Category: туслах-ангилал

Хамгийн сүүлийн мэдээгээр австраличууд Хятадын зах зээл дээр коксжих
нүүрсний нийлүүлэлтээрээ хол тасархай тэргүүлж байна. Тодруулж хэлбэл урд хөршийн
худалдан авч буй металлургийн нүүрсний 47.3 хувийг Австрали эзэлжээ. Харин Монголоос
нийлүүлж буй коксжих нүүрсний хувь 23.9. Энэ нь Австралийн дараа хоёрдугаарт жагсч
байгаа үзүүлэлт. Монгол Улс энэ оны эхний найман сарын байдлаар 13 сая тонн коксжих
нүүрс гаргачихаад байна. Манай араас ОХУ 10.4 хувьтай нэхэж явна. Хойд хөршийн дараа
Канад, АНУ, Индонези гээд жагсч байна. Монголын хувьд гурван жилийн өмнө  Хятад гэдэг аварга зах зээлийн худалдаж авсан
коксжих нүүрсний 44.9 хувийг хангаж байсан юм. Бараг тал хувь нь гэсэн үг. Энэ тоо
2012 онд 35.6, өнгөрсөн жил 20.5 хувь болж буурсан. Нүүрсний экспорт өнгөрсөн оныхоос
өссөн шалтгаан нь Таван толгойн Баруун, Зүүн Цанхиас зэрэг олборлолт хийж мөнгөөр
нь зарж байгаа явдал. Өмнө нь зөвхөн Зүүн Цанхиас “Чалко”-гоос авсан өрөндөө нүүрс
өгч байсан юм. Урд хөрш рүү нүүрс экспортлогчид 
гэвэл “Эрдэнэс Таван толгой”, “Энержи ресурс”, “МАК”, орон нутгийн “Таван
толгой”, “Саусгоби сэндс” гэсэн таван компани бий.

 Экспортолсон коксжих нүүрсний
биет хэмжээгээрээ Австралийн дараа хоёрдугаарт жагссан нь олзуурхмаар ч нүүрснээс
олох орлого маань бараг хоёр дахин хумигдаад байгаа. Орлого хумигдахад нөлөөлсөн
хоёр шалтгаан бий. Нэг дэх нь дэлхийн зах зээл дээр нүүрсний үнэ унасан явдал. Гэхдээ
эрчимтэй уруудаж байсан нүүрсний үнэ өнгөрсөн саруудаас тогтворжиж эхэлсэн, аажимдаа
бага багаар өснө гэсэн таатай мэдээ бий. 
Хоёрдугаар шалтгаан нь нүүрс тээвэрлэлтийн өртөг. Австрали нүүрсний үнэ унасан
үед ч хар алтаа зараад аятайхан амьдраад байгаа нь тээврийн зардалтай холбоотой.
Тээврийн зардал нь хямд учраас урд хөршийн 
коксжих нүүрсний зах зээл дээр гялалзаж байна. Австраличууд 100-200 тоннын
хөлөг онгоцон дээр нүүрсээ ачаад Хятадын далайн боомт дээр буюу эцсийн хэрэглэгчдэдээ
хүргэдэг. Ингэж хүргэхдээ нэг тонн нүүрсэнд 12-15 ам.долларын зардал гаргадаг. Гэтэл
монголчууд 40-60-хан тонны машинаар Хятадын хилийн захад  нүүрсээ аваачихдаа нэг тонн нүүрсэн дээр хориос
дээш ам.долларыг тээврийн зардал, бас бус 
өртөг болгож  “агаарт хийсгэдэг”. Нүүрс
их хэмжээгээр гаргасан ч шальтай мөнгө олохгүй байгаагийн цаад шалтгаан нь энэ.
Нүүрсний экспортын үнэ цэнийг унагаж байгаа зүйл бол ердөө л дэд бүтэц гэдгийг сая
дурдсан тооноос харчихаж болно. Тэгэхээр нүүрсээ үнэд хүргэе гэвэл төмөр зам, төмөр
зам, бас дахин төмөр зам гэхээс өөр арга 
алга. 

Их хэмжээгээр нүүрс экспортлож буй хэр нь төсөвт хаягласан  мөнгө чамлахаар байгаагийн бас нэг шалтгаан  нь дундын компаниудын хандлагатай холбоотой гэж
салбарынхан ярьж байна. Манай нүүрсийг Хятадын хил дээрээс аваад цааш нь хэрэглэгчдэд
хүргэдэг компаниудыг дундын гэж тодотгодог. Австралид үер болж Монгол нүүрс моодонд
орж байх үед дундын компаниуд манай нүүрсийг 
өрсөлдөж авдаг байв.  Бүр урьдчилж
мөнгөө төлж байгаад авдаг байсан цаг тийм ч эртнийх биш. Манайхан ч урьдчилж ахиу
мөнгө төлсөнд нь нүүрсээ өгдөг байлаа. Харин одоо байдал өөрчлөгдсөн гэдгийг нүүрс
экспортлогчид нуудаггүй. Урьд нь монгол компаниуд гэдийдэг байсан бол өнөөдөр  Өмнөд Монголын захиргаанд бүртгэлтэй дундын компаниуд  “Нүүрсээ тэдээр  өгвөл өг, гэхдээ мөнгийг нь одоо өгч чадахгүй
шүү. Цааш нь зарчихаад дараа нь өгнө” гэж гэдийдэг болжээ. Манайхан ч урд хөршийн
зах зээл дээр нэгэнт эзэлсэн байр сууриа 
унагахгүйн тулд хэлсэн үнэд нь нүүрсээ өгөхөөс аргагүй байдалд байгаа. Алдагдалтай
гээд нүүрсний нийлүүлэлтээ зогсооё гэхээр хожим эрсдэлтэй учраас тэр л дээ. Нийлүүлэгчдээ
алдчихвал нүүрсний үнэ өсч, хар алтны зах зээл сэргэхэд  орон зайгаа эзэлж чадахгүй шахагдах эрсдэл бий.
Ийм шалтгаанаар нүүрс экспортлогч компаниуд алдагдал хүлээсэн ч нүүрсээ гаргаж байна.

Дундын компаниудын хувьд өмнө нь урт хугацааны буюу жилийн гэрээ
байгуулдаг байсан бол байдал хүндрэнгүүт 
нэг удаагийн гэрээгээр нүүрс авдаг болж. Эндээс манай компаниуд байнгын түншгүй
болсон гээд дүгнэлт хийчихэд хэтрүүлэг болохгүй. Өмнө нь зах зээлийн жамаар арилжаагаа
хийж,  урт хугацааны түнш компаниудтай байсан
нүүрс экспортлогчид өнөөдөр “Шинхуа”, “Чалко” 
зэрэг төрийн өмчит компаниудтай нүүр тулж байгаа. Төрийн өмчит компаниуд
яах нь тодорхой. Монголын нүүрсийг нэгдсэн бодлоготойгоор хямд үнээр авч таарна.
Ер нь нүүрсний зах зээлийг ажиглахад ингэж дүгнэх хангалттай үндэслэл бий. Манай
улсын бодлогын тогтворгүй орчин, дэд бүтцийн сул  байдал урд хөршийн хувийн компаниудыг нүүрсний
зах зээлээс үргээсэн гэчихэд үнэнээс хол зөрөхгүй. Энэ сиймхийг ашиглаад төрийн
компаниуд нь хувийнхнаа шахаж орж ирсэн нь ч бодит үнэн.

 

БИДНИЙ ӨРСӨЛДӨГЧ ХЭН БЭ?

