Category: туслах-ангилал

Нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн хурлынхан өчигдөр Бразил, Куба улсыг зорилоо. Тэд эдгээр улсад арав хоногийн хугацаатай айлчилж, туршлага судлах юм гэнэ. Нийтдээ 18 хүний бүрэлдэхүүнтэй айлчлалын багийн талаарх мэдээлэл хоёр хоногийн өмнөөс цахим сувгаар өртөөлсөн. Энэ тухай жиргээчид ам уралдан бусдадаа ховлохын хажуугаар дор бүрнээ шүүмжлэл, бу¬химдлаа багтааж ядан овол¬зоцгооно. “Эдийн засаг хүндэрч, гаднаас валют орж ирэхгүй байхад төрийн албан хаагчид татвар төлөгчдийн  мөнгөөр гадаадаар аялж, зугаацаж мөнгө үрлээ” гэж хүмүүс бухимдаж байна. Үүнээс гадна тэднийг буруут¬гаж буй гол шалтгаан бол хөлбөмбөгийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнийг үзэх нь гэсэн ол¬ны хардлага. Хэдхэн цагийн өмнө Бразилд нээлтээ хийсэн энэ тэмцээнд бөмбөрцгийнхөн бүхэлдээ анхаарлаа хандуулж байгаа цаг үетэй тэдний айлч¬лал давхацсан болохоор тэгж сэрдэх нь ч үндэслэлтэй биз. 

Хоёр улс дамнан туршлага судлах айлчлалын багийн бүрэлдэхүүнд НИТХ-ын дөр­вөн тэргүүлэгч, 14 төлөөлөгч багтжээ. Ардчилсан нам болон Ардын намынхан гэсэн. Тэднийг явах тухай мэдээлэл онлайнаар олон нийтэд тү¬гэ¬хэд ард хоцорч байгаа намын нөхдүүд нь өмөөрсөн мессэж тараав. “Манай намын тэр онгоцныхоо тийзийг буцаа­чихсан, явахаа больсон” гэх зэргээр бухимдагчдын санааг амраах янзтай тайл¬баруудыг жиргэх нь тэр. Үнэхээр эдийн засгаа хэмнэж ийм шийдвэр гаргасан бол харин ч эсрэгээрээ тэнэг алхам болно. Нэгэнт захиалаад худалдаад авчихсан онгоцны тийзийг буцаахад нэлээд хувийг нь суутгуулдаг. Хэрэв ингэж л буцаах байсан юм бол анхнаасаа захиалаагүй нь дээр байсан юм. Агаарт  дэмий мөнгө цацсанаас ялгаа юу байхав. 

Улсын маань эдийн засаг хотойж, нумарчихаад байхад гадаадад хөрөнгө оруулалт хийж, төрийн албан хаагчдыг бөөн бөөнөөр нь явуулж буй нь үнэхээр тансаг давилуун загнаж байгаагийн илрэл юм. Улс орны амьдрал туйлдаа хүрнэ үү, яана тэдэнд огт падгүй бололтой. Нэг хүний замын зардал гэхэд 13 сая төгрөг болж байгаа гэсэн. Тэгэхээр бүгдийнх нь 200 гаруй сая төгрөг болно. Энэ мөнгөөр хүүхдийн цэцэрлэг, усан бассейн, ногоон байгууламж гээд л нийгэмд хэрэгтэй бүтээн байгуулалтууд өрнүүлж болох байлаа. Адаглаад л хөрөнгө мөнгөөр гачигдаж яваа жижиг дунд бизнес эрхлэгч хөл дээрээ зогсчих алтан боломж. 

Уг нь энэ 18 хүний аяллын маршрут аль сар гаруйн өмнө гарчихсан байж. Тавдугаар сарын 5-ны өдөр НИТХ-ын дарга Д.Баттулга явуулах хүмүүсийн нэрсийг жагсааж, тамгаа даржээ. Гэтэл бүх юм жин тан болоод, ачаа тээшээ баглачихсан хойно нь сошиал сүлжээгээр хичнээн бөмбөгдөөд ч үр дүнд хүр­сэнгүй. Энэ тухай эртнээс ил болгосон бол байдал өөрөөр ч эргэх байсан юм бил үү. Харин одоо нэгэнт оройтсон.  Хаашдаа л явна гэснээрээ төлөөлөгчид сайн яваад, ихийг сурч ирээд, эрдэм чадлаа хөрсөндөө буулгаарай гэж одоо бүгдээрээ ерөөцгөөе. Бразил, Кубад туршлага судлагчдыг баалж, гоолж, хичнээн харааж зүхлээ гээд нэмэргүй шүү дээ. Тэд зорьсон газартаа оччихсон болохоор, дэмий бухимдахын нэмэр, яршиг зүгээр. 

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Өнөөдөр зуны эхэн сарын шинийн 15-ны буюу “Бурхан багшийн их дүйчсэн” өдөр. Энэ өдрийг тохиолдуулан  “Дашчойлон” хийдэд Майдар бурхныг хүлээн авах ёслол боллоо. Бурхныг БНХАУ-ын “Young He Gong” хийдээс 23 метр өндөр Хүрээ Майдар бурхан бэлэг болгон өгч байгаа аж.

2010 онд Бээжин хот дахь “Young He Gong” буюу Найралт Найрамдах хийдээс гэрээ байгуулж тус хийд болон сайн санаат хүмүүсийн тусламж хандиваар Сычуан мужийн “Sichuan Karma Bisno-Tibetan Art and Culture Development” компани Майдар бурхныг бүтээх ажлыг эхлүүлсэн байна. Чойжин ламын сүм музейд залагдаж байгаа Анхдугаар богд Өндөр гэгээн Занабазарын дэг сургуулийн дагуу бүтээсэн Майдар бурхнаас хуулбарлан томруулах аргаар бүтээжээ. Энэхүү ёслолоос хийсэн гэрэл зургийг сурвалжлагыг хүргэж байна. 

Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Нэг. Эгэл эдийнзасагч ба эгэл бус эдийн засаг

Уул нь, амьзуулгаа мэдэх гэдэгтэй агаар нэгэн боловч “Эдийнзасагч” гэж ихээхэн нарийн мэргэжил бий. Тэд л улс орны хөгжлийн учрыг мэдэж, жолоодож, хүн ардыг аварч байдаг. Яаж гэдгийг жирийн хүн ойлгох аргагүй. Ойлгох аргагүй учраас тэдний буруу зөвийг шүүх аргагүй. Тэд “Ер нь эдийн засаг ч цаанаа ихээхэн нарийн л даа…” гэж ирээд баахан тоо томъёо, гадаад голдуу нэр хэлээд толгой эргүүлчихнэ. Яг л зарим хувраг “…бурханы ном ч нарийн л даа” гэж ирээд ухахуйяа бэрх, “ухаарах гэж зовж байснаас олон таван үггүй шүтвэл барав” гэж бодогдмоор юм ярьдаг шиг.Тийм болохоор эгэл бид чинь эдийнзасагчдын хэлж байгааг нь ойлгохгүйгээс хойш хэлснийг нь дагасхийгээд л явахаас өөр замгүй. Одоо ч гэсэн манай  засагтөр  баахан ойлгомжгүй ярьж ярьчихаад “Ингээд харахаар эдийн засаг сайжирч байна” гэж мэтгээд байгаа биз дээ. Бид чинь цаад юмыг нь ойлгоогүй болохоор дүгнэлтийг нь үгүйсгэж дийлэхгүй. Дэмий л “Энэ эдийнзасаг ч мөн нарийн эд юмаа. Заримдаа сайжрах тусмаа хүндээр тусч, үе үе өсөлтөөрөө нидэрчих гээд хэцүү ажгуу”  хэмээн толгойгоо гашилган суухаас өөрцгүй болно.

