Category: онцлох-нийтлэл

Энэ сарын 8-нд буюу өнгөрсөн пүрэв гаригт Баянзүрх дүүргийн есдүгээр хорооны Хар хошуу уулын овоон дээрээс хэрцгийгээр хөнөөгдсөн хоёр эмэгтэйн цогцос олдсон билээ. Уг аймшигт хэрэг нийгмийг цочроож, цагдаагийн байгууллага уг хэргийг үйлдсэн гэх Б.Идэрзаяаг баривчлан саатуулаад байгаагаа нийтэд мэдээлсэн.
Хохирогч охид 19, 20 насныхан байсан. Хохирогч Б нь 1995 онд төрсөн. Өвөрхангай аймгийн харьяат, Баянзүрх дүүргийн 19 дүгээр хороонд оршин суудаг байсан аж. Тэрээр бүрэн дунд боловсролтой, эрхэлсэн тодорхой ажилгүй нэгэн байсан бол нөгөө хохирогч Х 1994 онд Ховдод төрсөн, бүрэн дунд боловсролтой, эрхэлсэн тодорхой ажилгүй байсан гэнэ.
Хэрэг энэ сарын 6-нд гарчээ. Тэр өдөр хохирогч Б, Х нар Э.Золбоо гэх залуугаар дамжуулан Б.Идэрзаяатай танилцжээ. Тэд “Цайз” захын зүүн урд байрлах “Саруул тэнгэр” цогцолборын 45 дугаар байрны нэгдүгээр давхарт байрлах “Анар” мини маркетаас юм худалдаж аваад хажуу талынх нь  “ABBA” гэх пабаар үйлчлүүлжээ.  Шөнийн 00.00 цагийн үед Баянзүрх дүүргийн есдүгээр хороонд байрлах Э.Золбоогийн гэрт ирсэн байна. Тэднийд хоол унд болсны дараа Б.Идэрзаяа хохирогчдыг дагуулаад тэндээс гарчээ. Энэ үед Э.Золбоо унтах гээд гэртээ үлдсэн гэж мэдүүлээд байгаа аж. Б.Идэрзаяа охидыг дагуулаад Хар хошуу уул руу явжээ. Ингээд архидаж согтуурсан залуус муудалцаж энэ аймшигт хэрэг болсон байна. Б.Идэрзаяа хэргээ хүлээсэн бөгөөд мэдүүлэг болон эд мөрийн баримтаас түүнийг энэ хэргийг үйлдсэн гэдгийг тогтоогоод байгаа аж.
Тэр хавийн иргэд “Цагдаагийнхан энэ хавиар олон хоног самналт хийсэн. Уулыг бүхэлд нь самнасан. Амиа алдсан нэг охины толгой, нөгөөгийнх нь хөл олдохгүй байгаа гэл үү дээ. Цагдаа нар эхний өдөр гартаа гавтай өндөр нуруутай, туранхай залуу авчраад ийш тийш дагуулаад газар заалгаад байх шиг байсан. Бодвол тэр хэрэгтэн нь байсан юм байлгүй” гэцгээлээ. “Хар хошууны тэнд нэг агуй байдаг. Залуучууд тэр агуй руу орж архидаж, хонож өнждөг. Тэр аймшигт хэрэг тэнд л болсон юм шиг байна лээ” гэж тэндхийн нэгэн оршин суугч ярилаа.

Зарим мэдээллийн хэрэгслээр залуус “Давсны булаг” гэх дэлгүүрээс архи худалдаж авсан гэж мэдээлээд байгаа. Тэр дэлгүүрт очлоо. Дэлгүүрийн худалдагч “Хүмүүс андуураад байх шиг байна. Цагдаа нар манайд орж ирээд камерын бичлэгийг шалгасан. Тийм хүмүүс орж ирээгүй гэдэг нь тогтоогдсон. Хүмүүс ойлгохдоо гэр хорооллын, хотоос захдуу газарт хууль үйлчилдэггүй гэж боддог бололтой. Харин ч бид хуулиа ягштал баримталдаг. Дэлгүүрээ заасан цагт нь хааж, 21 нас хүрээгүй хүнд архиар үйлчилдэггүй. Би цагдаагийнхнаас “Яг аль дэлгүүрээс тэр залуус архи худалдаж авсан юм бэ” гэж асуухад юу ч хариулаагүй” гэлээ. Цагдаагийнхан энэ дэлгүүрт орж ирээд Б.Идэрзаяа, Б, Х нарын уулан дээр очоод архи ууж суусан газраас олдсон зарим эд зүйл, хүнсний бүтээгдэхүүнийг эндээс худалдаж авсан эсэхийг нь шалгажээ. “Давсны булаг” дэлгүүрийн худалдагч “Цагдаа нар хувийн үйлдвэрийн цагаан гялгар ууттай, шар шошготой боов, хос сойз гаргаж ирээд манайд зарагддаг эсэхийг нь лавласан. Манайх ерөөсөө тийм ууттай боов зарж байгаагүй. Би амьдралдаа ганц ч удаа тийм хос сойз худалдаж үзээгүй юм шүү” гэлээ. (Бид буцах замдаа “Анар” мини маркетаар орж хос сойз зардаг эсэхийг нь лавласан юм. Энэ дэлгүүрт хос сойз 1800 төгрөгийн үнэтэй байлаа)
Эндхийн оршин суугч эмэгтэй энэ сарын 8-ны орой 20 цагийн үед малаа эргүүлэхээр явж байгаад хэрцгийгээр амиа алдсан охидын цогцсыг анх харсан байна. Тэрээр ийн ярьжээ. “Нар жаргах үед малаа харахаар хажуу уул руу гарсан юм. Гэтэл үс, цус харагдахаар нь  “Уул, овоон дээр хэн нь ийм юм хаядаг байна” гэж бодоод цааш алхсан. Гэтэл овооноос мухар хүзүүтэй, сонин улаан юм цухуйж байсан. Одоо байтлаа малын махаар овоогоо тахидаг болоо юу гэж бодтол юун мал манатай. Эмэгтэй хүний бие байсан юм билээ” гэжээ.
Цагдаагийнхныг хэргийн газар очиход уулын баруун энгэрийн орой дээр хад, чулуутай газарт, ар хэсгээс дээш өгсөж явахад хадны дунд цасан дээр эмэгтэй хүний ягаан бас бор өнгийн хоёр гар цүнх харагдсан гэнэ. Цүнхнүүд онгорхой байсан бөгөөд дотор нь уруулын будаг зэрэг гоо сайхны хэрэгслүүд нь байжээ.

Б.Идэрзаяа гэж хэн бэ?
Бямбасүрэнгийн Идэрзаяа 1991 оны арванхоёрдугаар сарын 22-нд Өвөрхангай аймгийн Хархорин суманд төржээ. Айлын отгон хүү юм байна. Бүрэн бус дунд боловсролтой, мэргэжилгүй, эрхэлсэн тодорхой ажилгүй нэгэн. Тэрбээр наймдугаар ангиа төгссөнөөс хойш сургуульд сураагүй. Ажил хийхээр нийслэлд ирсэн юм байна. Хотод Сонгинохайрхан дүүргийн дөрөвдүгээр хорооны Их наранд ах, эгчтэйгээ амьдардаг байжээ. Тэрбээр хотод ирээд машин угаалгын газарт анх ажилд орсон юм байна. Дараа нь барилга дээр хэсэг ажилласан гэнэ. Гэхдээ тэрбээр тогтсон ажил хийж үзээгүй. Хамгийн удаандаа нэг газар хоёр сар ажилладаг байж. Хар ажил хийж байхдаа танилцсан найзуудтайгаа байнга шахам архи уудаг байсан гэдгийг ойрын хүмүүс нь ярьсан. Түүний амьдран суугаа тоот хашаанд гурав, дөрвөн айлын гэр байдаг аж. Хорооныхон “Тэр хашаанд хөдөө гадаанаас ирсэн хүмүүс их орж гардаг. Хөдөөнөөс ирж энд сурдаг оюутнууд, ажил хийдэг залуус амьдардаг” гэсэн мэдээлэл өгсөн юм.
Б.Идэрзаяа 2012 оны тавдугаар сарын 31-ний өдөр Сонгинохайрхан дүүргийн 17 дугаар хорооны нутаг дэвсгэрт байрлах “Цом” караокед үйлчлүүлж байгаад үл ялих зүйлээр шалтаглан шар айрагны шилээр Э гэх залуугийн толгойн тус газарт цохиж хөнгөн гэмтэл учруулж танхайрсан хэрэгт холбогдож байжээ. Тэрээр тухайн үед “Бие засах өрөө орчихоод эргээд ирсэн чинь манай найз охиныг Э хүзүүдчихсэн, сонин сонин юм яриад сууж байсан. Тэгэхээр нь надад найз охиноо хардах сэтгэгдэл бага зэрэг төрсөн. Гэхдээ би тэр үйлдэлд уурлаагүй. Дараагаар нь манай найз охин микрофон аваад дуулах гэхэд Э микрофоныг нь булааж аваад “Яасан муухай дуулдаг юм” гэх мэтчилэн сонин зүйл яриад байсан. Тэгсэн манай найз охин уурлаад караокегоос гараад явчихсан. Би найз охиныхоо араас гартал тэр яваад өгчихсөн. Э бид хоёр тооцооноос болж маргалдсан. Би Э-г бөгжтэй гараараа цохьсон. Түүнийг шилээр цохиогүй” гэж мэдүүлж байжээ. Түүний холбогдсон хэргийг Сонгинохайрхан дүүргийн шүүхээс хянан хэлэлцээд бусдын бие махбодид хөнгөн гэмтэл санаатай учруулсан гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд  тооцож, Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 99 дүгээр зүйлийн 99.1-д зааснаар нэг сарын хугацаатай баривчлах ялаар шийтгэсэн байна.
Тухайн үед ах, эгч нь хохирогч Э-д 200 мянган төгрөг төлж, гомдолгүй гэх мэдүүлгийг өгүүлж байсан гэнэ.
Б.Идэрзаяа архи уухаараа тавьтаргүй, агсам, омогтой нэгэн гэдгийг хамт ажиллаж байсан хүмүүс нь ярьсан. Ажлаасаа гарчихаад хамт ажиллаж байсан хүмүүсээсээ архины мөнгө нэхэж, бааранд орох санал гаргаж уруу татдаг байсан гэнэ. Үүнээс нь болж найз бүсгүй нь түүнээс салсан аж.
Ажил хийж олсон мөнгөө ах, эгчдээ өгдөггүй. Зугаа цэнгэлд зориулчихдаг учраас гэрийнхэн нь ажил хийлгэх сонирхолгүй байж. Тэрбээр өнгөрсөн намар барилгын ажил хийж байгаад гарчээ. Түүнээс хойш ажил хийгээгүй байна.