Австрали бол тодорхой. Одоогийн байр сууриа тавьж өгтлөө өдий. Монголын
хувьд хүчтэй гол өрсөлдөгч гэвэл Орос байна. Уул уурхайн яамны газрын дарга Ч.Отгочулуу
манай сонинд өгсөн ярилцлагадаа “Нүүрсний зах зээл ирэх оноос сэргэх хандлага байгаа
учраас нүүрсний салбарт өрсөлдөөн ширүүсч байна. ОХУ экспортынхоо хэмжээг өсгөнө
гэдгээ зарлачихлаа. Америкаас нүүрс нийлүүлээд эхэлчихсэн. Индонези, Австрали нүүрсний
үнийн уналтыг тоо хэмжээгээ өсгөх замаар давж байна. Тэгэхээр өрсөлдөөн улам ширүүсч
байна” гэж онцолж байсан. “Монгол нүүрс” ассоциацийн гүйцэтгэх захирал Т.Наран ч
нүүрсний салбарт манай хүчтэй өрсөлдөгч олон бий, нэг нь Орос гэж онцолж байна.
Тэрээр “Наад захын жишээ гэхэд л Элгагийн орд байна. Манай Таван толгойтой эн зэрэгцэхээр
орд. 2009 онд хөрсийг нь ч хуулаагүй байсан бол өнөөдөр ашиглалтад орж, төмөр зам,
угаах үйлдвэрээ бариад  нүүрсээ зөөж байна.
Тувад бас нэг нүүрсний том орд бий. Манай баруун талаар төмөр зам тавьж нүүрсээ
гаргах гэж ярьж байна. Тувагаас цааш Алс Дорнодоор зөөвөл ашиггүй учраас тэр. Гэсэн
хэрнээ Якунин манай Таван толгойн нүүрсийг Алс Дорнодоор зөөх ухааны юм ярьж байсан
удаатай. Эдийн засгийн эрүүл саруул сэтгэлгээний үүднээс харахад ч Владивостокоор
хэдэн мянган км явж байж далайд гаргана гэдэг ашигтай шийдэл биш. Хэрвээ ашигтай  бол манай баруун талаар нүүрсээ гаргая гэж дуугарахгүй
байсан” хэмээн ярилаа.

Хойд хөршийн хувьд 2010 онд нүүрсний салбарын хөгжлөө тодорхойлчихсон.
Бүр 2030 он хүртэл. Жил бүр төлөвлөгөөндөө тодотгол хийгээд идэвхтэй гэгч нь хэрэгжүүлээд
явж байгаа. Оросын тухайд нүүрсээ Ази руу гаргах гэж шамдах болсон нь цаанаа нарийн
шалтгаантай. Хойд хөрш Европын нүүрсний зах зээл дэх байр сууриа АНУ, Канад, Өмнөд
Африкийн орнуудад алдаад байгаа. Дээр нь Украйны хэрэг явдлаас болж Европ тивтэй
харилцах харилцаа нь илт хүйтэрчихсэн. Товчхондоо Хятад хойд хөршийн хувьд хамгийн
таатай зах зээл болоод байна. ОХУ нүүрсний том ордуудынхаа дэд бүтцэд Хятадын хөрөнгө
оруулалтыг татах болсон нь цаанаа ийм учиртай.

Өөр нэг мэдээ дуулгахад Оросын нүүрсний том ордуудын дэд бүтцийг
Хятадын хөрөнгө оруулалттайгаар барьж байгуулах ажил эхэлчихсан. Тэгэхээр Оросын  нүүрс хүссэн хүсээгүй Хятадын зах зээл дээр гарна
гэсэн үг. Хойд хөрш коксжих нүүрснээс гадна эрчим хүчний нүүрсний том экспортлогч.
Манайх эрчим хүчний нөөц ихтэй улсын тоонд багтдаг ч одоохондоо экспортлож завдаагүй
яваа. Ингээд бодохоор Орос кокжсих нүүрснээс гадна эрчим хүчний нүүрсэн дээр ч манай
хүчтэй өрсөлдөгч гэсэн үг. Төмөр зам, дэд бүтцээс эхлээд нүүрсний салбарт барих
бодлогоо тодорхой болгож эрчтэй ажиллаж эхлэхгүй бол коксжих нүүрсний зах зээлд
Австралийн дараа бичигдэж буй байр маань өнөөдрийнхөөс ухарч мэдэх бодитой шалтгаан
олон байна.  

 Ц.БААСАНСҮРЭН

Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотод хурдны зам тавихаар болсон.  Манайдаа анхдагч уг томоохон бүтээн байгуулалтын ажил одоогоор зураг төслийн шатандаа явна. Хотын зүүн, баруун захыг холбосон 33 км үргэлжлэх энэ зам Туул голын эрэг дагуу тавигдах юм. Туул голын хурдны замыг тавих гэтэл яах аргагүй Монголын Ганнам болсон “River Garden” дундуур дайрахаар болоод байж.

Тиймээс хурдны замын зураг төслийг нь шинэчилж, тансаг хорооллоос жаахан урагш даялуулахаар яригдаж байна. Өөрөөр хэлбэл, Туул голын бургасан дундуур тавихаар шийджээ. Аль болох бургас хядахааргүй байхаар зураг төсөлд тусгасан гэнэ. Бургасан дээгүүр гүүр тавьж, эсвэл мод сүлжих маягаар замаа тавихаар болжээ.

Монголчуудын дунд баян хүмүүсийг үзэж чаддаггүй социализмын үеийн зан суртахуун байсаар ирсэн. Бүхэл бүтэн 90 жилийн турш “Баячууд бол хүний адаг” гэж сурталчилсны гороор хөрөнгөтнүүдийг үзэн ядах нь түгээмэл. Яг энэ зангаараа Туул голын хурдны зам тавихтай холбогдуулан эсэргүүцэгчид гарч ирлээ. Тэд “Баячуудын байшинг нураая” гэж бичиж ганц бахаа хангаж байна. Бургасанд хайртай хүн үй түмээрээ бий боллоо. Зөвхөн баячуудын байшинг нурааж бах таваа хангахын тулд Туул голын бургасыг хамгаалах хөдөлгөөн хүртэл байгуулагджээ. Үүнд УИХ-ын гишүүнээс авахуулаад жирийн твиттерчид хүртэл бүгд нэгдсэн байх юм. 

Энд тодруулах нэг юм байна. Баячууд бол хүний адаг биш. Монголын ард түмнийг тэжээж яваа хүмүүс. Зөвхөн ганцаараа баян гэж байдаггүй юм. Ямар нэгэн үйл ажиллагаа явуулж үүнийхээ ард олон хүний амьдрал ахуйг нь залгуулдаг, тэд. 

Яг та нар шиг Монгол Улсын л иргэн. Та нартай адилхан гэр орон, байр сууцтай байх эрхтэй. Иймээс Монгол Улсын иргэдийн байшинг нурааж зам тавихынхаа оронд хэдэн бургас сүлжээд, эсвэл дээгүүр нь ч юм уу зам тавьсан нь хамаагүй илүү ухаалаг хэрэг болно. Ер нь ч тэгээд бургасанд хайр зарлагчдын муу хэлээд байгаа хаустай баячууд гэгчийг дийлж зам тавьж болох юм уу. Яаж ч байсан дийлдэхгүй улс байгаа шүү дээ. Мөнгө бүхнийг захирдаг, энэ нийгэмд. Захирдаг хэрэгсэл буюу мөнгийг эзэмшдэг баячуудыг та нар худлаа шүлсээ үсчүүлээд дийлэхгүй байх өө. Тиймээс зам тавих гэж айлын хаус нурааж байхаар завсар зайгаар нь бургасан дундуур замаа тавьсан нь дээр дээ. 

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Ардын намын нийслэлийн хороо саяхан “Найрамдал”-д хоёр өдөр бүсийн зөвлөгөөн гээчийг хийжээ. Хорь гаруй жил энэ нам нийслэлийг удирдахдаа хийгээгүй ажлаа л ярьцгааж. Улаанбаатарыг нүүлгэх, хэрхэн хөгжүүлэх, гарц энэ тэр гэх зэргээр нийслэлийн хөгжлийн бодлогыг хэлэлцсэн юм байх. УИХ-ын гишүүн Д.Сумъяабазар нийслэлийг Хархорин руу нүүлгэх тухай илтгэл тавьсан байна. Ингээд л нийслэлийг хэрхэн нүүлгэх тухай яриа өрнөжээ. Ардын нам Ардчилсан намд Сүхбаатарын талбайг алдсан. Сүхбаатарын талбай гэдэг нэртэй байлаа гээд буруу юм юу ч байх билээ. Гэтэл харсаар сууж байгаад Нийслэлийн иргэдийн хурлын хэдэн нөхөд нэрийг нь солих шийдвэр гэнэт гаргачихсан. Ард түмэн энэ үед дуугүй л хараад өнгөрсөн. Одоо улсын нийслэлээ ард түмэн алдах нь. Гэхдээ МАН-ын газрын мафиас болж алдах юм гэнэ. Улаанбаатарын газрыг зарж идсэн гэгддэг нөхөд энэ зөвлөгөөнд бүгд очиж суусан байгаа юм. Угаас МАН-ын хотын гэгдэх фракц нь тэр чигтээ намаа удирдаж байгаа. Намын дарга нь хотын фракцыг толгойлдог. Хотын газрын албаны дарга байсан Ц.Сандуй нийслэлийн намыг удирдаж байна. Тэгэхээр зөвлөгөөнөөр нийслэлийг нүүлгэх тухай санал гаргаж, хэлэлцсэнд гайхаад байх ч хэрэг алга. Оролцогсдын зарим нь толгой дохин дэмжиж, зарим нь дэмжсэн үг хачирлаж шидсээр сууж. Дээрх зөвлөгөөнөөр хэлэлцсэн асуудлыг МАН-ын гишүүнээс лавлахад “Нийслэлээ нүүлгэнэ гэнэ, манай намынхан. Хэн ч харсан дараагийн газрын наймаагаа хийх аргаа сэдсэн л харагдаж байгаа биз дээ” гэв. МАН дахь эрүүл сэтгэлгээтэй залуу инээдээ барьж ядан намынхныхаа ярьсныг ингэж товчхон тодорхойлсон. Өөрөөр хэлбэл Ардын намынхан нийслэлээ нүүлгээд, шинэ байрших газраа газрын наймаагаа хийж найрлаж, Улаанбаатарыг минь адууны жүчээ болгох нь.