Харин судлаач мэргэд “Эдийн засаг бол хүн бол­гоны төрөлх мэргэжил” гэж тайлбарлан хэлдэг. Амь, амьд­ралаа аваад явах тө­рөлх зөн, үйл ажиллагааны цогц л юм гэнэ. Хэрвээ чи эдийн засагч биш төрсөн бол аль эрт өлсгөлөнгөөр, эсвэл осгоод мажийсан байх учиртай. Өрх гэрээ аваад яваа бол, үр хүүхдээ тураалд оруулчихаагүй бол, ерөөсөө өнгөрсөн өвөл хувцас муутайгаасаа болоод осгоод мажийчихаагүй бол чи бо­ломжийн эдийн засагч гэсэн үг. Яалт ч үгүй нөлөөлдөг юм бий, улс орны эдийн засгаас эхлээд. Яг л дэлхийн дулаарал хүн төрөлхтний хөгжилд нөлөөлж, нарнаас үүдэлтэй соронзон шуурга ямар ч арчаатай хүний эрүүл мэндийг янз болгож дөнгөдөг шиг.

Улсын эдийн засаг бол өрхийн эдийн засгийн томсгосон хувилбар гэдэг. Ганцхан зүйлээр ялгаатай нь  мөнгө төгрөг үйлдвэрлэх. Хувь хүний хийсэн ямар ч сайхан төгрөгийг хууль бусад үзэн шийтгэнэ. Гэхдээ ор боломжгүй гэх ч хаашаа юм бэ?  Танайх, хүүхдүүдийнхээ сурлага хүмүүжил, аяга шаазан угаах байдал зэргийг үнэлэн богийн шагай тараагаад, цуглуулсан хэрээр нь хувцас, роликтой тэшүүр авч өгөх маягаар өрхийн хүрээний валюттай байж яагаад болохгүй гэж.

Харин эдийн засаг илүү өргөн хүрээтэй болж, улс орны хэмжээнд очихын хэрээр на­рийн томъёолол, нэршилтэй болно. Тэр нь л зөвхөн эдийн засагч болж мэргэшсэн этгээд л халтарлахаас өөрцгүй ха­рагдуулна. Танд зам зааж өгөхдөө “Тээр харагдаж байгаа даваанд хүрэх хоёр зам бий. Нэг нь  хойт овооны араар тойроод урагш даялан хүрнэ. Нөгөөх нь эгцээрээ очно.  Эгцээрээ очдог нь бартаатай боловч дөт, овоо ороодог нь цагаан боловч тойруу. Хүнд ачаатай машинтай хүн даялах нь зөв” гэхийн оронд “А цэгээс В цэг рүү шууд очихоос гадна С цэгээр дайран очиж болно. Тэгш өнцөгт гурвалжны катетуудын нийлбэр нь гепотенузаас урт гэдгийг сануулах юун. Механикийн алтан дүрэм мэддэг хүн бол… Хүч хожвол зам алдана, зам хожвол хүч алдана. Масс ихтэй тээврийн хэрэгслэл” гэхчлэнгээр яриад  “шинжлэх ухаанжуулаад” хаяж болно. Тэр мэт гэлцэнэ. 

Ерөөсөө ард түмэн нь “эдийн засаг” гэж тэнгэрийн юм байдаг гэсэн ойлголттой байх нь засагтөрд ашигтай. Бодит байдлыг янз бүрийн “тэнгэрийн” үл ойлгогдох юм­саар тайлбарлах байдлаар нийгмээ төөрөгдүүлж болно. Манай засагтөрийн зарим сайд энэхүү “тэнгэр”-ийн гэ­сэн томьёоллыг механик ут­гаар “тэнгэртэй шууд ярих” байдлаар ойлгож хэрэгжүүлдэг. Хачирхалтай нь, эдийн засаг бол эгэл хүний ойлголтоос нэгэнт хэдийдсэн гэж үздэг олон түмэн нь мөн л “тэгдэг л ёстой юм байлгүй” гэсэн хүлээн авч байгаа.

Хоёр. Доллар ерөөсөө өсөөгүй

Санаж байгаа болов уу, Оюутолгойн олборлолт зогсохтой зэрэгцээд архи тамхины хатуу чанд хууль яригдаж эхэлсэн. Долларын ханш 2000 шүргэх үес архи тамхины хуулийн улам чанга хувилбар яригдаж эхлэв.   Энэ завсар америк мөнгө 1500 орчим монгол төгрөгтэй тэнцэх цагаар “замын бууд­луудад стандарт тогтоон ат­тестатчилж, тэнцээгүйг нь хаах тухай сэдэв хөндөөд авсан.

Үнэ хэрэгтээ доллар өсөөд бай­гаа юм биш төгрөгийн ханш унаад байгаа юм. Ер нь бол доллар байрандаа л байгаа. Дэлхийн  арилжаа наймааны гол хэрэгслэл учраас төгрөг долларыг хамгийн түрүүн харьцуулдаг. Тэрнээс биш төгрөгийг евротой, вонтой, юаньтай, иентэй харьцуулаад харахад уналт мэдэгдэнэ. Үнэхээр л доллараас болж төгрөг унаад байгаа юм бол тооцоогоо еврогоор хийгээд үзээч.  Ерөөсөө гадаад валют монгол төгрөгийг хорлоод байна гэвэл “хонины мах”-ийг төлбөрийн нэгж болгоод хараач. Байрандаа байгаа юмыг унаж байгаа юмтай харьцуулахад өндөрсөж ха­рагддаг. Доллар өсч харагдаад байгаа нь тийм л учиртай.

