МЗЭ-ийн гишүүн, Гомбын Сэр-Одын нэрэмжит шагналт, яруу найрагч, “Өдрийн сонин”-ы www.admin.dnn.mn сайтын орлогч захирал Давхардаваагийн Гансаруултай ярилцлаа.
-Дэлхийн яруу найргийн их наадамд ганзага дүүрэн оролцоод ирэв үү. Яруу найргийн наадам зохиогдсон хотын онцлогийн талаар ярилцлагаа эхэлье. Яагаад чухам тухайн хотод дэлхийн яруу найргийн наадмыг зохиодог юм бол?
-“Struga Poetry Evenings” буюу Дэлхийн яруу найргийн их наадам наймдугаар сарын 24-28-ны өдрүүдэд Хойд Македонийн Струга хотноо зохиогдлоо. 62 дахь удаагаа зохиогдож буй уг наадам нь Дэлхийн яруу найрагчдын хамгийн том цугларалт гэдэг утгаараа нэр хүндтэй юм байна. Македоничууд, тэр дундаа Охрид нуурын оршин суугчид буюу Струга хотынхон бүхэлдээ яруу тансаг үгэнд умбасан яруу найрагч ард түмэн юм. Охрид нуур, эргэн тойрны байгаль, уулс нуруу нь тэр чигээрээ яруу найраг. Шүлэг оролддоггүй, мөр холбодоггүй хүн ч тэнд очоод сэтгэл уярч, тайвшрал мэдэрч мөр холбож мэдэхээр эсхүл дуу аялмаар тийм сайхан жаргалтай газар байна билээ. Энэ наадам анх Македонийн хэмжээнд л зохиогддог байснаа хүрээгээ тэлсээр Дэлхийн яруу найргийн их наадам гэгдэх болж нийт 90 гаруй орны 4000 гаруй яруу найрагч Стругад ирж шүлгээ уншаад байгаа гэсэн тоо харсан шүү.
-Хичнээн улсын яруу найрагчид энэ удаад оролцов. Тэдний бичсэн шүлгүүдээс танд онцгой сэтгэгдэл төрүүлсэн ямар шүлэг байв?
-30 шахам орны 50 гаруй яруу найрагч Стругад цугласан. Македоничууд энэ наадмаа 62 дахь жилдээ зохиож байгаа арвин их туршлагатай учир зохион байгуулалтын тал дээр үнэхээр гайхалтай байсан. Наадмын туршид өдөр болгон, үдэш бүр яруу найргийн уншлага болсон бөгөөд байгалийн үзэсгэлэнт газар, музей, урлаг соёлын томоохон төвүүд, хуучин сүм, хуучин хот, нуурын эрэг, гүүрэн дээр хүртэл яруу найрагчид шүлгээ уншиж байлаа. Хаа ч очсон шүлэг шимтэн сонсох гэсэн үзэгчид, хүмүүс дүүрэн байсан нь их соньхон байсан шүү. Оролцогчид эх хэлээрээ шүлгээ унших үед ард нь дэлгэц дээр англи, македони хэлээр орчуулга нь давхар харагдана. Испани, Франц, Хорват, Унгарын яруу найрагчдын шүлгийг анзаарахад ахуй талдаа шүлэг их байна лээ.
…Галт тэрэг. Төмөр мангас намайг чиглэнэ
Удахгүй намайг залгиж
Би эндээс явна…
***
…Чамаас холдоод
Шүхэр дэлгэх төдийд л
Чамайг саначихдаг…
***
…Цагийн зөрүү бүсгүйг зовооно
Цаг, цагийн зүү түүнийг зовооно
Жаахан ч атугай унтчихаасай
Маргааш тэр дахиад л аялна
***
Байшиндаа тэр хайртай байв
Байшин нь байсаар байв
Түүнийг үхэл дагуулан одоход
Байшин нь байсаар л байна
Байшинд нь шинэ эзэд ирнэ… Яг энэ агшинд гадаад яруу найрагчдын уншсан эдгээр мөртүүд санаанд бууж байна. Харин Македонийн яруу найрагчдын шүлэг уянгын голдуу, аядуу зөөлөн дүрслэлтэй санагдсан.
-Та тухайн яруу найргийн наадамд ямар шүлгээ уншсан бэ?