Энэ юу болж байнаа, ард түмээн. Та бүхэн үүнд сонор соргог байгтун. Монгол ардын намын дарга М.Энхболд бүх газрыг зарж хөл гишгэх зайгүй болгосон гэж шүүмжлүүлдэг. Улаанбаатар хотын газрын албаны дарга байсан Ц.Сандуй, Т.Бадамжунай, нарын нэр бас байнга л газрын наймаатай хамт явж байдаг. Улаанбаатар хотын бүх газар зарагдаж дууссан. Хот төлөвлөлтийг огтхон ч авч хэлэлцэхгүйгээр хаа сайгүй газар олгосон.

Энэ газрын мафи Улаанбаатарт дахин төлөвлөлт хийж болохгүй гэж үзсэн байна. Энэ болохгүй нөхцөлийг дээрх нөхөд өөрсдийн гараар хийсэн. Газрын мафийнхан гэж хэлэгддэг хүмүүсээс гадна Хархорины Д.Сумъяабазар Сонгинохайрханаа ядуу муухай гэж голоод өөрийн аймаг руу нийслэлийг зөөх юм байх. Улаанбаатарыг нүүлгэвэл нүүдэлчдийн түүхэндээ анх удаа байгуулсан сая хүнтэй хотыг устгана гэсэн үг. Талаар нэг нүүдэллэж байсан монголчууд арай гэж цуглаж сая хүнтэй хот бий болчихоод байна. Монголчуудын зан аашийн онцлог гэж бий. Нийслэл хаана байна, тийшээгээ нүүдэг. Хот л орсон бол нийслэлдээ очдог. Зүгээр нэг хотод очихгүй. Манай нийслэл бараг гурван зуун дал гаруй жилийн түүхтэй ч эрчимтэй хөгжсөн нь сүүлийн 20 жил гэж хэлж болно. Өмнө нь монголчуудыг нийслэлдээ нүүж ирэхийг хорьдог байсан. Сүүлийн хорин жилд л нийслэлдээ нүүж ирэх эрхтэй болсон. Арай гэж нийслэлдээ нүүж ирээд Хайлаастын эцэст нэг ноохойтой болсон нь “Эд нар бидэнтэй адил нийслэлд шигдлээ” гээд зугтаах нь л дээ.

Үүний бэлтгэл болгож хэвлэл мэдээллээр нь “Улаан хацарт оркууд Улаанбаатарыг эзэллээ” гэсэн яриа хөөрөө гараад байгаа. Хотыг яавч нүүлгэж болохгүй. Эдийн засаг улс төрийн асар их хохирол учирна. Энэ талаар намууд байр сууриа илэрхийлэх хэрэгтэй байна. Улаанбаатар хотын дарга Э.Бат-Үүл ч байр сууриа илэрхийлэх хэрэгтэй байна. Э.Бат-Үүл барилга барина, бүтээн байгуулна гээд яриад байгаа атал нөгөө талд нь нүүлгэнэ гэж яриад байна шүү дээ. Тэгэхээр нүүлгэх гэж байгаа хотод хөрөнгө оруулалт хийх хэрэг байна уу гэдэг асуулт гарч ирнэ. Нүүлгэхдээ тулбал ард түмний санал асуулга зайлшгүй явуулах шаардлагатай. Бусад улсын жишээг хар л даа.

Улаанбаатар газаргүй учраас нүүхээс өөр аргагүй гээд байгаа нь бас ч тийм үнэмшилтэй сонсогдохгүй байна. Хотын төвийнхөө газруудыг л зарчихсанааас дэд бүтэц сайжраад ирвэл тэлэх боломж байгаа. Хүмүүс Багануур, Налайх, Багахангайг тусдаа хот мэт андуураад Улаанбаатарын дүүргүүд гэдгийг мартчих юм. Энэ дүүргүүд рүүгээ тэлэг л дээ.

МАН-ынхны ярьснаар нийслэл хот улсынхаа төвд байдаг гэнэ. Тийм юм гэж хаана байна. Оросын нийслэл Москва улсынхаа цаад үзүүрт байна. АНУ-ынх зүүн эрэгтээ байна. Тэгэхээр улсын нийслэл төвдөө байдаг гэдэг шиг худал яриа алга. Зүгээр МАН монголчуудыг хорлож, өөрийнхөө дараагийн бизнес болох шинэ хотыг байгуулж, дахин газар зарж баяжих гэсэн л арга биз. Үүнийг нь МАН-ын гишүүн өөрөө хэлж байна шүү дээ. Энэ намыг дараагийн сонгуулиар яавчиг гаргаж болохгүй нь. Тэгэхгүй бол нийслэлийг нүүлгэж, дараагийн газрын наймаагаа эхлэхээр бэлдэж байна. Нийслэлээ нүүлгэнэ гэдэг чинь улс орноороо наадах гэж байгаагаас ялгаагүй. Хичнээн жил нийслэлийг удирдахдаа юу хийж гийгүүлэв, МАН-ынхан. Өөрсдийнх нь амьдардаг орд харш өнгө засч, тансаг сайхан болсноос биш хот царай дарж, төлөвлөлтгүй, замбараагүй болсон. Ардчиллын буя¬наар бий болсон хувийн хэвшлийнхэн л хотын өнгө зүсэнд нэмэр болсон байх.

Одоо харагдаж байгаагаар МАН нийслэлд эрх барихаа байсандаа их бачуурч бухимдаж байгаа бололтой. Нийслэлд эрх барихын тулд нийслэлээ зөөхөд ч бэлэн байна. Тиймээс МАН сонгуулиар ялбал нийслэл нүүлгэх нэрээр улс орныг минь самарч гүйцэх шинжтэй. Яавч ийм боломж олгохгүй юм шүү.

“Танайд өнжье”
булангийн сурвалжлагаа бэлтгэхээр үүсэн байгуулагдсаны 80 жилийн
түүхэн ойгоо тэмдэглэж буй
Хууль сахиулахын их сургуулийг өнгөрөгч
баасан гаригт зорилоо.

2012 онд Засгийн газрын тогтоол
гарч, тухайн үеийн Дотоод
хэргийн дээд сургуулийг шинэчлэн
зохион байгуулж, Хууль сахиулахын их
сургууль болгосон билээ. Дотоод хэргийн
их сургууль нь Хилийн цэргийн
дээд сургууль Цагдаагийн академийн нэгдэл байв. 2012 оны
хууль зүйн салбарын шинэчилсэн
зохион байгуулалтаар их сургуулийн статустайгаар
үйл ажиллагаагаа явуулах болсон нь
бидний зорьж буй Хууль
сахиулахын их сургууль юм.

Өдгөө тус сургууль бидний
нэрлэж заншсанаар Цагдаагийн академийн хэд хэдэн байранд
байрлаж байгаа юм. Сургуулийн
хашааны үүдэнд очлоо. Долоо
хоно­гийн ажлын сүүлийн
өдөр бай­сан болоод
ч тэр үү
хөл хөдөл­гөөн ихтэй
байна. Тод цэн­хэр,
цайвар цэнхэр, эсвэл цэнхэр
эрээн өнгийн цэргийн хув­цастай залуус шалган
нэвт­рүүлэх байрны хаалгыг
чөлөө завгүй савчуулах ажээ.
Тэдний дунд оюутнуудын аав,
ээж бололтой хүмүүс ч олонтаа
харагдана.

