Эрчим хүчний яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Д.Дэлгэрцогттой ярилцлаа.
-Наадмын дараа намар гэдэг. Эрчим хүчний салбар өвөлжилтийн бэлтгэлээ хэрхэн базааж байна даа?
-Манай салбарын хувьд өвөлжилтийн бэлтгэлийг жилийн жилд зуны улиралд хийдэг давтамжтай ажил. Өнөө жилийн хувьд ч мөн адил Сайдын тушаал нэгдүгээр сард гараад, ажлын хэсэг байгуулагдсан. Эх үүсвэр болох станцууд, дамжуулах, түгээх сүлжээний компаниуд өвөлжилтийн бэлтгэлийн хүрээнд хийгдэх ажлуудаа яамаар батлуулдаг. Наадмын дараагаас бид өвөлжилтийн бэлтгэл ажлыг шалгаад явж байна. Одоогийн байдлаар 50 гаруй хувийн биелэлттэй байна. Гол ажлууд нь эрчимтэй явагдаж байгаа. Томоохон ажил гэвэл Амгалангийн дулааны станц юм.
-Өнгөрсөн долоо хоногт энэ станцын ажлын явцтай Ерөнхий сайд танилцаж хөрөнгө мөнгөтэй холбоотой үүссэн асуудлуудыг газар дээр нь шийдвэрлэж, үүрэг даалгавар өгсөн?
-Тэгсэн. Амгалангийн дулааны станц бол зөвхөн дулааных. Гэхдээ 348 мегаваттын килкалор дулаан үйлдвэрлэнэ. Иж бүрнээрээ баригдаж байгаа уг станц гурван зуухтай. Эндээс хоёр гол магистрал шугам гарна. Хойд тал руугаа 800 метр, 700 мм-ийн голчтой дулааны шугам 14 дүгээр хороолол хүртэл гарч байгаа. Харин урд тал руугаа 4.2 км урттай шугам гарсан. Мөн станцыг цахилгаанаар тэжээх Амгалангийн дэд станц бий. Эндээс 350 метрийн цахилгаан дамжуулах агаарын шугам татсан. Түүнчлэн станцын талбай дээр дэд станц байгуулсан. Бохир,цэвэр усны шугам ч татсан байгаа. Дээрээс нь төмөр замын өргөтгөлийг хийсэн. Төмөр замын хуучин шугамыг ачаалал нь нэмэгдэж байгаатай холбогдуулаад зорчих хэсгүүдийг засварлах ажлыг төмөр замын газар, Зам тээврийн яамтай хамтраад хийсэн.
-Хотын зүүн бүсийг дулаанаар хангах Амгалангийн станц өнгөрсөн жил ашиглалтад орно гэж хүлээлт үүсгэж байсан ч амжаагүй. Энэ өвөл бүрэн хүчин чадлаараа ажиллана биз дээ?
-Энд хийгдсэн хамгийн том ажил бол газар чөлөөлөлт байсан. Улаанбаатар хот маш их хүч, хөрөнгө зарсан. Амгалангийн дулааны станцыг барих шийдвэр 2013 оны нэгдүгээр сард гарсан. Тавдугаар сараас нь ажил эхлэх ёстой байсан. Харин газар чөлөөлөлт явагдаад тухайн онд станцын бүтээн байгуулалтын ажил төдийлөн хийгдэж чадаагүй. Наймдугаар сарын эхээр ажил эхэлсэн. Манай зуны улирал бага. Ерөнхийдөө 2014 оны зун бүтээн байгуулалтын ажил явагдсан. Сараар нь тооцох юм бол 18 сард багтааж энэ станцыг барих ёстой юм. Энэ өвөл бүрэн хүчин чадлаараа ажиллана. Одоогийн байдлаар 95 хувийн биелэлттэй байна. Зарим ажлууд нь 98, 99 хувьтай байгаа. Бүтээн байгуулалтын ажил бол үндсэндээ хийгдчихсэн. Одоо тохируулга, дотоод зохицуулалт, зам, бусад засварын холболтын үйл ажиллагаанууд үлдсэн байгаа. Үүнд Засгийн газраас онцгой анхаарал хандуулж, 3.9 тэрбум төгрөгийн эх үүсвэр гаргаж байна. Ерөнхий сайд холбогдох байгууллагуудын дарга нарт үүрэг, чиглэл өгсөн. Энэ станц ашиглалтад орсноор нийгэмд маш том ач холбогдолтой. Хотын зүүн талын дулаан хангамжийг хийнэ. Ингэснээр “ТЭЦ-3”-аас гарч байгаа дулааны ачаалал нь багасна. Төвийн дулаан хангамжийн чанар ч сайжирна.
