Category: онцлох-нийтлэл

Сүүлийн үед  ийм мэдээлэл шуугьж байна. Ерөнхий сайд сая гаруй монголчуудын дээрээс  бохироо асгаж, Туул голд цутгаж буй талаар “Amjilt.com” сайт  хэд хоногийн өмнө мэдээлсэн харагдсан. Одоо бол үнэнийг мэдээлсэн хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудыг  эрх баригчид хүч түрэн хааж буй гэх мэдээллүүд явж байгаа. Монголын сайтын холбооны мэдэгдлээс энэ тухай харж болох юм. Энэ мэдээлэл үнэн үү, худлаа юу гэдгийг бүх хэвлэл мэдээллийнхэн  мэргэжлийн хяналт болон бусад холбогдох байгууллагуудтай хамт очиж, үзэж харж нэг талд нь гаргамаар байна.

Үнэхээр Ерөнхий сайд шавсангаа (төвд дуудлагаараа бол чавсан гэдэг юм байна. Харин монголчууд шавсан гэж хэлээд заншсан аж. Энэ үг нь ариун ус гэсэн утгыг илэрхийлдэг гэнэ) бидэнд уулгаж байна уу. Дээр үед Богд хаан өөрийгөө бишрэгсдэд шээсээ тараадаг байсан гэдэг. Үүнийг ард түмэн Богдын шавсан хүртэнэ гэж ярьдаг байсан юм. Шавсанг нь хүртсэн хүн өөрийгөө ихэд хувь заяатайд тооцдог байсан юм билээ. Үүн шиг үнэхээр Ерөнхий сайд шавсангаа хүртээж байна уу, эсвэл  үнэн  мэдээлэл хүргэсэн хэвлэл мэдээллийн байгууллагыг хаах маягаар дарамталж байна уу. Бодит мэдээллийг гаргаж тавьсан хэвлэл мэ­дээллийн байгууллагыг хэрэв ингэж дарамталж байгаа бол бүдүүлэг бөгөөд дээрэнгүй хэрэг. Монгол Улсын Ерөнхий сайд хүн ард түмэндээ  өтгөн шингэн  уулгачихаад нойртой хонож чаддаг юм уу. Үүнийг нь мэдээлсэн хэвлэл мэдээллийн байгууллага тэгвэл харин гавьяа байгуулсан хэрэг.  Ийм гавьяа байгуулсан байгууллагыг хаах нь битгий хэл тэр хэвлэл мэдээллийн  хэрэгслийг шагнах хэрэгтэй. Ерөнхий сайдыг  огцруулах нь  байтугай  ингэснийх нь төлөө шийтгэх учиртай. 

Нөгөө талаар ийм ёс зүйгүй Ерөнхий сайдын талаар “Amjilt.com” бодитой мэдээлсэн үү, мэдээлэл нь баталгаатай юу. Хэвлэл мэдээллийн байгууллага хүнийг гүтгэсэн бол хаах нь байтугай, шийтгэх  хэрэгтэй. Хэвлэл мэдээллийн байгууллага  бусдыг гүтгэх ёсгүй. Бусдыг гүтгэж буй бол энэ нь  хэвлэл мэдээллийн байгууллага биш ээ.

 Сүүлийн үед Монголын хэвлэл мэдээлэлд нэг сонин байдал бий болоод байна. Сайт болон твиттерчид юу дуртайгаа бичиж мэдээлдэг, ямар ч цензур хаалт гэж тэдэнд байдаггүй. Энэ талаас нь харвал хэвлэл мэдээллийн байгууллага биш  юм шиг. Хэвлэл мэдээллийн байгууллага бол өөрийн гэсэн дүрэмтэй, ёс зүйтэй, бодит байдлыг мэдээлдэг. Мэдээллийг гуйвуулдаггүй, захиалгад автдаггүй. Хамгийн гол нь хийсэн, үзүүлсэн зүйлдээ хариуцлага хүлээдэг байгууллага байдаг юм.  Нэг үгээр хэлбэл буух эзэнтэй, буцах мөртэй. Ийм газрыг хэвлэл мэдээллийн байгууллага гэдэг. Хариуцлага хүлээх болохоороо сайт, твиттерийнхэн Монголын чөлөөт хэвлэлийг хаалаа, боолоо болоод явчихдаг. Ийм хоёрдмол байдал Монголын чөлөөт хэвлэлд хор хохирол учруулж буй.  Чөлөөт хэвлэл ёс зүйгүй байдаг бол устахаас өөр аргагүй болж байна. Чөлөөт хэвлэлийг аврахын тулд уг мэдээллийн үнэн, зөвийг хэдүүлээ очиж магадалъя.