“Та төрийн тусгай хамгаа­лалтын бүсэд нэвтэрч
байгаа тул биеийн байцаалтаа
шал­гуулж нэвтэрнэ үү”
гэсэн бич­гийг шалган
нэвтрэх хэсэгт наажээ. Иргэний
үнэмлэхээ шалгуулаад сургуулийн бүс рүү нэвтэрлээ.
Сургуулийн өмнөх том талбайд
түрүүний шалган нэвтрүүлэх дээр
хар­сан шиг олон
өнгийн дүрэмт хувцас­тай
залуус тус бүрээрээ нэгдэн,
жагсаалын бэлтгэл хийж байна.
Ноомхон, алхаад марш гэх
комданаар хэдэн зуун залуусын
гялтганатал тосолсон хар гуталны газарт
буух чимээ сүрдмээр юм.
Эдгээр залуус сургууль үүсэн
байгуулагдсаны 80 жилийн ойд зориулсан
түүхэн номын зураг авахуулахаар
ийн алхаж байгаа ажээ.  

Ёс журам бэлэн байдлын
газар, дотоод ажил, сахилга,
дэг журам хариуцсан ахлах
ажилтан, цагдаагийн дэд хуран­даа
С.Эрдэнэбаяр хэмээн
өөрийгөө танилцуулсан хижээл насны эр
энэ өдөр сур­гуулийнхаа
үйл ажиллагааг бидэнд танилцуулахаар “томи­логдсон” хөтөч байлаа. Тэрээр
тус сургуульд 20 жил багшилсан бөгөөд
энэ л орчинд амьдралынхаа
ихэнх хугацааг үдэж байгаа учир
надаас сургуулийн талаар юу ч
асуусан би хариулна хэмээн
тэрээр их л бардам
хэлэх ажээ.

С.Эрдэнэбаяр хурандаа “батлав” гэсэн тамгатай,
гурван хуудас цаас барьжээ.
Түүнийг зэрвэс харвал бидний
ажлыг арав, хорин минутаар
төлөвлөчихсөн байна. Тухайлбал, “Г.Гантөмөр хуран­даа Сургалт
үйл ажил­лагааг ерөнхийд
нь тайл­барлах, хугацаа
20 минут, Ахлагчийн сургууль руу орох, тус
сургуулийн үйл ажил­лагааг
хурандаа тэр тайл­бар­лах, хугацаа төчнөөн
минут” гэх мэтчилэн нарийн
бичиж, төлөвлөжээ. Үүнийг тэрээр “Цэргийн
хүмүүсийн ажил тогтсон дэг
журамтай, нарийн цаг хугацаатай
байх ёстой” хэмээв. Ингэж
бид нэг өдөр тусгай
хуваарийн дагуу ажиллах “цэрэг”
болов бололтой.

Тус сургууль нь найман үндсэн
мэргэжил олгох зорил­го
бүхий долоон бүрэл­дэхүүн
сургуультай. Үүнд Удирдлагын сургууль,
Цагдаагийн сургууль, Хилийн сургууль, Шүүхийн
шийдвэр гүйцэтгэлийн сургууль, Онцгой байдлын сургууль,
Ахлагчийн сургууль, Ерөнхий эрдмийн сургуулиуд
багтана. Эдгээр нь тус
бүртээ магистр, докторын сургалтын албатай юм билээ.
Энэ тухай Сургалт эрхэлсэн
дэд захирал, цагдаагийн хурандаа Г.Гантөмөр танил­цуулсан юм. Түүний
хэлснээр Хилийн цэргийн дээд
сургууль, Цагдаагийн академийг нэгт­гэс­нээр
их сургууль болж өргөжсөн төдийгүй
эдийн засаг, санхүүгийн хувьд
бэх­жиж, багш нарын
сургах арга барил эрс
сайжирчээ.

Тус сургууль нь Хууль зүйн
яамны харьяа таван агентлагийн
болон Ерөнхий сайдын эрхлэх
асуудлын хүрээнд багтдаг Онцгой
байд­лын газ­рын
мэр­гэжилт­нүү­дийг
бэлтгэдгээрээ онцлогтой. Энэ онцлог нь
дэл­хийд ч ялгарах
зүйл болж байгаа аж.
Учир нь тус сургуулийнхны
судалж үзсэнээр дэлхийд энэ төрлийн
мэргэжилтэн бэлтгэдэг сургуулиуд нь манайд өмнө
нь байсан шиг агентлагуудынхаа
дэргэд дээд сургууль хэлбэрээр,
тус тусдаа байдаг аж.
Харин гурван сургууль л
манайх шиг нэгдмэл байдлаар
мэргэ­жилт­нээ бэлтгэдэг
байсан гэнэ.

Сургалтын хөтөлбөрийн хувьд хил хамгаалах
болон онцгой байдлын асууд­лаарх эрхзүйн орчин
бүрэн шинэчлэгдсэн тул мэргэжилтэн бэлтгэх
хөтөлбөр нь ч тодорхой
болоод байгаа юм байна.
Харин хууль зүйн салбарын
шинэчлэлийн хүрээнд салбарын сайдын
батлуулахаар ажиллаж буй дараагийн
30 гаруй хуулийн төслөөс хамаарч
бусад мэргэжлийн хичээлийн сургалтын хөтөлбөрүүд өөрчлөгдөхөөр бэлтгэгдэж байгаа гэнэ.

Энэ хичээлийн жил эхэлснээс хойш
багш нарын дунд нэгдсэн
аттестатчлал явуулж, мэдлэгийн түвшингээр
нь чансаа тогтоожээ. Үүнд
130 багш хамрагдсанаас 15 багш хангалтгүй үнэлгээ
авсан байна. Тэдгээр багш
нарт эхний ээлжид хугацаатай
сануулга өгөөд байгаа бөгөөд
зургаан сараас нэг жилийн
хугацаанд заах аргазүйдээ ахиц,
дэвшил гаргах шаардлага өгөөд
байгаа юм байна. Заасан
хугацаанд ямар нэг өөрчлөлт
гаргахгүй бол ажлаас чөлөөлөх
хүртэл арга хэмжээ авах
болно гэдгийг ч тус
сургуулийн удирдлага хэлж байсан билээ.

НАРИЙВЧИЛСАН

ЦАГИЙН ХУВААРИЙН
ДАГУУ ҮЙЛ ЯВДАЛ ӨРНӨНӨ

Тус сургууль 2000 гаруй сонсогч, суралцагчтай.
Сургуулийн үндсэн оюутнуудыг сонсогч
гэдэг бол магистр, доктор
эсвэл түр сургалтад хамрагдаж
буй хүмүүсийг суралцагч хэмээн нэрлэдэг байна.

Өнөө жилийн хувьд 270 сонсогч
шинээр элсчээ. Шинэ сонсогч
гэдэг нь эхний жилдээ
цэргийн ерөнхий эрдмийн хичээл
заалгаж, хоёр дахь жилээсээ
эзэмших мэргэжлийнхээ дагуу тус бүртээ
хуваарилагддаг оюутнуудыг хэлдэг аж.

Харин бакалавр, маристр зэрэг сургалтад
580 гаруй оюутан элссэн байна.
Түүнчлэн мэргэшүүлэх ангидаа ч тодорхой
тооны элсэгч авчээ.

Тус сургуулийн онцлог нь шинэ
сонсогч нар нь бүгдээр
сургууль дээрээ байрладагт байдаг.
Тэднийг эзэмших гэж буй
мэргэжлийн онцлогоос нь шалтгаалан тэсвэр
хатуужил суулгах, цэргийн наад захын
сахилга, дэг журмыг заахын
тулд ийнхүү эхний жил
дотуур байрандаа байрлуулдаг ажээ.

