Ховд аймгийн Засаг дарга Э.Болормаатай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.
-Өнгөрсөн долоо хоногт төрийн тэргүүн болоод Их хурал, Засгийн газрын гишүүд танай аймагт ажиллалаа. Энэхүү албан томилолтын хүрээнд ямар асуудал шийдэгдэв. Энэ талаар та товчхон ярихгүй юу?
-Таны хэлдгээр Монгол Улсын төрийн тэргүүн У.Хүрэлсүх Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсоноосоо хойш анх удаа Ховд аймагт ирлээ. Гурван хоногийн хугацаанд манай аймагт ажиллалаа.
Ингэхдээ Эрдэнэбүрэний усан цахилгаан станцын үйл явцтай танилцлаа. Ховд эко цементийн үйлдвэрийн нээлтэд оролцож, манай аймгийн бүсийн оношилгоо эмчилгээний төвийн албан хаагч, эмч, ажиллагсадтай уулзалт хийлээ. Мөн шаардлагатай дэмжлэг туслалцааг үзүүлсэн.
Үүнээс гадна Ховд аймгийн үйлдвэр технологийн шинэ парктай танилцсан гээд Ерөнхийлөгчийн орон нутагт хийсэн томилолт үр дүнтэй болсон гэж үзэж байгаа.
-“Ховд эко” цементийн үйлдвэр ашиглалтад орлоо. Энэхүү үйлдвэрийн ач холбогдол Ховдод төдийгүй баруун бүс цаашлаад улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд хэрхэн нөлөөлөх бол?
-Цементийг барилгын салбарын талх гэж ярьдаг. Хөдөөгийн сэргэлтийн хамгийн чухал зүйл бол барилгажилт. Тэр утгаараа орон нутгийн иргэдийн амьдралын чанарыг дээшлүүлэх, төвлөрсөн суурин хот, сумдын утааны асуудлыг шийдвэрлэхэд энэхүү “Ховд эко” цементийн үйлдвэр маш том нөлөө үзүүлнэ гэж харж байгаа.
Нөгөөтээгүүр энэхүү үйлдвэр ашиглалтад орсноороо баруун таван аймгийн цементийн хэрэглээг бүрэн хангахаас гадна үнэ ханшийн хувьд Улаанбаатар хотынхтой адилхан байна гэсэн үг. Магадгүй зарим цементээс өртөг бага ч байж мэднэ. Одоогийн байдлаар тус үйлдвэрийн зүгээс бидэнд ирүүлсэн мэдээллээр задгай цемент тонн нь 363 мянган төгрөгөөр борлуулагдана гэсэн.
Энэхүү үйлдвэр ашиглалтад орохоос өмнө буюу намайг өнгөрсөн жил Засаг даргаар томилогдон ирж байхад манай энд нэг тонн цемент 700 гаруй мянган төгрөгт хүрч байсан. Өөрөөр хэлбэл дээрх үнээс хоёр дахин илүү өндөр ханштай байсан гэсэн үг. Тиймээс энэ өртгийг хоёр дахин буулгаж ард иргэдэд борлуулах болсон нь бидний хувьд аль хэдийнээ тус үйлдвэрийн үр шимийг хүртэж эхэлсэн гэж ойлгож болно. Товчхондоо энэхүү үйлдвэр нь Ховд аймагт гэлтгүй баруун бүсийн хувьд томоохон бүтээн байгуулалт болсон.
-Эрдэнэбүрэний усан цахилгаан станцын бүтээн байгуулалт энэ зунаас эхлэх гэж байна. Маргаантай олон асуудал бий. Эдгээр асуудлыг Засаг даргын хувьд хэрхэн шийдэж, иргэд олон нийтэд зөв ойлголт өгч ажиллаж байна вэ?
-Эрдэнэбүрэний усан цахилгаан станцын хувьд баруун бүс гэлтгүй Монгол Улсын хэмжээнд яригдаж байгаа стратегийн чухал төсөл өө. Та энэхүү төсөл дээр маргаантай олон асуудал байгаа гэж хэллээ. Миний хувьд энэ асуудалд тантай санал зөрөлдөж байна. Яг бодит байдал дээрээ баруун бүс тэр дундаа Ховдын ард түмэн энэхүү төслийг маш их дэмжиж байгаа. Үүнийг би хариуцлагатай хэлье.