(Дашрамд нэг юм зөв­лөчихөөд цаашаа явна аа. Юмны сайн талыг хармаар байвал харьцуулах юмаа өөрчил гэдэг юм. Намхан хүнийг ишигтэй, тарган хүнийг усны үхэртэй харьцуулахад  бас ч гэж өндөр, гоолиг болох нь мэдэгддэг. Түүн шиг төгрөгийг Зимбабвей доллартай харьцуулахад сэтгэл сэргэм тоо гарна. Бараг триллион нь нэг төгрөг болох байх. Яг ийм аргыг эдийн засагчид  хэрэглэх дуртай. Тэд “нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ” гонсоймоор харагдаад эхэлбэл “дотоодын нэг бүтээгдэхүүнд ногдох нийт хүн”-ээ тодорхойлох замаар сэтгэл сэргээсэн статистик гаргаад ирдэг юм)

Энэ бүхэн нь үлгэрлэвээс өвчилсөн хүний хажууд мөрөөрөө яваа хүн улам эрүүл мэт харагддагтай агаар нэг. Өөрийгөө өвчилснийг хүлээн зөвшөөрч эмчид очихын оронд хөршийнхөө эрүүлжээд байгааг шүүмжилж, тэр хэтэрхий эрүүлжсэнээс болоод өөрөө өвчтэй мэт харагдаад байгаа тухай ярихтай мөн л утга нэг нэг.    Хэрвээ “Би өвдсөн байна” гээд шинжилгээ өгөхийн оронд “Хамар хашааны Доржийн эрүүл мэнд хэрээс хэтэрлээ. Хөрш Доржийн галзуурсан эрүүл мэндийг зогсоох арга юу байна” гэж яриад явбал ямар байх вэ?

Үндэстэн бүрийн тайтгарах арга тусдаа.  Манайхан бусдыг буруутгаж байж санаа амардаг. Энэ бүхэн надаас болоогүй гэж бодохын хэрээр сэтгэл онгойж, тайтгардаг хэрэг. Буруу ч юм биш, сэтгэл зүйдээ хийж байгаа менежмэнт, тайвшрах бясалгал. Сэтгэл амрах түвшинд очоод л зогсож байвал болохгүй нь юусан билээ. Ихэнх тохиолдолд “тайтгарах бясалгал” маань хязгаараа давж, өөрийгөө буруугүйд тооцоод зогсохын оронд зөвтгөх томоохон ажиллагаа болоод явчихна.

Засаг төр нь  ч иргэнийхээ хардамтгай чанарыг сайхан ашиглана. Төгрөгийн ханш унаснаас болоод түүнтэй харьцах гадаад валют чангараад байгааг хэзээ ч хэлэхгүй. Харин ч амыг дагуулан “Чухмаа чухам, доллар өсөөд манай төгрөгийг ч ганц алж байна аа” хэмээн уухайлна. Ингээд бодохоор дараахь дүгнэлт гарч байна.  Америк доллар чангарснаас болоод төгрөгийн худалдан авах чадвар суларч байгаа аж. Төгрөгийн худалдан авах чадвар буурснаас болоод юмны үнэ өссөн хэрэг. Юмны үнэ өссөнөөс болоод бидний худалдан авах чадвар буурч байна. Худалдан авах чадвар буурахаар амьдрал доройтох нь аргагүй.  Эцсийн дүндээ бидний амьдрал Америкаас болоод доройтож эхэлжээ. Нэгэнт Америкийг дийлэхгүйгээс хойш эдийн засгийн уналтыг бид яаж ч чадахгүй юм байна. Ингээд харахаар Засгийн газарт ямар ч буруу алга. 

Үнэн хэрэгтээ өнөөгийн манай эдийн засаг элгээрээ хэвтсэн.  Эртүүд  харин хэн нь хэлчихвээ, төгрөгийн ханш унаж байгаа нь эдийн засгийн уналтын шалтгаан биш.  Харин эдийн засаг унасны шинж тэмдэг болох тухай. Үнэхээр сугандаа хийгээд гаргаад иртэл 39 градус зааж байгаа халууны шил чамд ханиад хүрсний буруутан биш. Харин чамд халуун ханиад хүрсний л шинж байдаг шиг. 

Хадлан өвсөө муу бэлд­сэнээс болоод Батын хонь арьс яс болтлоо тураад арай гэж онд орж. Харин мөнөөх Дорж намаржингаа найр хэсэхийн оронд хэдэн бухал өвс хадаж авсан тул сүрэг нь тарга тэвээрэг сайн орж.  Хоёул хаврын хахир цагаар хэдэн цаас олчих санаатай Шар хөвийн дөрөлжний тэнд хонио туугаад ирсэн байна. Хүмүүс Доржийн тарган хонийг аваад Батынхыг голов. Бат уурлан бухимдаж Доржийн тарган хонийг зүхнэ. “Доржийн хонины тарга хэтэрлээ” гэж хараах ба гачигдал дүүрэн гэрийнхнээ “Доржийн хонины таргыг хазаарлах цаг болсон”, “ноён Доржийг тарган хонийг номхоруулцгаая” гэхчлэнгийн уриа лоозонгоор цатгахыг оролдоно. Уул нь Батын хонь туранхай учраас л хүмүүс авахгүй байгаа билээ. Ма­найх­ны дуртай нэгэн дуунд “Би монголтойгоо адилхан” гэж гардаг. Монгол төр ч бас монголтойгоо адилхан билээ л. 

Гурав. Засагтөр ажилсаг харагдах нь сайны шинж биш

Засаг ямар нэгэн юм хийж байхгүй бол болдоггүй. Ард түмэн муу засагт бус зүгээр суудаг засагт дургүй. Үнэнийг хэлдэг засагт бус гоё юм ярьдаг засагт дуртай. Нэгэнт эдийн засаг гэдэг бол засагтөр л мэддэг, ойлгодог зүйл учраас амьдрал янз бүр болоод байгаад засаг төрөө буруутгах үндэслэл иргэнд тэр бүрий олдохгүй. Харин зурагтаар ямар нэг юм хийж харагдахгүй л бол уурлана. Юу хийх нь гол биш, хийж л харагдах учиртай.

Ийм учраас хямралын үеийн Засгийн газар хэтэрхий ажилсаг байдаг. Тэр тусмаа хүсэл  мөрөөдлийн шинжтэй. Монгол Улс хиймэл дагуултай болох тухай ч яригдаж мэднэ. Яригдахаар барагдахгүй хийгдэж ч болно. Иргэн хүн  амьдралынхаа доройтлыг хиймэл дагуул хөөргөх хэмжээнд очсон улс орныхоо хөгжилтэй жишиж хараад өөрийгөө л буруутгахаас аргагүйд хүрнэ.

Түүнчлэн, төр засгийн хийх ажлын дэс дараа алдагдана. Эрүүл ертөнцөд эхлээд хоол олж идэх, дараа нь цадталаа идэх, улмаар хоргүй хоол идэх, хойно нь эмтэй, эрүүл мэндэд ашигтай хооллох гэхч­лэнгээр явна. Хэрэв засагтөр олж идэх, цадталаа идэх хэ­мээх эхний алхмуудыг хийж хүчрэхгүйд хүрвэл шууд л “хортой хоолтой” хатуу тэмцэл явуул­на. Үлдсэн жаахан хоо­лыг вимаминжуулсан бай­хыг шийдвэртэй шаардаж эхэлнэ.