-Улаанбаатар хотод барилга байгууламж нэмэгдэж, цахилгаан, дулааны хэрэглээ өсч байгаа. Энэ хэрээр өвөлдөө зарим газруудын халаалт муу байдаг зэрэг асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх вэ?
-Үндсэн тойруулал өсөн нэмэгдэж байгаа хэрэгцээг хангана гэж тооцож байгаа. Хотын төвийн зарим хэсэгт дулааны асуудал хүндрэлтэй байдаг. Учир нь шигүү баригдсан тодорхой хэсгүүдэд шугамынх нь даац хүнд гэсэн үг. Түүнээс ерөнхий том утгаараа дулаан хангамж найдвартай болсон.
-Хотоос зайдуу баригдаж буй шинэ хорооллуудад шугам хоолой нь очихгүй, барилгын ажилд саад болж байгаа юм биш үү. Тухайлбал, “Буянт-Ухаа-2” хороололд шугам очоогүй гэж мэдээлээд байгаа?
-2014 онд Засгийн газрын 18 дугаар тогтоол гарч эрчим хүчний салбарт шинэ бүтээн байгуулалтууд хийж эхэлсэн. Эрчим хүчний яам, Барилга хот байгуулалтын яам, Улаанбаар хот, тэр үеийн Эдийн засгийн хөгжлийн яам хамтраад нэг баг болж удирдах хороогоо байгуулаад нийтдээ 400 тэрбум төгрөгийн өртөгтэй бүтээн байгуулалтын ажил эхлүүлсэн. Дотроо хариуцах хэсгээрээ салсан. Эрчим хүчний салбарт гэхэд 200-гаад тэрбум төгрөгийн өртөгтэй нийтдээ 22 ажил төлөвлөгдсөн. Энэ хүрээнд “ТЭЦ-3”, “ТЭЦ-4” гээд томоохон эх үүсвэрээс гарч байгаа магистрал шугамуудыг шинэчилсэн. Манай улсад 1200 мм-ийн голчтой магистрал шугам байхгүй байсныг анх удаа тавьсан. Буянт-Ухаа, Яармаг гээд шинэ хорооллуудад ерөнхий магистрал шугамууд нь очсон. Тэндээс салбарлаад хорооллууд руугаа явна. Цахилгааны хангамж ч ялгаагүй.
Улаанбаатарын хувьд төлөвлөж байгаа гол юм бол Их тойруу. Энэ Их тойруутай холбогдолтой дэд станцуудын нэлээд хэсэг нь баригдчихсан. Шинэ хорооллуудын төлөвлөлттэй холбоотой хийгдсэн ажил л даа. Баянголын ам руу шинэ хороолол төлөвлөгдөж байсны дагуу тийшээ дэд бүтцийн ажил нь хийгдчихээд байхад барилга нь баригдаагүй л байна. Энэ мэтчилэн зарим хэсэгт их хөрөнгө зарчихсан байхад зарим газарт ачаалал өндөртэй байгаа.
-Эх үүсвэрүүд болох томоохон станцуудын насжилт өндөр. Үүнээс болж цахилгаан, дулаан доголддог. “ТЭЦ-5” буюу Тавдугаар цахилгаан станц гээд шинээр эх үүсвэр барих асуудлууд юу болж байна?