Д.САРУУЛ
Ц.ӨРНӨХ
Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

БААБАР ИНГЭЖ ӨГҮҮЛЭВ

1920-иод оны дундаас Мон­голын удирдагчид бие даасан бодлого явуулж эхэлжээ. Тэр үед Зөвлөлт Хятадын харилцаа маш сайн байлаа. Манжуурыг эзэлсэн Жан Золин болон түүний араас дэмжигч япончуудыг даран сөнөөхөөр Бээжинд ирж суурьшсан Сун Ятсэний гоминданчууд Зөвлөлттэй үгссэн байв. Монголоор дамжуулж гоминданд зэвсэг нийлүүлэхээр туршиж байлаа. Сибирийн төмөр замыг Улаанбаатараар дайруулан Бээжинтэй холбох төлөвлөгөө гарчаад байв.
Энэ үед Монголын удирдагчид идэвхитэйгээр гурав дахь хөрш хайж байлаа. Монгол нь Швейцарь лугаа адил хөгжинө хэмээх гол үзэл сурталч Цэвээний Жамсран хэлсэн нь улс орны гадаад бодлого төвийг сахисан шинжтэй байна гэдгийг тодорхойлсон хэрэг. Хамгийн түрүүн гадаад ойрын түншээрээ Германыг сонгов. Дараахь онуудад нь Германы тусламжаар Монголд тоосгон завод, анхны жижиг цахилгаан станц, төмрийн завод зэрэг үйлдвэр байгуулан герман мэргэжилтэн урилгаар ирж ажиллах болсноос гадна Германы геологийн экспедици ирж хайгуул шинжилгээ хийх боллоо. Германы AEG пүүсээс худалдаж авсан 500 кВт чадалтай цахилгаан станц нь Монголдоо анхных байлаа. 1926 онд анхны 25 хүүхдийг Германд сургуульд явуулсан ба тэд Лайпциг, Берлин гэх мэт таван хотод таран сууж, айлаар амьдран, дунд сургууль, лицей, мэргэжлийн ажилчин бэлтгэх сургуульд сурах боллоо. Төлбөрийг нь Монголын Засгийн газар хийж байсан ба түүгээр үл барам Франц, Германд суралцаж буй сурагчийн монгол захиргаа байгуулж даргаар нь Ишдорж ажиллаж байв. Суралцагсдын тоо дараагийн элсэлтээр нэмэгдэн 50 хүрсэн ба 1928 онд Гэгээрлийн яамны сайд Эрдэнэ-Батхаан явуулсан хүүхдээ эргэн Герман, Франц орж байв. Тэрээр цаашлан Итали орсон байдаг.
Москва дахь Германы Элчин сайд Брокдорф-Ранцау гүнгийн санаачилгаар 1925 онд Монголын худалдааны төлөөлөгч Германд ирлээ. Тэднийг Монголын Засгийн газрын ажилтан Сампилон толгойлж байлаа. 1925-1926 онд Handel-delegation der Mongolei Берлинд байв. Европ дахь эдийн засгийн албан ёсны харилцаа нь бараг зөвхөн Германтай л тогтож байсан ба Франц, Шведтэй түр зуурын харилцаатай байсан юм. Энэхүү худалдааны төлөөлөгчөөр дамжиж л машин тоног төхөөрөмжийг Германаас авсан, мэргэжилтэн Германаас захиалсан байв. Германтай хийх худалдаа нь голдуу бараа солилцооны журмаар байсан ба энэ нь Монголын Европтой бараа солилцоогоор худалдаа хийх анхны оролдлого юм. Бүр цаашлаад Берлинд Монголын консулын газар байгуулах талаар хэлэлцээ эхэлсэн байтал төлөөлөгчид гэнэт гэдрэг татагджээ. Монголын Засгийн газрын урилгаар ажиллаж байсан герман инженер Фриц Вискэ 1928 онд Гадаад Монголын эдийн засгийн нөхцөлийн талаар их өндөр үнэлэгдсэн өгүүлэл бичиж хэвлүүлснийг Германы ГЯЯ ихэд сонирхож байсан байх юм.
Монголын удирдагчид улс орноо гадаад гүрнүүдээр хүлээлгэн зөвшөөрүүлэх бололцоо хайж байсан аж. Герман, Англи, Америктай холбоо тогтоохыг Жадамба, Хятад, Японтой ойртохыг Дамбадорж шимтэн хөөцөлдөж байв. Харбин дахь Америкийн консул, Хятадад суух Английн худалдааны төлөөлөгч нарыг 1926 онд Баянтүмэнд ирэхэд Жадамбаа нууцаар уулзаж байсан гэх буюу Манжуурт сууж байсан Японы консул, Москвад сууж байсан Японы цэргийн аташег Дамбадорж Монголд ирүүлэхээр хөөцөлдсөн. Эдгээр ажиллагааныхаа хариуд Москвагаас хатуухан банга хүртсэн. 1928 оны ТХ-ны хурал дээр Жадамбаа, Дамбадорж нар “Хятад, Япон, Герман, Англи, Америктай ойртох нэгдэх гэсэн юм байхгүй, гагцхүү Монгол Улс бүрэн тусгаар тогтнолоо албан ёсоор хүлээлгэн зөвшөөрүүлэхийн тулд гадаад улстай хууль ёсны хүрээнд харилцаж ирсэн нь буруу болж байна уу?” гэж сөргүүлэн асууж байлаа. Сүүлд Цэвээн Жамсрано байцаагдаж байхдаа Цэрэндорж, Амар, Жадамба, Дамбадорж нарын зэрэг Монголын гол удирдагчид Монгол үндэстнээ гэсэн чиглэл бүхий бүхэл бүтэн бодлого явуулж байсныг хүлээн зөвшөөрсөн байдаг.  Үндэсний асуудал шийдэх таван гол бодлого гэдгээ Монголын газар нутаг, үндэс, ард түмэн, эрх чөлөө, тусгаар улс хэмээн томъёолжээ.
Монголын удирдагчдын бие даах гэсэн, үүндээ гурав дахь хөршийг оролцуулах гэсэн бодлого Москва болон Коминтерний хүчтэй шахалтанд ороод эхэлмэгц Монголын цаашдын хөгжлийн зам мөрийн тухай өөрийн хувилбарыг хийж ТХ-ны албан ёсны хариу тайлбар болгон Дугаржав, Гэлэгсэнгэ нараар 1927 оны тавдугаар сард Москвад хүргүүлжээ. Тэдний авч очсон бичигт “Тус нам болбоос жинхэнэ пролетари хэмээх үйлдвэрчний нам лугаа адил үгүй. Тус намын гишүүн болбоос мал өсгөх ажил бүхий жижиг өв хөрөнгө бүхий этгээд нар болой”… хэмээн өөрийгөө большевик биш харин жижиг буржуйн үзэлтэн гэдгээ улаан цагаангүй тайлбарлажээ.  Дургүй нь хүрсэн зөвлөлтүүд Коминтерний их хуралд ирсэн зөвлөх эрхтэй гишүүн Монголын төлөөлөгчдийг “зочны” суудалд суулган МАХН-ыг Коминтернээс хөөсөн сэтгэгдэл төрүүлэв.
Энэ үед Коминтерний Монголын комисс нэлээд том бүрэлдэхүүнтэй байв. Тэд Монголын зөрүүд удирдагчдыг “баруунтан” хэмээн нэрлэхээр аль урдаас төлөвлөсөн байв. Зөвлөлтүүд эдний эсрэг хүчнийг төрүүлэн бэлтгэх эрчимтэй ажиллагаа зохиох нь тэр. Энэ явуулгандаа МАХН-ны залуу гишүүд, МХЗЭ-ийн идэвхтэн, хөдөөнөөс дэвшин ирж буй хүмүүс болон Зөвлөлтөд сурч буй оюутныг гол түшиг тулгуур хүчнээ болгон ашиглажээ. Гэндэн, Жигжиджав, Бадрах, Шижээ, Элдэв-Очир, Лааган, Лхүмбэ зэрэг залуусыг “хөгшдийнх нь” эсрэг турхирч эхэллээ. Энэ залуусыг хөдөөнийхөн гэж нэрлэв. Энэхүү “хөдөөнийхөн”  дээрээс хүч хавсруулахаар
-КУТВ-ийнхэн хэмээн Москвад коммунист үзэл сурталд суралцаж буй залуус,
-Тверийнхэн хэмээн Тверь хотын цэргийн сургуульд сурч буй залуус,
-Намын сургуулийнхан хэмээн  Улаанбаатарт коммунист үзэл сурталд сурч буй залуус гэсэн дайрах отряд тус тус бэлджээ.
МАХН-ын долдугаар их хурлыг зарлан хуралдууллаа. Хурлын бүх нарийн ширийнийг Улаанбаатарт гэнэт десант маягаар орж ирсэн коминтерний төлөөлөгчид зохион байгуулсан ба мөнөөх учраа олоогүй хөөргөн залуучуудын амаар төлөвлөгөөгөө хэрэгжүүлж чадсан байна. Тэд л чухам “худонец”, “кутвианец”, “ревсомолец” гэсэн нэр томъёо гаргаж өөрсдийнхөө ойлголт ба үзэмжээр Монголын удирдлагыг баруун, зүүн болгон хуваажээ. “Намын зүүн ангийн гишүүдийн эрмэлзэх санал” хэмээх зүйлийг бичиж мөнөөх залуучуудаар гарын үсэг зуруулан “баруун оппортунистуудын” эсрэг гол баримт бичиг, МАХН-ын цаашдын мөрдөх гол үзэл суртал болгожээ. 20 “зүүнтэн” гарын үсэг доор нь зурсан “Платформа оппозиции в МНРП по вопросам международного и внутреннего положения МНР” гэсэн орос гарчигтай энэ баримтыг зөвлөлтүүд боловсруулан зохиож, буриадууд орчуулж, мөнөөх хөөргөн залуучууд уншжээ. Их хурлын дундуур 1928 оны арваннэгдүгээр сарын 29-нд Москвад БХК(б)Н-ын УТТ хуралдаж Дамбадорж, Жадамбаа нарыг Монголын удирдлагаас үтэр түргэн хөөн зайлуулах эцсийн шийд гаргалаа. Энэхүү эцсийн шийд гаргахаас өмнөхөн нийслэл Улаанбаатарт ирсэн Коминтерний төлөөлөгчид хоорондоо удтал ярилцан маргаж, хэнийг яаж зайлуулах, хэнийг удирдлагад тавих, хэн хэнийг ТХ-ны гишүүн болгох, хэн ямар яамны сайд болох зэргийг нарийн хэлэлцсэн байна. Намын долдугаар их хурал 47 хоног хуралдан сунжирч эцэст нь Москвагаас зохион байгуулсан төрийн эргэлт амжилттай хэрэгжсэн юм.
Хурал дуусмагц Коминтерний тушаал ёсоор “гадаадын капиталыг шахан зайлуулах” бодлого хэрэгжиж эхэллээ. Энэ нь эдийн засгийн харилцаанд Зөвлөлтийн “капиталист бус” нөлөөг бүрэн монопол болгож, бусдыг нь шахан зайлуулна гэсэн үг юм. Энэ үед Монголын дотоод таваарын гүйлгээний 67 хувийг мөнөөх “гадаадын капиталист” капитал эзэгнэж байлаа. 1929 оны байдлаар импортод 9.8 хувь, экспортод 26 хувийг мөнөөх “капиталист” ганзагачин гүйцэтгэх аж. Монгол нь малын түүхий эдээс гадна ангийн үсний гайгүй экспортер байлаа. 1.1 сая тарвага, 7.4 мянган хэрэм, 32 мянган үнэг, гурван мянган чонын арьс зэргийг гадагш гаргадаг байсан нь нийт экспортын 15 гаруй хувийг эзэлдэг байв. Эдгээр болон бусад түүхий эдийг цуглуулахын тулд болж буй чөлөөт өрсөлдөөнд Зөвлөлтийн капитал Монголын зах дээр үргэлж хоёр гурав дугаар зэрэгт орж байв. Ингээд 1929 онд гарын үсэг зурсан “Монгол-Зөвлөлтийн харилцааны үндсэн зарчмуудыг тогтоосон гэрээнд”: Зөвлөлтүүд экспортын гол бүтээгдэхүүн болох түүхий эд, малын болон ангийн арьс үсийг гадагш гаргах “онц эрхийг” улсын мэдлийн болгож, гаргахыг нь хориглоод харин өөрийн Сибгосторг, Дальгосторг, Кожсиндикат, Центрсоюз зэрэг “социалист” пүүстээ түүхий эд чөлөөтэй цуглуулах, онц эрхийг олгуулжээ. Ингэснээр 1925 онд ноосны 86 хувь нь Хятад руу, 13 хувь нь ЗХУ руу экспортолдог байсан бол 1926 онд 76 хувь нь хойшоо, 22 хувь нь урагшаа гардаг болов. Мөн Хаалган, Мүгдэнд байсан Монголын харилцан туслалцах хоршооны салбаруудыг хаав. Хувиараа валют хил гаргахыг хориглов. Дэлгүүр нээх, түүхий эд цуглуулах, хилээр гаргаж оруулах дээр ийнхүү хавчин шахах бодлого явуулсны үр дүнд Монголын гадаад худалдаа эгшин зуур тэр чигээрээ зөвхөн зөвлөлтүүдийн мэдлийнх боллоо.
Гадныхныг бизнесийн хувьд төдийгүй иргэний хувьд шахах ажиллагааг зэрэгцүүлэн хүчтэй явуулав. 1926 оны бүртгэлээр Хятадын харьяат 2 800, төвдүүд 400 орчим, Герман, Их Британи, АНУ, Дани, Франц, Унгар, Польш, Итали зэрэг улсын иргэн 2700 орчим байжээ. Мөн 1925 онд тоолсноор Гандан, Богдын ордонг оруулалгүй тооцоход монголчуудын хашаа 2 368, орос, хятад, төвд, англи, америк, европчуудын хашаа 1 019 байв. Эднийг яс бүртгээд хөөж туун, явж өгөхгүйг нь хүчээр буцаажээ. 1929 онд зөвхөн Улаанбаатараас 4 000 илүү иргэнийг хөөж явуулсан байна. Дамбадоржийн олж ирсэн герман, швед, данийн мэргэжилтэн ийнхүү уригдаж ирээд хөөгдөж буцлаа. Энд Монголын зах зээлийг ямар ч өрсөлдөгчгүйгээр хүчээр дагнан эзэгнэх гэсэн зөвлөлтүүдийн эдийн засгийн сонирхлоос гадна Монголыг гадаад ертөнцөөс бүрэн таслах гэсэн улс төрийн асар том бодлого зэрэгцэн явсан юм. Чухам энэ бодлогын хүрээнд Дамбадоржийн Герман, Францад сургуульд явуулсан тавиад хүүхдийг 1930 он гэхэд яаралтай дуудаж буцаажээ. Мөн гадаадын сайн дурынхан, тусламжийнхан, сайн санааны элч нар ч хөөгдлөө. Хөвсгөл, Булганд фермийн аж ахуй байгуулж нутгийн ардуудад амьдралаа сайжруулах арга зааж өгч байсан Данийн мэргэжилтнүүд хөөгдөн гараад энэ ажлаа Өвөр Монголд үргэлжлүүлсэн болно.
Ийнхүү Монгол нь гаднаас бүхэн тусгаарлагдсан ба одоо энэ нутаг дээр ямар ч байгалийн болон нийгмийн гамшиг болоход хүн төрөлхтөн мэдэхгүй өнгөрөх бүрэн бололцоотой боллоо. Дараа нь коммуна байгуулж ардын малыг хуу хураасан. Хөрөнгө хураах их ажил өрнөсөн. Гадаадын капиталыг хөөсний дараа түүгээр баяжсан хүмүүсийн хөрөнгийг хураана гэжээ. Дууссаных нь дараа энд тэндгүй барьцсан асуудал гарсан тул Хөрөнгө хураах хоёрдугаар ажиллагаа давтан болсон байдаг. Явсаар 1932 онд иргэний дайн болсон доо. Шийдэм, бороохойгоор зэвсэглэсэн Монголын малчин ардын эсрэг танк онгоцоор зэвсэглэсэн Монголын байнгын арми тулалдаж зэрлэгээр даран сөнөөсөн.
Дэлхий ертөнцөөс дал шахам жил таслагдсан Монгол оронд гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай яриа дөнгөж 1990 оноос дахин амилсан. 1990-2004 оны хооронд Монголын Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, УИХ-ын дарга нарын гадаад айлчлал болон хурал зөвлөгөөнд хэлсэн үгэнд гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг Монголд орж ирэхийг уриалсан урилга 200 орчим удаа дурьдагдсаныг хэн нэг нь тоолж амжжээ. Гэвч энэ хооронд дорвитой гэж хэлэгдэхээр хэн ч орж ирээгүй юм.
2011.10.17