Засагтөр хүн ардаа эхлээд амьд байлгаж, улмаар өмсөх зүүхтэй явуулж, цаашлаад буруу зуршилгүй, эрүүл амьд­руулах нөхцөл рүү хөтөлнө. Хэрвээ нийтээр нь хоногийн хоолоор бүрэн, өмсөх хув­цас хангалттай байлгах алх­муудыг барахгүй бол тэдгээрийг алгасаад гурав ба дөрөв дэх алхам руу орж, амьдралын буруу зуршилтай тэмцэхдээ тулна. Архи там­хитай тэмцэхийг буруу гэж байгаа юм биш. Засагтөр цаашлаад гудамжинд нусаа нийх, гэр бүлийн ариун ёс журмыг эвдэх мэттэй өргөн фронтоор дайтна. Ойрноос манай засагтөр иргэн бү­рийн зөв бичгийн дүрмээр яриулж сургах кампанит ажил эхлүүлэв. Хямрахыг хямрав, зөв бичгийн дүрэмтэй хямарвал аштай юу даа.

Нэг талаас хэнд ч ийм тэмцлийг буруушаах арга байхгүй учраас засгийн ажил олны дэмжлэгийг хүлээнэ. Нөгөө талаасаа төр засаг ажил хийж харагдана.

Ер нь засаг төр“эх орноо хамгаалаад эдийн засаг руу анхаарах завгүй” байж болно. Амьжиргааны түвшинг сайжруулах тухай бодохоос өмнө “хятадын аюулаас хамгаалах нь чухал” болсон ч байх юм бил үү? Гоншигносон юмнууд гараад ирвэл “ Эх орны дайсан”, “хятадын тал” болгоод хаячих ч юу байхав. 

Нөгөө талаас засгийн хөтөлбөр улам бүр үндэстний мөрөөдлийн шинжтэй болно.  Эх орондоо машин угсрахаас эхлээд айфон утас хийх, өөрийн гэсэн тойрог замын станцтай болох, экологийн сүйрлээс дэлхийг аврах, чад­вал оддын дайнд орох гэхчлэнгийн тулгамдсан хэ­рэгцээ гэхийн аргагүй ч буруушаах боломжгүй санаа­гаар бялхана. Засагтөр ойрын үед урьд хожид байгаагүйгээр хөгжих юм яриад эхэлбэл өнөөдрийн хөгжил холдоод эхэлснийх гэх юм билээ. Хүний, өөрийн ямар ч засаг ингэдэг номтой гэдэг.  Ингэж ч явсаар ирж. Хүнд хэцүү үед итгэл найдвар л хүнийг авардаг юм хойно. Нэг ийм үг байдаг юм. “Бурхан минь танаас ухаалаг хүнийг ажилсаг болгоод аль гэж гуйхгүй ээ. Харин тэнэг улсыг залхуу болгох арга, тал юу байна”

Хятадын өмнөд бүсийн Гуанду мужид  өнгөрсөн зун сая гаруй хүн хумхаа өвчин тараагч шумуулд хазуулан амиа алдаж байжээ. Тэгвэл уг хумхаан шумуул Монгод орж ирсэн гэсэн мэдээлэл олон нийтийн сүлжээ болон зарим мэдээллийн хэрэгслээр гарч буй. Тодруулбал,  “Хумхаан шумуул болон түүний авгалдай нь  Хятадаас оруулж ирж буй жимс, хүнсний ногоогоор дамжин Монголд орж ирсэн байх магадлалтай. Саяхан “Барс” хүнсний захад зогсдог нэгэн эмэгтэй ийм шумуулд хазуулсны улмаас эмнэлэгт хандлаа” гэсэн албан бус мэдээ цахим сүлжээгээр тархсан юм. Энэ талаар албаны хүмүүсээс тодруулахад, Халдварт өвчин судлалын үндэсний төвийн хэвлэл мэдээллийн ажилтан Ц.Уртнасан “Манайд хумхаан шумуулд хазуулсан, өвдсөн хүн бүртгэгдээгүй байна. Хумхаан шумуул Хятадаас орж ирсэн ч манайд аюул байхгүй. Учир нь тус шумуул хумхаатай хүн хазсан тохиолдолд л бусад хүнд хумхаа тараах боломжтой байдаг. Энгийн үедээ аюулгүй. Харин манайд хумхаа өвчин байхгүй. Өмнө нь ч гарч байгаагүй. Энэ төрлийн шумуул Сэлэнгийн тариан талбайд ч байж л байдаг. Гэхдээ одоогоор хүн өвчилсөн юм алга” гэлээ. Харин Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газраас “Манайд энэ талаар мэдээлэл ирээгүй байна. Мэдээллийг тараасан эх сурвалжаас нь тодруулах хэрэгтэй болов уу” гэсэн бол Зоонозын өвчин судлалын үндэсний төвийн дуудлага, хяналтын жижүүр эмч Л.Насанхишиг  “Манайд хумхаа тараагч шумуулд хатгуулсан гэсэн ямар ч дуудлага ирээгүй. Энэ төрлийн шумуул орж ирсэн гэдэг нь худал мэдээлэл” гэсэн юм.

Э.Номин

Элсэлтийн ерөнхий шалгалт эхлэхэд нэг хоног үлджээ. Шалгалтын бүртгэл дууссан ч анхаарах зүйлс бий аж.  Энэ жилээс эхлэн шалгалт өгөхийн өмнө заавал суудлын хуваарь буюу шар хуудас хэвлэж авсан байх шаардлагыг хүүхдүүдэд тавьж байгаа билээ. Боловсролын үнэлгээний төвийн цахим хуудас руу орж, бүртгэлийн дугаар нууц үгээ ашиглан шалгуулагчийн булангаас шар хуудсыг хэвлэж авах бөгөөд өмнөх онд төгссөн шалгуулагчид бүртгэлийн хуудсан дээр тамга даруулж баталгаажуулаагүй бол  өнөөдрийн 17.00 цагаас өмнө Боловсролын үнэлгээний төвийн байранд ирж бүртгэлийн хуудсан дээрээ тамга даруулж болох гэнэ. Одоо хамгийн чухал зүйл бол шалгалтад орохдоо бичиг баримтаа бүрдүүлэх юм. Бүрдүүлэх бичиг баримтад, нэгдүгээрт иргэний үнэмлэх, хэрвээ насанд хүрээгүй хүүхдүүд шалгалт өгөх бол төрсний гэрчилгээ сургуулийн захирлын тодорхойлолт, эсвэл өөрийн оршин сууж буй орон нутгийн Засаг даргын тодорхойлолт, сүүлийн гурван сарын дотор авахуулсан өнгөт цээж зургийн хамтаар авч очих ёстой. Хоёрдугаарт, бүрэн дунд боловсролын гэрчилгээний эх хувь, бүртгэлийн хуудсаа авчирна. Бүртгэлийн хуудас нь баталгаажсан байх ёстой. Үүний тулд тухайн  сургуулийн захирал, харьяа дүүргийн  болон аймгийн ерөнхий шалгалт хариуцсан мэргэжилтнээр гарын үсэг зуруулж баталгаажуулах гэнэ. Дөрөвдүгээрт суудлын хуваариа авчирна. Суудлын хуваарийг өмнө нь хэвлээд, сургуулиар нь дамжуулж тараадаг байсан бол энэ жил тавдугаар сарын 15-наас хойш бүртгүүлсэн шалгуулагчид өөрсдөө Боловсролын үнэлгээний төвийн цахим  сайтаар нэвтэрч ороод, суудлын хуваариа хэвлэж авах юм. Тавдугаарт, сонгосон хичээлүүдийн шалгалтыг өгөхдөө монгол хэл бичгийн шалгалт өгснийг гэрчлэх боловсролын үнэлгээний төвөөс гаргасан таних тэмдэг наалгасан байх ёстой юм байна. Эдгээр бичиг баримтыг бүрдүүлсэн нөхцөлд шалгалтандаа асуудалгүй орох юм. Эцэг, эхчүүд багш нар хүүхдүүдийнхээ бичиг баримтын бүрдүүлэлтэд анхаарахгүй бол өмнөх жилүүдэд эдгээр бичиг баримтын аль нэг нь дутуу, хаясан гээсэн шалтгаанаар шалгалтад орж чадахгүй байх тохиолдол  гарч байсныг сануулж байв. 

