Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН
Монгол, Орос, Хятадын Худалдаа, эдийн засгийн 13 дугаар нэгдсэн чуулган өчигдөр Улаанбаатар хотноо болов. Энэ үеэр УИХ-ын гишүүн Д.Цогтбаатартай ярилцлаа.
-Хөрш гурван улсын Худалдаа, аж үйлдвэрийн танхим, бизнес эрхлэгчдийн харилцаа, хамтын ажиллагааг сайжруулахад ямар тохиролцоонд хүрэх вэ?
-Гурван орны хооронд худалдаа эдийн засгийн харилцаагхөгжүүлэх нь хамгийн чухал. Энэхүү чуулга уулзалтаар Монгол, Орос, Хятад гэсэн гурван улсын хооронд улс төрийн эрүүл уур амьсгал, яриа хэлэлцээ явагдаад байгаагийн цаад зорилго нь энгийн бизнесменүүд илүү дотно харилцаж байх юм. Монгол руу хөрөнгө оруулалт хийгдэж, энд ажлын байр шинээр бий болж, шинэ технологид шилжиж, үйлдвэр аж ахуйн газрууд байгуулагдаж байх ёстой. Энэ нь эргээд Монголын хөгжлийн түлхүүр болно. Гурван улсын Худалдаа, аж үйлдвэрийн танхимууд 13 дахь удаагаа уулзаж байна.Эдгээр уулзалтыг зохион байгуулж байх хооронд манай улс хоёр удаа хямралтай байж таарч байгаа юм. Харин хөрш орнууд маань харьцангуй хямралд ордоггүй. Ийм чадамж бүхий эдийн засагтай хоёр том гүрний дунд оршдог хэрнээ Монгол орон хямралд орчихоод байгаагийн шалтгаан нь улс төрийн тогтолцоо маань тогтвортой байж чадахгүй байгаад оршино.Тэгэхээр бид өөрсдөдөө дүгнэлт хийж, анхаарч үзэх ёстой.
Манайулс Японтой чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулсан. Харин ийм хэлэлцээр Орос болон Хятадад байхгүй.Тэр утгаараа манайд тэд хөрөнгөө оруулаад үйлдвэрээ байгуулж, үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнээ Монголын нэр дээр Япон руу татваргүй чөлөөтэй оруулах боломжтой болно. Энэ нь манай худалдааны давуу тал болохоор үүнийг дагаад хөрөнгө оруулалт нэмэгдэнэ. Ингэснээр иргэдийн орлого, ажлын байр нэмэгдэх боломж бүрдэж байгаа.
-Ер нь Япон Монголын эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрийн үр дүн ямар байгаа вэ?
-Япон Монголын хооронд чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулаад үр дүн гараагүй байна. Тэгэхээр Японы парламентынхантай бид хамтарсан ажлын хэсэг байгуулах саналыг миний зүгээс УИХ-ын чуулган дээр тавьсан. Уг нь Монгол Японы хооронд эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр байгуулагдаад хүчин төгөлдөр болсноос хойш тодорхой хугацаа өнгөрсөн боловч ахиц гараагүй байна. Саад тотгор нь юундаа байгааг бид олж тогтоож, бизнесүүддээ дэмжлэг үзүүлэх ёстой. Тэрнээс “Чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулчихсан шүү. Өөрсдөө бараа бүтээгдэхүүнээ гаргаарай” гээд орхивол орон зай боломжоо олж харахгүй. Өдөр тутмынхаа ажилд түүртээд бас л хэцүү байдаг байх. Тэгэхээр бизнесүүддээ туслах хэрэгтэй. Хойноос нь хөөцөлдөөд бараа бүтээгдэхүүн нь зах зээл дээр гартал төрийн зүгээс дэмжиж туслах ёстой.
Иймэрхүү гацаа, хүндрэл нь юундаа байгааг судлаад, илүү тодорхой болгочихвол гадны хөрөнгө оруулагчдын Монголыг сонирхох боломж үүсч байгаа юм. Тэгэхээр гурван улсын хамтарсан компаниуд байгуулж байх хэрэгтэй. Зөвхөн худалдааны тухай асуудал биш. Хөрөнгө оруулагчдыг, татвар төлөгчдийг Монголд нэмэгдүүлэх тухай асуудал энд яригдана.
