Удирдаач Б.Лхагвасүрэнтэй ярилцлаа. Тэрбээр БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ны Урлагийн дээд сургуулийн симфони оркестрын удирдаач, тус сургуулийн дэргэдэх Залуучуудын морин хуурын чуулгын удирдаач, багшаар ажиллаж байгаад эх орондоо ирээд буй юм.
-Таны удирддаг БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ны Урлагийн дээд сургуулийн симфони оркестр 88 хөгжимчинтэй, Азидаа том оркестр гэж сонссон. Та тэнд хэдэн жил ажиллаад ирэв. Анх очиход ямархуу орчин угтаж байв?
-Дөрвөн жил ажиллалаа. Симфони оркестр болон Морин хуурын чуулга нь тийм ч олон жилийн туршлагатай биш. Өмнө нь удирдаачаар ажиллаж байсан хүмүүс нь голдуу мэргэжлийн бус хүмүүс байсан юм билээ. Манайхаас ялгаатай нь, багш нар нь хүүхдүүдтэйгээ суугаад хамт тоглодог нь надад аятайхан санагдаж байсан. Хятад улсад ер нь ямар нэгэн зүйлийг өөрчлөхөд их хэцүү шүү дээ. Улс төрийн байдал, төр засгийн бодлого нь чанга. Зөвхөн тэр байдалдаа зохицуулж, хүмүүс нь юмаа хийдэг юм байна. Тэндэхийн багш, хүүхдүүдийн ярьдаг чухал сэдэв нь боловсролын систем нь юм байна. Хятадын боловсролын систем муу байна гэж үзэцгээдэг. Хэдийгээр тэд өөрчлөхийг хүсч байгаа ч төр засаг нь шийдэхгүй бол боломжгүй. Коммунист системийн сул тал юм уу даа. Уг нь хөгжим бол амьдрал, хөгжим бол мэдрэмж, хөгжим бол сэтгэл санаа гэсэн ойлголттойгоор хөгжимд суралцана шүү дээ. Гэтэл тэдний хувьд хөгжим гэдэг бараг дасгал гэдэг үгтэй адилхан болчихсон байдаг юм байна. Дасгал хийх цаг, нөхцөл зэрэгтээ их анхаардаг хэрнээ хөгжмөө хүний сэтгэл санаатай холбох нь тааруухан. Би нэлээд хэдэн жил багшийн ажил хийлээ. Олон ч үндэстний хүүхдүүдэд хичээл зааж үзлээ. Тэгээд олж харсан зүйл бол, манай монгол хүүхдүүдэд хөгжим заах их амархан юм. Монгол хүүхэд ямар ч юмыг өөрийн болгож авахдаа хурдан. Жишээ нь, багшийн хэлж байгаа үг зуун хувь үнэн биш шүү дээ. Монгол хүүхдүүд багшийн хэлснийг ойлгоод түүнийг маш хурдан өөрийн болгож буулгаж авдаг. Өвөрмонгол хүүхдүүд ч тийм. Бидэнтэй нэг үндэстэн юм болохоор юмыг амархан сурах тал дээрээ адилхан юм байна лээ. Ялангуяа, хөдөө амьдарч байгаад ирсэн хүүхдүүд хотод амьдарч байгаа хүүхдүүдээс хөгжмийг хүлээж авахдаа хамаагүй илүү юм байна гэдгийг олж харсан. Би тэнд хэдийгээр багшилж байгаа ч гэсэн өөрөө бас их юм сурлаа. Багшлах арга, сургалтын тогтолцоо, хөгжим сургах аргын талаар нэлээн эргэцүүлж боддог болсон. Манайд хөгжмийн сургалтын тогтолцоо ерөнхийдөө гаж болчихсон шүү дээ.
-Гаж гэдэг нь юу гэсэн үг вэ?