Шалгуулагчид заавал монгол хэлний шалгалт өгнө

Элсэлтийн ерөнхий шалгалтын журамд орсон өөрчлөлтөөр энэ жил элсэлтийн ерөнхий шалгалт өгөх бүх хүүхэд монгол хэл бичгийн шалгалтыг заавал өгсөн байх шаардлага тавьж байгаа. Улсын хэмжээнд зэрэг зохион байгуулагдах тус шалгалт маргааш 12.00-13.40 цагийн хооронд болно. Шалгуулагчийн материалыг Улаанбаатар хотод төвлөрүүлж,  багш нарын тусламжтайгаар гараар засах гэнэ. Гэхдээ энэ жилийн монгол хэл, бичгийн  шалгалтын дүн улсын ерөнхий шалгалтын дүнд нөлөөлөхгүй аж.  Монгол хэл бичгийн хичээлийн шалгалтын явцын бодит чанар, ил тод байдлыг хангах зорилгоор шалгалтын байранд хяналтын дуран суурилуулж байгаа бөгөөд шалгалт авах байранд Боловсролын үнэлгээний төвөөс томилсон зохион байгуулах комисс ажиллаж хяналт тавих юм байна. 

Шалгуулагч нэг цагийн өмнө ирсэн байх ёстой 

 Энэ онд төгссөн шалгуулагч төгсч буй сургууль дээрээ шалгалт өгөх бол өмнөх онд төгссөн шалгуулагчид бүртгүүлэхдээ өөрийн сонгосон орон нутгийн шалгалтын байранд шалгалтаа өгөх гэнэ.  Харин хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хувьд тусгайлан бэлтгэсэн танхимд сууж өгөх нь. Шалгалтын байранд шалгалт эхлэхээс нэг цагийн өмнө ирсэн байх шаардлагыг тавьж байгаа аж. Улмаар шалгалт өгөх анги, танхимд 10 минутын өмнө суудлаа эзлэх бөгөөд хэрвээ хожимдсон бол шалгалтад оруулахгүй гэнэ. Шалгалтын анги танхимд гар утас, тооны машин, таблиц, томъёоны хураангуй, ном, дэвтэр, ноорог цаас, гарын авлага, цаасан болон электрон толь бичиг, компьютер MP3, MР4, дуу хураагуур болон бусдад саад болох, хууран мэхлэх зорилготой ямарваа нэг зүйлийг авч орохыг хоригложээ. Элсэлтийн ерөнхий шалгалтын математик, физик, химийн хичээлийн даалгаврын гүйцэтгэх хугацаа 100 минут, харин монгол хэл бичгийн шалгалт болон монгол хэл, англи хэл, орос хэл, биологи, газарзүй, Монгол Улсын түүх, нийгмийн тухай мэдлэг хичээлийн шалгалтын даалгаврын гүйцэтгэх хугацаа 80 минут байхаар зааж. Хариултын хуудсыг санамжийн дагуу хар эсвэл цэнхэр өнгийн үзгэн болон тосон балаар тод засваргүй бөглөх учраас үзэг балаа  ч бас бэлдэж ирэхийг санууллаа. Шалгалтын дэвтэр ба хариултын хуудсыг тарааснаас хойш шалгалтын анги танхимд хүн орж, гарахыг хориглох бөгөөд хэрвээ  биеийн эрүүл мэндийн байдлаас болон бусад шалтгаанаар шалгалтын анги, танхимаас гарсан бол шалгуулагчийн гарах хүртлээ хийсэн даалгаврыг дүгнэж зохих оноог өгөхөөр журамлажээ. Шалгалтыг зохион байгуулах комиссын гишүүд хариултын хуудас, гэрээний хуудсыг шалгуулагчдын өмнө тусгайлан бэлтгэсэн дугтуйд хийж битүүмжлэн авах гэнэ.

  Шалгалтын дүн мэдээ 

Бүх шалгуулагчдын гэрээний болон хариултын хуудсыг Боловсролын үнэлгээний төвд төвлөрүүлэн, шалгагч машинаар засаж дүн, оноог гаргах бөгөөд машинаар засагдсан нийт хариултын хуудасны таваас доошгүй хувийг санамсаргүй байдлаар сонгон дахин хяналтад оруулж баталгаажуулахаар болжээ. Шалгалтын даалгаврын зөв хариултыг сүүлийн шалгалт явагдаж дууссан өдрөөс хойш долоо хоногийн дараа www.eec.mn вебсайт болон өдөр тутмын сонинд хэвлэн нийтлэх бөгөөд хүүхдүүд бүртгэлийн дугаараа тус цахим сайт руу орж үзэх боломжтой. 

Харин дүнгийнхээ батламжийн хуудсыг сурч буй сургуулийн захиргаанаас томилогдсон багш, ажилтнаас хүлээн авах гэнэ. Хөдөө орон нутгийн шалгуулагчид дүнгийн батламжийн хуудсыг аймгийн Боловсролын газрын элсэлтийн шалгалт  хариуцсан ажилтнаас авах гэнэ. Шалгалтын дүн болон бусад мэдээллийг  электрон сан бүрдүүлэн архивлах бөгөөд шалгалтын батламж хуудас нь шалгалт өгснөөс хойш 2.5 жилийн хугацаанд хүчин төгөлдөр байна. Үрэгдүүлсэн тохиолдолд дахин олгохгүй гэнэ. Хэрвээ шалгалтын дүн, оноотой санал нийлэхгүй байгаа,  даалгаврын хариулттай холбоотой өргөдөл гаргахаар бол бичгээр шалгалтын дүн, оноо зарлагдсанаас хойш ажлын таван өдөрт багтаан Улаанбаатар хот, Сүхбаатар  дүүрэг, зургадугаар хороо, Нэгдсэн үндэстний гудамж, XVIII  байр гэсэн хаягаар Боловсролын үнэлгээний төвд ирүүлж болох гэнэ.