Туул голд бохироо цут­гадаг гэх “Хаан жимс” амралтын газар нь  Улаанбаатараас зүүн зүгт 55 км-т, “Чингэс хааны хөшөөт цогцолбор” буюу Цонжинболдогоос хойш хоёр км зайд Туул голын хөвөөнд, Уу-булан гэдэг газарт бий. Энэ газар дотоодын цэргийн ангийн хамгаалалтад байдаг. Улаанбаатарчуудын ундны усны тэжээлийн муж бөгөөд бохирдож болохгүй, өндөр хамгаалалттай байх учиртай бүс гэдэг.

“Үнэн билэгтэй, худал бо­ломжтой” гэж Богдын тө­лөөлөгч Ард Аюушийн заргыг шүүж буй кинонд гардаг. Түүн шиг ганц нэг хэвлэл мэдээллийн байгууллагын төлөөлөл очиж сурвалжлаад нэмэргүй.  Захиалгад автлаа гээд нийгмээрээ шуугина.  Монголын бүх хэвлэл мэдээллийн байгууллагын төлөөлөгчид тэнд очиж сурвалжлах хэрэгтэй байна. Хэрэв дээрх мэдээлэл худлаа бол Ерөнхий сайдыг өмөөрье. Харин мэдээлэл үнэн бол  хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээ хамгаалъя.

Г.ДЭЛГЭРЦЭЦЭГ

Хууль зүйн сайд Х.Тэмүүжинтэй нэр холбогдсон  Г.Сарангэрэлийг  “хэргийн бодит үнэнийг тогтооход саад учруулж байна” гээд хорьчихсон гэж өмгөөлөгч нь ярьсан байна. Хөөрхий наадмаар хорих газарт байх юм байлгүй. Энэ эмэгтэй улс төрчдийн тоглоом болж дууслаа. Сайд Х.Тэмүүжингийн эрх ашиг, эсвэл Х.Тэмүүжингийн “дайснуудын” ашиг сонирхол л яригдаад байх юм. Гэтэл эмэгтэй хүний ашиг сонирхлын тухай хэн ярьж байгаа юм бэ.  Г.Сарангэрэл Х.Тэмүүжинтэй унтсан унтаагүй гээд өөр өөр юм ярьчихсан. Ямар ч эрүүл хүн өнөөдөр  нэг юм яриад, маргааш түүнийгээ үгүйсгэвэл  тэнэг харагдана гэдгээ ойлгоно. Орон гарандаа тэр өдөр бүр өөр өөр юм ярьсан юм биш.  Үүнийг Г.Сарангэрэлд ирж байгаа дарамт их байна гэж “уншиж” болно. “Хэрэг хүлээлгэнэ, ял өгнө” гээд хэн дуртай албан тушаалтан хүнийг дарамталж болдог юм уу. Одоо энэ охиноор тоглох хэрэггүй. Г.Сарангэрэл “тэсрэх бөмбөг”-ийн үүргээ хэдийнэ гүйцэтгэсэн. Пи арчид  энэ охиныг тайван орхиж болно. Одоо энэ охин юу ч гэж хэлсэн олны сонирхол татахаа больсон. Х.Тэмүүжинг энэ охинтой холбоотой шуугианаар унагаж чадахгүй нь тодорхой болов.  Түүнийг огцруулахыг хүсч байгаа улс төрчид өөр барьцтай  “зэвсэг” олж авах хэрэгтэй.  “Нялх амраг” тойрсон шуугиан дуулиан Хууль зүйн сайдыг аль хэдийнэ тиймхэн харагдуулах болсон. Г.Сарангэрэл пи арчдын хувьд тийм л үнэ хүрлээ. Одоо энэ охиныг тайван орхи. Энэ дуулиан сайд Х.Тэмүүжинг хүртэл нэлээд тэвдүүлээ байлгүй. Гэтэл залуу бүсгүйг ямар их хүчээр нэрвэх нь тодорхой. Амиа хорлох гэж оролдсон гэж ярихад нь яагаад хэн ч ач холбогдол өгөхгүй байна. Энэ бол эмэгтэй хүний амьдрал шүү дээ. Эх болох хүн. Үр хүүхдийнхээ өмнө нэр төртэй байх боломжийг энэ бүсгүйд үлдээ. 

