УИХ-ын гишүүн, Эдийн засгийн байнгын хорооны дарга, УИХ-аас байгуулагдсан Оюу толгойг шалгах ажлын хэсгийн ахлагч Д.Дамба-Очиртой ярилцлаа.
-Оюу толгойг тойрсон яриа сүүлийн үед их гарах боллоо. Уг төслийг зогсоох хүсэлтэй хүмүүсийн зүгээс Оюу толгойг татан буулгахыг дэмжсэн зүйлс ярих болов. Ажлын хэсэг дээр ямар зүйлс яригдаж байна вэ?
-Дөрвөн намын зүгээс Төрийн гурван өндөрлөгт өгсөн шаардлагууд Оюу толгойн гэрээг цуцлах ёстой гэсэн байсан. Өнөөдрийн Монгол Улсын эдийн засаг амаргүй байгаа ч жаахан сэргэлт гарч эхэлж байна. Сэргэлт гарлаа гээд баярлах болоогүй, бид. Энэ эерэг үзүүлэлтүүдээ дунд болон урт хугацаандаа барьж явах ёстой. Тэгж гэмээнэ Монгол Улсын санхүү эдийн засгийн нөхцөл байдал сайжирна. Мэдээж эдийн засагт сэргэлт гарсан тохиолдолд ажлын байр нэмэгдэж, иргэд орлоготой болно. Энэ утгаараа бид хөрөнгө оруулалтыг дэмжих ёстой юм. Өнгөрсөн жил 1.5 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт орсны нэг тэрбум ам.доллар нь Оюу толгойн гүний уурхайн хөрөнгө оруулалт байсан. Тиймээс Оюу толгойн гэрээг цуцлах болон гүний уурхайн төслийг зогсоохгүй. Бид бүгдийг хийх нь Монгол Улсад хэрэгтэй. Нэгэнт Монгол Улсад оруулсан хөрөнгө оруулалтаа тухайн хүмүүс нь буцаагаад үүрээд авч гарахгүй. Тэр утгаараа Монгол Улсад оруулж ирсэн тоног төхөөрөмж, ноу-хау гээд бүх зүйл нь бий. Тиймээс Оюу толгойн гэрээг сайжруулах арга хэмжээг авах бодолтой байгаа. Ажлын хэсэг хөрөнгө оруулалтын гэрээ, хувь эзэмшигчдийн гэрээ, Дубайн гэрээг шалгана.
-Өөр юу шалгах юм бэ. Шалгана гэхээр л гацаана, зогсооно гэж байгаа өнгө аяс харагдаад байдаг л даа?
-Мөн 2015 онд хөрөнгө оруулалтын гүйлгээ нэлээд хийгдсэн байгаа. Тиймээс татварын асуудлыг давхар шалгаад явна. Бид гэрээ Монгол Улсад хэр өгөөжтэй эсэхийг шалгана. Манайхан 50 хувийн өгөөжтэй гэж яриад байгаа. Энэ нь батлагдаж байна уу гэдгийг харна. Бүгдийг нь шалгана, үзнэ.
Бид өнгөрөгч долоо хоногт Оюу толгойн удирдлагуудтай уулзсан. Энэ үеэр УИХ-ын даргын захирамж болон захирамжийн хүрээнд гарсан удирдамж, ажлын таван дэд хэсгүүдэд шаардлагатай бүх материалуудыг нь гаргаж өг, түүнчлэн шалгах нөхцөл боломжоор нь хангаж өг гэсэн юм. Оюу толгойн зүгээс тэгье гэсэн. Ажлын хэсэг болон Оюу толгойн зүгээс хоёр талаасаа төлөвлөгөө гарган тохиролцоод бүх зүйлээ шалгаад явж байна. Ажлын дэд хэсгүүдийг яамдын Төрийн нарийн бичгийн дарга нар ахалж байгаа. Дэд ажлын хэсэгт нь дандаа мэргэжлийн хүмүүст багтсан. Мөн ТББ, Иргэний нийгмийн байгууллагуудын төлөөлөл, улс төрийн намуудын төлөөлөл ч орсон.
Тиймээс мэдээлэл авах, зөрүү ойлголтуудаа баримтжуулах боломж бүрдэнэ. Оюу толгой өөрөө асар том хөрөнгө оруулалт учраас ажлын хэсэг тийм ч амархан шалгаад дуусчих ажил биш. Шалгалтууд явагдсаны дараа дүгнэлт гарна. Дүгнэлтээ УИХ-д танилцуулна. Уг дүгнэлтийг зөв гэж Их хурал үзвэл Засгийн газар хүлээж аваад үндэсний аюулгүй байдал, улс орны өгөөжид нийцүүлэн гэрээг сайжруулах ёстой. Оюу толгойн гэрээг сайжруулах асуудлыг ярьж байгаа болохоос цуцлах асуудлыг яриагүй. Хаана хаанаа бид хариуцлагатай байх хэрэгтэй байна.