-Бүхэл бүтэн улсын хэмжээнд хөгжмийн ганцхан бага сургуультай мөртлөө дээр нь хоёр ч дээд сургуультай. Энэ хоёр сургуулийг анх байгуулахдаа муу болгоё гээгүй нь мэдээж л дээ. Гэвч доор нь байгаа бага сургууль нь ганцхан. Хөгжим бүжгийн коллеж. Энгийн нүдээр харахад анзаарагдахгүй боловч хамгийн буруу тогтолцоо явж байгаа юм. Олон улсын статистик судалгаа байдаг. Тэр судалгаанаас харахад, арван бага сургууль нэг дээд сургуулийг тэжээх оюутныг бэлтгэдэг юм байна. Энэ бол олон бага сургууль байж байж дунд нь нэг дээд сургууль байх олон улсын стандарт. Гэтэл манайд бага сургууль байгуулахад мөнгө зарцуулах ёстой байтал дээд сургууль байгуулах гэж мөнгө зарж байгаа нь хамгийн буруу бодлого юм. Нөгөөтэйгүүр, миний хөгжим бүжгийн сургуульд сурч байсан үе одоогийнхоос огт өөр болсон. Тэр үед ямар ч хүүхдийн авьяасыг нь харж авдаг байсан бол одоо тэр хүүхэд ар гэртээ хөгжим авах, сургуульд туслах чадвартай юу гэдгийг нь хардаг болчихсон. Хөгжимд жинхэнэ хүсэл сэтгэлээрээ тэмүүлсэн хүүхдүүд ХБК-д сурах боломжгүй болчихсон байна л даа. Үүнээс болж маш олон гялалзсан авьяас алдагдаж байна.
-Өвөр Монголын Залуучуудын морин хуурын чуулгыг мөн та удирддаг. Чуулгынхаа талаар яриач?
-Ер нь өвөрмонголчууд морин хуурыг маш их хүндэлж дээдэлдэг ард түмэн. Морин хуур тэдний хувьд маш том бахархал. Манайд бол морин хуураараа бахархах бахархал тийм ч хүчтэй мэдрэгддэггүй шүү дээ. Юмаа алдчих вий гэх айдас бидэнд нэг их байдаггүй учраас үндэсний ухамсар нь өвөрмонголчуудынх шиг тийм хурц биш юм болов уу. Ганцхан морин хуур биш, монгол гэсэн юм бүхнээ маш их хүндэлж амьдардаг хүмүүс юм билээ. Хүнд байгаа асуудал гэдэг бол тэр хүний өмнө илүү боломж байна гэсэн үг. Асуудал байхгүй бол боломж байхгүй шүү дээ. Өвөрмонголчууд шиг монгол соёлоо хайрлах тийм хурц мэдрэмж хэрэв бидэнд байсан бол өнөөдөр арай өөр түвшинд хөгжчихсөн байх байж дээ гэж бодогддог. Монгол урлаг, улсын тусгаар тогтнол хоёроо манайхан нэг их үнэлэхгүй байгаа ч юм шиг. Энэ хоёр хоёулаа бидэнд байгаа учраас хурц мэдрэмж байхгүй байна л даа. Чуулгын тухайд ярихад, намайг анх очиход хамгийн том асуудал нь тэд олуулаа суугаад тоглодог туршлага байгаагүй. Ихэвчлэн ардын хөгжмийг дангаар нь толгож байсан учраас арван хоёр өргийн систем дээр нэгдэж тоглох, өнгө сонсож тоглох, хамтарч нэг зүйлийг илэрхийлэх туршлага байгаагүй. Тийм учраас миний сургалт тэдэнд шинэ зүйл байсан. Чуулга, оркестр гэж ийм байдаг юм гэдгийг анх удаа үзэж байгаа учраас их дуртай, сонирхож хүлээж авч байсан. Хөгжимчид өөрсдөө хөгжмөө хангалттай хүчтэй сонирхож чадахгүй бол хол явахгүй шүү дээ. Энэ сонирхол нь удирдаачаас шалтгаалдаг.
-Залуучуудын морин хуурын чуулга нь таныг очиход дөнгөж байгуулагдаж байсан байх аа. Одоо урын сан нь ямар болсон бэ?