ÓИХ-ын нэгдсэн чуулганààð Çàñãèéí ãàçðûí õî¸ð ãèø¿¿íèéã îãöðóóëàõ ýñýõ àñóóäëûã õýëýëöýõ òóõàé ìýäýýëñýí áèëýý. Òýãâýë ÷óóëãàíû íýãäñýí õóðàëäààíû ýõýíä Õ.Òýì¿¿æèí ñàéäûã îãöðóóëàõ àñóóäëûã õýëýëöñýíã¿é.  Ò¿¿íèéã îãöðóóëàõ асуудлыг өргөн барьсан О.Баасанхүү ãèø¿¿í “Огцруулах үндэслэлд дурьдагдсан мэдээлэл дотор шалгаж нягтлах ёстой мэдээлэл, баримтын зөрүү байгаа учраас огцруулах асуудлыг татаж авч байна” гэсэн хүсэлтийг УИХ-ын даргад бичгээр ирүүлсэн байна. ªргөн барьсан гишүүн огцруулах хүсэлтээ татаж авсан тул хуулийн дагуу Хууль зүйн сайдыг огцруулах асуудлыг нэгдсэн чуулганаар дахин хэлэлцэх боломжгүй боллоо. Харин өнгөрсөн баасан гаригт Х.Тэмүүжин сайдын асуудлаар завсарлага авсан МАН-ын бүлэг О.Баасанхүү гишүүнийг тогтоолын төслөө татаж авсанд нэлээд бухимдàëòàé áàéíà. ×óóëãàíû íýãäñýí õóðàëäààí ¿ðãýæèëæ áàéíà.

УИХ-ын чуулганы өнөөдрийн нэгдсэн хуралдаанаар Хууль зүйн сайд Х.Тэмүүжин болон Хөдөө аж ахуйн сайд Х.Баттулга нарын асуудлыг хэлэлцэнэ.
УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүүгийн өргөн мэдүүлсний дагуу Хууль зүйн сайд Х.Тэмүүжинг огцруулах асуудлыг УИХ-ын өнгөрсөн долоо хоногийн чуулганы хуралдаанаар хаалттай хэлэлцсэн бөгөөд санал хураахын өмнө МАН-ын бүлгээс ажлын тав хоногийн завсарлага авсан юм. Завсарлагын хугацаа өнөөдөр дуусгавар болж, УИХ-ын чуулганы хэлэлцэх асуудлын тэргүүнд бичигджээ.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөс өргөн барьсан Засгийн газрын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах төсөл УИХ дээр унасан.  Дээрх асуудлаас болж  сайдынхаа суудлаас  чөлөөлөгдөж байгаа Х.Баттулгын асуудлыг өнөөдөр мөн хэлэлцэнэ. Засгийн газраас Х.Баттулга сайдыг чөлөөлөх нь зүйтэй гэж үзсэн тогтоолоо УИХ-д өргөн мэдүүлсэн. УИХ-ын дэгийн дагуу Засгийн газрын гишүүнийг чөлөөлөх хүсэлтийг долоо хоногийн дотор хэлэлцэх ёстой.  Түүнийг сайдаас нь чөлөөлөх эсэх асуудлаар өчигдөр Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хороо болон Эдийн засгийн байнгын хороод хамтран хуралдсан бөгөөд сайдын албаас чөлөөлөхийг дэмжсэн билээ.

УИХ-ын Байгаль орчин, хүнс, хөдөө, аж ахуйн байнгын хороо болон Эдийн засгийн байнгын хорооны хамтарсан хуралдаанаар Үйлдвэр, хөдөө аж ахуй /ҮХАА/-н сайд Х.Баттулгыг сайдын үүрэгт ажлаас нь чөлөөлөх асуудлыг хэлэлцлээ. Хуралдаанаар гишүүдийн дунд  Х.Баттулга сайдын хүсэлтийг авья гэсэн томьёоллоор санал хураалт явуулахад 26 гишүүнээс 14 нь дэмжиж, Х.Баттулга сайдын хүсэлтийг хүлээн авлаа. 

ШУТИС-ийн ректор Б.Очирбаттай ярилцлаа. 

-ШУТИС бакалаврын 137 мэргэжлээ дал орчим болгож цөөлөх нь гэсэн мэдээлэл сонсогдсон.  Яамнаас мэргэжлийн чиглэлийг олон улсын ангиллын дагуу өөрчилж байгаа гэсэн тайлбар хэлж байна. Танай сургуулийг сонирхож байгаа сурагчдын дунд харин  элсэгчдийнхээ тоог багасах вий гэсэн болгоомжлол байна?

-Элсэгчдийн тоо өмнөх жилийнхээс өөрчлөгдөхгүй.  Инженерийн мэргэжлийн учир утгыг мэдэхгүй хүүхдүүдийг  “чи газрын тосны тээвэрлэлтийн инженер шүү” гэж шууд элсүүлэхгүй л гэсэн үг. Өмнө нь газрын тосны чиглэлээр  гэхэд л газрын тосны өрөмдлөг, газрын тосны олборлолт, газрын тосны хадгалалт, хийн дамжуулалт зэрэг маш олон мэргэжил байсан юм. Харин энэ жилээс зөвхөн газрын тосны инженер гэсэн хөтөлбөрөөр  элсүүлнэ. Оюутнууд эхний хоёр жилдээ багцын сургалтад хамрагдана. Хөтөлбөрийнхөө учир утгыг ойлгосныхоо дараа мэргэжлээ сонгоно гэсэн үг. Бакалавраас цааш магистр, докторт суралцахыг хүсвэл мэргэжлээ илүү нарийсгаж суралцах боломж нээлттэй. Манай сургуулийн  төгсөгчдийн ажил эрхлэлт  бусад сургуулийн төгсөгчидтэй харьцуулахад өндөр ч өмнө байснаасаа арав гаруй хувиар буурсан. Бизнесмэнүүд “Танай төг­сөгч-дийг үйлдвэрлэл дээр ажиллуулахад давтан сургаж илүү зардал гаргаж байна” гэсэн шүүмжлэл хэлдэг. Гол шалтгаан нь мэргэжлүүдийг бакалаврын түвшинд хэт нарийс¬гасантай холбоотой. Хэт нарийн мэргэжлээр төгс¬гөчихөөр зах зээл дээр гараад ажил эрхлэх чадвар, хөрвөх чадвар нь  муудаж байна л даа. Зарим мэргэжлээр бүр элсэлт авахгүй байгаа тохиолдол ч бий.  Мэргэжлүүд хэт нарийсах хэрээр  бүрэлдэхүүн сургууль, профессорын баг, тэнхимүүд  олширч профессор багш нарын хүч тарамдал ч үүсссэн.  Харин энэ жил хийх гэж байгаа өөрчлөлт миний саяын хэлсэн асуудлуудыг шийднэ. Сургалтын чанарт эерэгээр нөлөөлж инженерүүдийг дэлхийн түвшинд бэлдэх том суурь болж байгаагаараа давуу талтай.  

-Энэ жил хүүхдүүдийг багц мэргэжлээр элсүүлнэ гэдгээ  тодруулж тайлбарлаач?

-Хэдийгээр дал орчим мэргэжлийн хөтөлбөр, индексийн дагуу элсэлтийг зохион байгуулахаар болсон ч дотор нь 24 багц болгож хуваагаад байна.  Элсэлтийг энэ дагуу зохион байгуулна гэсэн үг. Хүүхдүүд  эхлээд багцаар элсэж ороод гурав, дөрвөн семестр суралцсаны дараа мэргэжлээ дахин нарийвчилж сонгоно. Жишээ нь дизайн гэдэг мэргэжлээр багцалж сонгочихоод дараа нь хувцас, үйлдвэрлэлийн, график дизайны  гээд олон хувилбарын аль нэгийг нь сонгох юм. Дулааны инженер гэсэн багц мэргэжлээр элсэж ороод хэдэн семестр сурсны дараа цахилгаан дулааны инженер, сэргээгдэх эрчим хүчний гээд аль нэг мэргэжлийг нь сонгоно гэсэн үг. Ингэж багцаар суралцсанаар бакалаврын суурь түвшний хичээлүүд ерөнхий бөгөөд илүү чанартай болно. 

-Таны ярианаас инженерийн мэргэжлээр магистрын түвшинд илүү нарийвчилж суралцах нь гэж ойлголоо. Тэгэхээр бакалаврын түвшинд төгссөн хүнийг төгс инженерт тооцохгүй нь ээ?

-Тэгж ойлгож болно.  Бакалаврын түвшний хувьд аль болох ерөнхий мэргэжлүүдээр бэлтгэнэ. Суурь мэдлэгээ авсаны дараа  илүү нарийсгасан мэргэжлээр гүнзгийрүүлж суралцах юм. Магистр, докторын түвшний мэргэжлийн чиглэлийг БШУЯ зургадугаар сард эцэслэн батлах учиртай. Манай сургуулийн хувьд яаманд саналаа хүргүүлэхээр бэлдэж байна

-Мэргэжлүүдийг ингээд багцалчихаар  ШУТИС-ийн бүрэлдэхүүн сургуулиудын тоо  цөөрнө гэсэн үг үү?

-Тэгнэ. Бакалаврын хөтөлбөрийг ЮНЕСКО-гийн өнгөрсөн онд баталсан мэргэжлийн чиглэл кодонд хөрвүүлэхээр 137 мэргэжлийн нэр дал орчим болж байгаа. Үүнийгээ  мэргэжлийн ерөнхий ангиллаар нь бүлэглээд харахаар манай сургууль найман бүлэг мэргэжлээр инженер техникийн ажилтнуудаа бэлддэг юм байна. Найман чиглэлээр бүрэлдэхүүн сургуультай байж болох юм гэдэг дээр санал нэгдээд байна. ШУТИС өмнө нь Улаанбаатарт  14 бүрэлдэхүүн сургуультай байсан бол ирэх хичээлийн жилээс найм болно гэсэн үг.  Дархан, Эрдэнэтийн салбар сургууль хэвээрээ ажиллана. Гэхдээ бусад шигээ  сургалтын хөтөлбөр нь шинэчлэгдэнэ. 

-Сургуулиудыг нэгтгэх маягаар шийдэв үү, эсвэл зарим сургууль нь бүр татан буугдаж байна уу?