Шалгалтын даалгаврыг гүйцэтгэхдээ бусдаас дэмжлэг авсан, бусдад тусалсан, тусламж авсан, хоорондоо ярилцах зэргээр саад учруулсан бол шалгалтын журам зөрчсөнд тооцож, тухайн шалгалтын материалыг хүчингүй болгохыг анхаарууллаа.  Шалгалтад өөрийнхөө оронд хүн оруулсан, бичиг баримтыг хуурамчаар үйлдэн хууран мэхлэхийг оролдсон тохиолдолд тухайн шалгуулагчийн бүртгүүлсэн болон өгсөн бүх шалгалтыг хүчингүй болгох гэнэ.  

Шалгалтын хуваарь

Сар/Өдөр	Цаг	Хичээл
06 сарын 14 өдөр	12:00 – 13:40	Монгол хэл бичиг
06 сарын 16	10:00 – 11:20	Орос хэл
	13:00 – 14:40	Хими
	16:00 – 17:20	Англи хэл
06 сарын 17	08:30 – 09:50	Монгол Улсын Түүх
	11:30 – 13:10	Математик
	14:30 – 15:50	Биологи
	17:00 – 18:20	Монгол хэл
06 сарын 19	08:00 – 09:40	Физик
	11:30 – 12:50	Нийгмийн тухай мэдлэг
	14:20 – 15:40	Газарзүй

Х.ЦЭНД-АЮУШ

Бүгд Найрамдах Латви Улсын Ерөнхийлөгч Андрис Берзиншийн Монгол Улсад
хийж буй албан ёсны айлчлал эхэлж Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн
Элбэгдорж Их эзэн Чингис хааны талбайд угтав авлаа. 

Бүгд Найрамдах Латви Улсын Ерөнхийлөгчийг дагалдан тус улсын
Парламентын дэд дарга Андрейс Клементьев, Гадаад хэргийн сайд Эдгарс
Ринкевичс, Боловсрол, шинжлэх ухааны сайд Ина Друвете, Хөдөө, аж ахуйн
сайд Янис Дуклавс, Монгол Улсад хавсран суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт
Элчин сайд Ингрида Левренс болон Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга
Гундарс Даузе тэргүүтэй албан ёсны төлөөлөгчид айлчлалын бүрэлдэхүүнд
багтаж байна.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдоржийг хүндэт зочноо угтан
авахад Монголын талаас УИХ-ын гишүүн, Гадаад харилцааны сайд Л.Болд,
Монгол Улсаас Бүгд Найрамдах Латви Улсад хавсран суугаа Онц бөгөөд Бүрэн
эрхт Элчин сайд А.Ганбаатар, УИХ-ын гишүүн, Боловсрол, шинжлэх ухааны
сайд Л.Гантөмөр, Зам, тээврийн сайд А.Гансүх, Нийслэлийн Засаг дарга
бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч Э.Бат-Үүл, Ерөнхийлөгчийн Тамгын
гаүзрын дарга П.Цагаан, Ерөнхийлөгчийн Үндэсний аюулгүй байдал, гадаад
бодлогын зөвлөх Л.Пүрэвсүрэн нарын тэргүүтэй албаны хүмүүс байлцав.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж хүндэт зочноо угтан
авсны дараа Бүгд Найрамдах Латви Улсын Ерөнхийлөгч Андрис Берзинш Их
эзэн Чингис хааны хөшөөнд хүндэтгэл үзүүлэн хүндэт зочны дэвтэрт гарын
үсэг зурав.     

Дараа нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж, Бүгд Найрамдах
Лавти Улсын Ерөнхийлөгч Андрис Берзинш нар Төрийн ёслол хүндэтгэлийн
гэр өргөөнд ганцаарчлан уулзав.

Уулзалтын үеэр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж хэлсэн
үгэндээ “Эрхэмсэг ноён Ерөнхийлөгч таныг манай оронд айлчлан ирж буйд
чин сэтгэлээсээ талархаж Монголд тавтай морилохыг хүсч байна. Манай хоёр
орон олон талаараа адил төстэй, жаргал зовлон нэгтэй улс. Хорь гаран
жилийн тэртээ бид ардчилсан хувьсгалыг ганц ч цонх хагалалгүй, ганц ч
дусал цус урсгалгүй хийж чадсан. Монгол Улсын хувьд хоёр хөрш оронтойгоо
найрсаг харилцаа, хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлсээр байна. Монгол, Латви
хоёр оронд нийтлэг үнэт зүйл бий. Хоёр талын харилцаа болон олон талт
хамтын ажиллагааг улам идэвхижүүлэхэд Таны энэхүү айлчлал үнэтэй хувь
нэмэр оруулна гэж бодож байна. Монгол Улс далайд гарцгүй орны хувьд
танайд байгаа далайн боомтоор дамжуулан Латви Улс болон Европын
Холбоотой эдийн засгийн хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэх сонирхол байдаг.
Энд хамтран ажиллах өргөн боломж бий” гээд “Бид АОХН-ийг амжилттай
удирдаж өнгөрсөн онд даргалах эрхээ шилжүүлэн өглөө. Бид бүс нутагтаа
болон дэлхийд харилцан ойлголцол, итгэлцэл, хамтын ажиллагааг
хөгжүүлэхийн төлөө бүхий л бололцоогоо дайчлан ажиллах болно” хэмээн
онцолсон юм.

Дараа нь Бүгд Найрамдах Лавти Улсын Ерөнхийлөгч Андрис Берзинш
хэлэхдээ “Та бүхнийг халуун дотноор угтан авсанд чин сэтгэлээсээ
баярлалаа. Таны хэлдгээр бидэнд адил төстэй нийтлэг үнэт зүйл бий.
Монголд ирээд сэтгэгдэл өндөр байна. Балтийн гурван орон болох Польш,
Финланд, манай улс Европын Холбооны зүүн хил болдогийн хувьд Европын
Холбооны томоохон талбар мөн. Хамтран ажиллах таны байр суурийг бид
бүрэн дэмжиж байна хэмээв. Ийнхүү хоёр орны төрийн тэргүүн нарын
ганцаарчилсан уулзалт найрсаг дулаан уурь амьсгалд амжилттай өндөрлөж
хоёр талын хэлэлцээнд орсон юм.  

Баабар ингэж өгүүлэв

Монголчууд 1241 онд польшуудтай анх нүүр тулжээ. Алтан Ордын өрнө
зүгт хийсэн аян дайны эхний золиос нь Польш байсан юм. Төв Европ дахь монголчуудын
гол сонирхол нь өргөн уудам малын бэлчээр болох Унгарын тал байлаа. Ер нь эртний
Пананы энэхүү уудам тал нь Азиас нүүдэллэн очих үе үеийн нүүдэлчин дайчдын шохоорхлыг
илүүтэй татаж байв. IV зууны үед Төв Азиас очсон хүн нар чухам Пананы хөндийг юун
түрүүн эзлэн тэндээ төвлөрч, тэндээсээ цааш аян дайнаа хийж байв. Унгарууд ч мөн
Азиас нүүдэллэн Хар тэнгисийн орчимд нутаглаж байснаа IX зууны үед Пананы хөндийд
дайжин нутагласан юм. XIII зууны монголчууд ч малын бэлчээр сайтай Пананы хөндийг
илүүтэй сонирхов.