 Өмгөөлөгч нь их сонин юм яриад байгаа. Түүнийг худалдаж авах гэсэн, дарамталсан, албан тушаал амласан л гэнэ.  Х.Тэмүүжинтэй манай үйлчлүүлэгч унтаагүй гээд Г.Батбаяр өмгөөлөгч мэдэгдээд байгаа. Хүний хөнжлийн асуудлыг хэн нэгэн өмгөөлөгч тодорхойлдог юм биш. Хууль зүйн сайд Г.Сарангэрэлд өмгөөлөгч олж өгсөн гэсэн.   Тэгвэл энэ өмгөөлөгч Г.Сарангэрэлийг биш Хууль зүйн сайдыг хамгаалах үүрэгтэй гэдэг нь тодорхой. Өмгөөлөгч нь хүртэл өөр ашиг сонирхолтой бол хөөрхий бүсгүй хэцүүднэ. “Сайн ах”-тай нэр холбогдсон биш шоронд ороод, хар тамхичин гэгдээд, бүр ял хүлээгээд дуусвал яана. Эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалагчид хаана байна?  Хүний эрхийн хуульчид яагаад үгээ хэлэхгүй байна.  Залуу эмэгтэй улс төрчдийн золиос болоод хилс хэрэгт хэлмэгдэж байгаа юм биш биз?

Б.ЯНЖМАА

Сонинг “Ардын Эрх” нэртэй байх үед хуучнаар ЗХУ-ын Горбачев даргыг сурвалжлагч андуураад биччихжээ. Маргааш нь өдөр турш редакц руу хүний мууд дуртай уншигчид утасдаад салахаа байв. “Горбачевыг мэддэггүй юм уу, наад сэтгүүлчээ юм унш гэж хэл, хал. Танай сонин Горбачевын талаар ийм ноцтой алдаа гаргасныг би сая олж харлаа…” Зайлуул тухайн үеийнхний  мэддэг гадаадын улстөрч нь М.Горбачев байж л дээ. Хэрэв Коста-Рикаг улс биш хүн болгоод андуурчихсан байвал анзаарахгүй чимээгүй өнгөрөх байсан биз.

Ноднин УИХ-ын хэсэг гишүүд “Тамхины хяналтын тухай” гэдэг хууль санаачлан хэрэгжүүлж эхэллээ. Хэрэггүй дэмий наадахаа боль гэж байгаа юм биш.  Тамхилахыг нэн яаралтай зохицуулах тийм шалтгаан шалтаг ч гараагүй л санагддаг юм. Нэгэн том тогтолцооноос нөгөөд шилжихээр шинэчилж буй олон хууль ёс суртахууны хажууд энэ бол өчүүхэн асуудал нь ойлгомжтой. Уг хуулийг өнгөрсөн оны гуравдугаар сараас мөрдсөнөөс хойш салбар байгууллага бүхэнд байдаг өчүүхэн юмнууд хэлдэг үг, хийдэг ажилтай болцгоож үгүй мөн их томорч байна аа. “Хууль гарсныг мэдээгүй юм уу чи, хуулиа дээдэл, дам тамхидалттай цаашид ч хатуу тэмцэх нь зохилтой…”

Замын-Үүдээс галт тэргэнд суусан өвгөн замдаа хоёр вагоны холбоос хоолойд зогсож байгаад янжуураа асаатал эргүүлийн цагдаад нь гардуулчихлаа. Төмөр замын цагдаа, галт тэргэний үйлчлэгчид зорчигч нуувраар тамхи татаж буй эсэхийг мөшгихдөө ер ундууцахгүй юм. Энэ дашрамд хэлэхэд сүүлийн үед урд хөршөөс их хэмжээний хар тамхи галт тэргээр орж ирдэг болсон гээд байгаа. Мөн энэ тамхины хуультай яг нэг өдөр хэрэгжих болсон хүнсний тухай тун чухал хууль гарсансан. Өнөөдөр Эрээнээс нааш төмөр замаар тээж буй хүнс хувцас, бүх л эд барааг шалгах юм бол энэ хуулийн шаардлагыг биелүүлсэн эрүүл цэвэрхэн, химийн хор энэ тэргүй бараа бараг байхгүй дээ.

Амандаа тамхи зуусан өвгөнийг илрүүлсэн хууль хэрэгжүүлэгч нар арай л баривчлахаа алдан торгох юм болов. Өвгөн дуугүй байсангүй. “Хүн байтугай гөрөөс ч харагдахгүй эзгүй говьд давхиж яваа вагон яахлаараа “олон нийтийн газар” болчихдог юм. Тэгээд ч би хажуудах хүмүүсээсээ холдоод бусдад төвөг учруулалгүй энд зогсож байна” гэж адрав. Тэгээд эхний  удаадаа шийтгэлгүй өршөөв. 