Биднийг очих үед ч
цэнхэр эрээн хувцсаар жигдэрсэн
шинэ сонсогч нар жагсаалын
бэлтгэлээ хийж дуусаад үдийн
хоолондоо жагсан орж байсан
юм. Тэдгээр сонсогчид өнгөрөгч
долдугаар сард хотын зүүн
хэсэг Баянзүрх дүүргийн хоёрдугаар хорооны нутагт байх
Гүнжийн хоолой хэмээх газарт
45 хоногийн цэргийн бэлтгэлд хамрагдаж
байгаад иржээ. Өөрөөр хэлбэл,
цэрэг байх анхны мэдэгдэхүүнтэй
болж, сахилга бат, дэг
журам, тэсвэр хатуужил суусан
аж. Тиймээс ингэж гэр
бүлийнхнээсээ хол, сургууль дээрээ
байрлаж байгаа нь тэдний
хувьд тийм ч хэцүү
асуудал биш гэнэ.

Засгийн газраас их сургуулиудыг
хотхон хэлбэрээр хөгжүүлэх тухай тогтоол шийдвэр
гараад байгаа билээ. Тиймээс
тус сургуулийн хувьд ч хотхон
хэлбэрээр сургалтаа явуулахаар эхний алхмуудаа хийгээд
байгаа юм билээ. Өөрөөр
хэлбэл, одоогийн ашиглаж буй хуучин
Цагдаагийн академийн хичээлийн байрнаас гадна өнгөрсөн онд
улсын төсвийн 3.5 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө
оруулалтаар 850 оюутны дотуур байр
ашиглалтад оруулжээ. Түүнчлэн энэ оны долдугаар
сард гурван мянган оюутны
хичээлийн болон дотуур байр
ашиглалтад оруулахаар ажиллаж байгаа аж.
Гэхдээ эдийн засгийн хямралын
улмаас барилгын ажил нь зогсонги
байдалд оржээ. Салбар яамныхны
хэлж буйгаар удахгүй яригдах
төсвийн тодотголын үеэр эхний ээлжийн
шаардлагатай хөрөнгө оруулалтын жагсаалтад
оруулахаар төлөвлөөд байгаагаа хэлсэн гэнэ. Уг
барилгыг ашиглалтад оруулахад 20 гаруй тэрбум төгрөг
шаардлагатай ажээ.

Ийнхүү барилга нь хүрэлцээгүй
байгаагийн улмаас ашиглалтад ороод
байгаа 850 оюутны байрны баруун
жигүүрт сургуулийн захиргаа, удирдлагын хэсэг, зүүн жигүүрт
нь сонсогч нар байрлаж
байгаа юм байна. Дээр
хэлсэн шинэ байр нь
ашиглалтад орчихвол одоогийн байрлаж байгаа байрандаа
бүхэлд нь оюутнуудаа оруулах
ажээ.

Өнөөдрийн байдлаар тус сургуулийн зөвхөн
шинэ сонсогчид л дотуур байрандаа
байдаг. Мөн л шинэ
байр ашиглалтад орвол хоёр болон
түүнээс дээшхи дамжааны оюутнуудыг
дотуур байраар хангах боломж
нээгдэх тухай сургуулийн удирдлага
хэлж байлаа. Энэ мэтчилэн
хөрөнгө оруулалт тасалдсаны улмаас барилгын ажил
тасалдаж, бүх зүйл “Шинэ
байр ашиглалтад орвол…” гэсэн олон ажлын
зангилаа болжээ.

Сонсогч нарын байрны хувьд
шинээр ашиглалтад орсон болоод ч
тэр үү тун цэвэр
юм. Байрны үүдэнд тухайн
өдрийн жижүүр сонсогч байх
бөгөөд тэрээр орж гарч
буй хүмүүст хяналт тавин
ажиллах үүрэгтэй. Жижүүр сонсогчийн ард
өдөр бүрийн хичээл, амралтын
цагийн хуваарийг нарийн гаргаж, наасан
байна. Сонсогч нарын хувьд
өглөө 5 цаг 50 минутад босч,
оройн 22 цаг 00 минутад унтах
ёстой. Тэр дунд өглөө
5 цаг 50 минутад босч, 6 цагт
нүүрээ угааж, хувийн бэлтгэл
хангана. 7 цагт өглөөний хоол,
7 цаг 30 минутад хичээлийн бэлтгэл,
өдөр 13 цаг 10 минутаас 14 цаг
10-т бага амралт гэх
мэтчилэнгээр цагийн нарийн хуваарийн
дагуу өдөр бүрийн үйл
явдал өрнөх учиртай.

Сонсогчид байр руугаа нэвтрэхдээ
даавуун улавч өмсөх дүрэмтэй.
Даавуун улавч өмсөөд дотогш
орлоо. Байрны хамгийн эхний
өрөөнд бүх сонсогч нарын
чемодан байдаг байна. Уг
өрөөнөөс цааш том зааланд
сонсогчдын нэгдсэн ор байрлана.

Тэдгээр ор нь ихэнх
хүмүүсийн мэддэгчлэн, цэргийн ангиудад байдаг
шиг давхар ор бус
дан ор юм. Уг
зааланд ойролцоогоор 30-40 ор бий болов
уу. Тэдгээр орны хувьд
гудас муутай болов уу
гэмээр харагдсан. Энэ нь тэсвэр
хатуужил суулгах гэсэн санаа
ч байж мэдэх
юм л даа.

Ор бүр дээрээ жижиг
шүүгээтэй. Тэнд ойр зуурын
хэрэгтэй зүйлсээ хийж хадгалдаг
байна. Том зааланд үүнээс
өөр тавилга сэлт үгүй,
хананд ч ямар нэг
цаас, зураг энэ тэр
байхгүй юм.

Эмэгтэй сонсогчдын хувьд уг заалны
хажуу талын тусгаарласан өрөөнд
байрлана. Ор, шүүгээний хувьд
яг ижил. Дашрамд хэлэхэд,
тус сургуульд охид тун цөөн.
2000 гаруй оюутнаас ердөө 50, 60-аадхан эмэгтэй сонсогч
байдаг гэсэн. Тэднээс хамгийн
олон нь цагдаагийн сургуульд
байдаг гэнэ лээ.

Дотуур байранд байгаа ор,
энд хэрэглэж буй сандал, ширээг
маш бөх төмөр материалаар
хийсэн нь содон харагдсан.
Ихэнх нь эрчүүд байдаг
болохоор аль болох бат
бөх материалтай хэрэгсэл сонгохыг бодолцжээ. Орны төмөр гэхэд
будаг нь хуурдаггүй хөргөгчний
материалаар хийгдсэн хэмээн Барилга орон
сууц, нийтийн үйлчилгээний хэлтсийн
дарга Ж.Булгантамир хурандаа
хэлнэ лээ. Дотуур байрны
ор, хөнжил, шүүгээ гэх
мэт ахуйн хэрэглээний зүйлсийг
авахад 100 сая орчим төгрөг
зарцуулжээ.

Сургуулийн
удирдлагын хувьд байрлан суралцаж
буй сонсогч нарынхаа ая
тухыг хангахын тулд шаардлагатай бүхий
л нөхцөл бололцоогоор
хангахыг хичээн ажилладаг тухай
бидний хөтөч С.Эрдэнэбаяр
хурандаа ам нээх бүртээ
шахам хэлж байсан юм.
Үнэхээр ч уг байранд
олон улсын шаардлага хангасан
техник хэрэгсэл бүхий бялдаржуулах танхимаас
авахуулаад ариун цэврийн болон
хувцас угаах өрөө, тэр
ч бүү хэл
анагаахын болон уламжлалт эмчилгээний
тусгай эмч нар байрлан
сонсогчдын өдөр тутмын эрүүл
мэндэд анхаарал тавин ажилладаг байна.

Тус сургууль нь ирэх жилээс
эхлэн “Соёмбо” спорт хороог
нээн ажиллуулахаар төлөвлөөд байгаа бөгөөд тус
хорооны ерөнхий дасгалжуулагчаар Монгол
Улсын гарьд Д.Рагчаа
ажиллах юм байна. Тэр
болтол Д.Рагчаа гарьд
бялдаржуулах танхимын дасгалжуулагчаар ажиллаж байгаа ажээ.
Биднийг очих үед тэрээр
шинэ сонсогч нартайгаа бэлтгэл
хийгээд тун ч завгүй
байна лээ.

Дотуур байрны бүх үйл
ажиллагааг үүдэнд байх харуулын
офицерууд хянана. Шаардлагатай бол
давхар бүрт байрлах цагаан
хоолойгоор “Тэдэн давхрын сонсогч
тэр салхилгатай байна уу” хэмээн
нийтээр нь зарлаж орхино.
Ингэж нэрээ дуудуулсан сонсогч
томоотой байхаас өөр аргагүйд
хүрнэ.