Тэр үед Польш Унгар хоёр холбоотон байв. Бат хааны цэргүүд Унгарыг
байлдан дагуулахын өмнө гол холбоотон Польшийг эхэлж цохин айлгах зорилго тавьжээ.
Тэд Полшийн нутгийг эзлэн түйвээж нийслэл Краковыг түймэрдсэн байна. Польш – Унгар
– Германы нэгдсэн хүчин Легницэд монголчуудыг тосон байлджээ. Энэ тулалдааныг Монголын
талаас Мандухай жанжин толгойлж эсрэг хүчнээ хиар цохисон юм. 

Легницийн тулалдаан
нь дэлхийн дайны урлагийн түүхэнд дээгүүр бичигдсэн домогт байлдаан билээ. Монголчууд
хэдийгээр Легницэд ялалт байгуулсан боловч цааш давшсангүй, зорилго болгосон Унгар
руу урагш байлджээ. Монголчууд Польшийг эзлэн үлдсэн ч үгүй, цаашид вассал болгон
татвар гувчуур ч авсангүй тэр чигт нь орхижээ. Гэвч энэхүү богино хугацааны эзлэн
түрэмгийлэл Польшийн түүхэнд гүн гүнзгий мөрөө үлдээсэн юм. Тэнд үлдсэн хэсэг монголчууд
өнөө хүртэл найман зууны турш зарим зан заншлаа авч хоцорсон байдаг. Мон­голчуудын
гэх нэгэн жижиг тосгон төв Польшид өнөө хүр­тэл байдаг ба тэд хэдийгээр польшжиж
ууссан боловч гэр байшингаа урагш нь харуулж барих зэрэг зарим заншил нь одоо хүртэл
хаягдаагүй. 2000 онд Ерөнхийлөгч Н.Багабанди Польшид айлчлахдаа энэ тосгоноор зочилсон
юм. Польш хэлэнд “улаан”, ”хар”, ”жад”, “баатар” гэх мэтийн монгол үг бас нэвтэрсэн
байна.

Гүегийг хаанчилж байх үед Ромын пап Монгол руу Карпини санваартныг
элчээр илгээсэн байдаг. Карпинитай ханьсаж польш санваартан Бэнэдикт хэдэн мянган
км алс замд мордон Монголд ирж их хаантай уулзсан байдаг. Карпини энэ аяллынхаа
тухай ном бичсэн нь  буй. Харин Бэнэдикт санваартны
тухай өөр мэдээ баримт олддоггүй. XIX зууны сүүлчээр Краковын их сургуулийн профессор
Котвич монгол судлалаар ихээхэн амжилт олж тухайн үедээ хамгийн том монгол судлаачдын
нэгд тооцогдож байлаа. Алтай овгийн хэлээр мэргэшсэн тэрээр тухайн үедээ Ураал-Алтай
хэлний бүлэг гэж тооцдог байсан ангиллыг үгүйсгэж, унгар, эстони, фин хэлийг багтаасан
ураал хэл нь тусдаа бүлэг байх ёстойг баталсан юм. 

Тэр байтугай Котвич Алтай овгийн
хэл гэх нэгдсэн бүлгийг ч гарал үүслийн хувьд нэг биш гэж үзэж байлаа. Манж овог,
монгол овог, түрэг овог нь үүслийн хувьд тусдаа ба хожим биендээ ойртож таваарын
солилцоо буй болсон үеэс хоорондоо ижилссэн гэж үзсэн юм. Энэ асуудал өдгөө ч нэг
талдаа гарч шийдэгдээгүй байгаа. Гэхдээ үнэхээр энэ гурван овгийн хэл анхдагч гэгдэх
үндсэн үгийн хувьд нийтлэг үгүй, үүнээс гадна манж-монгол хэлний нийтлэг болон монгол-түрэг
хэлний нийтлэг их байдаг ч манж-түрэг хэлний нийтлэг бараг байдаггүй учир уг хэлүүд
анхлан тус тусдаа үүссэн гэж үзэхэд хүргэжээ. Чухам эндээс үүдэн эдгээр овгуудын
гарал үүсэл, анхлан амьдарч байсан газар нутгийг цаашид судлан тодорхойлж болох
юм.

Монголын талаас Поль­шийг сонирхон судалсан хүн бол одоо мэдэгдэж
бай­гаагаар профессор Ренчин билээ. Тэрээр Польшийн утга зохиолын эцэг гэгддэг Адам
Мецкевичийн “Пан Тадеуш” зохиолыг монгол хэлнээ хөрвүүлсэн юм. Үүнээс гадна ч тэрээр
нэлээд уран зохиол, шүлэг найраглал, үлгэр домгийг польш хэлнээс монгол руу орчуулсан.
Поль­шид ихээхэн нэр хүндтэй, эрдэмтэн судлаачдын хүрээнд та­нил болсон монгол хүн
гэвэл чухам Ренчин профессор. Магадгүй түүний нөлөөгөөр Варшавын их сургуульд мон­гол
судлалын танхим одоо хүртэл ажиллаж байгаа байх. Тус сургуулийн монгол хэлний тэнхим
нь зуугаад жил ажиллахдаа олон хүнийг монгол судлалд хөтөлжээ. Далаад оны үед эрдэмтэн
Дашцэрэн Варшавын их сургуульд Монгол хэлэнд олон тоо байдаггүй талаархи бүтээлээрээ
докторын зэрэг хамгаалсан нь монгол хэл судлалд нэгээхэн том үзүүлэлт болсон. Тэрээр
монгол хэлний –ууд, -үүд дагавар нь олон тоог заадаггүй харин нийтлэгээс тасалсан
хэсгийг заадаг болохыг анхлан тодорхойлсон юм.

ХХ зууны эхээр Монгол Польшийг холбосон бага сага холбоо бас ажиглагддаг.
1911 онд Монгол Улс тусгаар тогтноод үүнийхээ хөшөө болгон наян тохой Жанрайсаг
бурхан Ганданд босгожээ. Үүнээс гадна Хятадад 10 мянган, Германд 10 мянган Аюуш
бурхан захиалж бүтээлгэсэн байна. Үүнийг Германы Брислау хотод цутгасан ба энэ хот
нь өнөөгийн Польшийн Вроцлав хот юм. 1921 оны хувьсгалын үзэл санааг халдаасан Хүрээний
хэдэн орос хүн хэмээн олон жил бичиж алдаршуулж байсан большевикуудын нэг болох
Гембержевский нь польш үндэстэн аж. Ер нь 1928 онд гадаадын капиталыг шахан зайлуулах
хүртэл Хүрээнд нэг бус польш хүмүүс бизнес эрхэлж байсан мэдээ бий.