Бүгд хоёр гараа өргөөд, бүр биднийг наад ажлаа хурдан хийгээч гэж шаардан дэмжиж байна. Өөрөөр хэлбэл Эрдэнэбүрэний усан цахилгаан станцыг бүтээн байгуулах ажлыг баруун бүсийн иргэдийн 95 хувь нь дэмжиж байгаа гэдгийг миний хувьд ямар ч эргэлзээгүй хэлж чадна. Учир нь үүнийг олон удаагийн судалгаа, баримтууд нотлох юм.
Өөрөөр хэлбэл тус төслийн багийн надад ирүүлсэн тайлан мэдээллийг үндэслэж би ингэж тодорхой хэлж байна гэж ойлгож болно. Мэдээж зуун хувь бүгдэд таалагдах, бүгдийнх нь дэмжлэгийг авна гэж байхгүй. Энэ бол дэлхийд байдаг практик. Хаана ч ямар ч том төсөл эхлүүлэхэд бүгд зуун хувь дэмждэггүй. Яг л үүнтэй адил зарчмаар энэхүү төсөл явж байгаа. Мэдээж 90 мвт-ын усан цахилгаан станц гэхээр урьд өмнө нь Монгол Улсад баригдаж байгаагүй бүтээн байгуулалт.
Тэр дундаа орон нутагт баригдаж байгаа учраас ойр орчимдоо буюу байгальд, соёлын өвд, бэлчээр зэрэгт хэрхэн нөлөөлөх үү. Мөн нүүлгэлт, шилжилт хийгдэж байгаа иргэдэд яаж нөлөөлөх вэ гэх мэт асуудлууд бий. Үүнийг би Ховд аймгийн Засаг дарга болоод Баруун бүсийн зөвлөлийн даргын хувьд бүсийнхээ иргэдтэй уулзаж, энэ талаар ойлгуулах. холбогдох албаныхантай хамт иргэдтэй уулзаж, танилцуулах ажлуудыг идэвхтэй хийж байгаа. Үүний үр дүнд тодорхой дэвшил гарсан.
Товчхондоо сошиал, зарим хэвлэл дээр гарсан шиг эсэргүүцэл Ховд аймагг on байхгүй гэдгийг би баттай хэлж чадна. Сошиалд явагдаж байгаа харлуулалтад манай иргэд битгий автаарай, бодит байдлаа ойлгож. аль аль талдаа зөв хандлагаар хүлээн аваарай гэдгийг уриалж байна.
-Эрдэнэбүрэний УЦС ашиглалтад орсноороо баруун бүсийн эрчим хүчний хэрэглээ найдвартай, хараат бус болно гэж ярьж байна. Үнэндээ Дөргөний УЦС-ын төсөл анх яригдаж байхдаа яг ийм байдлаар олон нийтэд ойлгогдож байсан. Гэвч бага хүчин чадалтайгаар одоо ашиглагдаж байгаа. Энэ утгаараа Эрдэнэбүрэний УЦС энэ замаар орчих вий гэсэн болгоомжлол хаа хаанаа байна. Таны хувьд энэ асуудлыг яаж харж байна вэ?
-Энэхүү усан цахилгаан станц ашиглалтад орсноороо одоогоор эрчим хүчнийхээ 70 хувийг импортолдог баруун бүсийг зуун хувь дотоодод хангах боломжтой болно. Өөрөөр хэлбэл баруун бүс эрчим хүчээ зуун хувь дотооддоо хангадаг болно гэсэн үг. Таны асуусан шиг зүйл байхгүй. Энэ асуудалд бага зэргийн буруу ойлголт нийгэмд явж байх шиг байна.
Дөргөний усан цахилгаан станцын хувьд 12 Мвт-ын хүчин чадалтай. Уг станцыг байгуулж байх үеийн баруун бүсийн эрчим хүчний хэрэглээ маш бага байлаа шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл одоогоос бараг 10 гаруй жилийн өмнөх төслийг ярьж байна. Гэтэл өнөөдөр баруун бүсийн эрчим хүчний хэрэглээ хэрхэн өргөжсөн билээ дээ. Нөгөөтэйгүүр хорин жилийн өмнө манай улс ямар байлаа. Тухайн үед ухаалаг утас битгий хэл гар утастай хүн ховор байсан цаг.
Зам харгуй ямар байв, эрчим хүчний хэрэглээ ямар байлаа гэдгээ сайн бодох хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл 200 гаруй сум төвлөрсөн эрчим хүчний шугамд холбогдоогүй байсан үеийг өнөө үетэй харьцуулж байна гэсэн үг. Тэгэхээр Эрдэнэбүрэний усан цахилгаан станц 90 Мвт-ын хүчин чадалтай гэдэг нь Дөргөний станцаас найм, ес дахин илүү гэсэн үг.