-БНХАУ-ын “Нэг бүс-нэг зам” санаачилга манай улсад ямар өгөөж өгөх вэ. Мөн гурван улсын эдийн засгийн коридорын асуудал яригдаж байгаа…
-Урьд нь дандаа хоёр талын харилцаа зонхилж байсан. Одоо төрийн өндөр дээд түвшиндээ гурван талт уулзалтууд явагдаж байна. Цаад зорилго, үр ашиг нь гурван талт худалдаа эдийн засгийн харилцааг хөгжүүлээд явуулахад оршиж байгаа юм. Тэгэхээр энэ Торгоны замын хөтөлбөр, дээр нь эдийн засгийн коридорын асуудал нь манайд үйлчилгээний худалдаа буюу үйлчилгээний эдийн засгийг шинэ шатанд гаргаж ирэх боломжийг бий болгоно. Бид зохистой бодлогоо гаргаж, төслүүдийг санал болгож үүнийгээ хэрэгжүүлэх тал дээр санаачлагатай ажиллах ёстой. Тэрнээс нөгөө хоёр том гүрэн бол манайхыг тойроод явчихсан ч ажрахгүй шүү дээ. Бид л өөр рүүгээ татаж оруулж ирж, хамтарч ажиллах сонирхлыг татахын тулд санаачлагатай байх нь чухал.
Торгоны замын болон эдийн засгийн коридорын асуудал, Японтой хийсэн чөлөөт худалдааны хэлэлцээр гээд манайд ашиглах тэр боломжууд нь байгаад байна. Дээрээс нь манайх Европ руу 7200 нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүн гаргана гээд хэлэлцээр байгуулсан боловч үр дүн байдаггүй. Манай үйлдвэрлэгчдийн технологи, бараа бүтээгдэхүүнийх нь чанар Европын стандартад хүрэхгүй байгаа тохиолдолд хоёр хөрштэйгээ хамтарвал гарц нээлттэй. Хятад улс Европ руу манайхаас хүнд нөхцөлтэйгээр асар их бараа бүтээгдэхүүн экспортолж байгаа. Тэгвэл тэд манайхаас европ руу бараа бүтээгдэхүүнээ гаргавал тавигдах нөхцөл нь хөнгөрч байгаа юм.
-Ингэхэд Монголын дундаж давхаргыг яаж хөгжүүлэх вэ?
-Манай дундаж давхаргын тоо нэмэгдэж, хэмжээндээ хүрэхгүй байна. Ер нь бол төр засгийнхаа түвшинд томрох хэнээтэй болчихоод байгаа юм. Том аж ахуйн нэгжүүд, хэдэн их наядаар нь ярьдаг. Гэтэл эдийн засгийн гол ноён нуруу бол жижиг, дунд үйлдвэрүүдэд тулгуурлаж байдаг. Тэд гол ажлын байрыг бий болгодог. Том аж ахуйн нэгжүүдэд үйлчилгээ, бүтээгдэхүүн нийлүүлж байдаг гэрээлэгчид нь жижиг, дунд үйлдвэрүүд. Японы томоохон үйлдвэрүүдийн хамгийн гол ажлыг жижиг, дунд үйлдвэрүүд захиалгаар хийж өгдөг. Том компаниуд нь тэднийгээ чирээд хөгжүүлээд явдаг. Тэгэхээр бид том компанидаа анхаарах биш юм. Томууд бол өөрөө өөрийгөө анхаараад том хөрөнгө оруулагчид нь аваад явчихна. Тэгэхээр төр засаг жижиг, дунд үйлдвэрүүддээ анхаарах ёстой. Ойрын гурван жилдээ 21 мянган шинэ ажлын байр бий болгоно гэж манай намын мөрийн хөтөлбөрт тусгасан байгаа. Ажилтай орлоготой иргэд гэдэг маань дундаж давхарга. Зөвхөн бизнес биш юм.
-Өнөөдөр том компаниуд бүх салбар руу дайрч ороод, шинэ бизнесийнхэнд боломж олгохгүй байгаа юм биш үү?
-Тийм учраас Шударга өрсөлдөөний хууль эдийн засгийн зохицуулалтын амин судас нь юм. Тэгэхээр манайд шударга өрсөлдөөн ярихад хааяа хэцүү. Иймд шинэ 90-ээд оны бодлого явуулах ёстой. 1990-ээд онд Монгол Улс зах зээлийн эдийн засагт суурилсан, хувийн салбар давамгайлсан эдийн засагтай орон болж чадсан. Гэтэл одоо бид буцаад үр ашиг хамгийн багатай төрийн компаниудыг бий болгож байна. Хулгай үүрлэсэн, дарга нар нь хамгийн том цалин авдаг. Ийм байхад яаж жижиг компаниуд төрийн эрх мэдэлтэй компаниудтай өрсөлдөх билээ дээ. Тэр чигээрээ эрсдэлтэй. Уг нь тэр томууд нь өрсөлдөөний шинэ шатанд дээшээ татдаг байсан бол өөр хэрэг. Даанч тэд доошоо татаад байна.