Геостратегийн хувьд Монгол ба Польш нь адилхан зовлонтой тухай бас
их яригддаг. Польш нь Герман ба Орос гэсэн хоёр аварга хөрштэй ба тэдгээр нь түүхийн
турш нэг бус удаа байлдаж байсан. Тэгэх болгондоо Польшийн нутгийг дайран түвээж
байжээ. Орос, Герман хоёр найрамдах үедээ Польшийг гэрээ хэлэлцээрээр хуваан авч
байв. II Екатрина хатан хаан, II Фридрих нар гурван удаагийн хэлэлцээрээр шат дараалан
Польшийг хувааж газрын зурагнаас арчиж байлаа. Орос, Германд хуваагдсан Польш дэлхийн
нэгдүгээр дайн хүртэл 150 жилийн турш тусгаар тогтнолоо алдсан юм. Дэлхийн хоёрдугаар
дайны үед ч Гитлер, Сталин нар мөн л Польшийг хуваан авч байхгүй болгож байв. Гэхдээ
түүхийн туршид польшууд ч зүгээр байгаагүй. Грүнвальдын тулалдаанаар Германы газар
нутгийг булаан авч байсан. Мөн Украин ч нэг хэсэгтээ Польшийн мэдэлд байлаа. Польшууд
Догшин Иваны дараа Москваг эзэлж байв. Ер нь энэ түүх нь Монголынхтой нэлээд төстэй
гэж хэл болохуйц.

Монгол Польшийн харилцааны шинэ үе дэлхийн хоёрдугаар дайны дараагаас
эхэлсэн юм. Аль аль орон нь коммунист дэглэмд хамаарах болсноор найрамдалт хамтын
ажиллагаатай болжээ. 1949 онд дипломат харилцаа тогтоож Варшав, Улаанбаатарт Элчин
сайдын яамаа байгуулсан байна. Монголын элчин сайдын яам Варшавт тасралтгүй ажилласаар
байгаа. Харин Польшийн Элчин сайдын яам 1990 оноос хойш хоёр удаа татагдаж хоёр
удаа дахин байгуулагдсан билээ.

1989-1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгалд коммунизмыг анхлан халсан
Польшийн туршлага ихээхэн нөлөөлсөн. 1990 оны эхээр Солидарношч байгууллагын төлөөлөгчид
Монголд айлчилж, хэвлэл ухуулах хуудасны хэвлэх тоног төхөөрөмжөөр туслан, түүнээ
ажиллуулах мэргэжилтэн нарыг илгээж байв. Шилжилтийн үеийн зовлон бэрхшээлийн талаар
сургахаар анхлан польшууд л монголчуудыг өөрсдийн зардлаар нутагтаа урин сургаж
байлаа.

Польш хэл мэддэг польш биш үндэстэн улсын доторх хувь процентоор
Монгол нь их дээгүүр орох болов уу. Учир нь сүүлийн 60 жилд маш олон оюутан, мэргэжилтэн
тэнд сурч, дадлагажиж, амьдарсан юм. Энэхүү хувь хүн хоорондын солилцоо хамтарсан
сонирхол 1990 оноос хойш тун их идэвхжсэн юм. Коммунизмыг халсан анхны орны хувьд
польшууд чөлөөтэй зорчих болсноор наяад оны сүүлчээр тэд Хятад Польшийн хооронд
ганзагын наймаа ихэд өрнүүлжээ. Энэ наймааны гол зам нь Транс Сибирийн төмөр зам
учир тэд Монголоор их дайрдаг болов. Үүний дараахан монголчууд мөн чөлөөтэй зорчих
эрхтэй болон Польш руу ганзагачид цувах боллоо. Энэ нь олон монгол хүний бизнесийн
гараа болсон юм. Ардын болон Дорно дахины эмчилгээ Польшид ихэд моодонд орсноор
тийшээ хэдэн зуун монгол эмч очин амьдралаа залгуулах болсон ба тэднээс нэлээд олон
нь амжилттай бизнес хийн байнга оршин суух болсон байна. Польш нь өнөөдөр Европын
хамгийн эрүүл эдийн засагтай орны нэг бөгөөд хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн нь харьцангуй
хямд юм. Тиймээс Польшоос лаазалсан ногоо, гахайн мах, барилгын материал асар ихээр
импортлох болсон ба сүүлийн гурван жилд хоёр орны худалдаа 40 саяас 100 сая доллар
хүртэл огцом өсчээ.

 

2014.5.14

Газрын тосны газрын дарга агсан Д.Амарсайханд холбогдох хэргийг Эрүүгийн хэргийн анхан шатны II шүүх хэлэлцлээ. Талийгаачаас гадна “Тэнгэри Холдинг” компанийн ерөнхий захирал Х.Анхбаяр, ерөнхий менежер Ц.Чандмань, менежер Н.Отгонболд нарыг шүүсэн юм. Шүүх хурлын эхэнд Х.Анхбаяр болон шүүгдэгчдийн өмгөөлөгчид шүүх бүрэлдэхүүн, улсын яллагчаас татгалзлаа. Хэргийн оролцогч Д.Амарсайхан Урьдчилан хорих 461 дүгээр ангид амиа алдсан байхад түүнийг батлан даалтад гаргаагүй хяналтын прокурор өөрөө яллах байр суурьнаасаа татгалзах хэрэгтэйг өмгөөлөгчид үндэслэл болгосон юм. Тэр хүмүүсийн дотор 461 дүгээр ангийн эмч, Эрүүгийн хэргийн анхан шатны II шүүхийн Ерөнхий шүүгч Ё.Цогтзандан, шүүгч Н.Мөнхбаяр болон хяналтын прокурор О.Сарангэрэл нар байгаа. Эрүүгийн хэрэгт шалгагдах гэж байгаа прокуророор энэ хэргийг шийдүүлэх ямар ч боломжгүй гэсэн юм. 

Харин шүүх бүрэлдэхүүн зөвшилцөөд өмгөөлөгчдийн шүүгчид, улсын яллагчаас татгалзсан хүсэлтийг хүлээж авсангүй. 

Өмгөөлөгчид “Нас барсан хүнийг яаж шүүх вэ. Хэргийг нь тусгаарлах уу. Шүүхийн практикт ийм асуудал гарч байгаагүй. Яахаа шийдээд хуралдаанаа үргэлжлүүлэх үү” гэж тодруулсан ч Монголын шүүх талийгаачийг шүүлээ. Биеийн байцаалтыг нь уншихдаа “Д.Амарсайхан … онд төрсөн. Эхнэр хоёр хүүхэдтэйгээ амьдардаг…” гээд эхэлсэн бол улсын яллагч Д.Амарсайханыг гэм буруутайд тооцож яллаж байна гэж яллах тогтоол уншлаа. Шүүх хуралдаан одоо үргэлжилж байна. Шүүх хуралдааны дэлгэрэнгүй мэдээллийг “Өдрийн сонин”-оос уншаарай.