-Вагон удахгүй Сайншандын вокзал дээр зогсоно. Тэгэхлээр буугаад гадаа татвал хэн ч таныг торгохгүй гэх юм. Харин тэр чинь жинхэнэ түм түжигнэсэн олны газар мөн баймаар. Ер нь энэ хууль нь өөрөө гойд чухал зорилгогүй. Манийг хүүхэд байхад уран зохиолын багш нар “Бяцхан ном” хийлгэж дүн гаргуулдаг байж билээ.

Тэрэн шиг Их хурал дээр хэдэн шинэхэн гишүүдийг “Та нар юугаа ч мэдэхгүй дэмий суухаар үүнийг оролдоод үз” гэснээр л энэ тамхидалтыг зохицуулах зохиомол проблем гарчих шиг боллоо. Энэ хуулийг мөчидхөн бодлоор цэгнэхэд гэмгүй цагаахан, хэн ч зөв зөв гэхээр. Тэгсэн атлаа цаанаас нь муухай хорон санаа, өс хонзон ч юм уу гэмээр сэдэл гараад байгаа нь л зэвүү хүргээд байгаа юм. Хууль цагдаа болон хэрэг  төвөгт ерөөсөө холбогддоггүй сайн сайхан яваа хүмүүсийг харахаас нүд нь хорсож явдаг “тамын тогоочингууд” яасан ч их байдаг юм. Аль авьяаслаг, уран бүтээлч, инженер зураач барималч нар голдуу л тамхиа баагиулаад суудаг цорын ганц  дутагдалтай.  Их зохиолч Д.Нацагдорж, Бямбын Ренчин, Бавуугийн Лхагвасүрэн гээд л…Тийм хүмүүс бусдын  хул­гай зэлгий, шударга бусыг тэвчиж чаддаггүй мөртлөө өөрсдөө тамхины хууль зөрч­сөн байгаа биз. Гэтэл хэдий танхай балмад яргачин ч гэлээ тамхинд ороогүй сайн талтай аль олон эрүүгийн элементийг хэлж барахав. Ийнхүү тамхи гээч ганц ду­тагд­лыг нь атгаж аваад гэрт гадаагүй улаан хэрүүл хийх болцгоолоо. Хэдийдээ тийм айхтар нийгмийн ха­риуцлагатай болчихоов гэмээр.

Хууль тогтоогчид, түү­нийг хэрэгжүүлэгчдийн хэн нь юу хийж чаддагийг нь сайхан харуулж өглөө. Жаахан чадварлаг нь ийм “пионерын ажил”-д тоож хут­галдахгүй байгаа юм. Өөрөөр нийгэмд хяналт тавин, хууль хэрэгжүүлэх нүүргүй, хулгайч авлигач нараа толгой дээрээ гаргачихсан юмнуудад өөр дээрэлхчихмээр объект олдо­хоо байчихгүй юу. Тэгээд мундаг хууль сахиулагчид сайн дураараа энд тэнд тод­роод л ашгүй нэг хийх ажилтай болцгоожээ. Тэнд  бөөн хэрэг мандаад байхад айгаад очихгүй мөртлөө энд өвгөдийн гаанстай ноцолдож суугаа хууль сахиулагч ингэс­нээрээ өөрийгөө доош нь хий­гээд буйгаа мэдрэхгүй нь өрөвдмөөр. Энэ сэдвийг хөө­рөгдөн бичих ч ичгэвтэр л юм.

Ажил байдлын тодор­хойлолт дээрх “ял шийтгэл” гэсэн хүснэгтэд тамхи татсан гэж мянган удаа бичээд ч байгуулсан гавьяаг нь эмтэлж чадах юм уу. Гэхдээ энэ хуулиар далимдуулж нийтийг бусад хуулийг ч мөн адил ингэж шаардаж сурцгаа гэж сайн барьцвал харин зүгээр шүү. Монголын энэ хууль гурван сарын нэгэнд эхлээд “дөрвөн сарын нэгэн” гээд  гууль болно биз гэж бассан нь том эндүүрчээ.