Биднийг очсоноос хойш буюу үдээс
хойш 17 цаг гэхэд тус
байранд ерөнхийдөө хөл хөдөлгөөн багатай
болсон юм. Учир нь
долоо хоногийн турш сургууль дээрээ
байсан сонсогчид бүгд энгийн хувцас
өмсөн гарч одлоо. Тэд
бүтэн сайн өдрийн оройн
хоолны цаг болтол чөлөөтэй
бөгөөд заасан хугацаанд бэлэн
жагссан байх ёстой ажээ.

ХИЧЭЭЛҮҮД НЬ ИХЭНХДЭЭ ПРАКТИК
ХЭЛБЭРЭЭР ЯВАГДДАГ АЖЭЭ

Хууль сахиулахын сургуульд долоон бүрэлдэхүүн сургууль
байдаг тухай дээр дурдсан
билээ. Эдгээр сургуулиудад бэлтгэгдсэн
мэргэжилтнүүд шууд ажлын байраар
хангагддаг. Учир нь тухайн
газар, хэлтсээс шаардлагатай мэргэжилтнийхээ тоог тухайн жилд
өгдөг бөгөөд зөвхөн захиалгын
дагуу мэргэжилтэн бэлтгэдгээрээ онцлогтой юм байна. Тиймээс
ч жил бүр
элсэгчдийн тоо нь хязгаарлагдмал
байдаг. Элсэгчдийн хувьд нийгэм, орос,
англи хэл, математикийн хичээлээс
гадна хамгийн гол нь
бие бялдарын шалгалт өгөх ёстой.
Түүнээс гадна ял шийтгэл
эдэлж байгаагүй, биен дээрээ ямар
нэг шивээс, шарх сорвигүй
байх гэсэн шалгуурыг ч
тавьдаг гэнэ лээ.

Дөрвөн жилийн хугацаанд ямар
нэг төлбөр төлөхгүйгээс гадна
хоол хүнс, хувцас зэрэг
бүх зардлаа улсаас “гаргуулдаг”
учир тус сургуульд элсэх
сонирхол маш их байдаг
байна.

Бүрэлдэхүүн
сургуулиуд хичээлийн нэг, хоёрдугаар байрандаа
хичээллэнэ. Хичээлийн байр бүр үүдэндээ
жижүүрийн цэрэгтэй. Тэд орж гарч
буй хүмүүсийг нарийн шалгахын зэрэгцээ,
тусгай байрлуулсан камеруудаар дотоод үйл ажиллагааг
бүрэн хянадаг юм билээ.

Сургууль доторх хөдөлгөөн их
эмх цэгцтэй. Элдэв дуу шуугиан
огт үгүй юм. Жирийн
их, дээд сургууль оюутнууд
нь холхиод л байдаг
даа. Харин Хууль сахиулахын
их сургууль тийм биш юм.
Орж гарах, багш нарын
хажуугаар зөрж өнгөрөх бүр
нь нарийн дэгтэй. Хурдан
алхаж байсан сонсогч зог
тусаад жагсаалын алхаагаар алхаж, ёсолно. Багш
нар нь ч хариуд
нь “Болно” хэмээн мэндлэх
ажээ. Тэр ч бүү
хэл сургуулийн шат нь өгсөх,
уруудах хоёр чиглэлтэй. Хэрэв
өгсөх шатаар уруудах юм
бол үүдэнд сууж буй
өнөөх жижүүрийн цэрэг дуудаж авчирч
байгаад холбогдох багш нарт хэлэн
тодорхой хариуцлага хүлээлгэдэг гэсэн. Ийм байтал
бид уруудах ёстой шатаар
нь өгсчихлөө. С.Эрдэнэбаяр хурандаа
“Би ганцаараа явж байсан бол
хариуцлага хүлээх байлаа” хэмээн
аяархан хэлж, инээмсэглэж байсан
юм.

Ийнхүү сургуулиудын зарим онцлог тэнхимээр
орж үзлээ. Хичээлийн нэгдүгээр
байрт байрлах Шинжлэх ухаан
технологийн төвд тун сонирхолтой
төхөөрөмж байна. Энэ бол
өнөөгийн манай цагдаа, ТЕГ,
АТГ зэрэг тоотой хэдхэн
газарт хэрэг мөрдөлтөд ашигладаг
төхөөрөмж юм. Уг төхөөрөмжийг
зүүсэн хүн худаа ярьсан
тохиолдолд физиологийн хариу урвалыг нь
мэдээлдэг аж. Уг төхөөрөмжийг
сургалтдаа ашиглаж буй нь
оюутнуудад маш их дэм
болж байгаа хэмээн хөтөч
маань хэлсэн.

Ер нь тус сургуулийн
салбар сургуулиуд бүгд сургалтаа практиктай
үргэлж хослуулж явуулдаг юм билээ. Онцгой
байдлын сургууль л гэхэд оюутнууд
нь өөрсдөө ажлын хувцсаа
өмсөж, гал болон түймэр
унтраах багаж төхөөрөмжөө бодитоор
барьж байгаад л хичээллэдэг
юм билээ.

Түүнчлэн шалган нэвтрүүлэх албаны
тэнхим гэхэд үүдэндээ хилийн
боомт дээрх шалган нэвтрүүлэх
бүсийг хийжээ. Үүнд хилийн
шалган нэвтрүүлэх ажилтнууд дадлага хийдэг бөгөөд
хилээр гарахад иргэнийг шалгадаг
бүхий л шаардлагатай тоног
төхөөрөмжүүдийг байрлуулсан байна лээ.

Хичээлийн хоёрдугаар байранд Цагдаагийн сургууль
байрлана. Дээр хэлсэнлэн үүдэндээ
харуултай. Энд замын хөдөлгөөний
болон цагдаагийн ажилтнуудыг бэлтгэдэг байна. Энд мөн
л гар, хурууны
хээний адилтгалын автомат систем гэх
сонирхолтой анги байна лээ.
Энд гэмт хэрэгтний хурууны
хээг шинжлэн судалдаг тусгай
төхөөрөмжүүдийг бүгдийг байрлуулсан байгаа
юм. Оюутнууд элдэв онол уншаад
байхгүйгээр шууд л практик
дээр ажиллахад уг систем маш
дөхөм болдог гэсэн.

Тус сургуулийн замын хөдөл­гөөний
тэнхимийн эрх­лэг­чээр
олон жил ажилласан Ч.Ганбат хурандаагийн цуг­луул­гаас бүрдсэн
тун сонир­холтой тэнхимийг
мөн үзэв. Тэрээр 1980-аад
оны үеэс эхлэн шинээр
үйлдвэрлэсэн автомашины жижиг хувилбаруудыг цуг­луулж эхэлжээ. Өдгөө
түүний цуглуулгыг замын цагдаагийн тэнхимийн
оюутнууд ашиг­ладаг юм
билээ. Ойролцоогоор 1000 гаруй “автомашин” тэнд
байна лээ. Тухайн машин
үйлдвэрлэсэн он, марк бүрээрээ
өрөөстэй байгаа нь тун
сонирхол татаж байв.

Мөн тус сургуульд дэргэдээ
хэвлэх цехтэй юм билээ.
Багш нар өөрсдийн эрдэм
шинжилгээний бүтээлээ бусад хэвлэх үйлдвэрт
хэвлэхэд хэвлэхийн зардал маш өндөр
гардаг тул өөрийн цехээр
хэвлүүлэх нь эдийн засгийн
хувьд өндөр ач холбогдолтой
байдаг байна. Тус цехээр
орох үед ажилчид нь
сургуулийн 80 жилийн ойн арга
хэмжээний урилгыг хэвлээд зав
муутайхан байна лээ.

Үүнээс гадна сургуулийн зэргэд
захирлын болон эрдмийн зөвлөл
ажиллаж сургалт, судалгааны ажилд хяналт тавин
ажилладаг юм билээ.

ТҮҮХЭН ОЙДОО БЭЛТГЭЭД ТУН ЗАВГҮЙ БАЙНА

Тус сургууль 1934 онд БНМАУ-ын
Сайд нарын зөвлөлийн наймдугаар
тогтоол буюу дотоодыг хамгаалах
газрын дунд сургууль байгуулах
шийдвэрийн дагуу “Төв сургууль”
нэртэйгээр байгуулагдаж байсан түүхтэй. Түүнээс
хойш түүхийн нугачаанд олон
олон нэр сольж байсан
ажээ.