-Одоо хийх бүтцийн энэ өөрчлөлтөд бүх бүрэлдэхүүн сургууль хамрагдана. Нэг хэсэг нь өөрчлөгдөөд нөгөө хэсэг нь  хэвээрээ үлдэнэ гэж байхгүй. Бүх сургуулийг шинээр зохион байгуулна. Мэргэжлийн чиглэлүүдээр нь профессорын баг тэнхимүүдийг дахин шинээр зохион байгуулах юм. Мэдээллийн технологийн чиглэлийн профессорын баг тэнхим, сургалтын хөтөлбөрүүд нэг сургууль дээр төвлөрнө гэсэн үг. Мэргэжлийн чиглэлээр нь нэгтгэж байна гээд ойлгочихож болно. Түүнээс биш байсан сургуулийг ор мөргүй татан буулгах асуудал байхгүй.  Одоо хоёр тусдаа байгаа геологи уул уурхайн чиглэлийн хөтөлбөр гэхэд нэг сургууль дээр төвлөрнө. 

-Сургуулиудыг нэгтгэх бүтцийн өөрчлөлт хэзээнээс ажил болох вэ, сургуулиудын нэр тодорхой болсон уу?

-Удирдах зөвлөл энэ өөрчлөлтийг дэмжсэн шийдвэр гаргасан болохоор ирэх долдугаар сарын 1-нээс  шинэ бүтэц зохион байгуулалтад шилжчих байх. Шинээр зохион байгуулагдах бүрэлдэхүүн сургуулиудын нэр тодорхой болоогүй.  Олон улсын жишигт нийцсэн нэр өгнө.  Манай сургууль шинэ хичээлийн жилээс шинэ бүтэц зохион байгуулалтаар ажиллаж, сургалтын шинэ хөтөлбөрүүдээр элсэлтээ авна. 

-Та сая сургалтын хөтөлбөр шинэчлэгдэнэ гэж ярилаа. Энэ шинэчлэл одоо суралцаж байгаа оюутнуудад хамаатай юу?

-Шинээр элсэх оюутнууд ирэх хичээлийн жилээс шинэ хөтөлбөрийн дагуу суралцана. Өнөөдөр суралцаж байгаа оюутнуудад хамаарахгүй. Тэд  өнөөдөр мөрдөж байгаа сургалтын төлөвлөгөө хөтөлбөрийн дагуу үргэлжлүүлэн суралцаад төгсөнө. 

-Оюутнуудаа онлайнаар элсүүлэх үү, эсвэл өөр хувилбар бий юу?

-Манай сургууль сүүлийн хоёроос гурван жилд элсэлтийн бүртгэл, хуваарь сонголтоо  онлайнаар хийж хэвшсэн. Энэ жил ч элсэгчдээ онлайнаар бүртгэнэ.  Элсэлтийн хяналтын тооны хувьд 6045 оюутан элсүүлэх саналаа яаманд өгсөн. 

-ШУТИС-ийн  дэлхийн шилдэг их сургуулиудтай хамтарсан хөтөлбөрт хамрагдаж хоёр дипломтой төгсөх сонирхол хүүхдүүдэд их байдаг.  Ирэх хичээлийн жилийн хувьд танай сургууль дэлхийн ямар сургуулиудтай хамтарсан хөтөлбөр хэрэгжүүлэх вэ? 

-Сая миний хэлсэн 6045 элсэгчийн 375 нь хамтарсан хөтөлбөрөөр сурах оюутнууд. Хоёр жил эндээ сураад,  дараагийн хоёр жил нь гадаадын их сургуульд суралцаж хоёр дипломтой төгсдөг учраас энэ хөтөлбөрт хамрагдах сонирхол өндөр байдаг л даа. ШУТИС дэлхийн олон сургуультай хамтарсан хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгаа. Шанхайн шинжлэх ухаан технологийн сургууль дээр гэхэд л эмнэлгийн тоног төхөөрөмжийн инженер гэдэг мэргэжлээр хамтарсан хөтөлбөрөөр элсэлт авч байна. Тайванийн үндэсний их сургуультай бизнесийн удирдлага, Тайванийн технологийн сургуультай хувцасны дизайн үйлдвэрлэлийн дизайн, Японы Нийгатагийн технологийн сургуультай машин үйлдвэрлэх технологиор элсэлт авна.  АНУ, Германтай уул уурхайн чиглэлээр, Энэтхэгтэй мэдээллийн технологи, компьютерийн ухааны чиглэлээр гэх мэт хөтөлбөрүүдийг дэлхийн шилдэг их дээд сургуулиудтай хамтран хэрэгжүүлнэ. 

-Босго оноог мэргэжлээс нь шалтгаалж ялгаатай тогтооно гэл үү?

-Энэ жил босго оноогоо шинэчилж батална. Босго оноог мэргэжлүүдээс нь шалтгаалж  ялгаатай тогтоож өгнө. Өмнө нь манай сургууль 440  юм уу, 500 гэсэн босго оноог бүх мэргэжил дээрээ адилхан тогтоож өгдөг байсан. Энэ жилээс тэгэхгүй. Эрэлт ихтэй, инженерийн чигийн нарийн мэргэжлүүд дээр элсэлтийн шалгалтын босго оноог өндөр тавих санал гаргасан. Тэгэхээр манай сургуулийн энэ жилийн босго оноо 450-600-гийн хооронд мэргэжлүүдээрээ ялгаатай байна гээд ойлгочихож болно. Барилга, уул уурхай, эрчим хүчний инженер гэх мэт нарийн хөтөлбөрүүд дээр нэлээд өндөр босго оноо тавигдана. Энэ чигийн мэдээллийг манай  сургуулийн вэб сайтаас харах боломжтой. Мэргэжлийн чиглэлийн хөтөлбөрийн индексийг бүх их сургуулиудад баталсан байгаа.  Манайд хамааралтай дал орчим мэргэжлийн чиглэлийг яамны сайтаас харж болно. 

-Сургалтыг орчин үеийн стандартын дагуу шинэчилнэ гэхээр багш нь лекц уншиж, оюутнууд нь бичиж тэмдэглээд эргэж шалгуулдаг өнөөгийн орчин өөрчлөгдөх байх. Сургалт дээр жишээ нь яг ямар өөрчлөлтүүд гарах вэ?

-Манай сургууль олон улсын инженерийн боловсролд тавигддаг стандарт шаардлагуудад ойртохын төлөө ажиллаж эхэлсэн. Гарсан үр дүн ч бий. Цаашид ч сургалтаа дэлхийн стандартад илүү ойртуулахын төлөө ажиллах төлөвлөгөө гаргаад ажиллаж байна.  Сургалтын технологийн өөрчлөлт бол зайлшгүй хийхээс аргагүй зүйл. Мэдээлэл харилцаа холбооны технологи хүчтэй хөгжсөн энэ үед оюутнуудад мэдлэг болгож өгдөг мэдээлэл нь  интернэтэд байна. Тэр мэдээллийг хэрхэн мэдлэг, ур чадвар болгож оюутнууддаа өгөх вэ гэдэг асуудал их сургуулийн өмнө тавигдаж эхэллээ. Өмнө нь  лекц л танхимын гол хичээл байсан бол энэ цагт ач холбогдол нь буурсан гэдэгтэй санал нэг байна. Тэгэхээр лекцийн сургалтыг  мэдээлэл харилцаа холбооны технологид суурилж яаж өөрчлөх вэ гэдэг асуудал яригдаж таарна. Лекцийн хичээл дээр өгдөг  мэдээллүүдийг нийт оюутнууддаа авч болохуйц ил, нээлттэй болгох тал дээр тодорхой ажлууд эхэлсэн. Оюутнууд тэндээс хэрэгтэй, сонирхолтой гэснээ өөрсдөө үзэж судлаад танхимд ирж багш нартайгаа ярилцдаг, багш нар нь зөвлөж, чиглүүлж, дэмжиж өгдөг арга хэлбэр рүү хүссэн ч эс хүссэн ч шилжих цаг болсон.

 -Оюутнууд хичээлээ онлайнаар судлаад багштайгаа санаа бодлоо солилцож, сонирхсоноо асууж тодруулах маягаар хичээл өрнөх нь гэж ойлголоо. Ирэх есдүгээр сард  энэ чиг рүү орж амжих уу?

-Энэ хичээлийн жилээс зарим курсүүдийг ийм хэлбэрт шилжүүлнэ гэж бэлтгэж байгаа. Сүүлийн жилүүдэд электрон хичээлүүдийг олноор нь бэлдсэн. Оюутнууддаа хүргэх асуудал л бий. 

-Сургалтаа чанаржуулах хэрээр зардал нь өндөр гарах нь тодорхой. Их сургуулиудын хувьд санхүүгийн гол эх үүсвэр нь сургалтын төлбөр. Тэгэхээр сургалтын төлбөр дээр ч өөрчлөлт гарч таарах байх?

-Сургалтын төлбөрийн асуудлыг эцэслэж яриагүй байна. Шийдвэрийг Удирдах зөвлөл гаргана. Бидний зүгээс  тодорхой саналууд боловсруулж байгаа. Инженер техник технологийн чиглэлээр мэргэжилтэн бэлтгэхэд өндөр зардал гардаг. Энэ талаас нь харахаар манай сургалтын төлбөр харьцангуй доогуур түвшинд байгаа. ШУТИС төрийн өмчит их сургууль гэдэг үүднээсээ иргэдийн амьдрал, боломж нөхцөлийг бодолцож сургалтын төлбөрөө тогтоосоор ирсэн. Инфляцийн түвшинг харгалзаж  бага багаар буюу  арав, 15 хувиар нэмэгдүүлж ирсэн л дээ. Өнөөдрийн хувьд арай өөрөөр харъя гэж бодож байгаа. Бид хэнийг бэлдэж байна вэ, бидний бэлдсэн мэргэжилтнүүд хэр эрэлт хэрэгцээтэй вэ гэдгийг элсэлтээсээ эхлээд харах ёстой юм байна. Тухайн мэргэжилтнийг бэлдэхэд хэчнээн хэмжээний зардал гарч байгааг бодитойгоор тооцохоос аргагүй юм байна. Ингээд бодохоор сургалтын төлбөрийг ШУТИС-ийн хэмжээнд нэг адил байхаар тооцож болохгүй гэсэн үг. Өнөөдрийн хувьд  нэг кредитийн үнэлгээ гээд бүгдийг нь жигд тогтоочихсон явж байгаа. Энэ жилээс мэргэжил тус бүрээр нь  ялгавартай тогтоох оролдлогыг хийж эхлэхээр судалгаа явуулж байна.  Сургалтын төлбөрийг илүү бодитойгоор тогтооё гэсэн чиг рүү явж байгаа. Өнөөдөр манай сургуулийг зарим мэргэжлээр төгссөн хүмүүс ажил дээр гарч гурван сар ажиллаж цалингаа  аваад л бүтэн дөрвөн жил төлсөн сургалтын төлбөрөө олчихож байна. Энэ бол төлбөрийг бодитойгоор тогтоох, мэргэжлийн үнэлэмжийг дээшлүүлэх чигийн өөрчлөлт хэрэгтэй байгааг харуулсан наад захын жишээ. 

Ц.БААСАНСҮРЭН

“Монголын Маркетинг Менежментийн Хүрээлэн” нь 2008 оноос бизнесийн салбарын шилдгүүдийн нэгдсэн чуулган “Grand expo” төслийг санаачлан, хэрэгжүүлж ирсэн билээ. Шилдэг аж ахуйн нэгжүүдийг олон нийтийн санал асуулга, мэргэжлийн экспертүүдийн дүгнэлтээр шалгаруулан орон даяар бүх л хэвлэл мэдээллийн хэрэгслэлүүдээр зарлан сурталчилдгаараа давуу талтай. Энэ жил дөрөв дэх удаагаа зохиогдож буй “Grand Expo” наадмын нэр хүнд нийгэмд өсч, бизнес эрхлэгч, хэрэглэгчдэд улам бүр хүрч буй нь онлайн санал асуулгад хамрагдагсдын тоогоор илэрхийлэгдлээ. Монголын бизнесийн шилдгүүдийг тодруулах санал асуулга энэ оны 4 сарын 15-нд эхэлж, 5 сарын 12-нд өндөрлөсөн юм. “Grand Expo-2014” Үндэсний Бизнес Фестивальд тэргүүлсэн аж ахуйн нэгжүүдийн нэрсийн жагсаалтыг хүргэе.     