 Үндэсний их баярын замын хөдөлгөөний зохион байгуулалтын талаар Замын цагдаагийн газраас мэдээлж байна.   7-р сарын 11-нээс 15-ны өдрүүдэд тээврийн хэрэгслийн улсын дугаарын хязгаарлалт үйлчлэхгүй.  Ногоон орчин буюу авто машингүй бүсийг бүрдүүлсэн байна. Төв цэнгэлдэх хүрээлэн болон Хүй долоон худгийн морь барианы орчинд 100 метрээс дотогш тээврийн хэрэгсэл оруулахгүй байж, наадамчид явганаар чөлөөтэй баярлах нөхцөл бүрдүүлсэн гэнэ. 

Их Монгол Улс байгуулагдсаны 808 жилийн ой, Ардын хувьсгалын 93 жилийн ой, Үндэсний их баяр наадмын өдрүүдэд нийтийн зорчигч тээврийн үйлчилгээнд нийт 841 тээврийн хэрэгсэл наадамчин олонд үйлчилнэ. Үүнд: 83 чиглэлд  их багтаамжийн 593 , туслах 21 чиглэлд  бага оврын 165, зуслангийн 7 чиглэлд бага багтаамжийн 7, их багтаамжийн 10, баярын үйлчилгээнд 66 автобус ажиллахаар төлөвлөсөн байна.

7 дугаар сарын 11,12,13-ны өдрүүдэд Хүй 7 худаг руу явах иргэдэд зориулан Төв цэнгэлдэх хүрээлэн болон МУБИС-ийн автобусны зогсоолоос нэмэлт автобус гаргана.

Дүнжингарав худалдааны төв рүү 7 дугаар сарын 11,12-нд хотын зүүн болон хойд  чиглэлээс нийт их багтаамжийн 120 автобус “Олимпийн гудамж”, “Намъянжугийн гудамж”-аар, “Мишээл экспо” төв рүү хотын баруун болон урд чиглэлээс  их багтаамжийн 54 автобус  “Нарны гүүр”-ээр очиж иргэдэд үйлчилнэ. Мөн нийтийн тээврийн үндсэн чиглэлээр явж, 120 мянгатын автобусны  зогсоолд очих 121 автобус явна.

 “Дүнжингарав” худалдааны төвөөс 10, “Мишээл экспо” төвөөс 8, Дунд голоос 3 том оврийн автобус  Төв цэнгэлдэх рүү богино эргэлтээр  5-10 минут тутамд нийт  21 автобус  наадамчин олонд  үнэ төлбөргүй үйлчилнэ. “Дүнжингарав”, “Мишээл экспо” төвийн зогсоол дээр автомашинаа байрлуулаад, үнэ төлбөргүй автобусанд сууж Төв цэнгэлдэх хүрээлэн орж, наадмаа үзэх боломжтой.

Харин Хүй 7 худаг руу 7 дугаар сарын 11,12-нд Төв цэнгэлдэх хүрээлэнгийн хойд талаас буюу Мохатма Гандийн гудамжин дахь зогсоолоос, 7 сарын 13-нд ”МУБИС”-ийн зогсоолоос  том оврын  20 автобус,  11,12,13-ны өдрүүдэд 3,4-р хороолол, 7 буудал, 5 шар, ХМК, Офицерүүдийн ордон   гэсэн 5 чиглэлээс  тус бүр 4 нийт 20 автобус наадамчин олондоо үйлчилнэ.

 7 сарын 10,11,12,13-ны өдрүүдэд “Дүнжингарав” худалдааны төв, Дунд голын зогсоолоос RAILBUS Хүй 7 худаг руу иргэдэд үйлчлэх тул Давааны өртөөний төмөр замын буудлаас Морь барианы газар хүртэл том оврын 5 автобус  наадамчин олонд үнэ төлбөргүй үйлчлэх бол Энхтайваны гүүрны урд Нарны хотхоны баруун зүүн талаас, Монголын үндэсний худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын хойд талын зогсоолоос такси үйлчлэх иргэдэд  зохицуулалтыг Нийслэлийн Тээврийн газраас хийж байна. Нийтийн тээвэр 07 дугаар сарын 11,12-ны өдрүүдэд баярын тусгай хуваарийн дагуу, 7 сарын 13-нд хот дотор ердийн амралтын өдрийн  хуваариар ажиллана гэж Нийслэлийн Тээврийн газраас мэдээллээ.

Тулгар төрийн 2223, Их Монгол Улсын 808, ардын хувьсгалын 93 жилийн ой, үндэсний их баяр наадам хөтөлбөр ёсоор урианхай сурын харваагаар эхэллээ. 