-Биднийг Струга хотод буухад наадмын зохион байгуулагчид хэн, хэзээ, хаана, хэдэн цагаас ямар шүлгээ уншихыг нь нарийн төлөвлөөд бэлтгэчихсэн хавтас өгсөн л дөө. “Тэр буцаж байна” шүлгийг минь наадмын нээлтийн ёслол дээр мөн Македонийн нийслэл Скопье хотын Орчин үеийн урлагийн музейн задгай талбайд болох яруу найргийн уншлага дээр унших хуваарь гаргачихсан байсан.
Харин “Тариан талбайн дэргэдэх жижигхэн байшинд” шүлгийг Охрид нуурын эрэг, “Бисер” зочид буудлын задгай талбайд болсон “Circles” яруу найргийн уншлага дээр уншихыг заачихсан байж билээ (инээв). “Тэр буцаж байна” шүлгийг хоёронтаа уншуулсан нь учиртай биз ээ.
Дэлхийн яруу найргийн их наадамд триллер, детектив чиглэлийн шүлгүүдээ уншаагүй. Шүлгийн сонголт дээр Монголын яруу найрагчидтайгаа зөвлөлдөж таван шүлгээ наадмын зохион байгуулагчид руу илгээсэн юм. Гансаруул гэж хувь хүн биш Монгол Улсаа төлөөлж оролцсон учир даруухан шүлгүүд сонгосон (инээв). Энэ наадамд оролцоход надад маш олон хүн тусалсан. Тэр бүх хүндээ талархсанаа илэрхийлж байна.
-Македоничуудын дахиулсан “Тэр буцаж байна” шүлгийг тань сонирхъё?
-Бололгүй яахав. 2019 оны 12 дугаар сард бичсэн шүлэг л дээ.
“Тэр буцаж байна”
Их хот үймэлдэнэ
Ижил тэрэг сүлжилдэнэ
Дуу шуугиан нь
Тэнгэрт хүрч
Тоос буртаг нь
Алсад савсана.
Бүгд ажилгүй хэрнээ
Завгүй
Бүгд жаргалтай хэрнээ
Инээмсэглэлгүй.
Тосгоны охин
Хормогч зүүж
Хоолны газарт зүтгэнэ
Хоёр сар болоод
Хөлсний өрөөнөөсөө хөөгдөнө.
Хот бараадаж
Хөлөө олж
Хүний дайтай амьдарна гэсэн ч
Их хотод тэр багтсангүй
Ижилсэх хань ч олдсонгүй.
Тэр буцаж явна.
Тэвэр дүүрэн гуниг
Амьсгалаад ч барахгүй
Уйтгар тээн
Шуудангийн тэрэгний цонхоор
Шувууд зэллэсэн дорныг чиглэн
Тэр буцаж байна.
Хөгшин ээж
Хөвөнтэй хүрмээ санана
Хүр хорхойн шүлс
Хүрэлзгэнэ, мэлхийтэй хөндийгөө
Хэдүүлхнээ ч аз жаргалтай байдаг
Жижиг тосгоноо санана
Тэр буцаж байна
-Таны бичсэн шүлгүүдийг уншихад уламжлалт яруу найргаас тэс өөр сэтгэлгээтэй бичигдсэн байдаг. Үүнийхээ талаар яривал?
-Сэтгэлгээний хувьд хайрцагт өсөөгүй л дээ. Оюутан ахуй цагаасаа триллер, детектив, акмейст чиглэлээр шүлэг бичиж эхэлсэн. Гэвч тэр шүлгүүдээ төдийлөн нийтэд дэлгэдэггүй, хав дардаг байлаа. Монголын Зохиолчдын эвлэлийн 90 жилийн ойд зориулсан “Анхны номын уралдаан”-д шүлгүүд минь шалгарч ном болон хэвлэгдсэн юм, “Саранд гандсан хөшиг” нэртэйгээр. Тэр номд триллер, детектив шүлгүүд тодорхой хэмжээгээр багтсан ч мөнөөх жинхэнэ триллер шүлгүүдээ бас л аваад үлдчихсэн. Яагаад вэ гэвэл нийгэм хүлээж авах цаг нь болоогүй байсан мэт санагддаг байлаа. Нэг, хоёрдугаар курстээ голдуу триллер, детектив шүлгүүд бичсэн. Бичсэнээ хүнд уншуулдаггүй, бараг тийм шүлэг бичдэгтээ ч гайхаж “Яагаад бусдаас өөр шүлэг бичдэг юм бол” гэж хүртэл өөрөөсөө асуудаг байлаа (инээв). Нэгэн удаа ангийн найз, эрхэм яруу найрагч О.Элбэгтөгс миний шүлгүүдийг уншаад “Бичээд бай. Үнэхээр гайхалтай” гэж билээ. Ингээд л үргэлжлүүлээд бичээд байсан хэрэг.