Шилдгийн шилдэг ГРАНД цом

ХУДАЛДАА ХӨГЖЛИЙН БАНК

 Шилдгийн шилдэг ГРАНД цом

АЛТАЙ КОНСТРАКШН ХХК

 Хэвлэл, мэдээллийн салбар

– ГРАНПРИ шагнал

ETV телевиз

– ГРАНПРИ шагнал

News.mn Мэдээллийн сайт

 ТОП5 Сонин

Өдрийн сонин

Үндэсний шуудан

Өнөөдөр

Зууны мэдээ

Өглөөний сонин

ТОП5 Сайт

Zaluu.com

Caak.mn

Gogo.mn

Wikimon.mn

24tsag.mn

ТОП5 Сэтгүүл

Соронз

Космополитан

Гранд

Инфо тв

Grazy point \Нийгмийн хариуцлагыг хэрэгжүүлэгч\

ТОП5 Телевиз

TV5

Монгол HD

SBN

Эх орон

Eagle

Аялал, жуулчлалын салбар

– ГРАН ПРИ шагнал

Монгол аялал ХХК

ТОП5 Жуулчны цогцолбор

UB2 цогцолбор

Чингисийн хүрээ

Монголын нууц товчоо

Монгол шилтгээн

Нарны орон 

ТОП5 Зочид буудал

Туушин зочид буудал

Ramada зочид буудал

Баянгол зочид буудал

Кемпински зочид буудал

New West зочид буудал

 ТОП5 Тур оператор

Монголиан турс

Цэрэн турс

Будда тур

Ингэт тулга

Нүхт тур

 Банк санхүү, даатгалын салбар

– ГРАН ПРИ шагнал

Ард даатгал

– ГРАН ПРИ шагнал

Голомт банк

ТОП5 Банк

Хаан банк

Хас банк

Төрийн банк

Капитал банк

Үндэсний хөрөнгө оруулалтын банк

ТОП5 Банк Бус Санхүүгийн Байгууллага

Транскапитал ББСБ

Нэткапитал ББСБ

Кредит Монгол ББСБ

Бид ББСБ

Фүжинхолдинг ББСБ

ТОП5 Даатгалын компани

Монгол даатгал

Мандал даатгал

Миг даатгал

Бодь даатгал

Тэнгэр даатгал

Барилга, хот байгуулалтын салбар

– ГРАН ПРИ шагнал

Маршал таун-Кинг тауэр 

– ГРАН ПРИ шагнал

Бэрэн групп-Хангай хороолол

ТОП5 Барилгын компани

Тедмент ХХК

Тайгам Алтай ХХК

Цаст констракшн ХХК

Жигүүр гранд ХХК

Тэлмэн ХХК

ТОП5 Бүтээн байгуулалт

Өндөр буянт ХХК

Буянт-Ухаа1 хороолол

River Garden

Enganto town

Финланд хаус

ТОП5 Үл хөдлөх хөрөнгө зуучлалын компани

Мастер пропертиз ХХК

Осмо ХХК

Besta зууч

Тэнхлэг зууч

Монголиан пропертиз

Боловсролын салбар

– ГРАН ПРИ шагнал

“Их засаг” их сургууль

– ГРАН ПРИ шагнал

“Абсолют” боловсролын төв

ТОП5 Их, дээд сургууль  

Монголын Үндэсний Их сургууль

Этүгэн дээд сургууль

Идэр дээд сургууль

Шихихутаг дээд сургууль

Аварга дээд сургууль

ТОП5 Авто сургууль

Жон бээс

Сэрүүлэг

Отгон жолоо

Төгс сайн

Билгүүн тулга

ТОП5 Дунд сургууль 

Гурван тамир

Хобби дунд сургууль

Сант

Жаргалан

Улаанбаатар 

ТОП5 Сургалтын төв

Word korea group

Lotus боловсролын төв

Лэди

Гүн шим

Magic choice

ТОП5 Цэцэрлэг 

Титэм ордон

Жаргалан

Лусын дагина

Ласточка

Амиллагийн найзууд

Зам тээврийн салбар

ГРАН ПРИ шагнал

Анандын зам ХХК

ТОП5 Замын компани

Насны зам

Бидний зам

Улаанбаатар АЗЗА

Экспресс зам

Эрдэнэ зам

ТОП5 Тээврийн компани

Аэромонголиа

Хүннү Эйр

Тэнүүн Огоо

Сутайн Буянт

Автобус5

Мэдээлэл, технологи, программ хангамжийн салбар

– ГРАН ПРИ шагнал

Reclam6s.mn /Их Харанга ХХК/

ТОП5 Мэдээлэл, технологи, программ хангамжийн компани

Нано софт ХХК

Интерактив

Содон солюшн

Смарт тех

Арвис софт

Худалдааны салбар 

– ГРАН ПРИ шагнал

APEX худалдааны төв

ТОП5 Худалдааны төв

Улаанбаатар их дэлгүүр

Максмолл худалдааны төв

Дүнжингарав худалдааны төв

Мишээл худалдааны төв

Сандей худалдааны төв

ТОП5 Супермаркетийн сүлжээ

Номин супермаркет

Макс супермаркет

Sky супермаркет

Эфэс

Homeplaza

ТОП5 Тавилгын худалдаа эрхлэгч

Евромебель

Гранд мебель

Говь хангай мебель

Ubos

Икеа

ТОП5 Авто худалдаа эрхлэгч

Хьюндей автомотив

Киамоторс

Бодь автомотив

Моннис

Таван богд моторс

Үйлдвэрлэлийн салбар

– ГРАНПРИ шагнал

АПУ ХК

ТОП5 Хүнсний үйлдвэр

Витафит групп ХХК

Залуу Монгол корпораци

Витсамо фрут жүүс ХХК

Жүр үр ХХК

Ноён пицца ХХК

ТОП5 Хөнгөн үйлдвэр

Говь

Гоёо

Алтай кашмер

Төмөр трейд ХХК

Bset shoes

ТОП5 Тавилгын үйлдвэр

Долоон болдог ХХК

Ганброс ХХК

Улаанбаатар буйдан

Монгол буйдан

Таны тавилга

ТОП5 Хэвлэх үйлдвэр

UB print

OB press

Эврика

Тэнгэрлэг үсэг

Хөх Монгол

ТОП5 Өргөн хэрэглээний үйлдвэр

Газар шим

Талант бест

Алтан тос

Дэлгэр тэс

Очир дагинас

ТОП5 Барилгын материалын үйлдвэр

Карьер ХК

Хөтөл тэлмэн

New Era stone

Төмөрт транс

Иннахис ХХК /Монгол руббер – резин хавтангийн үйлдвэр /

Үйлчилгээний салбар

– ГРАНПРИ шагнал

VIP CAR WASH

ТОП5 Ресторан

Модерн номадс

Рио гранд

Буган халиун

Туул гарден

Монет

ТОП5 Клуб

Brix

Marquee

Iloft

Face

Амрита

ТОП5 Авто үйлчилгээ эрхлэгч

Зиг Заг ХХК

Форвард моторс

Монгол трак

Sky автосервис

Авто стандарт

ТОП5 Дуудлагын үйлчилгээ эрхлэгч

1950

1991

Best servis 

1199

Fanda Нүүлгэлт ХХК

ТОП5 Үсчин, гоо сайхан

Ив роше

Glam

Гоо хатан

Ejris

Hilari

Хөдөө аж ахуйн салбар

– ГРАНПРИ шагнал

ГАЦУУРТ ХХК

ТОП5 ХАА-н компани

Увс хүнс ХХК

Соёолж

Мойлт нуга

Бадрал оргил

Бага шанд

Уул уурхайн салбар

– ГРАНПРИ шагнал

Монполимет

ТОП5 Уул уурхайн компани

Мера

МАК

Эрдэнэдрийлинг

Алтан дорнод

Орд гео

Эрүүл, мэнд спорт чийрэгжүүлэлтийн салбар

– ГРАНПРИ шагнал

Гурван гал эмнэлэг

– ГРАНПРИ шагнал

Сувд сувилал

ТОП5 Эмнэлэг

Дермаэстетик

Баянгол

Грандмед

Төгс-Ялгуун

Энэрэл дент

ТОП5 Beauty Spa 

Pure spa

Замбуулин гэр бүлийн алжаал тайлах төв

Арома

Гранд спа

Мила спа

ТОП5 Эм, эмнэлгийн тоног төхөөрөмж ханган нийлүүлэгч

Сетунари 

Монос

Монэнзим

Монхимо

Хонхондой

ТОП5 Спорт, чийрэгжүүлэлтийн төв

ANN

Голден жим

Флекс

Мустанг 

Сарангоо

ТОП5 Сувилал

Хужирт

Шаргалжуут

Өвөржанчивлан

Ар жанчивлан

Хайрын билэг

Хуучин бүхэн шинээр солигддог нь жам ёсны л үзэгдэл. Ертөнцийн энэ хууль бидний хүссэн хүсээгүй үйлчилсээр байдаг. Улс төрийн намууд ч энэ хуулиас тойрч гарч чадахгүй. Хорин настай Ардчилсан нам ч бас зугтах аргагүй. Энэ намд шинэчлэл хэрэгтэйг улс төр судлаачид, намын залуу үеийнхэн, хөндлөнгийн ажиглагчид ч хэлж яриад эхэлчихлээ. Ард түмэн аль хэдийнэ анзаарчихсан. Ная хол давсан настай МАХН сүүлийн хорин жилд хэд хэдэн удаа үе солив. Хорин жилийн өмнө идэр насандаа явсан АН-ын лидерүүд үе солих байтугай тэр тухай дурсах ч үгүй намаа хувьчилчихаад хөдөлдөггүй ээ. Манай нам хорьхон настай залуухан улс төрийн хүчин гэж өхөөрддөгч өөрсдийгөө хэдтэйг мартчихлаа. Тэр үед хүүхэд байсан бид өнөөдөр залуусын эгнээнд багтчихаад байхад тэр үед залуу байсан ардчиллын лидерүүд өтөлснөө хүлээн зөвшөөрч чадахгүй байна. Улс төрийн хувьд ээлжээ хүлээлгэн өгч, дараа үеийнхэндээ зайгаа тавихгүй бол тэднээс илүү боловсролтой, шинэ цагийн залуус юу ч хийж бүтээж амжихгүй, дэмий л ээлж хүлээн өөрсөдтэй нь хамт тэтгэвэрт гарлаа шүү. Ад үзэгдээд хөгшнөөрөө дуудуулдаг МАХН залуучууддаа боломж олгож л байна. Хорин жил гэдэг бол улс төрийн намын хувьд бүхэл бүтэн цикл юм. Намын шинэчлэл нь насны ангиллаар шийдэгдчихдэг зүйл биш ч залуу үеэрээ цус сэлбэх нь шинэчлэлийн нэг хэлбэр. 1990 оноос хойш Даш-Ёндон, Г.Очирбат, Н.Багабанди, Н.Энхбаяр, М.Энхболд, С.Баяр нар МАХН-ын даргын албыг ээлжлэн хашихдаа дараа үеийнхнээ бэлдэж, залуучуудыг намдаа татан оруулж ирж, өндийж босоход нь түшиж,тулж ирлээ. Даш-Ёндон сонгуульд нам нь ялагдахад намын удирдлага хариуцлага хүлээх ёстой гээд зайгаа тавьж өгсөн. Н.Багабанди, Л.Энэбиш нар Н.Энхбаярыг дуртай, дургүй ч хүлээн зөвшөөрч байлаа. Н.Багабанди Н.Энхбаярт намын даргаа өгч, Л.Энэбиш орчуулагч Н.Энхбаярыг Соёлын сайд болгож байв. Н.Энхбаяр ч шинэ залуу үеийн бүхэл бүтэн төлөөллийг сайн муу хэлүүлэн оруулж ирсэн юм. Н.Энхбаяр хаанчлалынхаа үед Монголын нийгэм, улс төрд хортой зүйл их хийсэн байлаа ч хожмоо нь муудалцан шоронд явуулахдаа тулж байсан У.Хүрэлсүхийг өнөөдөр намын ерөнхий нарийн бичгийн дарга хүртэлх улс төрд явах замын эхлэлийг тавьж л явсан. Н.Энхбаяр дараа нь дайсан бололцсон М.Энхболд хэмээх, аж ахуйн хүнд улс төрийн орон зайгаа тавьж өгч байв. М.Энхболд С.Баярт өөрийн хүслээр зай тавиагүй ч хотын фракц хэмээх бүхэл бүтэн залуусын шинэ үеийг гаргаж ирэн өөртөө нэгтгэж чадсан. Өнөөдөр тэд нь Монголын улс төрд, намынхаа удирдах түвшинд голлох үүрэгтэй явж байна. С.Баяр эрүүл мэндийн шалтаг тоочсон ч дараа үеийнхэнтэйгээ хэл амаа ололцов. Сү.Батболд Ерөнхий сайдын албаа авмагц Ч.Хүрэлбаатар, Г.Занданшатарыг танхимдаа багтааж шинэ үеийнхнийг цаашид өсөж дэвжих замыг тавьж өгч байгаагаа илэрхийллээ.

