай хийж байгаа хүмүүсийг шоронд хийж, шударга хүмүүсээ ажиллуулж, хяналтаа сайн тавихад болох биш үү. Төр үүнээс өөр юу хийх билээ. Чухам ийм зүйлийг л зохицуулж хийх гэж төр оршин байдаг. Энэ үндсэн ажлаа төр юуны учир умартан, төрөөс тэрбумтнууд төрсөөр байна вэ?
Нийгэмд хэсэгхэн хүн баяжаад, тэд улс орон, ард түмнийхээ төлөө ажиллана гэж байдаггүй. Тэд ард иргэддээ жигтэйхэн санаа зовж сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг барьдаг бил үү. Барьсан ч жаахан мөнгийг нь шулж, өөрсдөдөө ашиг орлого нэмэх бизнес хэлбэрээр санал болгодог. Цулайтлаа хөрөнгөжсөн хүмүүс ноолойж ядарсан иргэддээ эмнэлэг барьж өглөө гэж биш Номхон далайн эрэг дээр хаус худалдан авчээ гэж дуулддаг. Монголын хахир хатуу өвөл, шороогоор нүдсэн хаврыг далайн эрэг дээр жаргалтай нь аргагүй тарвалзаж өнгөрүүлдэг тэдэнд ард олны амьдрал ямар ч хамаагүй юм.
Энэ мэт олон учир шалтгаанаас үүдэн бодоход “Эрдэнэт”-д төрийн хувь хувьцаа их болох, 100 хувь төрд очиход айгаад, шаналаад байх юм алга. “Эрдэнэт” төрийн мэдэлд очоод шахааны бизнес цэцэглэдэг гэж айлгацгаадаг. Шахааны бизнес байдаг нь бодитой ч бас л хэрээс хэтрүүлсэн тархи угаалт шиг санагддаг. Шахааны бизнес л хамаг мөнгийг нь хуу хамаад авчихдаг мэтээр нийтэд ойлгуулдаг. Үнэндээ олон сая доллараар хэмжигдэх ашигтай энэ үйлдвэрийн ашиг орлогын дэргэд нэг сая долларын шахаа юу ч биш юм.
Төр том том үйлдвэрүүдээ мэдэлдээ байлгадаг, хүчтэй, мөнгөтэй, хүн амын дийлэнх нь дундаж давхаргад хамрагддаг ийм нийгэм л Монголын дархлаа болж чадна. Ийм нийгэмтэй байж л монголчууд сайхан амьдарна. Зах зээлд шилжсэнээс хойш 20 жил дарга нар ингэж ярьж байгаа ч бүтэж байгаа юм алга.
Дахин сануулахад, “Эрдэнэт”-ийн 49 хувь яг одоо хаана явна вэ? УИХын гишүүд “Эрдэнэт”-ийг 100 хувь төрийн мэдэлд авлаа гэсэн жүжиг тавьсан юм биш байгаа.