-Хуучин эсвэл өмнөх үеийн зохиол гэж тэдэнд байхгүй. Алдарт морин хуурч Чибулагийн зохиосон хэдэн зохиол л байна. Өөр зохиол байгаагүй. Тийм болохоор шинээр төрөн гарч байгаа залуу хөгжмийн зохиолчдын зохиолыг тоглож байна.
-Залуу хөгжмийн зохиолчид нь голдуу манайд сурч төгссөн хүмүүс байдаг юм шиг байна лээ. Морин хуурын концерт бий юу?
-Байхгүй. Заримдаа манайхаас З.Хангалын концертыг тоглодог юм. Энэ жил Америкийн Кентуккийн Их сургуулийн оркестртой тоглоод ирсэн. Кентукки мужид гурван бахархал байдаг гэнэ. Дэлхийн морин спортын төв, америк хөлбөмбөгийн алдартай баг, залуучуудын оркестр гурваараа бахархдаг юм байна. Америк даяар байгаа залуучуудын оркеструуд дотроо Кентуккийн их сургуулийн оркестр нь хамгийн их гадаадад аялан тоглолт хийдэг, маш сайн оркестр. Олон ч үндэстний хүүхдүүд сууж байгаа оркестр. З.Хангалын Морин хуурын концертыг маш сайхан тоглосон. Гоцлон тоглогч маань Өвөр Монголын их сургуулийн багш Цацрангуй гэж хүн очсон. Манай СУИС-ийг төгссөн хүн. Оркестр нь маш сайн учраас хөгжмөө мэдэрч байгаа нь маш сайхан байлаа. Хамтарч тоглож байгаа оркестр сайн байх юм бол солистдоо маш хүчтэй нөлөөдөг юм байна гэдгийг тэндээс олж харсан. Цацрангуй маш сайн тоглосон. Оркестроос нөлөөлж байгаа сэтгэлзүйн нөлөө нь маш хүчтэй байсан л даа. З.Хангалын концерт бол манай морин хуурт зориулсан концертууд дотроо шилдэг нь шүү дээ. Ямар ч улс үндэстний хүн нэг сонсоод л маш хүчтэй хүлээж авдаг тийм сайн зохиол.
-Та түр ирсэн үү, бүр ирэв үү?
-Бүр ирлээ. Би хүүхдүүдээ тэнд сургах дургүй байна. Сургалтын систем нь сайнгүй учраас хүүхдүүдээ бодоод ирсэн.
-Одоо хаана ажиллах гэж байгаа вэ. Филармонидоо очих уу?
-Хаана ажиллахаа шийдээгүй л байна. Шийдэхэд хэцүү байна. Одоо манайд удирдаач маш хэрэгтэй байгаа. Нэг хүнд оногдож байгаа ачаалал нь маш их. Ирж ажиллаач гэсэн газрууд байгаа ч ямар хариуцлагыг өөр дээрээ авах вэ гэдгийг шийдэх амаргүй. Гэхдээ боловсролын байгууллагад ажиллана гэсэн бодолтой. Тэгэх нь одоогийн манай нөхцөл байдалд илүү хэрэгтэй байх.
-Өвөр Монголын их сургуульд цалин хангамж нь ямар байв?
-Эндэхээс арав дахин их цалин хангамжтай. Гэхдээ хүнд мөнгөнөөс илүү үнэтэй зүйл олон бий шүү дээ. Би сая ирчихээд Дуурийн театрын нэг гоцлол дуучинтай уулзлаа. Театрт арван хэдэн жил хамаг том дүрүүдийг нь бүтээсэн залуу л даа. Ярилцаад сууж байхад манай хөгжмийн урлагт зүтгэж байгаа хүмүүсийн сэтгэл зүй ямар байгаа нь тэр залуугаас харагдаж байгаа байхгүй юу. Залуу нас, бүх юмаа энэ театрт зориулсан. Одоо тэр залуу хүн биш болчихсон байна. Хятадад нэг юм би ажиглалаа. Ямар улсаас хүмүүс Хятадад очиж ажиллаж байна гэж. Украин, Монгол хоёроос л очиж ажиллаж байна. Украин яг манайхтай адил урлагийн бүх хүмүүсээ гадагшаа алдаж байна. Одоо Украин яаж байна. Бид нар бас Украины араас орж болзошгүй гэж бас харж болно шүү дээ. Манайхаас Хятадад очсон хөгжимчид олон байна. Голдуу ардын хөгжмийнхөн. Залуу хүмүүс хүсэл мөрөөдлөө биелүүлэх боломж манайд байхгүй болохоор тэднийг буруутгах аргагүй.
