МЭӨ 570-490 онд амьдарч байсан алдарт
гүн ухаантан, математикч Пифагорыг мэдэхгүй хүн үгүй. Шашин, гүн ухааны сургуулийг
үндэслэн байгуулагч түүний амьдралыг домог шиг л гэдэг. Тэрээр Самос арал дээр амьдарч
байсан Мнесарх, Партенида нарын хүү болон мэндэлсэн юм. Пифагорын аав Мнесарх нь
Тира хотод арилжаа наймаа эрхэлдэг нэлээд чинээлэг хүн байжээ. Ган болсон жил тэрээр
хүмүүст үнэгүй талх тарааж буян үйлдсэнийхээ төлөө Самосын иргэншил хүртсэн юм.
ифия хэмээх далдыг харагч Мнесарх
хүүтэй болно гэдгийг анх хэлсэн байдаг. Хүүхэд нь хүн төрөлхтний түүхэнд үнэлж барашгүй
агуу үйлс бүтээх бөгөөд түүн шиг хүн дахин төрөхгүй хэмээн хэлсэн гэнэ. Үүнийг сонссон
Мнесарх ихэд баярлаж эхнэрийнхээ нэрийг Пифаид болгон өөрчилжээ. Харин дөнгөж төрсөн
хүүдээ Пифагор хэмээх нэр хайрласан байна. Пифагор гэдэг нь Пифиягийн урьдчилан
хэлсэн хүн гэсэн утгатай юм байна.
Мнесарх хаашаа ч явсан эхнэрээ үргэлж
дагуулж явна. Пифагор ойролцоогоор МЭӨ 570 онд Сидонд төрсөн. Бүр багаасаа л ер
бусын авьяастай болох нь мэдэгдсэн гэдэг. Антикийн үеийн түүхэн баримт бичиг, ном
сударт бичсэнээр Пифагор тухайн үеийн Грек, Перс, Египетийн нэртэй эрдэмтэдтэй бүгдтэй
нь уулзаж, мэдлэгээ улам бүр гүнзгийрүүлэхийг чармайн уйгагүй хөдөлмөрлөж байсан
гэнэ. Пифагорыг Олимпийн боксын тэмцээнд ялалт байгуулсан хэмээн түүхэн барим бичигт
дурдсан байдаг. Үнэндээ бол түүнийг хамаатны залуутай нь андуурсан аж.
Пифагор залуудаа Египетийг зорьж
эрдэмд шамдан суралцсан байна. Самос арлыг удирдаж байсан Поликрат нь фараон Амасист
захидал бичиж залууд сурах боломж олгохыг хүсчээ. Ийнхүү Египетэд ангаах ухаан,
математикийн ухааныг заалгажээ. Түүгээр ч барахгүй гадаадын иргэдэд суралцахыг хориглосон
бусад салбарын сургалтад хамрагдаж чадсан. Ийнхүү 18 настайдаа төрсөн Самос арлаасаа
явж юм үзэхийн сацуу ном заалгажээ. 22 жил харийн нутагт амьдарсан түүнийг хүчээр
Вавилонд авчирсан байна. Харин Вавилонд 12 жил амьдрахдаа ер бусын ид шидтэй хүмүүстэй
холбоотой байж, далдын хүчийг судалсан юм. Олон жил хилийн чанадад амьдарч 56 настайдаа
төрсөн нутаг болох Самос арал дээр эргэн ирсэн. Нутгийнхан нь түүнийг агуу эрдэмтэн
гэдгийг ч хүлээн зөвшөөрчээ. Тэр үед амьдарч байсан эрдэмтэн Ямвлих Пифагорын талаар
нэлээд зүйлийг бичсэн байдаг. Түүндээ “Пифагорын гүн ухааны онол улам бүр түгсээр
Эллада тэр чигээрээ биширч хамгийн ухаалаг, шилдэг хүмүүс түүнтэй уулзаж сургаалыг
нь сонсохоор Самост очдог байлаа. Түүнээс олон нийтийн ажилд идэвхтэй оролцохыг
ч шаардаж байв. Пифагор улс орныхоо хуульд захирагдахын сацуу гүн ухааныг судлах
нь ямар хэцүү болохыг мэдэрсэн. Философчид харийн нутагт амьдралаа өнгөрүүлдэг байсныг
ч анзаарсан юм. Зарим хүмүүсийн ярьснаар энэ бүхнийг сайтар бодолцсоны үндсэн дээр
өөрийг нь төдийлөн сайн үнэлээгүй тул Италийг зорьсон” хэмээн бичсэн байдаг.
Ингээд Италийн өмнөд хэсэгт орших
Кротоне хотод суурьшихад сургаалыг нь дагах хүн маш их байсан гэдэг. Пифагор шавь
нартайгаа хамтран үзэл бодол нэгтнүүдээ эгнээндээ нэгтгэсэн бүлгэм байгуулж түүний
сургаалыг эрхэмлэн дээдэлдэг байсан. Тухайн үеийн хамгийн оюунлаг хүмүүс эрдэмтэд
тэдэнтэй нэгдсэн юм.