Утга зохиолын ажилтны ангид хамт сурч байсан Э.Тунгалагтуяа “Саруулын шүлгүүдийг одоо хэн ч ойлгохгүй. 15-20 жилийн дараа л хүмүүс ойлгоно. Цаг хугацаанаасаа түрүүлж бичигдсэн шүлгүүд” гэдэг байсан юм.
2017 онд хэвлүүлсэн “Цоохор майлзын түүх” ном бол тэр чигээрээ триллер, детектив, акмейст чиглэлийн шүлгийнх. Гэвч тэр номд оролгүй үлдсэн шүлгүүд бас бий бий. Энэ чиглэлээр уран бүтээл туурвихад гарт минь үзэг атгуулж өгсөн хүн бол МУБИС-ийн С.Энхбаяр багш минь. Миний шүлгүүдийг эдгээр чиглэлд хамаарна гэдгийг тодорхойлж, оюутны ширээнээс туурвилзүйн номоо хэвлүүлэхэд “Өмнөх үг” бичиж, утга зохиол руу түлхсэн гол хүн л дээ.
-Таны өвөрмөц шүлгүүдийн нэг “Чамаар гоёно” гээд шүлэг байдаг. Энэ шүлгээ яагаад бичих болсон бэ. Уншигчид үүнийг өөр өөр сэтгэлгээгээр хүлээж авдаг?
-Лүйжингийн шүлэг үү (инээв). Бас Халловины ч шүлэг гэх болсон байна лээ. Дээр хэлсэнчлэн оюутан байхдаа бичсэн анхны триллер шүлгүүдийн нэг нь. Яагаад бичих болсныг мэдэхгүй, тухайн агшинд төрсөн мэдрэмжээс л гарсан мөртүүд. Түүнээс биш надтай, миний хувийн амьдралтай огт хамаагүй шүлэг шүү. Бичигдээд 15, 16 жил өнгөрсний дараа сошиалаар гэнэт нэг өглөө түгж, хүмүүс шуугилдахад “За даа, шүлгийг минь нийгэм зах зухаас нь мэдэрч эхэлж дээ” л гэж бодсон (инээв). Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, нэр дипломатч Д.Цахилгаан гуай тэр үед “Ямар гоё хайрын шүлэг вэ. Яаж ийм их аугаа хайрлаж чадаж байна вэ” гэсэн шүү. Тэгэхээр хайрын шүлэг ч байж мэдэх юм.
-Та багадаа яруу найрагчдаас хэний шүлгийг илүү уншдаг байсан бэ?
-Илүү уншаад байсан найрагч байгаагүй ээ. Р.Чойномын шүлгүүдийг дунд ангид байхдаа сонирхдог байсан.
-Яруу найргийг та өөрийн үгээр илэрхийлбэл юу гэж хэлэх вэ?
-Юу ч гэмээр юм, шүлэг бичихгүй удахаар уйтгартай байдаг (инээв).
-Тус наадам Охрид нуурын эрэг дээр болсон. Нуурын салхины илбээнд ямар шүлэг төрөв. Шинэ шүлэг бичив үү?