-Тэгэхээр Өрсөлдөөний тухай хуулиар энэ бүхнийг зохицуулах ёстой юу?
-Аливаа улсын харагдахгүй хэрнээ хөгжил дэвшил рүү татаж байдаг зүйл бол шударга өрсөлдөөн. Тэрийг л чухал анхаарч үзэх ёстой. Манайхан тэр болгон Дэлхийн худалдааны байгууллагыг ярьдаггүй. ОУВС-г ярихаараа муулах талдаа байдаг. Эдгээр байгууллага бол дэлхийн түвшиндээ санхүү, хөгжил, худалдааны битүү тойргийг бий болгож байгаа юм. Дэлхийн II дайн дууссаны дараа дахиад ийм айхавтар мөргөлдөөн гаргахгүйн тулд улс орнууд жигд хөгжөөд өсөөд явж байх ёстой гэдэг ойлголтоор энэ Дэлхийн банк, Дэлхийн худалдааны байгууллага, ОУВС гэсэн гурван байгууллагыг үүсгэн байгуулсан. Дэлхийн банк бол хөгжлийн бодлогыг боловсруулж өгдөг. Хөгжлийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд мөнгө хэрэгтэй. Эдийн засгийн ялангуяа санхүүгийн тогтвортой байдал чухал. Тэрийг нь гишүүн орнууддаа хангаж өгөх зорилготой байгууллага нь ОУВС юм. Санхүүгээр дэмжээд, үйлдвэрлэл хөгжөөд ирэхээр тэр бараа бүтээгдэхүүн зөвхөн өөрийнхөө улсад борлогдохгүй гадагшаа гардаг байх ёстой. Тэрийг нь Дэлхийн худалдааны байгууллага зохицуулж өгч байгаа юм. Үүний цаад гол үзэл санаа нь чөлөөт шударга өрсөлдөөнийг дэлхийн түвшинд байгуулах юм.
Мэдээж төсөл хэрэгжүүлж байгаа улс орон болгонд амжилттай байхгүй. Орон бүр өөр улс төр, эдийн засаг, түүх соёлын нөхцөлд байна. Манайд ОУВС-гийн хөтөлбөрүүд урьд нь амжилттай хэрэгжээд бид хямралаас гарч байсан. Хямралаас гарангуут ОУВС гараад л явчихдаг. Тэрнээс бидэнд мөнгө өгсөн, тэрийг санаарай гэдэг асуудал хөнддөггүй. Цаашид эдийн засгаа хөгжүүлээд аль болох тэнд очихгүй байхын төлөө явах ёстой. Өөрөөр хэлбэл, эмнэлэг шиг юм байгаа. Гоё мундаг технологитой эмнэлэгтэй байхыг ямар ч орон хүснэ. Гэхдээ тэр эмнэлэгт дандаа очоод байхыг хүсээд байх юм биш. Тиймээс тэр эмнэлэгт хүн очихгүйн төлөө өөрийгөө эрүүл байлгах гэж явдагтай адил ОУВС-тай бид тэгж л харьцах ёстой.
-Саяхан Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллагын 17 дугаар их хурал Астана хотод боллоо. Монгол Улс тус хуралд ажиглагчийн статустай оролцдог. Тэгвэл энэ байр сууриа ахиулж, ШХАБ-д нэгдэх нь ямар ач холбогдолтой вэ. Дипломатч хүний хувьд таны байр суурийг сонирхмоор байна?
-Монгол Улс эхний шатанд ажиглагчаар ШХАБ-д ажиглагчийнхаа институцийг илүү боловсронгуй болгох тал дээр анхаарч ажиллая гэдэг байр суурьтай байгаа. Гол нь энэ байгууллага хилийн бүс нутгуудад терроризмын аюулыг багасгах, түүнтэй тэмцэх зорилгын асуудал. Бидний хувьд хоёр хөрштэйгөө ямар нэгэн байдлаар хилийн маргаангүй. Бодит терроризмын аюул шууд нүүрлэж байгаа зүйлгүй. Тийм болохоор олон нийтийн үзэл бодол өөрөө дараагийн шатны хамтын ажиллагаандаа орох уу үгүй юу гэдэг тал дээр бүрэн гүйцэд нэг талдаа гараагүй байна л даа.
Манай улсын хувьд ШХАБ-д гишүүнээр элссэнээр ач холбогдол нь ямар байх вэ гэдгийг бодитой судалгаан дээр гаргаж ирэх ёстой. Орвол ийм давуу талтай, орохгүй бол ийм давуу талтай гэдгийг мэргэжлийн түвшинд жигнэж үзэж байж шийдвэр гаргана шүү дээ.