Жолоочийн зөрчлийн бүртгэлийн оноо тооцох журам ирэх хоёрдугаар сарын 15-наас хэрэгжиж эхлэхтэй холбогдуулан Замын цагдаагийн газрын Урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн дарга, цагдаагийн хурандаа Э.Бөхбаттай ярилцлаа.
-Яагаад 10 онооны систем буюу жолоочийн зөрчлийн бүртгэлийн оноо тооцох журмыг санаачлах болсон бэ?
-Албаны үгээр тайлбарлавал тээврийн хэрэгслийн жолоочид замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангахтай холбоотой хууль, дүрэм, журам, стандартыг мөрдүүлж, тэдний сахилга, хариуцлагыг сайжруулахын тулд.
Энгийнээр бол дүрмээ баримталдаггүй жолооч нарыг журманд оруулах. Ингэснээр зам тээврийн осол буурна. Энэ чинээгээр иргэдийн зам тээврийн ослын улмаас амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөөрөө хохирох тохиолдол буурна. Өнгөрсөн онд зам тээврийн ослоор нас барсан хүний тоо 17 хувиар, гэмтсэн хүний тоо 15 хувиар буурсан. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай шинэ хууль сүүлийн ганц улирлын хугацаанд хэрэгжихэд ийм үр дүнд хүрсэн.
Ер нь 2015 оны есдүгээр сарын 1-нээс эхлэн мөрдөгдөж эхэлсэн Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай шинэ хуулийг дагалдан гарах 27 журам бий. Эдгээр журмуудын ихэнх нь батлагдчихсан. Энэ удаад жолоочийн зөрчлийн бүртгэлийн оноо тооцох журмыг батлаад, хэрэгжүүлэхэд бэлэн болсон хэрэг. Бид олон жилийн судалгаа шинжилгээний үндсэн дээр энэ журмаа боловсруулсан. Энэ бол иргэдээ хамгаалахын төлөө авч хэрэгжүүлдэг олон улсын туршлага юм. Хууль зүйн сайдын тушаалаар бол 10 онооны журмын систем өнгөрсөн есдүгээр сараас хэрэгжиж эхлэхээр байсан ч техникийн асуудлыг шийдэхийн тулд багагүй хугацаа зарцууллаа. Техникийн ажиллагаанууд бүрэн шийдэгдвэл хоёрдугаар сарын 15-наас журам хэрэгжиж эхэлнэ.
-2015 оны есдүгээр сарын 1-нээс хэрэгжиж эхлэх байсан гэх утгаараа өнгөрсөн дөрөв, таван сарын хугацаан дахь зөрчлийг нөхөн тооцож, оноог хасна гэх яриа иргэдийн дунд газар аваад байна л даа?
-Аливаа журам холбогдох хууль эрхзүйгээр зохицуулагдана. Энэ хүрээнд авч үзвэл өмнө нь буюу журам хэрэгжиж эхлэхээс өмнөх гаргасан зөрчлийг нөхөн тооцохгүй. Хүмүүс л өөр хоорондоо “Энэ журам өнгөрсөн есдүгээр сараас хэрэгжиж эхлэх ёстой байсан болохоор 2015 оны есдүгээр сараас 2016 оны хоёрдугаар сарын 15-ны хооронд зөрчил гаргасан бол оноог нь хасах юм болов уу” гэвэл нөгөө нь “Тэгэх л байлгүй” гэнэ. Үүнийг сонссон гурав дахь хүн тэгэх л юм байлгүй гэж ойлгоод бусдад “Өнгөрсөн дөрөв, таван сарын хугацаанд гаргасан зөрчлийг нөхөн тооцож, оноо хасна гэсээн” гэж бусдад хэлнэ. Ингэсээр иргэдийн дундах таамаг яриа үнэн болж хувирдаг шүү дээ.
-Удаа дараа дүрэм зөрчиж улмаар зөрчлийн 10 оноо хасагдаад дуусвал жолоочийн эрхийг хасахаар журамд тусгасан. Үүнийг “Шинэчилсэн хуульд зааснаар бол торгуулийн хэмжээ хэд дахин нэмэгдсэн. Торгуулахын хажуугаар оноогоо хасуулна. Эрхээ ч мөн адил. Нэг дүрэм зөрчөөд хоёр, гурван төрлийн шийтгэл хүлээлгэх ёсгүй” гэх өнцгөөс зарим жолооч өөрсдийн фэйсбүүк хуудаснаа шүүмжилсэн байна лээ?