Цагаан сар болон наадмын нээлтийн харваа нь урианхай сур харваагаар эхэлдэг уламжлалтай. Бусад харвааг бодвол том, хатуу нумаар харвадгаараа онцлогтой. Мөн эр хүний наадаан гэдэг утгаараа эмэгтэй хүнээр сур харвуулдаггүй заншилтай юм. 

Наадмын урианхай сурын харваа орой 19.00 цаг хүртэл үргэлжилнэ. Маргааш буриад, нөгөөдөр хүүхдийн сурын харваа тус тус болох юм. Харин 10-нд үндэсний сурын хана харвааны эхний өрөг болно. 

Д.САРУУЛ

ХБНГУ-ын Гадаад хэргийн сайд Франк-Вальтер Штайнмайер өнөөдөр үдээс хойш Улаанбаатар хотноо хүрэлцэн ирлээ. Ийнхүү түүний Монгол Улсад хийж буй айлчлал эхлэв. Тэрээр Улаанбаатарт ирсэн даруйдаа Гадаад хэргийн сайд Лу.Болдтой уулзаж хоёр улсын хамтын ажиллагааны асуудлаар хэлэлцээ хийж дараа нь хэвлэлийн бага хурал хийлгэж сэтгүүлчдийн асуултад хариулсан юм. Ф-В. Штайнмайер маргааш Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржид бараалхах юм. 

 Ю.ДЭЛГЭР

Монголчууд 1911 онд олж авсан үндэснийхээ тусгаар тогтнолыг өөрсдийн зохиосон Үндсэн хуулиар баталгаажуулж чадалгүй явсаар 1921 онтой золгосон нь өөрийн шалтгаантай. Богд хаант Монгол Улс Үндсэн хуультай улс орон болох талаар гар хумхин суусангүй.Дэлхийн улс орнуудын Үндсэн хуулийг сайтар судалсан баримт олон байсныг эрдэмтэд нотолдог. Монгол төрийн томоохон зүтгэлтнүүд ч сайн Үндсэн хууль  жижиг улс орны хувьд тусгаар тогтнолын баталгаа мөн гэдгийг түүхэн сургамж, яс махаараа ойлгож байсан. Гэвч Орос, Хятад хоёр Монголын тусгаар тогтнолыг зөвшөөрөхгүй. Автономит улс орон, өөртөө засах улс, хараат улс гэж нэрлэн бүх гэрээ хэлцлүүдэд их гүрний дээрэнгүй зан гаргаад,Үндсэн хуулийг батлах ажил удаашраад байлаа. Япон мөн л наашаа санаархаж, алсын Америк жижиг Монголыг биш Хятадыг дэмжиж байв.Эрдэмтэн С.Отгонжаргалын мэдээлснээр Богд хаант монгол Улсын Үндсэн хуулийн төсөл 1914 онд бэлэн болжээ. Богд хаант Монгол Улсын эрдэмтэд уг хуулийг боловсруулахдаа Англи, Америк, Япон, Норвеги, Швейцарь улсуудын Үндсэн хуулиудыг орчуулан бэлэн болгосон байна. Богд хаант Монгол Улсын Үндсэн хуулийн төсөлд:

Улсын дээд, доод хурлын эрх үүргийг тодорхой заасан байна. Монгол Улс хаантай. Хааны эрхийг дээд хурлаас хянах. Дээд хурал самуурах аваас хаан дээд хурлыг тараах хүртэл эрхтэй байхаар Үндсэн хуулийн төсөлд оруулж байжээ. Тодруулбал, Монгол Улс хэмжээт цаазат засаг төртэй байхыг тодорхой тусгажээ. Уг Үндсэн хуулийн төслийн нэгэн зүйлд “Улсын дээд эрхийг эзэрхэгчид хэн билээ хэмээвээс, нэгд болбоос улсын эзэн хаан, хоёрт улсын хурал, гуравт улсын яамдын тэргүүн сайдууд болой. Хэрэв энэ гурав нийлж үнэнч шударгаар улсыг засваас улс мандахад бэрхгүй. Хэрэв энэ гурав хэргийг мэргэнээр шийтгэхгүй ба үл хичээх болбоос хүчирхэг улс буурай болж мөхөхөд хялбар“ гэж Үндсэн хуулиа тайлбарлажээ. Богд хаант Монгол Улсын боловсруулсан Үндсэн хуулийн төсөлд хувийн өмчийг хамгаалах, олон ардад үг хэлэх эрх чөлөө, нэр нийлж хоршоо, нам, хороо байгуулах эрх, хүн бүрт аливаа хэргийг цугларан хэлэлцэх, шүүмжлэх, сонгох сонгогдох эрхийг бүрнээ олгосон ардчилсан шинжтэй Үндсэн хуулийн төсөл байв гэж эрдэмтэн С.Отгонжаргал бичжээ.  