Пифагорын сургаалыг үндсэн хоёр
хэсэгт хуваана. Нэгдүгээрт, ертөнцийг таньж мэдэхэд шинжлэх ухааны үүднээс хандах,
хоёрдугаарт, шашны нууцлаг үзэгдэл. Тэрээр хүний сүнс нэг биеэс нөгөөд шилждэг талаар
бичсэн байдаг. Эртний Грекийн гүн ухаантан Аристотель нь Пифагорыг ихэд дээдлэн
хүндэтгэдэг байв. Платон ч түүнийг шүтэн бишрэгчдийн нэг байв. Пифагоризмын үндсийн
талаар анх гурван ном хэвлүүлэхэд Платон найз нарынхаа зөвлөснөөр нэлээд өндөр үнээр
худалдан авсан түүхтэй.
Пифагорын теоремыг бүгд дунд сургуульд
заалгадаг. Тэгш өнцөгт гурвалжны катетуудын уртын квадратуудын нийлбэр гипотенузын
уртын квадраттай тэнцүү. Өөрөөр хэлбэл, а2+b2=c2. Ер нь Пифагорын
сургуулийнхан математик болон сансар судлалд маш их хувь нэмэр оруулсан. Тэрээр
шашны салбарт ч том шинэчлэл хийсэн. Түүний байгуулсан нууц бүлгэм улс төрийн зорилго
тавиад зогсохгүй нууц сургаалын ачаар хүн хэрхэн сэтгэл санаагаа ариусгахыг сургана.
Пифагор бүлгэмээ 25 жил удирдсан юм.
Агуу эрдэмтэн 60 настайдаа өөрийн
сурагч Феано хэмээх бүсгүйг эхнэрээ болгожээ. Хоёр хүү, охин гээд гурван хүүхэд
нь аавынхаа үйл хэргийг үргэлжлүүлсэн. Энэ эрдэмтний тухай ярихад тухайн үеийн улс
төрийн нөхцөл байдлын талаар ярихгүй байхын аргагүй юм. МЭӨ IV зууны сүүлч V зууны
эхээр эрх баригч язгууртнуудын эсрэг ард иргэдийн бослого идэвхжсэн.Пифагорын амьдарч
байсан Италийн Кротон хотод ч байдал тун тогтворгүй болжээ. Тэрээр энэ бүхнээс зугтаж
шавь нарынхаа хамт Тарент руу нүүсэн байна. Гэвч удалгүй Тарен үймээнд автсан. Гэтэл
яг энэ үед Пифагорын тэргүүлдэг нууц бүлгэмийг ард иргэд нэлээд буруутгах болсон
гэдэг. Тэднийг эрх баригчдад нөлөөлсөн хэмээн шүүмжилжээ. Зарим түүхэн баримт бичигт
дурдсанаар нэгэн үймээний үеэр Пифагор амиа алдсан гэдэг. Математикч, гүн ухаантан
80 настайдаа ийнхүү хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлсэн байна.
Түүнийг хэрхэн амиа алдсан талаар
бас нэгэн хувилбар байдаг. Килон хэмээх чинээлэг эр Пифагор дээр ирж ах дүүгийн
барилдлага тогтоохыг хүссэн боловч татгалзсан хариу авчээ. Килон түүнд өс санаж
гэрийг нь галдсан байна. Нэгэн шавь нь өөрийгөө золиослон байж багшийнхаа амийг
аварчээ. Үүнд Пифагор ихэд харамсаж, сэтгэл санаагаар унасаар эцэстээ амиа хорлосон
ч гэдэг. Гурав дахь хувилбараар түүний эсрэг хуйвалдааныг Килон хэмээх чинээлэг
эр зохион байгуулсан байна. Түүнээс зугтаан Метапон хотод шилжин суурьшсан боловч
хойноос нь ирж амийг бүрэлгэжээ.
Пифагорыг амьд байхад нь түүний
талаар үлгэр домог мэт зүйлс яригддаг байсан гэдэг. Сүнсийг удирддаг, хараалыг зайлуулж,
амьтдын хэлийг ч мэддэг хэмээн ярьдаг байжээ. Түүнээс гадна ургамлыг ашиглан янз
бүрийн өвчнийг хэрхэн анагаах талаар гаргууд мэдлэгтэй хэмээн хүмүүс биширнэ. Эргэн
тойрныхондоо маш их нөлөөлдөг гэнэ. Нэгэн удаа Пифагор шавьдаа ихэд уурласан аж.
Сурагч нь сэтгэл санаагаар унасандаа амиа хорлосон байна. Түүнээс хойш Пифагор хүнд
уурлахаа больсон гэдэг.
Геометрийг шинжлэх ухаан болгосон
нь Пифагорын гавьяа. Тэрээр дэлхий бол бөөрөнхий хэлбэртэй, нар сар, түүнийг тойрон
эргэлдэж байгаа гэдэгт бүрэн итгэлтэй байсан.