-Эрчим хүчний салбар эх үүсвэрүүдээс гадна дамжуулах, түгээх системдээ ч насжилт өндөртэй. Гэхдээ сүүлийн үед шинэчилж байгаа. Дэлхийн банк, Азийн хөгжлийн банк Германы томоохон төслийн санхүүжилтээр хэсэгчилсэн шинэчлэлтүүд хийсэн. Бидний зовлон бол жилийн жилд засвар үйлчилгээний ажил хийдэг. Ер нь эрчим хүчний салбарын ерөнхий тоноглолуудыг орчин үеийн болгох зайлшгүй шаардлагатай. Шинэ найдвартай ажиллагаатай, барууны орчин үеийн технологид суурилсан шинэ эх үүсвэр барьж, дамжуулах, түгээх сүлжээ үүсгэх ёстой. Энэ хүрээнд хийгдэх хамгийн том ажил бол “ТЭЦ-5”-ын асуудал байгаа. Орчин үеийн шинэ эх үүсвэрүүд бий болчихвол тасралтгүй ажиллана. Манайдаа сайнд тооцогдох дөрөвхөн станцад хангалттай засвар шинэчлэл хийгээд явж байгаа ч хурд технологийн хувьд хуучин оросынх. Тиймээс байнгын засвар үйлчилгээ ихээр шаарддаг. Үүнийг эрчим хүчний энергийн талаас аваад үзэхэд бүтэц нь тун хэврэг болдог. Өөрөөр хэлбэл, зуны улиралд гэхэд манай импорт өсдөг. Өвлийн оргил ачаалалд гайгүй. Яагаад гэвэл бүх эх үүсвэр нь ажилладаг учраас ямар нэгэн аваар ослын онцгой үед холболтуудаа хийдэг. Зуны улиралд эсрэгээрээ засвар үйлчилгээ хийж байгаа учраас импортын цахилгаан хэрэглэдэг. Цаашид томоохон бодлогын үйл ажиллагаанд анхаарах шаардлагатай байгаа. Энэ үүднээс Эрчим хүчний төрөөс баримтлах бодлогод нэлээд зүйлийг суулгаж өгсөн. Мэдээж шинэ эх үүсвэрүүдийг сонирхдог. “ТЭЦ-5”-ын үйл ажиллагаа 2014 оны зургадугаар сард хөрөнгө оруулалтын ерөнхий хэлэлцээрээ байгуулсан. Энэ долдугаар сарын сүүлчийн өдрүүдэд бусад гэрээнүүдийг зурахаар төлөвлөж байгаа. Ерөнхий сайдаас үүрэг даалгавар өгсний дагуу шахуу ажиллаж байна. Одоо хэдхэн хоног үлдлээ. Есдүгээр сард нэмэлт гэрээнүүд нь явна. Цаашдаа санхүү босгох бусад ажлууд нь эрчимтэй явагдаад “ТЭЦ-5”-ын асуудал бүтээн байгуулалтынхаа ажил руу орох бололцоо бүрдэнэ.
-Эгийн голын усан цахилгаан станц барих асуудалд Засгийн газрын зүгээс хөнгөлөлттэй зээлийг ашиглах шийдвэр гаргасан. Ажил нь ямар шатандаа явна. Нэмээд Багануур, Таван толгойн цахилгаан станцуудын ажлын талаар ч асуумаар байна?
-Оюу толгойн асуудал харьцангуй шийдэгдэж байна. Энэ үед Таван толгойн станц баригдах, санхүү босгох ажил гадны хөрөнгө оруулалтаар хийгдэж байгаа. Тийм учраас боломжууд нь өсч, гэрээ хэлэлцээрүүд нь сайжраад, хөрөнгө оруулалт, шалгаруулалтаа хийгээд явах бололцоо бүрдсэн. Төслийн нэгж ажиллаж байна. Эгийн голын усан цахилгаан станц дээр мөн ялгаагүй төслийн нэгж ажиллаж байгаа. Сангийн яам, бусад холбогдох байгууллагуудтайгаа нийлээд Хятадын талтай эрчимтэй ажиллаж байна. Багануурын цахилгаан станц байна. Энэ ажил сүүлийн үед эрчимтэй явагдаж байна. Эхнийх нь гэрээ хэлцлүүд байгуулагдсан. Бусад дагалдах гэрээ хэлцлүүдэд ажлын хэсэг ажиллаж байгаа.
-Манай орон байгалийн шавхагдашгүй нөөц болох нар, салхиа ашиглаж, сэргээгдэх эрчим хүч үйлдвэрлэж чадвал хөрш орнууд руу экспортлох боломжтой гэж байсан. Ерөнхийлөгчийн зүгээс дэвшүүлсэн “Гобитек” санаачилга хэрхэн ажил хэрэг болж байна?