АН-ын лидерүүд харин хэнийг татаж авав. Хэнд зам тавьж өгөв. Залуу гээд байгаа энэ намын лидерүүд нь өнөө л Э.Бат-Үүл, Р.Гончигдорж, Н.Алтанхуяг, Д.Дорлигжав, С.Эрдэнэ, Батж.Батбаяр, Н.Батбаяр, Р.Амаржаргал, Г.Батхүү арай дүүмэд нь Ч.Сайханбилэг, С.Баярцогг гээд л болох шив дээ. Аль хэдийнэ үсэнд нь буурал сууж, ач, гучаа тэвэрсэн тэднийг 1990 онд залуу байсныг нь мэдэхээс одоо нялхамсаж ойлгох арга алга. Тэр цагийн залуус жам ёсоороо өвөгцүүлийн эгнээнд жагслаа. Өтөлж яваа тэд өсөж яваа залуусаа хүлээн зөвшөөрдөггүй нь Ардчилсан нам ардчилалгүйн баталгаа болж байна. Зарим улс оронд магадгүй тэднийг залууд тооцож болох ч гадныхны дундаж настай харьцуулбал монголчуудын хэд нь 100 насалдаг билээ гэдгийг бодолцох л хэрэгтэй юм.

Хорин жилийн өмнө ардчиллын өнгө болж гялалзаж явсан өнөөдрийн АН-ын өвөгцүүлийн хажууд МАХН-ын Д.Загджав, Ч.Хүрэлбаатар, Д.Зоригт, Су.Батболд, Г.Занданшатар гэсэн шижигнэсэн залуучууд соёолон азарга шиг дүүхэлзэж байна шүү дээ.

УИХ-ын чуулганы танхимын зүүн жигүүрийг эзлэнхэн суугаа хорин настай гэж сайрхдаг Ардчилсан намын толгойнууд бүхэлдээ шахам шинэхэн цас бударсан мэт цайрч харагдахад баруун жигүүрт суугаа  МАХН-ын толгойнууд гүн шөнийн тэнгэр шиг тас хар байна. АН-ын арай залуу гишүүд нь хүртэл толгой нь цайрчихаад байхад МАХН-ын ахмад гэгдэх Ц.Нямдорж, Д.Лүндээжанцан, Д.Дэмбэрэл, Ч.Улаан нарын нас хэдий харьж яваа ч үсээ тас хараар будуулчихаад хятад лоохууз шиг гялалзаж, жавхалзаж байх юм. Ямар Улаан нэртэй хүний толгой цайрдаггүй л байв гэж. Ертөнцийн жамаар бууралтаж л байж таараа. Залуу үедээ зайгаа тавихаа мэдэж байгаа ч зангаргаа тавихгүй үсээ хүртэл арчилж, биеэ сайхан авч явж байна. Хажууд нь ардчиллын партизанууд хэзээний буурал үснийхээ сүрэнд дарагдан өвгөн харагдана. Өнөөдөр тавьтангуудын эгнээнд жагссан 1990 оны партизанууд арван жилийн дараа энэ янзаараа байвал жар гарсан өвөгцүүл ардчиллын өнгийг тодорхойлох юу л бол.

Хоёр намын шинэ үеийн төлөөлөл болсон дараа үеийн улс төрийг тодорхойлолцох эхний хорин залуусын нэрийг нэгэн хэвлэлд жагсаажээ. Эхний аравт Ардчилсан намаас УИХ-ын гишүүн Г.Баярсайхан, Лу.Гантөмөр, Х.Тэмүүжин гурав л багтаж чаджээ. Үлдсэн нь МАХН-ын залуус. Албан тушаалгүй хүн тэдэн дотор нэг ч алга. АН-ын дээрх залуусын хувьд өнөөдөр ахмад үеийнхнийхээ залуу халуун явсан шиг эрмэг зоримог байж бас л чадахгүй байгаа. АН-ын залуус ахмадуудынхаа хуншгүй авирыг битүүхэн шүүмжилдэг ч дуугарахгүй явсаар өдийг хүрлээ. Бас тэднээсээ өнгөлж гарч ирж харагдахгүй байгаа. Арай түрүүлэн шинэчлэл ярьж зоригтой дуугарсан Ж.Батзанданг аягүй бол адлан өөнтөглөж, намаасаа хөөхдөө ч тулах юм билүү. Нам дотор нь сөрөг хүчин бий болж, залуу үе нь дуугарвал хаздаг хайрдаг болчихсон болохоор ийм болгоомж төрөөд байна.

Улс төрийн гол хоёр хүчний дараа үеийнхний эхний хорьд АН-аас Х.Золжаргал, Б.Батбаатар, Ж.Батзандан, Б.Болор, О.Магнай нар багтав. Эдний зарим нь өнөөдөр ямар нэг албан тушаал, ажил алба хашаагүй явж байгаа. Тэд ахмадуудаа халаагаа өгөхийг хүлээн зэврэх шахаж байхад дахин нэг шинэ үе ирээд хаалгыг нь тогшиж эхэллээ. Сүхбаатарын талбайд өлсөж, жагсаж, тэмцэж явахдаа хорин хэдтэй, гучин хэдтэй байсан ардчиллын алтан хараацайнуудын дараа үеийнхэн нь арав гаруй настай жаалууд байлаа. Одоо тэр жаалууд ах нарынхаа тэмцэж явсан насанд аль хэдийнэ хүрчээ. АН-ын хувьд Ц.Элбэгдорж, Р.Гончигдорж, Э.Бат-Үүл, М.Энхсайхан нар намын даргын албыг хийж үзсэн. Харин залуучуудаасаа хэнийг дэмжиж улс төрд хөл тавиулав аа. Дараа үеийнх нь залуус хэн нэгэн лидерийн дэмжлэг, татаасаар биш бор зүрхээрээ л улс төрд хөл тавьсан. Харамсалтай нь ах нар нь хана хэрэм шиг хаачихаад боломж олгохгүй байна. Шинэ үеэ гаргаж ирэх бодлого байтугай бодол ч АН-ынханд алга. Ардчиллын алтан хараацайнууд өнөөдөр үнэхээр ардчилагчид мөн юм бол ирээдүй үеэ, залгамж халаагаа гаргаж ирэх цаг болжээ. Ардчиллыг өмчлөхийн төлөө тэр үед амь насаараа дайчин тавин өлсөж, тэсгим өвлийн жаварт даарч зогсоогүй гэдэгт найдна. Тэд ардчиллыг Монголын төлөө, ирээдүйн төлөө хийсэн. Монголд ардчиллыг тэр үедээ шинэ цагийн залуус болох тэд авчирч байсныг шууд үгүйсгээд байгаа юм биш. Ардчиллыг зөвхөн өөрсдөөрөө төсөөлөн үнэт зүйл, үзэл баримтлалаа мартаад албан тушаалын амттайхан бялууны хэлтэрхийнд мөн чанараа гээж байгаад нь л халагласан хэрэг. Шинэ хүмүүс л шинэ зүйл хийдэг болохоор дараа үеийнхэндээ боломж олгох хэрэгтэй юм.

Өнгөрсөн нөхөн сонгуулиар жишээ авъя л даа. МАХН шинэ залуу Д.Зоригтыг дэвшүүлсэн бол Ардчилсан нам Б.Батбаатарыг зольж, Р.Бурмааг дэвшүүлсэн. Залуучууд хоорондоо өрсөлдсөн бол хоёр намын жинхэнэ шинэ үеийн төлөөллийн тулаан сонгуулийн үр дүнг яаж ч эргүүлээ билээ. Нас тогтсон намбалаг авгай, галзуу барын аманд гараа хийхээс буцахгүй цэл залуухан Д.Зоригттой рингэн дээр гараад зогсохоор бооцоогоо хэнд нь тавих нь ойлгомжтой шүү дээ. Улс төрийн нам хорин жил болоход үүсгэн байгуулагсад нь хорин настай байдаггүй. Хорин жилийн өмнө нэг настай улс төрд хөл тавиагүй л бол тэр үеийн залуусын хамгийн залуу нь дөч гарч, ахмад нь 60 гарчихсан явна. Харин тэд өөрсдийгөө залуу гэж эндүүрсээр л байгаа.

АН-ын дарга Н.Алтанхуягийн хоёр хүүхэд намынх нь ҮЗХ-д байдаг. Батж.Батбаярын хүү нь Иргэний зориг намаас сонгуульд өрсөлдөн намын хутгуур болж өсч өндийж байна. Дараагийн сонгуульд Н.Алтанхуягийн хүүхдүүд Батж.Батбаярын хүүтэй өрсөлдөөд л явж байх юм гэнэ. Тэдний бэлтгэж буй дараа үе нь нэг иймэрхүү. Арван жилийн дараахь Ардчилсан намын хувь заяа бүрхэг байгаа нь эндээс харагдана. “Алтан гадас” гээч МАХН ч биш, АН ч биш, Ардчилсан нам дахь МАХН-ын төлөөлөгчид ч юм шиг, МАХН-аас Ардчилсан намд илгээсэн төлөөлөгч ч юм шиг хэдэн нөхөд хамаг сандал суудлыг нь эзлээд АН-ын хойч ирээдүйг биш эхнэр хүүхдээ ажилтай, өөрсдөө албан тушаалтай болж л хожлоо. Тэдний хувьд юун ардчилал, юун Ардчилсан нам бололтой.

Хамгийн сүүлд хуралдсан МАХН-ын их хурлын төлөөлөгчдийн дундаж нас дөчин нэг, хоёртой гэж байсан бол АН-ын их хурлын төлөөлөгчдийн дундаж нас тавь гаруй настнуудаар дүүрснийг тооллогын комисс нь зарласан.

Өмнөх парламентад АН-аас сонгогдсон гишүүд хамгийн залуу байсан бол энэ УИХ-д МАХН-ын залуус түрж, хамгийн, залуу нь Ж.Сүхбаатар тэргүүтэй гишүүд болчихлоо.

МАХН-ын дараа үеийнхэн аль хэдийнэ бэлэн жагсаж, ихэнхийнх нь хүүхдүүд төрийн албанд шургалж, хэлтсийн даргаас газрын дарга болчихсон байх жишээний. Үгүй ядаж л бизнест амжилттай яваа. Эсвэл гадаадад төрийн тэтгэлгээс суралцаж, зарим нь аймаг нийслэлийн удирдлагын түвшинд ажиллаж байна.

МАХН-д байдаг фракц бүлэглэл АН-д ч дутахааргүй олон тоотой бий. МоАХ МҮДН, Алтан гадас, Зүүн хойд Ази, Кроун гээд л нэрлэвэл нэлээдгүй хэдийг дурдах вий.

Яахав, Р.Гончигдорж ид гялалзаж явах үедээ Н.Алтанхуяг, С.Баярцогт, Л.Гансүх, Г.Батхүү, Ч.Сайханбилэг, З.Энхболд нарыг татаж, “Алтан гадас”-ын хүчийг зузаатган, цусыг сэлбэсэн байх талтай. Гэхдээ АН-ын хүчийг нэмж цусыг шинэчилсэн гэвэл бас эргэлзээтэй.

Харин Н.Алтанхуяг, Э.Бат-Үүл , Ц.Элбэгдорж, Д.Дорлигжав хэнийг гаргаж ирэв. Одоо хэн нь шинэ үед хүлээн зөвшөөрч гаргаж ирж чадах бол гэсэн асуулт байна.

Эдэн дотроос шинэ үеэ гаргаж ирэх хүн байв уу. Өнөөдөр МАХН бодлого зангиддаг гол хүн болох ерөнхий нарийн бичгийн даргын ажлыг У.Хүрэлсүхэд хариуцуулж чадсан. АН залуучууддаа боломж өгч бялууны хэлтэрхий амсуулж чадахгүй байлаа гэхэд намынхаа энэ байр суурин дээр залуу хүн тавьчих эр зориг гаргаж яагаад болохгүй гэж.