-Манайд удирдаач цөөн гэдгийг та ч сая хэллээ. Гэсэн хэрнээ боловсролын салбарт ажиллахаар төлөвлөсөн тань юуных вэ. Удирдаачийнхаа хувьд та хүсэл мөрөөдлөө орхичихсон уу?
-Нэг зүйл хэлье. Венесуэль улс эдийн засгийн хувьд муу, манайхаас ядуу амьдардаг. Гэтэл тэнд дэлхийн хамгийн том оркестр байна. “El sistema” гэж хөгжмийн маш том сургууль. Залуучуудын, хүүхдийн гэсэн хоёр том оркестртой. Тэр оркестрыг улс нь байгуулаагүй. Доороосоо л хийсэн байдаг. Хоёрхон хүний хүсэл мөрөөдлөөр бий болсон оркестр л доо. Хөгжмийн нийгмийн үүрэг хичнээн их билээ гэдгийг хүмүүст тэр хоёр ойлгуулж чадсан байна л даа. “El sistema” сургууль өөрийн салбараа гадаадад олноор нээж байна. Америкт гэхэд арав гаруй салбар нээсэн. Венесуэльдээ далан хэдэн онд байгуулагдсан. Би эдний Шинэ Зеланд дахь салбарт нь очиж танилцахаар явах гэж байна. Венесуэльдээ энэ сургуульд гурван зуу гаруй мянган хүүхэд сурч байна. Хөгжмийн ганцаарчилсан биш оркестрын сургууль юм. Гол зорилго нь хөгжим сургах биш. Анх байгуулагдахдаа л хөгжмөөр дамжуулж нийгмээ өөрчлөх өөрчлөлтийн төлөө байгуулагдсан гэдэг юм билээ. Венесуэлийн нийгмийн хар тамхи, гэмт хэрэг, хаягдсан хүүхдүүдийн нийгмийн байдлыг өөрчлөх зорилгоор байгуулагдсан байдаг. Одоо энэ улс залуучуудын оркестроороо л бахархаж байна. Саяхан дэлхийн хөгжмийн хамгийн нэр хүндтэй фестиваль болох Зальцбургийн фестивальд эдний хүүхдүүдийн тоглолтыг хараад бараг уйлмаар санагдаж байсан. Одоо мэргэжилтнүүд энэ оркестрыг дэлхийн хөгжмийн түүхэнд гарсан гайхамшиг гэж нэрлэж байна. Өнгөрсөн 2010 онд Эммигийн шагналыг Дудамель гэдэг удирдаач авч байсан. Энэ удирдаач “Эл система” сургуулиас төрж гарсан хүн. Венесуэлийн Залуучуудын оркестртой дэлхийн хамгийн сайн удирдаач нар очиж хамтарч ажиллаж байна. Нэр хүндээрээ Берлиний филармонийн түвшинд зэрэгцэж очоод байна шүү дээ. Берлиний филармонийн удирдаач Саймон Ратл сая Зальцбургийн фестивальд эдний хүүхдийн оркестрыг дохисон. Эндээс харахад урлагийн хөгжил нь улс орны нийгмийн байдал, эдийн засгийн хөгжлөөс тийм ч их хамаардаггүй нь харагдсан.
Н.ПАГМА
Шударга өрсөлдөөн хэрэглэгчийн төлөөх
Кино найруулагч С.Бямбын бүтээсэн “Алсын Удирдлага” кино Мельбурны Олон улсын кино фестивальд шалгарчээ. Уг киног энэ сарын 10, 12-ны өдрүүдэд Мельбурн хотноо олон нийтэд толилуулсан байна.