-Сэргээгдэх эрчим хүч дэлхий нийтэд тун чухал асуудал болоод байгаа. Шавхагдашгүй нөөц гэдэг утгаараа сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрийг ашиглах томоохон бодлого дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнуудад идэвхтэй явж байна. Монгол Улс ч үүнээс хоцрохгүй бас өөрийн гэсэн санаачилгууд гаргаж байна. Жишээлбэл, Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж “Гобитек” санаачилга гаргасан. Манай говьд нарны болоод салхины асар их нөөц бий. Энэ их нөөцөөр эрчим хүч үйлдвэрлэлээ гэхэд дотоод хэрэглээ бага. Тиймээс бид “Гобитек” хэмээх том санаачилга дээр тулгуурлаж, хэрэглээ өндөртэй Япон Солонгос зэрэг орнууд руу эрчим хүч нийлүүлэх боломжтой. Улмаар Азийн супер сүлжээ гэдэг гольцоо үүсгэх бололцоотой юм. Энэ тал дээр эрдэмтэд ажиллаж байгаа. Мөн БНХАУ-тай экспортын зориулалттай том чадлын станц барих асуудлын хүрээнд хоёр тал ажиллаж байна. Нүүрсэн дээр суурилсан том станц байлаа ч гэсэн тодорхой хувьд нь сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэр байх нь зөв. Бодлогын энэхүү чиг хандлагыг бодит ажил болгох тал дээр гэрээ хэлэлцээр хийхэд нь зайлшгүй анхаарч явах нь чухал. Тиймээс хамтарсан ажлын хэсэг байгуулах асуудал ч яригдаж байгаа. Ирэх наймдугаар сарын 4-нд БНХАУ-ын Хөгжил шинэтгэлийн хорооны эрчим хүчний удирдах газрын удирдах албан тушаалтнууд манай оронд ирнэ. Ажлын хэсгийн хамтын ажиллагааны хүрээнд бид асуудлуудаа ярина.
-Та дээр зуны цагт өвлийнхөөс илүү эрчим хүч импортолж авдаг гэлээ. Гэтэл ОХУ-аас импортолж авч байгаа эрчим хүчний үнэ нэмэгдсэн байна. Импортын үнийг тогтвортой байлгах тал дээр ямар бодлого баримтлах вэ?
-Эрчим хүчний үнийн асуудалд ОХУ-ын Засгийн газар гэхээсээ илүү тэнд тодорхой аж ахуйн нэгж, хувь хүмүүс байгаа. Тэд бизнесийн зорилгоор эрчим хүчээ худалддаг. Бид дотоод боломжоо нэмэгдүүлж байгаа учраас тус улсаас авах эрчим хүчээ багасгасан. Гэтэл Оросын талын компани эрчим хүчнийхээ үнийг өсгөөд байна. Тэгэхээр энд хичнээн багасгаад ч төлөх төлбөр нь адилхан байгаа л даа. Энэ асуудалд нэлээд яриа хэлэлцээр хийх шаардлагатай. Тэгэхээр бид Оросын талтай эрчим хүчний үнийг урт хугацаанд тогтвортой байлгах асуудлыг нэлээд ярьж байна. Үүнийг Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж УФА-гийн уулзалтад орох үеэрээ ч хөндсөн байна лээ. Тэгэхээр бид бас дэвшил гаргахыг хичээж ажиллах болно. Хоёр талын хичээл чармайлтаар харилцан зөв ойлголцох асуудал юм л даа.
-Эрчим хүчний үнийг чөлөөлөх УИХ-ын 72 дугаар тогтоолыг хаврын чуулганаар Эдийн засгийн байнгын хороо авч хэлэлцэж байсан. Тус байнгын хороо тогтоолыг хэрэгжүүлэхийг дэмжсэн шийдвэр гаргасан байх аа. Эрчим хүчний үнэ чөлөөлөгдвөл өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ ч дагаад өсөх эрсдэлтэй. Энэ асуудалд салбарын яамны зүгээс ямар бодлого баримталдаг юм бол?
-УИХ-ын 72 дугаар тогтоолд Засгийн газрын зүгээс одоогийн эдийн засгийн нөхцөл байдал иргэд аж ахуйн нэгж, хувь хүмүүсийн хэрэглээний өртөг, амьдрал ахуйд нь сөрөг нөлөө үзүүлэх асуудал учраас болгоомжтой хандаж байгаа. Гэхдээ энэ нь эрчим хүчний үнийг чөлөөлөхгүй гэдэг үг биш. Чөлөөлөх гэдэг ойлголтыг хэрэглэхгүй байгаа. Аль болох зохицуулалт, үр ашиг муутай байдлыг арилгах, эрчим хүчийг хэмнэлттэй ашиглаж, хэрэглэх тал руу, тэрийг урамшуулсан үнэ тарифийн зохицуулалтын бодлогыг хэрэгжүүлж байгаа. Тийм учраас судалгаа байнга хийгддэг. Хэрэглэгчид хүргэж байгаа дамжуулах, түгээх сүлжээний зардлыг одоогийн мөрдөгдөж буй үнэ тариф нөхөхгүй байна. Тухайлбал, сэргээгдэх эрчим хүчин дээр гэхэд Салхитын 50 мегаваттын цахилгаан станцыг авах нь сайн хэрэг боловч нөгөө талдаа төвийн эрчим хүчний системд нийлүүлж буй үнэ нь хамаагүй өндөр. Тиймээс жилдээ 12 орчим тэрбум төгрөгийн зөрүү гардаг. Үүнийг төр даахаас өөр аргагүй. Эрчим хүчний нэгдсэн зохицуулалтаасаа л хийнэ шүү дээ.