1990 онд Улс төрийн товчоог хуучинсагаар нь дуудаж, хуугаар нь буулгаж байснаа санаж байгаа бол тэд ухаан зарж, тулаан хийлгүй дараа үеийнхэндээ боломж олгосныг бас мартах ёсгүй. Хувь заяа шоглоомтойгоор хуучныг чинь сануулж байна. Ард түмэн ардчиллыг хүлээн зөвшөөрөөгүй биш, зөвшөөрсөн. Тиймээс ч ардчиллынхныг анхны сонгуулиар алгаа тосч угтсан. Түүнээс хойш яагаад ардчиллынхан дараалан дампуурч, ялагдаад байв. Тэд ардчилалтай Ардчилсан намыг хүссэнээс “алтан хараацай”-нуудыг ардчиллыг насан туршдаа өмчлөөд өнөөх коммунистуудаасаа ялгарахгүй дал, наян жил төр бариад зантайгаад суухыг хүсээгүй.

2004 оноос хойш Ардчилсан нам олигтой сөрөг хүчин байж сөрж чадсангүй. Эрх баригч ч байсангүй. Ядаж олигтой сөрөг хүчин байсан бол гудамжинд сөрөг хүчин байгуулан эрх баригчдын эсрэг дуу хоолойгоо нэгтгэсэн олон жижиг намуудын лидер залуус Ардчилсан намд орох байлаа. Сөрөг хүчин шиг байж чадаагүй болохоор нь ардчилсан үзэлтэй тэр залуус тусдаа нам байгуулж сөрөг хүчний хийгээгүйг хийх гэж зүтгэсэн. Эрх баригч болж чадсан бол аль нэг яаманд дараа үеийнхнээсээ татаж оруулаад тэдний хүч чадлыг нь ашиглаж болох байв. Харамсалтай нь алийг нь ч олигтой хийсэнгүй. Хүнтэй зүйрлэвэл эр хүн, эм хүний үүргийн алийг нь ч гүйцэтгэж чадахгүй саармаг хүйстэн буюу манин нам болж хувирсан. Манин хүн үр хойчоо үлдээх боломжгүйтэй адил манин нам ч хойч үеэ үлдээж чаддаггүй юм байна. Ийнхүү араасаа залгах хойч үегүй Ардчилсан намын өвөгцүүл өөрсдөөрөө л дуусах дээрээ тулчихлаа.

Нэгэн эрхмийн хэлж байсанчлан ардчилсан хувьсгалын эхний эгнээнд явсан нөхдийн дунд Улс төрийн товчоог унагах гэсэн тухайн цаг үеийн МАХН-ын зарим лидерүүдийн захиалгаар шургалсан нөхөд энэ намд байдаг юм биш биз. МАХН-ын тэр захиалагчид нийгэм тэр аяараа ардчиллыг дэмжиж хүлээж байсныг гадарлаагүй болов уу. Улс төрийн товчоог унагах оролдлого нь улс төрийн шинэ хүчнийг гаргаж ирэхэд түлхэц болохын чинээ санаагүй биз. Ингээд л МАХН-ын гишүүн байсан баахан залуус уугуул намынхаа захиалгаар ардчилсан шинэ нийгмийн далбаан дор Ардчилсан намд шургалж гарч ч чадахгүй өнөөдөртэй золгосон байж болох юм.

Ардчиллаас ухрах замгүй болсон зарим нь угшлаа мартахгүй өдийг хүрч МАХН-тай одоо болтол хүзүү, толгой холбоод шинэ үеийнхэндээ чөдөр тушаа бэлдэж, хаалт халхавч болж суудаг юм биш байгаа даа. Хэрэв ардчиллын шинэ үе гараад ирвэл юун наадам, юун цагаан сар гэдэг шиг л МАХН-ын өвөрт шургалахгүй болчихно гэж АН-ын ахмад үе дараа үеийнхнээ дарж суудаг байж болох юм. МАХН энэ хооронд хорьхон жилийн түүхтэй хэрнээ аль хэдийнэ өтөл нам болсон АН-ыг харж инээн өөрсдөө бол коммунизмыг баримтлагч өвгөдөөсөө сэмхэн салсаар байна. Ирэх 2012 оны сонгуулиар МАХН-ын бүхэл бүтэн шинэ үе улс төрд хөл тавих бэлтгэл хангагджээ. АН харин залуусаасаа холдож, өвгөдөө өөгшүүлсээр өдий хүрчихлээ дээ. Дараа үеийнхэндээ хаалгаа нээж өгөхгүй бол араасаа залгамжгүй Ардчилсан намын мөхөл хаяанд ирчихсэн байна.

УИХ-ын гишүүн Р.Бурмаатай ярилцлаа. 