-Өнөөдөр Оюу толгойд 55 мянган хүн ажиллаж байгаагийн 94 хувь нь монголчууд гэж байсан. Оюу толгойн талаар янз бүрийн мэдээлэл гарах бүрийд энэ хүмүүсийн амьдрал ард нь савладаг. Энэ бүгдээ тооцсон уу?
-Оюу толгойд 50 гаруй мянган хүн өнөөдөр ажиллаж байгаа бол 1000 гаруй аж ахуйн нэгж үйл ажиллагаа явуулж байна. Гүний уурхайд 14 мянга, ил уурхайл 2700 хүн гэх мэтчилэнгээр ажиллаж байгаа. Сүүлийн арван жилд Монгол Улсад хөрөнгө оруулалт хамгийн их хийсэн байгууллага Оюу толгойнхон. Тиймээс гадны бүх хөрөнгө оруулагчид манайхыг ажиглаж, Оюу толгой Монгол Улсын Засгийн газар хоорондоо учраа олох нь уу гэдгийг харж байна. Оюу толгойн гэрээ үнэхээр муу хийгдсэн юм бол сайжруулах арга хэмжээ авна гэж ойлгох хэрэгтэй.
-Өнгөрөгч долоо хоногт Ажлын хэсэгтэй уулзсан Рио Тинтогийнхон Оюу толгойн төслөө зогооё гэж ярьсан гэх юм. Энэ үнэн үү. Төсөл зогсвол манай улс эдийн засаг талаасаа шүдгүй арслан шиг болох байх даа?
-рио Тинтогийнхон ямар ч тийм байр суурийг илэрхийлээгүй. Бидний зүгээс Оюу толгойн бүтээн байгуулалт графикийнхаа дагуу явагдаж дуусах ёстой гэж үзэж байгаа. Энэ жилийн тухайд нэг тэрбум ам.долларын бүтээн байгуулалтын ажил явж байна. Хойд давхаргынх нь гүний уурхайн бүтээн байгуулалтын ажил үргэлжилж байгаа шүү. рио Тинтогийн зүгээс “Та нар шалгаж байгаа бол бид төслөө зогсооё” гэж яриагүй. Хоёр талдаа ойлголцоод явж байна. Нийгмийн асуудлаас эхлээд ярих зүйл их бий. Ажилтнуудыг гэрт биш орон сууцанд амьдруулах, сургууль, цэцэрлэгтэй болгохоос нь эхлээд шийдэх зүйлс их байгаа.
Оюу толгойн 34 хувь, татварын акттай холбоотой асуудал Засгийн газар дээр яригдаж байна. Гэрээгээ сайжруулаад явах ёстой.
-Гэрээгээ сайжруулаад явах ёстой гэж хүн бүр ярьдаг. Гэхдээ яг ямар заалтыг нь яаж сайжруулах талаар хэн ч ярихгүй юм. Яг ямар заалтууд нь муу байгаа юм бэ?
-Гэрээг бид шалгаж байгаа. Шалгасны дараа ямар ямар зүйлийг нь сайжруулах вэ гэдгээ ярина. Тэгэхгүйгээр би одоо юу хэлэх вэ дээ. Зохимжгүй асуудал. Гэрээнд дордуулсан заалт байдаг гэж нэлээд ярьцгааж байна. Тэр бүгдийг нь бид шалгана, үзнэ. Үүний дараа бодит баримт гаргаж ирээд ярихгүй бол сэтгэлийн хөөрлөөр асуудалд хандаж болохгүй. Ажлын хэсгийн шалгалт дөнгөж эхэлж байна шүү дээ. Ажлын хэсэг албан ёсоор шалгалтаа эхлэхтэй зэрэгцээд дэд ажлын хэсгийн шалгалтууд ч эхэлсэн. Шалгах нөхцөл бүрдсэн.
Өнгөрсөн хугацаанд Дэд ажлын хэсэг байгуулах, бүрэлдэхүүнийг сонгох, өмнө нь Б.Бат-Эрдэнэ гишүүн, Уул уурхайн сайд асан Д.Ганхуягийн болон С.Ганбаатарын шалгаж байсан ч гэх зэрэг материалыг ажлын хэсэгтээ өгч байгаа. Бид мөн гэрээний оригналийг нь гаргаж өгөөд мэргэжлийн хүмүүст чиглэл чиглэлээр нь шалгуулаад явж байна. Ингэж байж бодитой дүгнэлт гарна. Ажлын хэсгийн шалгалтанд ямар нэгэн улс төр байхгүй. Бид бодитой гэрээ, гэрээний заалт, хуулийн заалтаа харж байгаад ярих юм.