-Саяхан цахилгааны үнэ нэмэгдсэн. Энэ нь эрчим хүчний үнийг чөлөөлөх зохицуулалтын бодлогын хүрээнд хийгдсэн ажил гэж ойлгож болох уу?
-Эрчим хүчний үнэ тарифийг Эрчим хүчний зохицуулах хороо шийдвэрлэдэг. Тус хорооноос ойрын өдрүүдэд зохицуулалтын шийдвэр гарсан. Үүнтэй холбогдуулаад зарим үнэ тариф өөрчлөгдөж байгаа. Төрөөс эрчим хүчний талаар баримтлах бодлогыг баталлаа. Эрчим хүчний тухай, Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай хуульд өөрчлөлт оруулсан. Үүнтэй холбогдуулаад бодлогын хоёр том шийдэл бий. Нэг нь чадлын тариф гэдэг ойлголтыг нэвтрүүлнэ. Томоор нь харвал манай эрчим хүчний хэрэглээнд найдвартай, баталгаатай ажилладаг үйлдвэр цөөхөн байна. Ихэвчлэн ахуйн хэрэглээнд суурилдаг. Энэ нь бүтцийг өөрийг нь хэврэг болгодог. Найдвартай төчнөөн чадлын эрчим хүч авна гэчихээд тэр бүтээн байгуулалт нь хийгдэхгүй байх явдал бий. Тиймээс энергийн баланс нь алдагддаг учраас барууны орнууд ихэвчлэн чадлын тариф хэрэглэдэг. Бид энэ ойлголтыг хуулиараа оруулж ирсэн. Удаах гол асуудал нь Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай хуульд дэмжих тариф гэдгийг оруулсан.
Тодруулбал, сэргээгдэх эрчим хүчийг дэмжих юм. Шаардлагатай бол төр засгаас татаас өгнө. Тэгж байж сэргээгдэх эрчим хүчийг дэмжихгүй бол хөрөнгө оруулагчдад ашиггүй байхаар тэд энэ салбарт орж ирэхгүй. Тиймээс ашигтай байдал үүсгэхийн тулд дэмжих тариф гаргаж ирэх нь зүйтэй. Үүнтэй холбогдсон өөрчлөлтүүд байгаа. Зарим нь бодит өртөг рүү нь дөхүүлэхийг хичээсэн өөрчлөлтүүд ч бий.
-Өнгөрсөн тавдугаар сард цахилгаан станц тэг зогсолт хийж, нийслэл даяар гэрэл тоггүй болсон. Санаатай үйлдэл гэж тайлбарлах нэг хэсэг байхад эрчим хүчний салбар ийм найдваргүй байна гэх шүүмжлэлд ч өртөж байсан. Энэ асуудалд таны тайлбарыг сонсмоор байна?
-Тухайн үед янз бүрийн мэдээлэл гарсан. Гэхдээ эрчим хүчний салбар бол хагас цэрэгжсэн зохион байгуулалттай. Бид цаг тухайд нь ажлын хэсэг гаргаад аваарын нөхцөлд хэрхэн ажилладаг тэр схемээр л ажилласан. Улиастайд байдаг дэд станц дээр гал гарснаас үүсэлтэй л дээ. Бид маш том дүгнэлтүүд хийж байгаа. Одоо болтол зарим зүйлийг задалж үзэж байна. Станцын хувьд тэг зогсолт хийнэ гэдэг бол хүнд. Тийм учраас буцаад бүх хамгаалалтууд ажиллаж байх ёстой. Юуны алдаа байгааг нарийвчилж үзэж байна. Томоохон өөрчлөлт, шинэчлэлт хийх зайлшгүй шаардлага гарна. Мэргэжилтнүүдийн хийсэн дүгнэлтээс харахад тийм санаатай халдлага болсон гэж харагдахгүй байгаа.
М.Мөнхцэцэг