1919 онд Хятадын цэ­рэг Монголын Нийслэл Хүрээг эзэлсэн. Дээд, доод хурлыг тарааж, Богд хааныг шоронд хорив. Харин Барон Унгерн Богд хаантай холбоотон болон хүрээнд орж ирж хятад цэргийг бут цохилоо. 1921 оны долдугаар сард Оросын улаан цэрэг Ардын намынхнаар замчлуулан Хүрээг дахиад л эзлэв. Үнэндээ улаан цэрэг Хүрээг эзлэх шалтгаан үгүй болсон байлаа. Нийслэл хүрээнд гамин цэрэг байгаагүй. 

Барон Унгерн ба Богд хааны хамтарсан цэргийн хүчинд бут цохигдоод Хүрээг орхин зугтаасан. Цагаан цэргүүд нийслэл хүрээнээс гараад явчихсан нийслэл хүрээ гадаадын цэргээс чөлөөлөгдчихсөн үе. Ардын намынхны дагуулж ирсэн улаан Оросын цэргүүд гамин цэргүүдтэй тэртэй тэргүй байлдахгүй байв. Эрхүүд байгаа коминтерний удирдагчид Барон Унгерн, Богд хаан хоёрын цэрэгт бут цохигдсон гамин цэргийг хойд хил дээр найрсгаар угтан эх оронд нь Манжуураар дамжуулан буцааж байлаа. Ийм учраас л улаан намын Орос цэрэг Нийслэл хүрээг эзлэх нь илүүцбайсан. Улаан цэрэг хүрээг эзэлж, улаан Оросын гар хөл болсон Ардын намынхан засгийн газрыг тэргүүлэх болов. Ерөнхий сайдаар Ардын намыг үүсгэн байгуулагч Богд ламын шавь Бодоо лам тохоон томилогдсоныг та бид мэдэж байгаа. Богд лам болон түүний шавь Бодоогийн хамгийн түрүү хийх ажил бол Монгол Улсыг Үндсэн хуультай болгох явдал байв. Үндсэн хууль боловсруулах комиссын даргаар Ерөнхий сайд Бодоо өөрөө ажиллалаа.

БОДООГИЙН БОЛОВСРУУЛСАН ҮНДСЭН ХУУЛИАС

Хоёрдугаар бүлэг: Ардын эрх ба үүргийн тухай

Аравдугаар зүйл:

Монгол ард хэн болов хуучин эрх чөлөө, заншлаа эдлэхээс гадна, сонгон хэрэглэгдэхүйд нийлэлдэх эрдэм явдал буй бөгөөд бичиг цэргийн их тушаал ба бусад ямарч албанд орж болно.

Бодоогийн Үндсэн хуулийн чухал заалт энэ бөгөөд хуучин цагийн хамжлагат ёсонд зөвхөн алтан ургийнхан, хаад ноёдын удам төрийн албанд илүү эрхтэйгээр орж ажилладаг байсныг халсан ардчилсан олон заалтын нэг гэж судлаачид үздэг.

Мөн ард гэдэг үгэнд дээд дорд эрхтэн дархтан лам хар ялгаалгүй цөм ард ба хөрөнгө чинээнээс үл хамаармой гэсэн заалт хийсэн байна. Сонгон хэрэглэгдэхүйд нийлэлдэх эрдэм явдал гэдэг нь төрийн албанд тохирсон эрдэм чадалтайд тооцогдвоос хэн ч төрийн албанд орж болохыг өгүүлж, хамжлагат угсаа залгамжилдаг ёсыг халсан ардчилсан Үндсэн хуулийн эх сурвалж нь Бодоогийн Үндсэн хууль гэж эрдэмтэд одооноос эхлэн сонирхож байна. 

Арванхоёрдугаар зүйл 

Монгол ард өөрийн хөдлөх ба хөдлөхгүй хөрөнгийг эдлэх эрх буй. Гагцхүү улсын хууль зөрчих ба захиргаанаас тогтоож үл болно.

Арвангуравдугаар зүйл

Монгол ард гагцаар буюу олноор нэр нийлж, өөр өөрийн эрх ашгийг дэлгэрүүлэх бодлого гаргаж дээд газар өргөн мэдүүлэх эрх буй. Гагцхүү улсын хууль зөрчих ба захиргаанаас  тогтоож үл болно.

Арвантавдугаар зүйл

Монгол ардуудыг хуулийн гадна зоримгоор барьж хорих ба гянданд хийх, орон нутгаас үлдэн хөөх хийгээд нэрийг нь гутаан доромжилбоос үл болно.

Арванзургаадугаар зүйл

Монгол ард хэн боловч улс төрийн хэргийг сайжруулах зэргийн санал гаргаж, цугларан хэлэлцэх ба нам, хоршоо байгуулах эрх буй гэжээ.

Богд хааны Засгийн газраас эхлэн Бодоогийн боловсруулсан Үндсэн хуульд  олон намын тогтолцоотой, хувийн өмчийг хуулиар зөвшөөрсөн хөрөнгөлөг улс орныг байгуулах ардчилсан Үндсэн хуулийн бүх заалтууд байсан байжээ.

Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газраас Хөшигийн хөндийд баригдаж буй олон улсын нисэх онгоцны буудлын ажилтай танилцаж, шалгалт хийжээ. 

Нисэх онгоц хөөрч, буух зурвасын “А” зоны газар шорооны ажлыг “Насны зам”, зурвасын “В” зоны газар шорооны ажлыг “Нэйшнл девелопер”, цутгамал хонгил байгууламжийн ажлыг “Очир төв”, терминал, гүүрийн ажлыг БНХАУ-ын  “Сайнохидро бюро 9”, хөөрч, буух зурвасын цементээр бэхжүүлсэн суурь, хучилтын ажлыг БНСУ-ын  “Сунгдо Гонсол Сувон” компани тус тус гүйцэтгэж байгаа юм байна. Өнөө жил хөөрч буух зурвасын барилгын ажлын хүрээнд ухмалын болон далан байгуулах ажлыг хийж гүйцэтгэх юм. Мөн нисэх буудлын 261 у/м терминал гүүрийн суурийн нүх ухах суурийн ажлыг эхлүүлчихээд байгаа аж. 

Төслийн талбайд одоогийн байдлаар талбайн нягтын шинжилгээ, хөрсний физик механик шинж, бетоны дүүргэгч материалын физик шинж чанарын шинжилгээ, бетоны бат бэхийн шинжилгээнүүдийг хийж байгаа гэнэ. Хяналт шалгалтаар хэд хэдэн зөрчил илэрсэн юм байна. Онгоц хөөрч, буух зурвасын барилга угсралтын ажлын техникийн шаардлагад суурийн доод үеийн ширхэглэлийн бүрэлдэхүүн тусгагдаагүй, цементээр бэхжүүлсэн суурийн нягтын хэмжээ нь холбогдох стандартуудын шаардлагын хэмжээнд хүрээгүй нь “Авто замын тухай хууль”-ийн холбогдох заалтыг зөрчсөн чанарын шаардлага хангахгүйгээр гүйцэтгэгдэж байна гэж Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газраас дүгнэжээ. 

Мөн тус газрынхан уулын баяжуулах “Эрдэнэт” үйлдвэр, “Эрдэнэт дулааны цахилгаан станц”, “Эрдэнэт-Булганы цахилгаан түгээх сүлжээ”, “Эрдэнэт ус, дулаан түгээх сүлжээ”, Дархан-Уул аймгийн “Дархан дулааны цахилгаан станц” компани болон цэвэр ус хангамжийн эх үүсвэр, цэвэрлэх байгууламж, шугам сүлжээ, барилга байгууламж зэрэг 17 аж ахуйн нэгж, байгууллага, 58 салбар, 245 объект, 363 тээврийн хэрэгсэл, 1365  хэмжих хэрэгсэл,  42 өргөх байгууламжид хяналт шалгалт хийсэн байна. Шалгалтаар 360 гаруй зөрчил илрүүлжээ. 

“Эрдэнэт дулааны цахилгаан станц” тоостой нөхцөлд ажилладаг хүмүүстээ  тоосжилтоос хамгаалах зориулалттай хувийн хамгаалах хэрэгсэл олгоогүй байсан гэнэ. Мөн “Дархан дулааны цахилгаан станц” шуугиан, доргионтой нөхцөлд ажиллагсдын  нөлөөлөлд өртөх хугацааг багасгах арга хэмжээ авдаггүй гэх мэт зөрчлүүд илэрчээ. 

Д.САРУУЛ