-Ёсгүй гэж хэлэх эрх жолооч нарт байхгүй. Яагаад гэвэл замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хууль, холбогдох журмыг зөрчинө гэдэг өөрийн болон өрөөлийн амь насыг хохироох эрсдэлийг тэр чинээгээр нэмэгдүүлж байгаа гэсэн үг. Наад зах нь тахир дутуу болох, эд материалын өндөр хохирол амсана. Нэг дүрэм зөрчөөд хоёр, гурван төрлийн шийтгэл хүлээлгэх ёсгүй гэж үзэж байгаа жолооч нар “Бид зөрчих нь тодорхой. Энэ ганц үйлдэлд маань ийм олон төрлийн хариуцлага хүлээлгэж болохгүй. Намайг хурд хэтрүүлсний төлөө торгоно л биз. Дээрээс нь яах гэж онооноос хасах гээд байгаа юм” гэснээс ялгаагүй. Замын хөдөлгөөний дүрмийг зөрчихгүй хүнд хариуцлага хүлээлгэхгүй. Давхар давхар хариуцлага тооцоод ирэхээр тэр чинээгээр жолооч нар “томоожно”. Сүүлийн арван жилд манайд 6155 хүн зам тээврийн ослоор амиа алдсан нь байнга дайн тулаан гарч, зэвсэгт мөргөлдөөн гардаг Ойрхи Дорнодоос ялгаагүй үзүүлэлт. Зарим улсад согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодож яваад хүн дайраад алчихвал санаатай хүн амины хэрэг үйлдсэн гэж үздэг юм шүү.
амын хөдөлгөөний аюулгүй байдалтай холбоотой хууль, тогтоомж, дүрэм, журам, стандарт зөрчсөн үйлдэлд холбогдох хуулийн дагуу торгох шийтгэл ногдуулж, зөрчлийн оноог дараах нэгжээр хасна.
Би дахиад хэлье. Эрх зүйн хүрээнд хийгдэж байгаа энэ шинэчлэлүүд ердөө хүний амийг аврахын төлөө юм. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдалтай холбоотой хууль тогтоомжийг зөрчсөнөөс үүдэн осол гарсан болох нь эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтны хуульд нийцүүлэн гаргасан шийдвэрээр тогтоогдвол таван оноо хасна. Согтуугаар машин барих, хамгаалалтын бүс малгай хэрэгсэлгүй байх, хурд хэтрүүлэх, гэрэл дохио зөрчих зэрэг 17 зөрчил бүрт 1-3 оноо хасахаар журамласан. Оноогоо хасуулахгүй байх боломж жолооч бүрт бий. Дүрмээ баримтлахад л болчихно. Наад зах нь машинаа унаад гэрээсээ 07 цаг 30 минутад гартал, сургууль, цэцэрлэг эхлэхтэй давхацсан учраас түгжрэл ихтэй байлаа гэж бодъё. Маргааш нь 10 минутын өмнө гараад үз. Дамжин өнгөрдөг уулзваруудын автомашины хөдөлгөөн сийрэг бол осол аваар гаргах шахан гэрэл дохио зөрчин, урсгал сөрж гүйцэж түрүүлэх шаардлагагүй болчихно.
-Журам ёсоор тээврийн хэрэгсэлд тусгай дуут болон гэрлэн дохио тавьж, ашиглахтай холбоотой хууль, тогтоомж зөрчсөн жолоочоос гурван оноо, жолоодлогын дадлага хийхээс бусад тохиолдолд тээврийн хэрэгсэл жолоодох эрхгүй этгээдэд машинаа бариулсан бол жолоо шилжүүлсэн жолоочоос нэг оноо хасна. Гэтэл тусгай дуут дохиотой автомашинаас үүдэн сайндаа л түгжрэл үүсэх бол ямар ч дадлага сургуульгүй, үнэмлэхгүй хүн осол гаргаж, хүмүүс бэртэх, амиа алдах эрсдэл өндөр мэт санагдах юм. Энэ тал дээр та юу гэх бол?
-Улаан хөх өнгийн тусгай гэрэл дохиотой тээврийн хэрэгслүүд тусгай эрх эдэлнэ. Ялангуяа эмнэлэг, гал унтраах алба, цагдаагийн байгууллага энэ эрхийн хүрээнд замын хөдөлгөөний дүрмийн тодорхой зүйл заалтыг зөрчих эрхтэй. Тэгвэл хуульд заасны дагуу бус дур мэдэн бүхээг дээрээ гэрэл дохио тавиад явж байгаа жолооч замын хөдөлгөөний дүрэм зөрчиж байгаа биз дээ. Тэр хэмжээгээрээ учруулж болох эрсдэлийн түвшин өндөр болно.
– Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангаж чадахааргүй өвчтэй буюу ядарсан үедээ тээврийн хэрэгсэл жолоодсон, мөн уг этгээдэд тээврийн хэрэгслийн жолоог шилжүүлсэн жолоочоос нэг оноо хасна гэсэн байна. Замын цагдаа жолоочийн ядарсан эсэхийг хэрхэн тогтоох юм бол гэдэг дээр иргэд гайхдаг?
-Осол гаргасан жолоочийг л ядарсан үедээ жолоо барьсан эсэхийг шалгахаас бус замын хөдөлгөөнд оролцож байгаа бүх машиныг зогсоон, жолооч нарын нүдийг хараад “Өө та ядарчихаж” гээд нэг оноо хасахгүй нь тодорхой. Гэхдээ зарим тээврийн хэрэгслийн жолооч удаан хугацаагаар зогсохыг зөвшөөрөөгүй газарт буюу нэгдүгээр эгнээнд машинаа зогсоочихоод унтаж байдаг. Бүр хоёр өдөр, шөнө нойргүй машинаа жолоодож яваад, урсгал сөрж ороод, дүрмээ биелүүлээд өөдөөс ирж явсан машиныг мөргөж байсан харамсалтай тохиолдол хүртэл бий. Дээрх тохиолдлуудад зохих хариуцлага хүлээлгэнэ.
-Журмын бас нэгэн заалт байна л даа. Замын хөдөлгөөний дүрэмд заасан зөвшөөрөгдөх хурдаас 50 хүртэл хувиар хурд хэтрүүлсэн бол хоёр оноо хасна гэсэн байх юм. Үүнийгээ дэлгэрэнгүй тайлбарлаач?
-Замын хөдөлгөөний дүрэмд суурин газарт цагт 60 км, суурин газрын гаднах замд цагт 80 км, тууш замд цагт 100 км-ээс хэтрүүлэхгүйгээр явах ёстой. Тэгэхээр суурин газарт цагт 61-90 км, суурин газрын гаднах замд 81-ээс 120 км, тууш замд цагт 101-150 км хүртэл хурдалсан бол хоёр оноо хасуулна гэж ойлгож болно. Энэ хязгаарыг давбал гурван сараар жолоо барих эрхийг хасна.
– Жолоочийн зөрчлийн бүртгэлийн оноог сэргээх тухай та тайлбарлаж өгөөч?
-Оноогоо хасуулчихаад, эргээгээд сэргээлгэе гэвэл зургаан цагийн сургалтад хамрагдан, шалгалт өгнө. Тэнцвэл сэргэнэ. Мөн зөрчил гарган, бүртгэлийн оноогоо хасуулснаас хойш нэг жилийн хугацаанд дахин замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хууль, тогтоомж зөрчөөгүй жолоочийн хамгийн сүүлд хасагдсан оноог сэргээнэ. Жишээлбэл осол гаргаад таван оноогоо хасууллаа гэхэд үүнээс хойш нэг жилийн хугацаанд зөрчил, осол гаргаагүй бол таван оноогоо сэргээлгэчихнэ. Гэхдээ 2016 оны дөрөвдүгээр сард таван оноогоо хасуулчихаад, зургадугаар сард дахиад нэг оноогоо хасуулчихлаа гэж бодъё. Тэгвэл 2017 оны зургадугаар сар хүртэл ямар нэгэн осол гаргаж, дүрэм зөрчөөгүй бол сүүлийн хасагдсан нэг оноо нь сэргэх бол 2018 оны зургадугаар сар хүрвэл таван оноогоо сэргээлгэнэ. Харин хоёр жилийн хугацаанд дүрэм зөрчихгүй бол таны арван оноо дахин сэргэнэ. Өөрөөр хэлбэл та гурав дөрвөн зөрчил гаргаад нэгхэн оноотой үлдлээ гэхэд хамгийн сүүлийн зөрчил гаргасан өдрөөсөө хойш хоёр жилийн хугацаанд дахин дүрэм зөрчөөгүй бол арван оноо тань сэргэнэ. Үүний эцсийн зорилго бол удаан хугацаанд дүрэм зөрчүүлэлгүй хөдөлгөөнд оролцуулах гэснээс бус мөнгөөр торгож, оноо хасахын дон шүглэсэндээ журмандаа ийм зүйл тусгаагүй гэдгийг ойлгох биз.
-Жолооч нар өөрийн оноогоо гар утаснаасаа хянаж болно гэсэн байх аа?
-Онооны системээ гар утас, таблет, суурин компьютер дээрээ татаж аваад, интернэтийн орчинд хянах бүрэн боломжтой. Ирэх сарын 15 гэхэд энэ бүхэн цэгцэрчихнэ.