-Та Засгийн газрын гишүүдийн “давхар дээл”-ийг хугацаа алдалгүй тайлуулах хүсэлтэй байж, намынхаа эсрэг кноп дарсан дөрвөн гишүүний нэг. Хэрэв Засгийн газарт хөдөлгөөн орвол эдийн засаг улам тогтворгүй болно. Та яагаад эсрэг санал өгсөн юм бэ?
-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч “УИХ-ын гишүүн Засгийн газрын гишүүний албыг давхар хаших нь учир дутагдалтай байна. Тиймээс Ерөнхий сайд нь давхар байгаад бусад нь давхар алба хашихгүй” гэсэн хуулийн төсөл өргөн барьсан. УИХ-аас “Чиг үүргийн сайд нар нь “давхар дээл”-тэй байж болно” гэсэн шийдвэр гарсан. Сайд нарын “давхар дээл”-ийг 2014 эсвэл 2016 оноос тайлна гэсэн сонголтоор санал хураалт явуулсан. Миний хувьд “Нэгэнт чиг үүргийн сайд нарыг УИХ-ын гишүүн байхыг зөвшөөрөөд салбарын сайд нарыг л гишүүн биш байх тохиолдолд 2016 оныг хүлээгээд яахав. Одоо хэтэрхий олон сайд УИХ-ын гишүүний албыг давхар хашиж буйг болиулах боломж нь байна” гэсэн байр  сууринаас саналаа өгсөн. Хэрвээ Ерөнхий сайд нь УИХ-аас, бусад нь гаднаас гэсэн санал хураалтын дүн гарсан байсан бол оны хувьд би бодох л байсан. Энэ хуулийн төслийг Төрийн байгуулалтын байнгын хороон дээр яригдаж байхад сайд нарын 50 хувь нь УИХ-ын болон Засгийн газрын гишүүн давхар хашиж болох санал гаргаж байлаа. Харамсалтай нь энэ саналыг манай бүлгийн дарга Д.Эрдэнэбат татаж авсан. Харин санал хураалтын явцад УИХ-ын гишүүн чиг үүргийн сайд нар байж болно гэсэн заалт дэмжигдсэн л дээ. Тэгэхээр чиг үүргийн сайд нар үлдээд, намын нэрийн жагсаалтаар сонгогдсон гишүүд маань сайдаа хийгээд үлдэх юм бол цаана нь долоо, найман сайдын асуудал байгаа юм. Угтаа 19 сайдын 50 хувь нь нэг дор өөрчлөгдөх юм бол Засгийн газрын тогтворгүй байдал,  огцрох тухай асуудал хөндөгдөнө. Иймд хуулийг энэ оны долдугаар сарын 1-нээс хэрэгжүүлээд эхэлсэн бол сайд нарыг үе шаттайгаар өөрчлөх боломжтой байсан. Тухайлбал, эхний ээлжинд 3-4 салбарын сайдыг УИХ-ын гишүүн бус хүнээр томилчих, дараа нь дахиад ийм тооны сольчих юм бол Засгийн газар огцрох тухай асуудал байхгүй шүү дээ.  АН-д сайдын албыг хашчихаар чадварлаг хүмүүс бий.
-Та яагаад заавал зарим сайдыг солих шаардлагатай гэж үзээд байгаа юм бэ?
-“Тодорхой салбарын сайдууд болохгүй байна, хөрөнгө оруулагчдыг үргээчихлээ” гэж маш их шүүмжлэл дагуулж байгаа. Ерөнхийлөгч хүртэл “Үнэхээр болохгүй байгаа сайд нарыг солих эрх нь Ерөнхий сайдад байгаа” гэж телевизийн ярилцлагад орохдоо хэлж байсан. Бодит байдал дээр зарим сайдын ажил үүрэг нь хангалтгүй байхад Засгийн газраа тогтвортой байлгана гэсэн нэрээр 2016 оныг хүртэл яваад байх уу. Хэрэв ингэвэл улс оронд, ард түмэнд хохиролтой. Дээд тал нь долоо, найман сайдыг сольчихвол Засгийн газарт айхтар  бэрхшээл үүсэхгүй. Цаана нь яамдад хоёр дэд сайд байна. Төрийн нарийн бичгийн дарга, яаманд байгаа бүхэл бүтэн аппарат ажилладгаараа ажиллаад л явна. Гагцхүү УИХ-ын гишүүн бус хүн сайдад томилогдсоноор тухайн салбарт илүү анхаарал төвлөрнө.
-Ер нь сайд нарын “давхар дээл”-ийг тайлах асуудал яагаад өмнөх засгийн үед яригддаггүй байсан юм бэ?
-Өмнө 11 сайдын ес нь “давхар дээл”-тэй байлаа гэхэд УИХ-ын үйл ажиллагаанд ноцтой нөлөө үзүүлдэггүй байсан. Одоо айхтар нөлөө үзүүлж байна. Наад зах нь ирцийн асуудал байна. Засгийн газрын гишүүдийн асуудлыг ярих болохоор 17 сайд бүгд ирээд чуулганы хуралдаанд суучихдаг. Харин залгуулаад агаарын бохирдлын асуудлыг яриад эхлэнгүүт хоёрхон сайд сууж байх жишээтэй. Өглөө нь картаа хийгээд ирцэнд бүртгүүлчихээд гараад явчихаар энэ нь дараагийн оруулж ирж байгаа бүх хуулийн төсөлд эсрэг санал өгсөн болдог. Давхар алба хашихаар цаг зав муутай, сайдынхаа ажил руу яараад явчихдаг. Гэтэл УИХ-д тэдний суудал нь хоосон, кноп нь тэдний өмнөөс эсрэг санал өгсөн болж гардаг.
Засгийн газрын гишүүдэд кабинетын зарчим гэж бий. “Аль нэг сайдынхаа өргөн барьсан хуулийн төсөл, тогтоолын төслийг кабинетын зарчмаар дэмжинэ” гэдэг. Өөрөөр хэлбэл, Засгийн газрынхаа өргөн барьсан бичиг баримтын эсрэг байр суурь илэрхийлэхгүй, дуугарахгүй, шүүмжлэл өгөхгүй гэсэн байр суурьтай гэсэн үг. Засгийн газрын оруулж ирж байгаа зарим хууль, тогтоолын төсөл боловсруулалт тааруу, шаардлага хангахгүй байгаа нь ажиглагддаг. Хэрэв тэд зөвхөн УИХ-ын гишүүн байсан бол маш соргогоор анзаарна. Сайн хууль гаргуулахын төлөө ажиллаж, шүүмжлэлтэй нүдээр харна. УИХ маань маш олон талаас хэлэлцэж, нягталж, тунгааж хууль тогтоомж гаргах ёстой. Гэтэл 17 хүн нь УИХ-ын гишүүний эрх үүргээ хэрэгжүүлэхдээ Засгийн газрын шийдвэрээ кабинетын зарчмаар дэмжинэ гэдэгтээ барьцаалагдаж байгаа нь ажиглагддаг.
-УИХ чанартай хууль тогтоомж гаргахгүй байна гэж хэлэх гээд байна уу?
-УИХ маань хэвийн үйл ажиллагаа явуулж байх ёстой. Бүрэн ирцтэйгээр гишүүд хэлэлцэж байгаа асуудалд анхаараад ухамсартайгаар товчлуураа дарах учиртай. УИХ маань ард түмнийг төлөөлж, гаргасан хуулийнхаа хэрэгжилтэд болоод Засгийн газрын үйл ажиллагаанд хяналт тавих ёстой. УИХ-ын 76 гишүүний 39 нь ирвэл ирц бүрддэг. Улмаар тэдний 19, 20 нь сайд байх юм бол яах вэ. Энэ тохиолдолд УИХ Засгийн газрынхаа үйл ажиллагаанд хяналт тавих чадамжгүй болно. Ийм байдалд одоогоор хүрээгүй ч  анхаарах ёстой асуудал.
-УИХ-аас ажлын хэсэг байгуулаад Засгийн газрын үйл ажиллагаанд хяналт тавих ёстой байдаг биз дээ?
-Тиймээ. Гэтэл дахиад л өөрсдөөр нь Засгийн газрын гишүүдийн оролцуулсан ажлын хэсэг байгуулдаг. Энэ нь эргээд сайд хүн сайдынхаа ажилд зарчимч маягаар хяналт тавьж чаддаггүй байдалд хүргэдэг. УИХ хууль тогтоох чиг үүргээ биелүүлж, Засгийн газраас хараат бус байх ёстой. Харин одоо Засгийн газраас хараат болчихлоо. Бүр УИХ маань Засгийн газрынхаа утсан хүүхэлдэй болох аюул харагдаж байна. Энэ нь Ерөнхийлөгчийн өргөн барьсан хуулийн төслийг эцсийн хэлэлцүүлэгт унагаж байгаагаар харагдлаа. Намын удирдлагаас гишүүддээ чиглэл өгч, эсрэг санал гаргасныг нь намаас хөөнө, хасна гэж айлгадаг үзэгдлийг саяын энэ санал хураалт ил болгож байна. УИХ-ын дээр Засгийн газар  гарч, толгойд нь намын удирдлага гэж цөөхөн хүн суучихаж. Бид 1990 оноос энэ байдлыг өөрчлөхийн тулд явсаар ирсэн. Өнгөрсөн 25 жилийн хөдөлмөр зүтгэлээ ингэж талаар болгомооргүй байна. Эргээд эрх баригч нам, намын төв хороо бүхнийг шийддэг тэр нийгэм рүү орох нь байна шүү дээ.
-Санал хураалт болохын өмнө танай намын бүлэг хуралдаад тоглоомын дүрмээ баталчихсан байсан гэсэн. Сайд нарын давхар дээлийг тайлах хуулийг 2016 оноос хэрэгжүүлэх дээр бүгд санал  нэгдчихээд яг санал хураалгахад та дөрвөн гишүүн тохирооноосоо буцчихсан юм биш үү?
-Бүлэг дээр санал хураалт явуулахад эсрэг саналтай байгаа хүмүүс нээлттэй хэлсэн.Харин би цөөнх болсон хэсэгт байсан бөгөөд “Би бүлэг дээр сайн нягталж ярьсангүй. Итгэл үнэмшил төрөөгүй нөхцөлд энэ бүлгийн олонхиор гаргасан шийдвэрийг дагахгүй шүү” гэдгээ хэлсэн.
-Тэгэхээр та эсрэг санал өгөхөө анхнаасаа хэлж байж ээ?
-Тиймээ. Би бүлгийн хурал дээр эсрэг санал өгнө гэдгээ анхнаасаа хэлээд яваад байгаа. Сүүлд ч гэсэн Төрийн байгуулалтын байнгын хороон дээр намын гишүүд “Сайд нарын “давхар дээл”-ийг 2016 оноос хэрэгжүүлэх шийдвэрт санал өг” гэхэд “Би энэ оноос хэрэгжүүлэхэд нь саналаа өгнө” гэдгээ хэлсэн.
-Р.Бурмаа гишүүн хоёр ч сонгуулийн хууль дээр ажилласан. Хуулиа маш сайн мэддэг хүн атлаа ингэж намынхаа эсрэг санал өгсөн нь олон нийтэд хардлага дагуулаад авсан. Тухайлбал, “МАН-ынхантай ижил байр сууринаас кноп дарсан нь ямар нэгэн ашиг сонирхол агуулсан байж таарна” гэж байсан л даа…
-Засгийн газрын бүтцэд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг МАН санаачлаагүй. Ерөнхийлөгчийн “Том төрөөс ухаалаг төр рүү” хийх алхмын хүрээнд санаачилсан хууль. Төрийн данхар бүтцийг багасгах Ерөнхийлөгчийн санаачилгыг дэмжинэ гэж эрх баригч, сөрөг хүчний гишүүд бүгд гарын үсэг зурсан. Тэгэхээр би сөрөг хүчин гээд байгаа МАН-ынхантай тохирчихоод тэдний санаачилсан хуулийг дэмжээд яваад байгаа юм биш. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилсан хуулийг дэмжиж байна. “Засгийн газрыг огцруулахгүйгээр тогтвортой ажиллагааг нь дэмжээд  зарим нэг сайдыг сольчихвол УИХ, Засгийн газар маань хэвийн, чанартай ажиллах юм байна” гэж харсан миний итгэл үнэмшил. Тэрнээс МАН-ын зүгээс “Тэг ингэ” гэж дарамталсан юм ч байхгүй.Тэдэнтэй хуйвалдаад хаа нэг газар ямар нэгэн тохироо хийгээд яваагүй.Тэгэхээр би дахин хэлье. Ерөнхийлөгчийн ухаалаг төр рүү хийх алхмыг одооноос хэрэгжүүлж эхэлье гэсэн саналыг дэмжиж тийм шийдвэр гаргасан.
-АН-ын Хяналтын хорооны дүгнэлт танд ирсэн байх. Жагсаалтаар орж ирсэн таныг намаас хөөвөл Худалдаа хөгжлийн банкны захирал Б.Мэдрээ гишүүн болно гэсэн мэдээлэл нэлээд цацагдсан. Ер нь намын дүрэмд эсрэг  санал өгсний төлөө ямар арга хэмжээ авдаг юм бэ?
-Хяналтын хорооны дүгнэлт миний өмнө байж байна. Намайг хөөх болсон үндэслэлийг нь намын дүрмийн зүйл заалтаар нь аваад үзвэл “Өөрийн нам дангаар болон хамтарч байгуулсан Засгийн газар, сонгогдсон Засаг даргыг намын шийдвэрийг зөрчин огцруулсан нь тогтоогдвол намаас хасна” гэсэн байгаа. Миний өгсөн саналаас болоод Засгийн газар огцорчихоогүй. Айсан хүнд аргал хөдөлнө гэдэг шиг юм болоод байна л даа. Намын хариуцлага гэж бий л дээ. Энэ шийтгэлийг ноогдуулахдаа ҮЗХ-ны хуралд танилцуулж, дэмжлэг авсны үндсэн дээр намын удирдлага шийдвэр гаргана. Үүнээс өөр тохиолдолд намаас гаргах шийтгэл ноогдуулахгүй. Тэгэхээр үндэсний зөвлөлдөх хорооны хурлыг хуралдуулах ёстой. Манай намын ҮЗХ жилд хоёроос доошгүй удаа хуралдах байтал сонгуулиас хойш нэг ч хуралдаагүй. Жигүүр байгуулагдаж, хурлаа зарлахыг шаардаад ч нэмэр болсонгүй.
-Х.Баттулга сайд давхар дээлээ  тайлах хүсэлтээ гаргачихлаа. Энэ байдлаас засаг хөдөлж магадгүй гэсэн шум яваад байна л даа…
-Нэг гишүүн чөлөөлөгдье гэхээр засаг хөдөлнө гэж таамаглаж болохгүй. Ерөнхий сайдад өөрт нь маш том эрх мэдэл байгаа шүү дээ. Зарим сайдаа чөлөөлж, солих эрх нь түүнд бий. Гэтэл бүлгийн хурал дээр асуудалтай сайдуудаа нухацтай ярья гэхээр “Ямар ч асуудал байхгүй, намын гүйцэтгэх зөвлөлийн шийдвэр гарсан. Тэрийг дага” гээд байна. Бид хэдий болтол “Асуудал алга” гээд нүдээ таглачихаад “Намайг олоорой би нуугдчихлаа” гэдэг жаахан хүүхэд шиг явах юм бэ. Үнэнээс нуугдаж чадахгүй шүү дээ. Надад Өргөдлийн байнгын хорооны даргын хувьд сард 140-150 иргэний өргөдөл гомдол ирж байна. “Гарч байгаа хууль, Засгийн газрын тогтоол шийдвэрүүд зөрөөд байна, тэтгэвэр авах гэтэл болохгүй байна”, “Ийм ажил эрхлэх гэсэн чинь тийм саад бэрхшээл тулгарлаа” гэх зэрэг өргөдөл гомдол байнга ирдэг. Энэ нь асуудал байгааг харуулж байна шүү дээ.
Засгийн газрын бичиг баримт сайн, тэрийг нь дэмжээд явахаас өөр аргагүй байсан бол ондоо хэрэг. Гэтэл Засгийн газрын оруулж ирж байгаа бичиг баримтуудад нэлээд өөрчлөлт орж байна.Тухайлбал, Боомтын тухай хуулийн төслийнх нь ажлын хэсгийг М.Батчимэг гишүүн ахлаад явсан. Уг төслийн 50-иас дээш хувьд нь өөрчлөлт орсон. Төрөөс эрдэс баялгийн салбарыг дэмжих тухай Засгийн газрын тогтоолыг анх Засгийн газраас оруулж ирэхэд маш хангалтгүй, түүхий юм байсан. Ажлын хэсгийг С.Одонтуяа  гишүүн ахлаад 50-иас дээш хувьд нь өөрчлөлт оруулсан. Уг нь ийм хангалтгүй төслүүдийг Засгийн газрт буцааж өгөх ёстой. Харин ч бид Засгийн газрыг дэмжээд түүхий төслүүд дээр нь цаг, хүчээ зориулж засч янзалж гаргаж байна.
-Хяналтын хорооны шийдвэрийн дараа Х.Баттулга сайд та хоёрын  хамт авахуулсан зураг цахим хуудсаар нэлээд тарсан. Таныг түүний ятгалгад автаж, ямар нэгэн албан тушаалын тохироо хийчихсэн юм биз гэсэн яриа тарсан. Та үүнд тайлбар өгөхгүй юу?
-Тийм зүйл үнэндээ байхгүй. Харин тэр зургийн тухайд Баянхонгор аймгийн Баянлиг суманд шинэ сумын нээлтэд оролцоод явж байхдаа овоон дээр түр зогсч авахуулсан юм. Х.Баттулга сайд дараа нь жиргэчихсэн байна лээ. Х.Баттулга сайд намын даргад “Энэ хөөх шийдвэрээ эргэж хараач ээ, ийм асуудал байж болохгүй. УИХ-ын гишүүний бүрэн эрхэнд халдаж байгаа хэрэг” гэж саналаа хэлж байсан. Гэтэл намын дарга маань түүний саналыг хүлээж аваагүй. Ингээд Х.Баттулга сайд “Би ч бас хөөгдье” гэсэн.
-Та одоо МоАХ-нд харьяалагдаж байгаа бил үү?
-Тийм.
-МоАХ ҮЗХ-г шахаж хуралдуулан АН-д эргэлт хийх алхам болно гэж үзэгсэд байгаа?
-Юу нь эргэлт байхав дээ. АН бол дүрмээ сахиад хуралдаад явж байх ёстой. ҮЗХ хуралдана гэхээр элдэв хар санаа гаргаад байх шаардлагагүй. Нам доторх аливаа асуудлыг дарж, цөөхөн хүн толгойд нь шийдээд байвал буруу тийшээ явна. Аль болох нээлттэй, гишүүдээрээ яриад явбал АН зөв замаар л явна.
-Та Хяналтын хорооны шийдвэрт бухимдаж, бүлгийнхээ хаалттай хуралдааны үеэр гишүүд рүү үсчин, “Та нартай нэгийгээ үзнэ ээ” гээд хаалга саваад гарсан сурагтай. Үнэхээр бүлгийн гишүүдтэйгээ зөрчилтэй байгаа хэрэг үү?
-Тийм зүйл байхгүй. Би бүлгийн хуралдаа суугаад явж байна. Харин сонин хэвлэлд бичсэн шиг зүйл бүлгийн хурал дээр болоогүй. Үүнийг бүлгийн ажлын албаны хүмүүс нотолно. Би зарчим л ярьсан. Энэ тухай хуралдааны протоколд хүртэл тэмдэглэсэн байна.
-Таныг Дорнод аймагт дүүгээ Засаг дарга болгох гээд тэнд очиж нэлээд бужигнуулсан сурагтай байсан?
-Энэ бол ор үндэслэлгүй мэдээлэл байна. Манай дүү Дорнодын МАН-ын гишүүн биш, одоо нам бус. Улаанбаатарт амьдардаг, хувийн бизнес эрхэлдэг. Миний хувьд харин ч АН-аас нэр дэвшсэн Ганбатыг Засаг дарга болоход нь дэмжсэн.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Украины Донецк, Луганск мужуудад өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд Украинаас тусгаарлах асуудлаар бүх нийтийн санал асуулга явуулсан билээ.  Түүний дүнгээс үзэхэд оршин суугчдын дийлэнх нь буюу 85-аас дээш хувь нь тусгаар улс болохыг дэмжжээ. Өнөөдөр Донецкийн мужийн албаны хүмүүс  үүнтэй холбогдуулан хэвлэлийн бага хийгэлээ. Тэд санал асуулгын дүнг танилцуулаад тус муж нь Украины  бүрэлдэхүүнээс гарч Донецкийн бүгд найрамдах улс байгуулахаар болсон тухайгаа албан ёсоор мэдэгдэв.

Ю.Дэлгэр