Дээрээс нь баруун бүсийг тэр чигээр нь сэргээгдэх эрчим хүчээр хангана гэсэн тооцооллыг төслийн багийн зүгээс удаа дараа гаргаж ирсэн. Тэгэхээр баруун бүсийн хувьд жил болгон долоон хувиар эрчим хүчний хэрэглээ өсдөг. Энэ графикаар тооцвол арван жилийн дараа гэхэд эрчим хүчний өнөөгийн систем хоёр дахин нэмэгдэнэ гэсэн үг. Тэгэхээр Эрдэнэбүрэний усан цахилгаан станц нь энэхүү тооцооллыг бүрэн хангана. Магадгүй бидний тооцоолсноос хурдтай эрчим хүч өсвөл тэр үед дахиад хоёр дахь Эрдэнэбүрэний төслийг ярихаас өөр аргагүй байдалд орно.
-Үндсэндээ Ховд аймагт дээрх хоёр том бүтээн байгуулалт эхэлснээрээ албан ёсоор баруун бүсийн тулгуур төв гэдгээ батлах шиг боллоо. Цаашдаа ямар том бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэх бодолтой байгаа вэ. Нөгөөтэйгүүр Ховд аймагт тулгамдсан асуудал юу байна вэ?
-Зөвхөн энэ хоёр том бүтээн байгуулалт гэлтгүй өөр олон зүйлээрээ Ховд аймаг баруун бүсийн тулгуур төв гэдгээ баталдаг болов уу гэж би бодож байна. Цаашид хийгдэх том бүтээн байгуулалтын хувьд гэвэл Үйлдвэр технологийн паркийг босгох асуудал яригдаж байна. Энэ паркийн хувьд нийтдээ 3,000 орчим ажлын байрыг бий болгоно.
Мөн мал аж ахуй, дайвар бүтээгдэхүүний үйлдвэрийг энэхүү парк дээр байгуулахаар Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам дээр төсөл нь хэрэгжээд явж байна. Улсын төсвөөр дэд бүтцийг нь байгуулаад хувийн аж ахуйн нэгжүүд үйлдвэрээ барих төр, хувийн хэвшлийн зарчим дээр хэрэгжих төсөл юм. Цаашдаа зөвхөн энэ төсөл гэлтгүй хувийн хэвшил орж ирээд томоохон бүтээн байгуулалт хийхийг бид үгүйсгэхгүй. Үүнд бид нээлттэй байгаа.
-Том бүтээн байгуулалтаа дагаад Ховдод амьдрах иргэдийн урсгал нэмэгдэнэ. Тэр утгаараа Ховд аймагт ажиллаж, амьдрах бололцоо бүрэн шийдэгдсэн гэж үзэж болох уу?
-Засгийн газрын зүгээс Хот, хөдөөгийн сэргэлтийн хүрээнд “Нээлттэй аймаг” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх чиглэлийг орон нутгийн удирдлагуудад өгсөн. Үүний хүрээнд аймаг, орон нутаг хүн амынхаа тоог 10 хувиар өсгө гэсэн чиглэл ирсэн. Энэ утгаараа Ховд аймгийн хувьд 90 мянга гаруй хүн амтай. Үүнийг 100 мянга болгох шаардлагатай гэсэн үг.
Тэр утгаараа хүн амаа нэмэх, иргэдийн урсгалыг татах нь Ховд аймгийн нэн тэргүүний зорилт байгаа. Учир нь хүн байж хөгжил явагдана. Хүн байж ажил хийгдэнэ. Ажил хийгдэж байж бүтээн байгуулалт, хөгжил бий болно гэсэн үг.
Тэгэхээр бидний хувьд үүнийг гурван шат дараатай төлөвлөгөөгөөр харж байгаа.
Эхнийх нь аялал жуулчлал. Ховд аймагт ирж үзээгүй хүн хэзээ нэг өдөр бүх зүйлээ баглаад нүүгээд ирэхгүй шүү дээ.
Хоёрт, аж ахуйн нэгж болон хөрөнгө оруулагчдыг татах. Энэ хүрээнд өнгөрсөн нэгдүгээр сард Ховд аймагт хөрөнгө оруулагчид, аж ахуйн нэгжүүд оролцсон том чуулга уулзалтыг зохион байгуулсан. Үүний үр дүнд өнгөрсөн нэгдүгээр сараас эхлээд шинээр 100 гаруй аж ахуйн нэгж нэмэгдэж, мөн Улаанбаатар хотын томоохон аж ахуйн нэгжүүдийн долоон төрлийн салбар манай аймагт нээгдсэн байна. Ер нь бизнесийн ээлтэй орчин гэдэг бол цэвэр тогтвортой засаглалыг л хэлдэг.