-Нааш буцахын урьд өдөр Скопье хотын төвөөр Испанийн найрагч Чематай хамт алхаж, бэлэг дурсгалын дэлгүүрүүдээр орлоо. Тэгтэл хөшөөтэй, жижигхэн цэцэрлэгт хүрээлэнгийн модон сандал дээр торгомсог сайхан арьстай, үзэсгэлэнтэй, гоо бүсгүй суугаад шувуу хооллож байхтай нь таарсан. Талх эмтлээд л… шувуудад өгөөд л, шувуудтай яриад байх шиг нэг л…тийм дур булаам. Өөрийн мэдэлгүй би эргэж харж “Чема! энэ ямар сайхан бүсгүй вэ. Танилцацгаая” гээд эргэж очоод мэндэлтэл Амазоноос гаралтай, Бразил фото модель Суани байсан. Сонин шүү. Хаа байсан Монголоос, Испаниас ирсэн яруу найрагчид Балканы хойг дахь Хойд Македонийн нийслэлийн хаана ч байдаг юм нэгэн цэцэрлэгт хүрээлэнд Амазон бүсгүйтэй тааралдана гэдэг. Ингээд бид танилцаад инстаграм хаягаа солилцоод зураг даруулсан. Орой нь Суани Скопье хотын Орчин үеийн урлагийн музейн задгай талбайд болсон яруу найргийн уншлага дээр хүрээд ирсэн. Үнэхээр гайхалтай. Бид хэл, соёл өөр ч нэг л төрөлтөн, нэг дэлхийн гэр бүл юм даа гэж бодогдсон. Биднийг шүлэг, яруу найраг ингэж учруулж найзлуулсан. Суанид “Тэр буцаж байна” шүлгээ уншиж өгөөд номоо дурсгасан юм. Яг энэ үед надад энэ сайхан учралыг шүлэглэмээр санагдсан. Суанид “Би очоод чамд зориулж шүлэг бичээд, англиар орчуулаад илгээнэ ээ” гэж амласан. Эр хүн байтугай эмэгтэй хүнийг ч бишрүүлмээр тийм гоо үзэсгэлэнг Скопьед харсан. Хэн нэгнээс гоо сайхныг олж харна гэдэг өөрөө гоо үзэсгэлэн шүү.
-Тэгвэл хамгийн сүүлд ямар шүлэг бичсэн бэ?
-Хойд Македони руу явахын урдхан “Мөчир” гэж шүлэг бичсэн.
“Мөчир”
Цасанд бөхийсөн мөчир урь ороход
Тамираа тасартал тэмцэн өндийнө
Түүн шиг бөгтөр мөчирс
Өлгийг нь задалсан хүүхэд шиг
Тэнд ч, энд ч тэнийж суниана
Өвлийн хахир урт цаг тэдэнд
Үлгэр шиг өнө удаан байжээ.
Талын шувууд хэл дуулган шулганаж
Цонхны гадаа, хэцэн дээр зэрэгцэнэ
Тэгш гоо хусан ойн зүгээс
Хангинуур цуурайтаж, хөрөө ч бас чимээлнэ
Нэг нь өндийх гэж бүтэн өвлийг тэвчихэд
Нөгөө нь сүхний далайлтаар амь тасарна.
-Тухайн наадмын шүүлт, зохион байгуулалт танд ямар сэтгэгдэл үлдээв?
-Зохион байгуулалтын баг бол асар их туршлагатай, хөтлөгч, менежерүүд нь 3-5 хэлтэй. Ямар ч орны хүнтэй харилцах өндөр чадвартай, бүх юм хөтөлбөрийн дагуу нарийн явагдаж байсан. Таван минут ч хоцордоггүй, ягштал бүгдийг бэлтгэчихсэн байдаг нь авууштай санагдсан. Дэлхийн яруу найргийн их наадамд хэн ч, хэний ч шүлгийг шүүгээгүй, шүүдэггүй юм билээ (инээв). Угтаа яруу найргийг шүүнэ, шүлгийг уралдуулна гэдэг нь яруу найргийн эсрэг хийж буй гэмт хэрэг юм байна гэж бодсон. Уралдаан, өрсөлдөөн, тэмцээн биш яруу найрагчдын цугларалт, уулзалт, орон орны яруу найрагчид ойртон танилцах, уран бүтээлээ ярих, нөхөрлөх боломжийг өргөн хүрээнд олгодог баяр гэж хэлж болохоор. Нөгөөтэйгүүр Хойд Македонид уригдаж энэ том наадамд эх орноо төлөөлнө гэдэг нь яруу найрагч хүнд нэр төрийн хэрэг. Охрид нуур, Струга хот, Хойд Македони бол тэр чигээрээ яруу найраг, найргийн өлгий нутаг юм билээ.
А.Доржханд