Өнөө жилийн  хувьд
80 жилийн ойгоо тэмдэглэн өнгөрүүлэхээр
олон ажил төлөвлөж, зарим
нь ажил хэрэг болж
байгаа гэнэ. Мэдээж түүхэн
ой учир бусдын жишгээр
ном, баримтат кино зэрэг бэлгэдлийн
чанартай зүйлийг хийхээс гадна
бодит ажил олныг хийж
байгаа юм байна. Тухайлбал,
сургуулийн нэрэмжит бие хамгаалах урлагийн
нээлттэй тэмцээнийг орон даяар явуулжээ.

Түүнчлэн ирэх сарын 8-нд
Төрийн ордноо “Хууль сахиулах
үйл ажиллагааны инноваци” сэдэвт олон улсын
эрдэм шинжилгээний хурал хийх төдийгүй
Чингэсийн талбайд ёслол хүндэтгэлийн
жагсаал зохион байгуулах зэрэг
олон ажлыг төлөвлөөд байгаа
тухай Сургалт хариуцсан дэд
захирал, цагдаагийн хурандаа Г.Гантөмөр хэлж
байсан юм.

Нөгөө талаас шинэ сонсогч
нарын цэргийн анхан шатны
бэлтгэлийг хангах нөхцө­лийг
бүрдүүлж, иж бүрэн тоног­логдсон сургуулилтын хотхон
бий болгохоор ажиллаж байгаа тухайгаа
ч тэрээр хэлж
байсан билээ.

 

Т.ГЭРЭЛМАА

Гэрэл зургуудыг
Ц.МЯГМАРСҮРЭН   

Хотын төвд буюу Хүүхдийн паркийн хашаанд баригдаж байсан “Шангрила” центерийн 22 давхар барилга шатаж байна. Гал гараад бараг цаг гаруй болсон бололтой. Бидний авсан мэдээллээр барилгын нүүрэн хэсэг тэр чигээрээ шатсаар улмаар дөрөв тав дахь давхрыг хүртэл тархжээ. Гал долдугаар давхраас гарсан аж. Ерөнхийдөө энэ барилгын гадна талын ажлууд дуусч дотоод заслын ажлууд хийгдэж байсан бөгөөд барилгын дээвэр хэсэгт хүмүүс ажиллаж байсан гэх мэдээлэл ч байгаа юм. Галыг унтраахаар ОБЕГ, Цагдаа, Яаралтай түргэн тусламжийнхан хүч нэмэгдүүлэн ажиллаж байна. Ойр орчмын хөл хөдөлгөөнийг бүрэн хаагаад байна.

-ХЕЛИКО БАКТЕРЫН ВИРУС  ХҮҮХДҮҮДИЙГ ӨВЧЛҮҮЛСЭН БАЙХ МАГАДЛАЛТАЙ ГЭНЭ-

Дархан-Уул аймгийн Дар­хан сумын долдугаар
цэцэр­лэгт шалтгаан нь
тодорхойгүй гэдэсний халдварт өвчин гарч 181 хүүхэд
өнгөрсөн пүрэв гаригт эмнэлэгт
ханджээ. Эмнэ­лэгт хандсан
хүүхдүүдийн 34 нь аймгийн Нэгдсэн
эмнэл­гийн Халдвартын тасагт
хэв­тэн эмчлүүлж эхэлсэн
байна.  Пүрэв
гаригийн өглөөний 06.30 цагт эхний хүүхэд
эмнэлэгт хандсан аж. Уг
гэдэсний халдвар нь 38-40 хэм
хүртэл өндөр халуурах, бөөлжих,
цусан судалтай суулгах шинж тэмдэг
илэрчээ. Энэ мэтээр цэцэрлэгийн
бага, дунд ахлах бүх
бүлгийн хүүхдүүд өвчилсөн аж.

Иймд Аймгийн Онцгой байдлын
комисс өнгөрсөн баасан гаригт хуралдаж,
халдварыг таслан зогсоох талаар
зохион байгуулалтын шуурхай арга хэмжээ
авсан байна. Хурлаар шаардлагатай
эм, хэрэгсэл, ариутгалын бодис, хүний нөөцийн
нэмэг­дэлд шаардагдах төсвийг
гаргаж, аймгийн Онцгой байд­­лын нөөц төсвөөс
санхүү­жүүлэхээр болжээ. Мөн  тус айм­гийн
Мэргэжлийн хяналтын газрын  шийдвэрээр
долдугаар цэцэрлэгийн үйл ажиллагааг энэ
сарын 26-наас эхлэн тав
хоног хаах шийдвэр гаргасан
байна. Халдварын голомтод аймгийн Эрүүл мэндийн
газрын Халдварт өвчин тандалт судалгааны
албаны тархвар судлаачдын болон
Гамшгаас хамгаалах эрүүл мэндийн албаны
баг, мэргэжлийн хяналтын улсын байцаагчид, лабораторийн
эмч мэргэжилтнүүд хүүхдүүд олноороо өвчилсөн шалтгаа­ныг хамтарч
тогтоохоор ажиллаж эхэлжээ.Түүнчлэн
аймгийн Эрүүл мэндийн  дар^­гын 178, 179 дүгээр тушаал гарч,
эрүүл мэндийн байгууллагуудад “Өндөржүүлсэн
бэлэн байдал” зарласан бөгөөд
цагийн байдлын үед авах
зарим арга хэмжээний тухай
үүргийг Гамшгаас хамгаалах эрүүл мэндийн штабын
бүрэлдэхүүнд өгчээ. Мэргэжлийн хяналтын
улсын байцаагч нар энэ сарын
23-25-ны өдрүүдийн цэцэрлэгийн өглөө, өдрийн хоол
болон 24 нэр төрлийн бүтээгдэхүүний
дээж болон багш, ажилчид,
хоолны газар зэргээс 90 арчдасын
шинжилгээ авч лабораторид хүргүүлээд
байгаа аж.  Дархан-Уул Аймгийн онцгой  байдлын
комисс хүүхдүүд олноороо хордсон асуудлыг хэлэлцэж,
зарим нэгэн шинжилгээний хариуны
талаар ярилцсан байна.  Энэ
талаар  Дархан-Уул аймгийн Эрүүл
мэндийн газрын мэргэжилтэн Л.Өлзий­жаргалтай ярилцлаа.

ХҮҮХДҮҮДИЙН БИЕИЙН БАЙДАЛ САЙЖИРЧ
БАЙГАА

–Эмнэлэгт
хэвтэн эмч­лүүлж байгаа хүүхдүүдийн биеийн байдал ямар байна?

-Нийтдээ долдугаар цэцэрлэгийн 181 хүүхэд эмнэлэгт хандсан.
Тэднээс 36 хүүхдийг эмнэлэгт хэвтүүлж эмчлэх шаардлагатай гэж
үзсэн учир хэвтүүлсэн. Өнөөдрийн
байдлаар 24 хүүхэд нь эмнэлгээс
гарсан. Үлдсэн хүүхдүүдийн биеийн
байдал сайжирч байгаа. Эмчилгээ
ч сайн хийж
байна. Удахгүй  эмнэлгээс
гарах байх.

–Юунаас
болж хүүхдүүд олноороо өвдөх болов. Үүнийг хоол хүнстэй холбож үзэх хүн байна?

-Аймгийн Онцгой байд­лын
комисс энэ асуудлыг анхааралдаа
авч ажиллаж байгаа. Холбогдох
шинжилгээг хийсэн. Удахгүй дүгнэлт
нь гарах байх. Эрүүл
мэнд, мэргэжлийн хяналт талаасаа  олон төрлийн шинжилгээ
хийж байна. Тэр бүхнийг
нэгтгэж бас нэг онош
гаргана гэдэг өөрөө хугацаа
шаардсан асуудал. Тийм болохоор  онош гарсан гэж
шууд хэлэх учир дутагдалтай
байна.

–Эмнэлэгт
хэвтсэн хүүхдүүдийн бие сайжирч байгаа юм байна. Дахиад шинээр хүүхдүүд энэ төрлийн өвчнөөс болж  эмнэлэгт
хандсан тохиолдол илэрсэн үү?

-Дахиж хүүхэд өвчилсөн тохиолдол
илрээгүй. Эмнэлгээс гарсан хүүхдүүдийг өрхийн
эмнэлэг хяналтдаа авсан.