Эдгээр зорилтуудыг хэрэгжүүлснээр гурав дахь төлөвлөгөөний дагуу иргэд Ховд аймгийг зорин ирэх болно гэж тооцоолж байгаа. Ховд аймагт ажиллаж, амьдрах нөхцөл бололцоо бүрэн байгаа гэдэгт би итгэдэг. Миний хувьд Ховд аймагт амьдарч байна. Манай аймагт амьдралын чанар баталгаа өдөр ирэх тусам нэмэгдэж байгаа.
-Таны хувьд Засаг даргын албанд томилогдсон цагаасаа эхлээд улс төрийн хувьд зарим нэг гүтгэлэг дайралтуудыг авч байгаа. Үүнд та эмэгтэй улстөрчийнхөө хувьд эмзэглэдэг үү. Ямар байдлаар хүлээн авдаг вэ?
-Ямар нэгэн өөрчлөлт шинэчлэлт тодорхой хэмжээний өвдөлттэй ирдэг. Мөс хагална гэдэг бол маш том үүрэг хариуцлага. Тэгэхээр миний хувьд үүнийг сөргөөр хүлээн авахаас илүүтэй хүмүүс шинэ зүйлтэй нүүр тулж байна гэж ойлгодог.
Хэвлэлээр гарч байгаагаар бол миний хувьд анхны эмэгтэй аймгийн Засаг дарга гэж ойлгосон. Тэр утгаараа би ч гэсэн энэ ажлыг анх удаа хийж байна. Иргэд маань ч гэсэн эмэгтэй аймгийн даргатай байх ойлголтыг анх удаа авч байгаа. Ардчилсан орон учраас шүүмжлэл мэдээж хэрэгтэй. Гэхдээ гүтгэлэг, дайралтуудын хэм хэмжээ гэж байх ёстой.
Хөнгөн гүтгэлэгт эмзэглэдэггүй. Улс төрийн зорилготой дайралтууд ирдэг ч үүнд нь эмзэглэдэг гэхээсээ илүү харамсдаг. Учир нь бид цөөхүүлээ. Ийм цөөхөн ард түмэн аль болох эв нэгдэлтэй, улс орныхоо хөгжлийн чигийг нэг сэтгэл зүрхээр хардаг байх ёстой. Аливаа зүйлд туйлширсан улс төржилт хэрэггүй. Гэхдээ аймаг, орон нутгийн хувьд улс төржилт улам ихэссэн байдаг. Энэ улс төрийн зорилготойгоор ирж байгаа гүтгэлэг, дайралтууд бодит байдал дээр хүмүүсийн эрх ашиг хөндөгдөж байгаагаас л үүсэлтэй. Тиймээс үүнийг би заримдаа эергээр нь хардаг.
-Таныг баруун аймагт тэр дундаа Ховдод гэр бүлтэй болох гэж байгаа гэх юм. Үнэхээр Ховдод гэр бүлтэй болохоор төлөвлөж байгаа юу?
-Энэ асуудлыг би танаас л анх удаа сонсож байна. Миний мэдэхээр одоогоор ийм асуудал надад байхгүй байгаа. Олон нийтийн сүлжээ, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр ташаа мэдээлэл гардгийн жишээ юм. (инээв)
-Ховд аймгийн хувьд хаваржилт ямар байна вэ. Өнгөрсөн долоо хоногт ширүүхэн салхи шуургатай байлаа…?
-Хүндхэн өвлийг харьцангуй хохирол багатай давж чадсан. Малчдын бэлтгэл сайн байлаа. Аймгийн хэмжээнд өвс тэжээлийн нөөц хангалттай бэлдсэн байсан. Тэр утгаараа ширүүн өвлийг харьцангуй хохирол багатай тууллаа. Ховдын хавар ямар байдаг вэ гэдгийг ховдчууд бүгд мэднэ. Ховд нутагт хавар цаг угаасаа салхи шуурга ихтэй байдаг. Хаврын хавсарга гэж ярьдаг, тэр утгаараа гайхах зүйл биш болов уу.
-Хөшөөтийн уурхай Ховдын Дарви, Цэцэг сумдын нутагт үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа. Энэ уурхай Ховдод болоод улсын эдийн засагт ямар ач холбогдолтой байна вэ?
-Ховд аймгийн эдийн засгийг бүрдүүлэгч томоохон төсөл бол Хөшөөтийн уурхай. Өнгөрсөн жил түүхэн дээд хэмжээнд хүрсэн нүүрсний экспортыг хийсэн. Үүний үр дүнд орон нутгийн хөгжлийн сангийн орлого төвлөрөлт нэлээд ихээр нэмэгддэг. Ер нь аймаг орон нутаг маань төсвөө яаж бүрдүүлдэг вэ гэдгийг товчхон хэлье. Орон нутагт үйл ажиллагаа явуулж буй бизнесүүдийн буюу аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын 40 хувийг нь аймагтаа авч үлддэг.
Монгол Улсын хэмжээнд зургаан аймаг л төсвөө өөрсдөө бүрдүүлж чадаж байгаа. Харин үлдсэн аймгуудын хувьд дандаа улсаас татаас авдаг. Тэр дагуу манай аймаг ч гэсэн улсаас татаас авч байгаа. Бидний хувьд 2024 он гэхэд зуун хувь орлогоо өөрсдөө бүрдүүлдэг аймаг болох зорилтыг тавиад аж ахуйн нэгжүүдээ уриалаад ажиллаж байна. Үүний том нөлөөлөл бол таны асуусан Хөшөөтийн уурхай юм.
Эдийн засгийн хувьд ач холбогдолтой ч гэсэн тус уурхайг нийгэм, эдийн засгийн орон зайны хувьд илүү сайжруулах шаардлагатай байгаа. Төр, иргэн, хувийн хэвшил гэх гурван талд гэрээний хүрээнд ажлын хэсэг байгуулагдсан. Энэхүү ажлын хэсэг дээр тус уурхайн үйл ажиллагааг сайжруулах тэр дундаа хариуцлагатай уул уурхай болгох чиглэлд түлхүү анхаарч ажиллаж байгаа. Төр бол мэдээж бодлогоо тодорхойлоод явна. Мөн бодлогын хэрэгжилтийг хангах үүрэгтэй.
-Ховдын боомтуудын сэргэлтэд таны хувьд ямар бодлого барьж ажиллаж байна. Хил гааль, нүүрсний асуудал нийгэмд хурцаар яригдаж байна шүү дээ?
-Манай аймгийн хэмжээнд гурван боомт бий. Баруун таван аймгийн есөн боомт байдгаас манайд гурав нь байдаг. Үүний хоёр нь хуурай газрын боомт. Гурав дахь боомт бол манай аймагт байрлах олон улсын нисэх буудал буюу агаарын боомт. Хил гааль, нүүрсний асуудлын хүрээнд яривал манай хуурай газрын боомт буюу Булганы боомтоор нүүрсний экспорт явагддаг. Улс орны хэмжээнд нүүрсний асуудал яригдаж байгаатай холбоотойгоор аймаг. орон нутагт ажлын хэсэг гаргаж, шалгалт оруулсан байгаа. Мөн УИХ- аас томилогдсон боомт болон нүүрсний асуудлыг шалгах түр хорооны ажлын хэсэг манай аймагт ирж Булган боомт дээр очиж ажилласан. Цаашид боомтын сэргэлтийн хүрээнд аймаг орон нутгийн хувьд Булганы боомт дээр түлхүү анхаарч ажиллаж байна. Булган боомтын хувьд нэг гарц, нэг орцтой. Тэр утгаараа хязгаарлагдмал боомт гэж хэлж болно.
Үүнийг өргөжүүлэх, шинэ гарцыг нээхээр Хятад улсын талтай аймаг, орон нутгийн хэмжээнд яриа хэлэлцээр хийж, тохиролцоонд хүрч байгаа. Одоогийн байдлаар энэхүү асуудлаа Засгийн газрын түвшинд уламжлах ажлыг хийгээд явж байна.
Байтаг боомтын хувьд улирлын чанартай. Өөрөөр хэлбэл тус боомт жилийн 45 хоногт л ажилладаг. Тус боомтын хувьд дэд бүтэцгүй. Тэр утгаараа нэлээд хоцрогдсон боомтуудын нэг гэсэн үг. Тиймээс бидний хувьд эхлээд Булганы боомтын өргөжилтийн ажлыг хийчхээд дараагийн ээлжид Байтагийн боомтын асуудлыг тавина гэсэн зорилготойгоор ажиллаж байна.