-Оюу толгойн зүгээс Засгийн газарт 11 тэрбум ам.доллар шилжүүлсэн гэх зүйлс яригдаж байсан. Юу болсон юм бол?
-Энэ талаар мэдээлэл алга. Хэвлэлээс л мэдээлэл авсан. Гэхдээ татварын байцаагч Оюу толгойд татварын акт тавьсан байдаг. Татварын акт дээр хоёр талаас Сангийн яамны Төрийн нарийн бичгийн даргаар ахлуулсан ажлын хэсэг гаран ажиллаж байгаа. Янз бүрийн аргачлал байхыг үгүйсгэхгүй. Тиймээс цаашаа ойлголцоод явах байх. Татварын асуудлууд дээр зарим зүйлсээ Оюу толгой хүлээж авч байна гэж ойлгож байгаа шүү. Тиймээс Оюу толгой Засгийн газарт төлбөр төлсөн байхыг үгүйсгэхгүй.
-Муугаар бодоод төсөл зогслоо гэж бодоход манайд ямар сөрөг үр дагавартай вэ?
-Хөрөнгө оруулалт үргэнэ. Жаахан ч гэсэн дээшилж буй эдийн засаг хүндэрнэ. Бид хэдий болтол зээлээр амьдрах юм бэ. Сүүлийн үед бид зээл авахыг нь зөвшөөрөхдөө урт хугацааны жилийн 0.1 хувийн хүүтэй нөхцөлтэй зээлийг зөвшөөрч байгаа. Орж ирсэн жаахан хөрөнгө оруулалтыг эс тооцвол бид зээлээр л бүтээн байгуулалтын ажил хийж байна. Цаашдаа энэ байдлаар үргэлжлэх нь зохимжгүй. Болж өгвөл хувийн хэвшлийнхэн, хөрөнгө оруулалт хийгдэж, том төслүүд явж байж хийгдэх ёстой. Бидний хамгийн түрүүнд хийх ажил Таван толгойгоо олон улсын хөрөнгийн бирж дээр хувьцаа гаргаж мөнгө босгох хэрэгтэй. Тиймээс бид аль нэг ордоо эргэлтэд оруулах шаардлагатай. Ингэхийн тулд бэлтгэл ажлуудаа хангаж байна.
Хүмүүс нэг зүйлийг мартаад байна. 2016 онд Монгол Улс дампуурах уу, ОУВС-гийн хөтөлбөрт хамрагдах уу, үгүй юу гэдгээс эхлээд уг хөтөлбөрт хамрагдахаар манайхныг очиход хүлээж авахгүй байна гэдэг яриа өрнөж байсан. Юун цалин, тэтгэвэр тавих манатай байлаа. Нэг жилийн дараа эдийн засагт сэргэлт гарангуут өчигдрийнхөө байдлыг бид мартах учиргүй. Ийм ч мөнгийг нэм, тэрийг ч тэг гээд шуугиж байна. Энэ бүхэн үе шаттай шийдэгдээд явна. Хэдэн жилийн өмнө төгрөгийн ам.доллартай харьцах ханш ямар байв. Үргэлжийн савлагаатай ханшаа барьж чадахгүй байсан биз дээ. Гэтэл өнөөдөр гурван тэрбум ам.долларын нөөцтэй болчихсон ханшаа бариад байж байна. Энэ нь Монголын эдийн засагт хамгийн сайнаар нөлөөлж байгаа байхгүй юу. Ийм нөхцөл бүрдүүлэхийн тулд нэг жил гаруйн хугацаанд хүн бүрт таалагдахааргүй хүнд шийдвэрүүдийг гаргаж ирсэн. Ялангуяа Эдийн засгийн байнгын хороо хамгийн хүнд нөхцөлд ажиллаж байгаа шүү. Байнгын хороогоор орохгүй эдийн засгийн зүйл гэж алга. Тэр бүхэн нь дандаа хэцүү сонголттой таарч байгаа. Амаргүй л байна.
-Рио Тинто төслөө зогсоогоод манайхаас гарчихвал оруулсан хөрөнгийг нь бид төлөх ёстой юу?
-Мэдэхгүй. рио Тинтогийнх-он өөр газар зарчих байлгүй.