–Аймгийн
Эрүүл мэндийн газар өндөржүүлсэн бэлэн байдалтай ажиллаж байгаа. Хүүхдүүдийн биеийн байдал сайжирч байгаа болохоор  өндөржүүлсэн
бэлэн байдлыг хэзээ цуцлах вэ?

-Эхний гурван хүүхэд эмнэлэгт
ирснээс эхэлж, эмнэлэг, эрүүл
мэндийн байгууллагууд холбогдох тархвар судлалын болон
оношилгоо, эмчилгээ, зохион байгуулалтын арга
хэмжээг авч ажилласан. Халдварын
эх уурхайг илрүүлэхийн тулд
багш, эцэг эхчүүдээс тархвар
судлалын асуумжаар судалгаа авах, холбогдох эрүүл
зүй, нян судлалын шинжилгээ
авах, голомтын ариутгал хийх, өрхийн эмнэлгүүд
цэцэрлэгт ирээгүй хүүхдүүдийн гэрээр
очиж үзлэг, шинжилгээ хийх,
эмчилгээ оношилгоонд шаард­лагатай эм,
тариа, ариутгалын бодисоор хангаж, эмч, сувилагчийн
нэмэгдэл нөөцийг ажиллуулж, ор
нэмэх зэрэг холбогдох арга
хэмжээг авч ажиллаа. Өндөржүүлсэн
бэлэн байдлыг аймгийн Онц­гой байдлын комисс
ярилцаад удахгүй цуцлах байх.

ГЭДЭСНИЙ ХАЛДВАРТ
ӨВЧНИЙ ВИРУС ИЛЭРСЭН
БОЛОЛТОЙ

Дархан-Уул аймгийн  Мэргэжлийн хяналтын газрын дарга Т.Буянбат ийн ярив.

–Цэцэрлэгийн
хүүхдүүд юунаас болж өвдсөн оношийг тогтоосон уу?

-Энд бид нягталж болох
бүх зүйлсээс нарийн шинжилгээ авсан.
Шинжилгээний дүн даваа гаригийн
өглөө (өнөөдөр) тодорхой болно. Тэр дүнгээ
бас улсын лабораториар баталгаажуулах
учиртай тэгж байж бид
эцсийн оношийг гаргана.

–Хүүхдүүд
хоолны хордлогоос болж өвдсөн гэх мэдээлэл байна?

-Хоолны хордлогоос бол­сон гэж  шууд
хэлчих үндэслэл алга. Харин сая
аймгийн Онц­гой байдлын
комисс хуралдах үеэр  цэцэрлэгийн
сав суулганаас хелико бактерын вирус
илэрсэн гэж ярьж байна.
Хэдийгээр хүний биед тодорхой
хэмжээгээр байдаг вирус гэж
үзпэг ч бас бохир
заваанаас болж энэ бактер
үүсч хүүхдүүдийн гэдэсийг өвчлүүлсэн байж болох талтай.
Удахгүй гарах шинжилгээгээр энэ
нь тодорхой болох байх.

–Долдугаар
цэцэрлэгийн үйл ажиллагааг тав хоногийн хугацаатай Мэргэжлийн хяналтын газар хаасан. Хүүхдүүдийн бие сайжирч байгаа болохоор удахгүй цуцална биз дээ?

-Долдугаар
цэцэрлэгийн үйл ажиллагааг хаахдаа
хүүх­дүүд юунаас болж
өвчилсөн тэр оношийг гаргах
хүртлээ хаах шийдвэр гаргасан.
Аймгаас шинжилгээний дүнг баталгаажуулахаар нийслэл
рүү явуулна. Нийслэл рүү явуулсан
шинжилгээний дүн юу гэж
гарах нь вэ. Үүний
эцэст аймгийн онцгой байд­лын комисс ярилцаад
цэцэр­лэгийн үйл ажиллагааг
хэвийн явуулах эсэхээ шийдэх
байх.

Хичээлийн шинэ жил эхэлснээс
хойш  Өмнөговь
аймгийн Ханбогд суманд цэцэрлэгийн
69 хүүхэд, Баян-Өлгий аймгийн
Өлгий суманд сургуулийн дотуур
байрны 130 хүүхэд  хордсон  мэдээлэл
ирж байв. Өмнөговь аймгийн
Ханбогд сумын цэцэрлэгийн 69 хүүхэд
энэ сарын 04-нд хордож, эмнэлэгт
хэвтэн эмчлүүлсэн. Тухайн үед мөн
л хүүхдүүд суулгаж,
халуурч байсан юм. Хүүхдүүдийг
ямар шалтгаанаар ийнхүү өвчилснийг Өмнөговь
аймгийн мэргэжлийн хяналтын газраас шалган үзэхэд
цэцэрлэгийн хүүхдүүд багш нараас халдварт
өвчин халдсан байх өндөр
магадлалтай нь тогтоогдсон. Шинжилгээгээр
Цэцэрлэгийн 49 ажилчныг эрүүл мэндийн үзлэгт
хамруулахад 14-өөс нь халдварт
өвчний вирус илэрсэн удаатай.
Харин Дархан-Уул аймгийн
долдугаар цэцэрлэгийн хүүх­дүүд хоолноос
бус мөн л  халдварт өвчний вирусээс болж
өвдсөн байх магадлалтай аж.

 Г.ОНОН

Аргын тооллын 9 сарын 30, Ангараг гара. Билгийн тооллын 6, Эртэний тэнгэрт
одтой хөх луу өдөр. Өдрийн наран 7цаг 05 минутад мандан 18 цаг 43 минутад жаргана.
Тухайн өдөр хулгана жилтнээ аливаа үйлийг хийхэд эерэг сайн ба бич, тахиа жилтнээ
сөрөг муу нөлөөтэй тул элдэв үйлд хянамгай хандаж, биеэ энхрийлүүштэй. Эл өдөр
гэмтнийг шийтгэх, угаал үйлдэх, бороо хур оруулах, зэтгэрийг номхотгох,
хөгжмийн зэмсэг урлах, дарханы үйлд сайн. Гүүр тавих , газар, шороо малтахад
муу. Өдрийн сайн цаг нь бар , луу, могой, бич, тахиа, гахай болой. Хол газар
яваар одогсод зүүн зүгт мөрөө гаргавал зохистой. Үс шинээр үргээргэх буюу
засуулвал өнгө, зүс сайжирна.

Азийн зуны спортын XVII наадам БНСУ-ын Инчён хотод арав дахь өдрөө үргэлжилж байна. Өнөөдөр боксын эрэгтэйчүүдийн 60 кг-д Д.Отгондалай, 69 кг-д Б.Түвшинбат нар хүрэл медалийн төлөө, 75 кг-д Н.Шинэбаяр шөвгийн наймын тулаанаа хийнэ.

Манай боксчдоос ОХУМ Доржнямбуугийн Отгондалай рингэнд гарлаа. Тэрбээр Киргизстаны боксчин Акзол Сулайманбектэй учраа тааран 29:25, 29:26, 29:26-ын харьцаагаар гурван үеийн турш илүүрхэн ялалт байгуулснаар хүрэл медалийн болзол хангалаа. Д.Отгондалай мөнгөн медалийн төлөө Японы Сатоши Шимизүтэй аравдугаар сарын 1-нд тулалдана.

60 кг-д 24 боксчин өрсөлдөж байгаагаас Д.Отгондалай эхний даваанд хийлж, Туркменстаны боксчин Шохрат Дурдиевыг ялж, шөвгийн наймд шалгараад байсан. Өнөөдөр Киргизстаны боксчинг Акзол Сулайманбекийг ялж, Азийн наадмын хүрэл медалийн болзол хангаад байна. Тэрээр мөнгөн медалийн төлөө 2012 оны Лондоны олимпийн наадмын хүрэл медальт Японы Сатоши Шимизүтэй тулалдана. Энэхүү тулаан ирэх лхагва гариг буюу аравдугаар сарын 1-ний өдөр болох юм.

Энэ удаагийн Азийн наадамд Монголын ширэн бээлийтнүүдээс эрэгтэйчүүдийн 60 кг-д Доржнямбуугийн Отгондалай, эмэгтэйчүүдийн 51 кг-ын жинд ОУХМ Мягмардуламын Нандинцэцэг нар хүрэл медалийн болзол хангаж, мөнгөн медалийн төлөө тулалдахаар шалгараад байна.

Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН