Category: цаг-үе

Монгол Улсын гавьяат багш, доктор, профессор Ц.Дэмбэрэлтэй ярилцлаа.

-Ерөнхийсайд Шинжлэх ухааны хүрээлэнгүүдийг их сургуулиудын харьяанд өгөх талаар ярьсан нь академичдын уурыг хүргэж, цуглаан хийхэд хүргэх нь ээ.Манай шинжлэх ухааны хүрээлэнгүүд ер нь ямар үйл ажиллагаа явуулж, яаж ажилладагюм бол?

-Хүрээлэнгийн ажилтнууд их хийсэн, бага хийсэн цалин ялгаагүй юм чинь, тэгэс ингэсхийгээд өдрийг аргалчихна, жилд нэг хоёр өгүүлэлэнд тэнд нийтлүүлчихнэ, хамтарч байгаад нэг хоёр хурал зохиочихно, түүндээ өөрөө илтгэчихнэ, бусад цагт нь гадуур өөр ажил хийж халтуураас амьдралаа залгуулдаг.

Шинжлэх ухааны зохион байгуулалтынбуруу тогтолцоо хүмүүсийг иймхоёрдмол байдалд оруулсан хэрэг. Ерөнхий сайдын үгтааваараабайж сурсан хүмүүсийн эрх ашгийг хөндлөө. Манай зарим академичид их сургуулиуд руу ойртвол “зэс” нь цухуйна биз дээ.

-Ямар “зэс” гэж?

-Шинжлэх ухааны академийн дөрөв дэх ерөнхийлөгч асан, академич Д.Баатар “Манай академид албан тушаалаа ашиглаж, хүмүүсийг дарамтлаад, өгүүлэл дээр нь гарын үсэг зурдаг, өөрөө лабораторидюу ч хийгээгүй мөртлөө шүү,…феодалын тийм арга систем байна аа, байна,… Шинжлэх ухааны академийг шинэчлэх цаг нь болсон, хэдэн хөгшин хүний дарамтаас залуусыг гаргая” гэжээ. Муухай яа. Энэ чинь хэдэн он бэ. Шинжлэх ухааны академи, хүрээлэнгүүдэд феодализм ноёрхжээ. Үүнийгэкс ерөнхийлөгч-академич нь өөрөө хэлээд шүүмжлээд байна бус уу. Гэтэл иймгаж байдал их сургуулиудад байхгүй болоод удсан шүү.

-Ерөнхий сайдын санаачилгыг та дэмжээд байна уу. Академичид үүнийг шинжлэх ухааны хүрээлэнг устгах шийдвэр гэж байгаа.

-Би үүнийг Хүрээлэнгүүдийгустгах биш, харин аврах гарц гэж харж буй. Хүрээлэнгүүдийн дотоод төрх байдал үнэнхүү муудсан нь баримт юм. Шинжлэх ухааны академид ажиллаж буй 15 залуу доктор танай сонинд “Монголын шинжлэх ухааны байгууллага өвгөн академичдийн тэтгэлгийн газар биш” гэсэнил захидал нийтлүүлснийг уншихад хүрээлэнгүүд толгойноосоо ялзарсан нь харагдана.

-Яагаад хуучинсаг, таны хэлснээр толгойноосоо ялзарч байна вэ?

-Өөрчлөлт шинэчлэлээс сугарч хоцорсны гай юм. Аль 1994 ондНҮБ, ЮНЕСКО -гийн өгсөн зөвлөмжийг авсан бол хүрээлэнгүүд ингэж сүйрлийн төлөвт орохгүй байх байсан. Хэдэн хүн тэр онц чухал материалыг тас нуусан нь өнгөрсөн жил илэрсэн. Эдүгээ хүрээлэнгүүд үндсэндээ тав дахь цувааны хүмүүсээр дүүрчээ. Гэхдээ Б.Анхбаяр, Ж.Бадрахнарынзалуу докторуудхэд гурав бий.

-Тав дахь цуваа гэдгээ тодруулна уу?

-Тав дахь цувааныхан гэж том ХХК, Хувийн ба Төрийн Их сургууль бас Төрд гологдсон хүмүүсийг хэлдэг. Уг нь хүрээлэнд эхний хоёр цувааныхан ажиллах учиртай. Хүрээлэн гэдэг нь IQ доогуур хүмүүсийн орогнох газар байх ёсгүй юм. Дээр нэр дурдсан залуу докторууд”ХүрээлэнгүүдИх сургуулиуд руу ойртсоноор оюутан залуустай ханьсана, магистр, докторын сургалт удирдана, цалин нэмэгдэж, илүү баталгаатай болно”гэж үзэж байгаа юм билээ.

-Олон улсад шинжлэх ухааны хүрээлэнгүүд нь тусдаа байдаг уу. Суурь судалгааг төрөөс санхүүжүүлдэг дэлхийнжишиг ямар байдаг вэ?

-Суурь судалгааг нээлттэй ба хаалттай гэж хоёр хуваадаг. Нээлттэй буюу иргэний судалгааг их сургуулиуд дээр хийх болхарин хаалттай буюу цэрэг арми, сансар, цөмийн технологи зэрэг маш нууц байдалд хийдэг, стратегийн технополис гэх нэрийн дор явуулдаг судалгааг тусгай хот, хүрээлэн төвөөр дамжууланхийнэ. Манайд иргэний гэгдэх суурь судалгаагтусгай хүрээлэн дээр явуулж өдий хүрсэн нь тоталитар дэглэмээс эхтэй алдаатайүзэгдэл. Гаж үзэгдэл араасаа гажиг дагуулдгийг бид харлаа. Засахгүй цаг алдах тусам байдал улам хүндэрч, хүрээлэнгүүд бүрэн сөнөх биз, одоо яаралтай арга хэмжээ авах цаг.

-Суурь судалгааг их сургууль дээр төвлөрүүлдэг ньямар үндэслэлтэй вэ?

-Онолын суурь судалгааих сургуулиа түшихийн учир гэвэл, тэрээр шууд үйлдвэрлэл-инноваци болон хувирдаггүй бөгөөд эхлээд оюунлаг залууст үр нөлөөгөө өгч, тэднийг шинжлэх ухаанч инновацийн сэтгэлгээгээр цэнэглэх замаар төлжин бэхэждэг. Их сургуулиас хөндий хийсэн суурь судалгааны өгөөж буурч, багш шавийн холбоо тасардаг гэмтэй. Шавьгүй эрдэмтэн үр жимсгүй модтой адил хэмээснийг манай академичиднотлов бус уу. Суурь судалгаа хийх, түүнийхээ үр дүнг олон улсын нэр хүндтэй сэтгүүлд хэвлүүлэх нь тухайн эрдэмтнийоюуны цараа IQ-г харуулна. Оюуны царааөндөр байх нь угаасаа их сургуулийн багшийн зайлшгүйшаардлага. Ингэхээр, иргэний суурь судалгаа гэдэг нь ерөөсөөих сургуулийн багш нарын хийх ёстой үндсэн ажил бөгөөд түүнийгпрофессорын ажлын доторхи шаардлагаболгодог. Иргэний суурь судалгаа гэдэг бол тусдаа хүрээлэн дээр хэдэн хүн төрийн захиалгаар хийж суудаг ажил биш, бүх багш нарбайнга хийж, оюутан шавь нартаа нөлөөлж, бас тэдгээр шавь нартайгаахамтардаг,магистр-докторын сургалтанд багтдаг ажил юм.

-Шинжлэх ухааны нээлтүүдийн түүхийг харахад ихэвчлэн гэртээ, эсвэл гараашид хийсэн байдаг. Яг хүрээлэнд хийсэн нээлт бараг байдаггүй юм билээ. Тэгэхээр заавал тусдаа хүрээлэн байх шаардлагатай гэж үү?

-Яг тийм. Харининновацийн хаалттай судалгаа бол өөр юм, түүнд технологи тал нь давамгайлах тул ядаж л маш өндөр хурдны компьютер, ховор нууц материал хэрэгтэй.Таны гаргалгаацэвэр онолын суурь судалгаанд хамаарна.

-Манайх шиг Шинжлэх ухааны академитай байсанзүүн Европын орнууд, бас ОХУ, БНХАУ-додоо байдал ямар байгаа бол?

-Зөвлөлт загварын Шинжлэх ухааны академитай байсан зүүн Европын бүх орон иргэний чиглэлтэй суурь судалгаагаа шууд их сургуулид руу шилжүүлжээ.Энэ өөрчлөлтийг ихэд амжилттай хийсэн орны нэг ньЭстони юм. Тэнд 1989 онд Эстонийн эрдэмтдийн холбоо байгуулагдаж, 1997 оны дөрөвдүгээр сард парламентаар “Эстонийн Шинжлэх ухааны академийн акт”-г баталснааролон нийтийн статустай эрдэмтдийншүхэр нийгэмлэг болжээ. ИнгэснээрЭстонийн оюуны нөөцийг нэгтгэх боломж бүрдсэн.1988 оноос эхлүүлсэн шинэчлэлийн зорилго нь: улс орны оюуны бүх нөөцийг нэгтгэн зангидах явдал байжээ. Шинэчлэлнь Зөвлөлтийн загвараарэрдэм шинжилгээний хүрээлэнгүүдийгих сургуулиас гадна байгуулсан тогтолцоог өөрчлөхөд чиглэсэн.Үүний үр дүнд Эстонийн их сургуулиуд судалгааны шинжтэй болох боломж бүрдсэн аж. Эстони улс оюуны гол хүчээТартуИх сургууль дээр төвлөрүүлж байна. Монгол Эстони хоёр төсөөтэй тул эрдмийн хүчийг нэг их сургууль дээр төвлөрүүлж байгаа Эстонийн туршлага бидэндхэрэгтэй байх.

ОХУ-д Шинжлэх ухааны академийн өөрчлөн бай­гуулалт эхлээд нэг жил боллоо. Орос ШУА харьяа хүрээлэнгүй болж, хүрээлэнгүүдийг ФАНО хариуцаж байна. Саяхан ОХУ ын ерөнхийлөгчийн дэргэдэхШУ-ны зөвлөл хуралдсан. 2015 ондхүрээлэнгүүднэг бол их сургуулиуд руу,эсвэл Рогозин(Медведевийн орлогч, цэрэгаж үйлдвэрийн цогцолборын дарга)-ы харьяанд шилжих, бас биеэ бүрэн даахасуудлаа нэг мөр шийдэх юм. ОХУ-д үүсээд байгаа шинэ нөхцөл байдал нь цэрэг армиа яаралтай шинэчлэхийг шаардаж, түүнд нь нэмэлт онолын судалгаа хэрэгтэй болсон тул хуучин ШУА-ийн харьяаны хүрээлэнгүүдээс хэрэгтэй байж мэдэх залуусыг Рогозин татан авах юм байна. Монголд ийм цэрэг армийн онц шаардлага үгүй тулШУА -н харьяа хүрээлэнгүүдийг Их сургууль руу ойртуулах нь гарцаагүй зөв шийдэл. Харин биеэ даагаад явчихаж чадна гэсэн хүрээлэнг оролдох хэрэггүй. Саналыг нь асууж болох. Тиймхүрээлэн ч бараг үгүй байх аа даа,учир нь хувийн сектор өндийгөөгүй байна шүү дээ.

БНХАУ-д 100 их сур­гууль, улмаар дэлхийн тэргүүлэх 10 их сургуулийг буй болгож, тэдгээрт суурь судалгааг төвлөрүүлэх төрийн бодлого хэрэгжиж байна. БНХАУ-д ШУА-ийн харьяа хүрээлэнгүүдийн суурь судалгааны санхүүжилтийг аль эрт зогсоосон. Эрдэмтэд ньсудалгаагаа дагаж нэг хэсэг нь их сургуулиуд руу, үлдэх нь том компаниуд руу шилжжээ. Хүрээлэнгийн авьяаслаг залуус инновацийн гарааны компани байгуулан тусдаа гарчээ. Жишээ нь, ШУА-ийн физикийн хүрээлэнгийн Чен Чуншиан гэгч төрөлхийн IQөндөртэй залуу 1980 онд “Өндөр технологи плазмын үйлчилгээ” нэртэй хувийн компани байгуулснаарЖунггачун шинжлэх ухааны паркийн эхлэл тавигдсан тухай өнгөрсөн жилийн манай ШУТ-ийн үндэсний чуулган дээр БНХАУ-ын “TIME” груп­пын ерөнхийлөгч Ван Шаолинмэдээлсэн.

-Манайд хүрээлэн­гүүдийг хөдөлгөхөөрШинжлэх ухааны академи бас хөдлөхболов уу?

-Тэр ойлгомжтой. Уг нь эхлээдШУА-аа эрдэмтдийн нийгэмлэг болгосонсон бол онох байв. Гэхдээ одоо ШУА-аа хамтад нь хөдөлгөх ёстой. Засварыг захаас нь бус голоос нь цогц хийвэл их сургуулиудын шинэчлэл дэмжигдэх болно.

-Хүрээлэнгүүдийг хөдөлгөснөөр600 сая төгрөг хэмнэх бололтой?

-Эрдэм шинжилгээний ажилтнуудын цалин үнэхээр бага. Засаг мөнгө хэмнэх гэж байгаа бол яг хажууд нь газар дээр сул хэвтэж байгаа ШУА-ийн удирдлагад өгдөгхоёр тэрбум төгрөгийг эхлээд хэмнээч ээ. ШУА нь хүрээлэнгүүдийн тайланг нэгтгэхээсөөр юу ч хийдэгггүй, өөрчлөлт, шинэчлэлийг эсэргүүцдэг, амьдрах чадвараа бүрмөсөн алдсан, ардчилал зах зээлийг хараан зүхдэг феодалын оронцог болжээ. ШУА-ийг сүйрлээс аврах цаг болсон. Энэ тухайд ШУА-ийн 15 залуу доктор танай сонинд хандаж “Одоо судалгаа хийх үе нь нэгэнт өнгөрсөн, дурсамжаараа амьдарч буй тэдгээр өвгөдөд өгч буй энэ их мөнгөө харьяа хүрээлэнгүүдийн залуу ажилтнуудадөгдөг байсан болМонголын шинжлэх ухаан арай илүү хөгжихсөн” гэж бичжээ. Залуусын шаардлага зөв гэж би хэлэх байна.

Ц.ӨРНӨХ

УИХ-ын гишүүн Я.Сод­баатартай ярилцлаа.

-Шинжлэх ухааны ака­демийн хүрээлэнгүүдийг татан буулгаж Их сургуу­лиудтай нэгтгэх хэрэгтэй гэдгийг Ерөнхий сайд мэ­дэгд­сэн. Үүнийг эсэргүүцэн та Ерөнхий сайдад шаард­лага хүргүүлсэн. Энэ талаа­раа ярихгүй юу?

-УИХ-ын нэр бүхий 20 гаруй гишүүн нэгдэж төсвийн тодотголын хүрээнд Засгийн газар дээр яригдаж буй Монголын шинжлэх ухааны байгууллагуудыг татан буулгах, заримыг нь Их сургуулиудын харьяанд шилжүүлэх цаашдаа шинжлэх ухааны хүрээлэнгүй болох өөрчлөлт хийх гэж байгааг эсэргүүцэж Монгол Улсын Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэгт шаардлага хүргүүлсэн.

Монголын шинжлэх ухааны байгууллагуудад шинэчлэлт, өөрчлөлт менежмент хийх, зарим шинжлэх ухааны төвүүд дээр явагдаж буй нээлт, технологи, ноу хауг үйлдвэр практикт нэвтрүүлэх чиглэлээр тодорхой алхам хийх шаардлага бий.

Гэхдээ нийтээр нь хоморголон Шинжлэх ухааны академийн харьяа бүх хүрээлэнг татан буулгаж Их дээд сургуулиудын харьяанд оруулах нь Монголын шинжлэх ухааны салбарт том эрсдэлийг авч ирнэ. Өнөөдрийн хүрсэн түвшинг муутгах арга замыг сонгох гээд байна. Монголын шинжлэх ухааны гадаад, дотоод дахь нэр хүндийг унагана гэж үзсэн тул асуудлыг хөндөхдөө олон талын оролцоотойгоор өнөөгийн хууль эрхзүйн хүрээнд эрх ашиг нь хөндөгдөж буй талуудын үгийг сонсох шаардлагатай. Мөн УИХ дээр Төрөөс шинжлэх ухааны талаар баримтлах бодлогын баримт бичиг буюу ойрын 10 жилд Монголын төр шинжлэх ухааны талаар ямар бодлого баримтлах вэ гэдэг төсөл нь хэлэлцэгдэж байгаа. Энэ баримт бичиг батлагдсаны дараа уг асуудлыг авч үзэх ёстой гэдэг байдлаар УИХ дахь бүх намын төлөөлөл, бие даагчид хамтран шаардлага хүргүүлсэн юм.

-Манайд иймэрхүү янзтай байгаа академи олон улсад ямархуу байдаг вэ?

-Ер нь бол дэлхийн шинжлэх ухааны байгууллагын хөгжлийн хэд хэдэн хэлбэр бий. Үүний гол хэлбэр нь манайд байгаа шинжлэх ухааны академи байдаг. Энэ нь доороо шинжлэх ухааны хүрээлэн төвүүдтэй байдаг л даа. Академи нь хүрээлэн төвүүдийнхээ судалгаа шинжилгээний ажил, бодлогод оролцоод дэлхийн оюуны төв болж хөгжлийн түлхүүр нь болж явдаг байгууллага. Өнөөдөр Европт гэхэд 43 оронд шинжлэх ухааны академийн төвүүдтэй. Азийн 20 гаруй оронд академи үйл ажиллагаагаа явуулж байна. ЮНЕСКО-гоос шийдвэр гаргаад сүүлийн жилүүдэд Африкийн орнуудад шинжлэх ухааны бие даасан байгууллагуудыг байгуулж үүгээрээ Африкийн орнуудын шинжлэх ухааныг хөгжүүлэхээр НҮБ-ын тусламжтайгаар хийж байгаа. Европын соёл дэлхийн хүн төрөлхтөнд үнэт өвийг тээж ирсэн. Европт байгаа 43 орны шинжлэх ухааны академиас 12 улсын шинжлэх ухааны академи нь бие даасан байдалтай бөгөөд өөрийн гэсэн судалгааны төв хүрээлэнгүүд байдаггүй. Харин их, дээд сургуулиуд дээрээ хүрээлэн төвүүд нь байдаг. Гэхдээ академи нь төсвийн мөнгөө судалгааны, техник технологийн төвүүд, хүрээлэнгүүддээ хуваарилж өгдөг. Эдгээр орнуудын нийтлэг төрхийг харвал Английн эзэнт гүрнээс улбаатай хэд хэдэн орон бий. Энэ орнуудын шинжлэх ухааны хөгжлийн түүхийг нь аваад үзэхээр хэдэн мянган жилийн өмнө шинжлэх ухааны төвүүд үүсэхдээ хувийн хэвшил дээрээ түшиглэн үүссэн байдаг. Уг орнууд нь дээрээ академитай хэрнээ их сургуулиуд дээрээ харьяалагддаг энэ хэлбэрийг манайд оруулж ирнэ гээд байгаа. Энэ нь Монголын хөрсөнд буухгүй.

Манай орны шинжлэх ухааны уламжлал түүхэнд ч нийцэхгүй. Харин ч төсөв мөнгөний эрхийг нь БШУ-ны сайд биш өөрсдөд нь өгөх хэрэгтэй. Манайд байгаа академийн тогтолцоо нь Азийн 20 гаруй, Европын 30 гаруй оронд байгаа хэлбэр. Монгол Улс шинжлэх ухаанд аль эрт үе буюу Чингэс хааны үеэс Цэцдийн зөвлөл, Хубилай хааны үеэс Шинжлэх ухааны академийн хэмжээний байгууллага байгуулж хандаж ирсэн байдаг. Үүнээс аваад үзэхээр манай улс шинжлэх ухааны 1000 гаруй жилийн түүхтэй. 1921 онд ардын хувьсгал ялж шинэ цагийн шинжлэх ухааны байгууллагыг байгуулахад Судар бичгийн хүрээлэн байгуулагдаж байсан. Өнөөдрийн Шинжлэх ухааны академийн хүрээлэнгүүдийг хөндөх юм бол дөрөв таван асуудал үүснэ.

-Тэр нь яг ямар асуудлууд гэж?

-Шинжлэх ухааны байгууллагуудын өөрчлөлт хийх гэж байгаа бол бодлогын баримт бичгийг нь гаргаж ирэх хэрэгтэй. Дараа нь өөрчлөлт хийхдээ шинжлэх ухааны байгууллагуудын суурь судалгаа хийдэг нэг үгээр хэлбэр эдийн засгийн агуулгаараа суурин хүрээлэнгүүдийг академийнх нь харьяанд үлдээх шаардлагатай. Мэдээж тухайн салбарын судалгаа хийдэг техник технологи боловсруулж байгаа, шинэ санаа бүтээл дээр ажиллаж байгаа төвүүдийг яам, их дээд сургуулиудын харьяанд шилжүүлж болно. Шинжлэх ухааны академийн харьяанд 40 гаруй байгууллага бий. Суурь судалгаа хийдэг Биологийн хүрээлэн, Химийн хүрээлэн, Ботаникийн хүрээлэн, Хэл шинжлэл, Археологи, Палеонтологийн хүрээлэн гэх мэтчилэн хүрээлэнгүүд цэвэр шинжлэх ухааны академийнхаа харьяанд байх ёстой.

Энэ хүрээлэнгүүд дээр гадаад талдаа харилцдаг нэг зөвлөхтэй олон улсын академийн хүрээлэн бий. Олон талт болон хоёр талт гэрээ хэлцэл хийж төсөл хэрэгжүүлдэг хүрээлэн байна. Тухайлбал, ОХУ-ын нууцын зэрэглэлтэй материалтай танилцах онцгой эрхтэй байгууллага Түүхийн хүрээлэн. Уг хүрээлэнг МУБИС юм уу, МУИС-ийн дэргэд авааччихвал тэр эрх нь байхгүй болчихно. Монголын түүхэнд холбогдох фото зураг, бичиг баримтыг дипломатын архиваас эхлээд нууцын зэрэглэлтэй материалыг авч ирж чадаж байна. Ийм тусгай онцгой эрх авсан хүрээлэнгүүдэд судалгаа хийдэг. Их сургуулийн харьяанд өгчихвөл энэ эрхүүд нь байхгүй болчихно.

Хүрээлэнгүүд дээр оюуны асар их өв соёл хадгалагдаж байдаг. Хэл шинжлэлийн хүрээлэн дээр гэхэд Цэндийн Дамдинсүрэн, Бямбын Ринченээс эхлээд Монголын оюуны том өв үлдээсэн хүмүүсийн гар бичмэл, хийж байсан ажлууд нь эх сурвалжаараа үлдсэн байдаг. Түүхийн хүрээлэн дээр гэхэд 1800 оноос хойш Монголоор явсан бүх экспедицийн үндсэн эх сурвалж материал байж байдаг. Энэ бүхэн нэг Их сургуулийн харьяанд очихоороо алга болчихно. Тэр бүхэн чинь Монголын судалгааны үндсэн сурвалжууд байхгүй юу. Хүрээлэнгүүдийн энэ асуудал дээр ийм алхам хийж байсан ч амжилт олоогүй. 1996 онд АН Засгийн эрх барьж байхдаа тодорхой бүлэг хүмүүсийн хатгаасаар үүн рүү гар дүрж математик, эдийн засаг, хууль эрхзүйн хүрээлэнгүүдийг МУИС-тай нэгтгэсэн. Түүнээс болж нэр төдий бүдгэрэн алга болсон гашуун түүх бий. Бид хүрээлэнгийн асуудлуудыг оролдоно гэдэг нь өөрөө маш аюултай.

-Энэ сарын 30-нд хүрээлэнгүүдийг татан буулгахыг эсэргүүцэж хүрээлэнгийнхэн жагсаал хийнэ гэж байсан. Гэтэл зарим эрдэмтэд нь татан буулгасан нь зөв гэх юм?

-Монголд шинжлэх ухааны академи гэж байх ёсгүй. Академийг ТББ-ын хэлбэртэй ажиллаж хоорондоо өрсөлдөх ёстой. Шинжлэх ухааны хүрээлэнгүүдэд ажиллаж байгаа эрдэмтэд Монгол Улс шинэ суурь судалгаа хийхгүй, Монголоос шинжлэх ухааны шинэ бүтээл гарах боломжгүй, хүрээлэнгүүд практик дээр холбогдохгүй байна, төсвөөс авч байгаа мөнгөний цаана нь эдийн засгийн агуулга харагдахгүй байна, шинжлэх ухааны бүтээлүүдийн цаана бизнес байх ёстой гэж ярьдаг хэсэг бүлэг эрдэмтэд бий. Төрд оюуныг ойлгодоггүй, оюуны бүтээлийг үнэлдэггүй хүмүүс байгаа нь үнэн. Энэ хүмүүсийн хатгаасанд битгий ороосой гэж хүсэх байна. Монголын шинжлэх ухааны салбар бол маш тогтвортой сайн хөгжиж ирсэн салбар. Магадгүй зах зээлийн харилцаанд орсноос хойш алдаа оноо байсныг үгүйсгэх аргагүй. Гэхдээ Монголын олон эрдэмтэд сүүлд гэхэд Хавтгайн Намсрайд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Чингэсийн одон хүртээлээ. Жил бүр залуу эрдэмтдийг шалгаруулан Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит шагналыг олгож байна. Цагирагийн онолын математикийн эрдэмтэд, цөмийн энерги, түүхийн эрдэмтдийн бүтээл олон улсад үнэлэгдэж байна. Дэлхийн 1000 эрдэмтнийг зарлахад салбар салбартаа манайхан дээгүүр явж байгаа. Харин ч бид энэ хүмүүсийнхээ оюуны бүтээлийг, хөдөлмөрийн үнэлэмжийг нь үнэлж ирээгүй. Тэгсэн байж дээрээс нь татан буулгаж хэрэггүй. Хүрээлэнгүүдийн зохион байгуулалтыг өөрчлөн татан буулгаснаар өнөөгийн эдийн засгийн хямралаас гарахгүй. Манай улс шинжлэх ухааны салбарт ДНБ-ий хоёр хувиас доошгүй мөнгийг зарцуулах ёстой гэдэг ч үнэн хэрэгтээ 0.17 хувийг л зарцуулж байгаа. Монголын төр шинжлэх ухаандаа зарцуулах мөнгөө өгч чадахгүй байна. Академи хүрээлэнгүүдээр ороход маш олон бүтээл ажил хэрэг болж үйлдвэрт нэвтэрч байгааг харж болно. Монголд төр гэж байгаа бол үеийн үед шинжлэх ухаан оюуны бүтээл хийж байгаа хүмүүсээ дээдэлж явах хэрэгтэй. Монголын төр сэхээтэн, оюуны цөм болж байгаа энэ салбар руу шинэ Засгийн газар анхны ажлаа хийж болохгүй. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөс эхлээд шинжлэх ухааны хүмүүсээ дэмжин Чингэс хааныхаа одонг гардуулаад байхад Засгийн газар нь Ерөнхийлөгчийн институцээсээ зөрөөд шинжлэх ухааны академи руугаа сэлэм далайж болохгүй. Ядаж хүрээлэнгүүд дээр ямар ажил хийгдэж байгааг эхлээд бид харах ёстой. Бүтцийн өөрчлөлт хийх, тодорхой эрдэм шинжилгээний төв, хүрээлэнг их сургуулиудын харьяанд шилжүүлэх боломж­той. Түүнээс биш хоморголон татан буулгана гэдэг бол байж болшгүй зүйл. Энэ бол оюуны төв рүү хийж буй террор юм.

-Одоо яах хэрэгтэй гэж?

-Шинжлэх ухааны хүрээлэн гэдэг бол мань мэт шиг дөрвөн жил сонгогдоод хэдэн сар сайд дарга хийдэг ажил биш. Хэдэн мянган хүний бүхий л насаараа хийсэн оюуны бүтээл хөдөлмөр бүтээл устаж үгүй болвол манай улс асар их хохирол амсна. Хоёр гурван жил эдийн засгийн хямралд орох, дөрөв таван төсөл зогссоноос илүү хохиролтой. Манай улс төр сүүлийн үед хэт хувь хүний тоглолтод түшиглэсэн, сэтгэлийн хөөрөлд автсан мэргэжлийн бус шийдвэр гаргаж байна. Монголын төрд хамгийн түрүүнд хийх ёстой ажил бол судалгаанд түшиглэсэн шинжлэх ухаанчаар асуудалд хандах зарчмын байр суурийг оруулж ирэх хэрэгтэй. Энэ ус агаар мэт дутагдаж байна. Түүнээс болж өнөөдөр хямралд орж байгаа юм. Бидний алдаатай бодлогын цаана мэргэжилтнүүдийнхээ үг яриа, баримт нотолгоог бага сонсож байгаатай холбоотой. Тэднийхээ амьдарч байгаа орон гэрийг шатаачихъя гэж болохгүй ээ.

-Шинжлэх ухааны академи, хүрээлэнгүүдийг татан буулгана гэвэл Засгийн газрыг огцруулах хэмжээний арга хэмжээг авна гэв үү?

-Арай ч тэр хэмжээнд хүргэхгүй байлгүй дээ гэж бодож байна. Асуудлыг олон талаас нь яриад Ерөнхий сайд болон бусад хүмүүс хамтран ярилцаж зөв гарцаа олох байлгүй дээ хэмээн бодож байгаа. Өнгө мөнгөний АНУ-аас Монгол өөр шүү. Асуудлыг ярьж байхад гишүүд АНУ-ыг жишээ аван ярьж байна лээ. Америк дэлхийн тэргүүлэх гүрэн мөн үү гэвэл мөн. Гэхдээ тэнд бүх зүйлийг мөнгөөр хэмждэг. Монгол Улс бол эртнээс ирсэн уламжлалаараа явах шаардлагатай. Дорнын ард түмний онцлог гэж бий. Шинжлэх ухааныг мөнгөөр хэмждэггүй байхгүй юу. Мөнгөөр хэмжишгүй зүйл гэж байна. АНУ-д ч гэсэн мөнгө олдоггүй асар их зарлага гаргадаг хүрээлэн байгаа шүү дээ. НАСА өнөөдөр ашигтай ажилладаггүй. Хэдэн тэрбум доллар зарцуулж байгаа ч мөнгө олдоггүй зүгээр л америкийн бахархал, нэрийн хуудас.

Э.ЭНХБОЛД

П.Н.Шастины нэрэмжит гуравдугаар эмнэлэг олон улсын стандартад нийцсэн вакуумжсан хагалгааны хоёр өрөөтэй боллоо. Тус өрөөг Эрүүл мэндийн яамны төсвөөс санхүүжүүлжээ. 803 сая орчим төгрөг зарцуулсан байна.”Тэнгэр, газрын хишиг” компани гүйцэтгэгчээр нь ажиллажээ. Ер нь эмнэлгийн өрөөний агааржуулалтууд Оросын хуучин технологитой байдаг гэнэ. Харин шинээр нээгдсэн вакуум хагалгааны өрөө олон улсын стандартад нийцжээ.

Ингэснээр хагалгаа хийхэд илүү баталгаатай болсон аж. Зүрхний хагалгаа наад зах нь зургаа, долоон цаг үргэлжилдэг гэнэ. Хагалгааны өрөөнд байгаа унтуулагч, хортой бодисууд ууршиж тэнд олон цаг хагалгаа хийгээд зогсож байгаа эмч, мэргэжилтнүүдийн эрүүл мэндэд хортой нөлөө үзүүлдэг байж. Харин вакуумжсан өрөөнд100 хувь агаар сэлгэлт хийгдэх юм байна.

Хагалгааны өрөөнд амьсгалын аппарат, шаардлагатай хүчилтөрөгч, вакуум гэсэн гурван төрлийн систем суурилуулжээ.Энэ өрөөнд ирэх долоо хоногоос зүрхний хагалгаа хийж эхлэхээр төлөвлөжээ. Гуравдугаар эмнэлэг жилдээ 500 орчим зүрх судасны хагалгаа хийдэг юм байна.

Шастины нэрэмжит улсын гуравдугаар төв эмнэлгийн дарга, анагаах ухааны доктор, зөвлөх зэргийн эмч Ц.Төмөр-Очир “Нэгдүгээр сарын эхээр Люксембургийн эмнэлгээс төслийн хүрээнд зүрхний мэс заслын баг ирж ажиллана. Олон улсын стандартад нийцсэн өрөө, тасалгаатай угтах болсондоо олзуурхаж байна. Япон, Франц, АНУ, Люксембургийн мэргэжлийн багууд жилдээ 16 удаа ирж бидэнтэй мэдрэлийн мэс засал, зүрхний мэс заслын чиглэлээр хамтарч ажилладаг. Өмнө нь хагалгаа хийж байгаа өрөө стандартад нийцээгүй гэх асуудлууд гардаг байсан. Гадны аль ч баг ирсэн хамтарч ажиллах нөхцөл бүрдсэн. Гуравдугаар эмнэлгийн өрөө Солонгос, Люксембургийн нээлттэй хагалгаа хийдэг өрөөтэй яг адилхан болсон” гэж ярилаа.

Дашрамд дурдахад Монголд зүрхний хагалгааг үнэ төлбөргүй хийдэг байна. Харин зүрхний хавхлаг солих,зүрхийг түр зогсоогоод цусыг эргэлдүүлэх аппаратны хөлсний 50-60 хувийг эмнэлэггаргадаг юм байна. Үлдсэн зардлыг иргэд гаргадаг гэсэн. Нэг зүрхний хавхлаг зургаан сая төгрөгийн үнэтэй бол цусны эргэлтийн аппарат 2.2 сая төгрөгийн өртөгтэй аж. Зүрхний хагалгаа 8.2 сая төгрөг болдог байна.

Ирэх онд өндөр өртөгтэй иймэрхүү эмчилгээний зардалд зориулжэрүүл мэндийн даатгалаас 13 тэрбум орчим төгрөгийн санхүүжилт үзүүлэх юм байна. Гуравдугаар эмнэлэгт ихэнх санхүүжилт буюу 4.3 тэрбум орчимтөгрөгийг хуваарилжээ. Иргэдийн халааснаас гарч байсан их хэмжээний мөнгө хэмнэгдэж байгаа хэмээн эмч нар ярьж байлаа. Өндөр үнэтэй хагалгаанд орлоо гэхэд 75 хувийг ньэрүүл мэндийн даатгалаас 25 хувийг иргэн төлөхөөр зохцуулагдаж байгаа гэнэ.

Гуравдугаар эмнэлэгтөчигдөр зүрх судасны вакуумжсан хагалгааны өрөөнөөс гадна 4D хэт авианы оношилгооны аппаратны нээлт болсон юм. Нүдний торлог шилэнцэрийн хагалгааны тоног төхөөрөмжийг ч шинээр хүлээж авлаа.

Нүдний торлог шилэнцэрийн хагалгаа Монголд тэр бүр хийгддэггүй, ганцхан “Болор мэлмий” хийдэг байж. Ихэнх нь гадаадад очиж эмчлүүлдэг байжээ. Тус хагалгааны зардал нь 1.5-25 сая төгрөгийн өртөгтэй аж. Гуравдугаар эмнэлэг нүдний торлог шилэнцэрийн мэс заслын микроскопыг хүлээн авснаар хагалгаа хийх боломжтой газар ийнхүү нэмэгдлээ. Улсын эмнэлэгт нүдний торлог шилэнцэрийн хагалгааг хийгээд эхлэхэд иргэдэд даатгалын хөнгөлөлтөд хамрагдах боломж гарч ирж байгаа юм байна.

4D эхотой болсон эмнэлгийн оношилгооны түвшин сайжрах нь. Улсын эмнэлэг анх удаа 4D эхотой болж байгаа нь энэ аж. Эхогоор харж болох бүх эрхтэнүүдийн оношилгоонд дэвшил гарчээ.

Ирэх жил тус эмнэлэг тархины мэс заслын вакуумжсан өрөөтэй болох саналыгЭрүүл мэндийн яаманд гаргажээ. Хагалгааны өрөөг тэрбум орчим төгрөгөөрсайжруулчихвал хагалгаанд чанарын маш том өөрчлөлт гарна хэмээн эмнэлгийн удирдлагууд ярьж байлаа.

С.АРИУНЖАРГАЛ

-+15, +16 ГЭХ ЭЛДЭВ ШОУ ЗОХИОН ХҮҮХДҮҮДИЙГ САДАР САМУУН, АРХИДАЛТАД УРИАЛДАГ БОЛЖЭЭ-

Өсвөр насны 700-гаад хүүхэд өнгөрсөн баасан гаригт бөөнөөрөө хотын гудамжаар оройжин тэнэжээ. Баар болгоны гадна очиж бөөнөөрөө “Саагилдъя” гэж орилолдон үймж шууги­жээ. Үүнийг харсан иргэд цагдаагийн байгууллагад мэдээлэл өгснөөр хүүхдүүдийг 22.00 цагийн үед тараасан гэнэ.

Хүүхдүүд үдэш оройн цагаар ингэж бөөнөөрөө хотоор тэнэсний учир нь 10 мянган төгрөгийн үнэтэй, “single party” гээч үдэшлэгийн тасалбар худалдан авч, шоу хийх баараа хайж байсан нь тэр. Facebook хуудаст “Winter sensations 2015” хаягаар дээрх шоуны зарыг тараажээ. Тэнд зар тавихдаа “Монголд анхдагч хүүхдэд зориулсан парти, аялал зөвлөгөө өгөх зорилготой DVBBS event нь өсвөр насны охид хөвгүүддээ зориулан “Single party after” хоёр дахь удаагаа зохион байгуулах гэж байна” гээд дөрвөн утасны дугаар тавьжээ. 10 мянган төгрөгийн тасалбарыг зар дээр тавьсан утасны дугаар руу ярьж V сургуулийн өмнөөс эсвэл Их дэлгүүрийн өмнөөс тасалбар авах ёстой гэж тодотгосон байв. Мөн гурван тасалбар авбал дөрөв дэх нь үнэгүй гэжээ.

Шоунд хип хопчин DJ Хаагий, жүжигчин Анхбаяр нар оролцохыг зарласан байв. Шоу арванхоёрдугаар сарын 19-нд 16-22 цагийн хооронд болно гэсэн атлаа, хаана гэдгийг зарлаагүй байв. Арван мянган төгрөгийн үнэтэй тасалбараа зарж дуусах үедээ “Парти маань МАСС клуб-т болохоор болсон. Тэнд доргицгооно оо” гэж тодотгожээ. Facebook дэх дээрх хаягаар хүүхдүүд парти дээр яах, ийхээ ярилцаж “үнсэлцэж болох уу”, “тэндээс хосоо аваад гарна шүү” гэх зэргээр бичсэн болзохион байгуулагчид гэх залуучууд нь “Дүрс бичлэг хийх үү”, “Яах нь та нарын дур”, “Сайхан доргицгооно оо”, “Саагана гэж хөлөө дэвсээд үсрэхийг хэлдэггүй. Яадгийг та нарт мэдрүүлнэ ээ” гэх мэтээр өдөөсөн байх юм. Сүүлдээ өнөөх тасалбар нь 18, 20 мянган төгрөгийн үнэтэй болчихжээ. Нийтдээ 700-гаад тасалбар энэ мэтээр зарсан мэдээ байна. Тасалбар авсан хүүхдүүд өнгөрсөн баасан гаригийн орой III хороолол дахь “Масс” бааранд очиж тасалбараа өгөөд орсон байна. Тэнд цуглаж байтал хамгаалагч нь “Насанд хүрээгүй хүүхэд энд байж болохгүй” гээд хөөж гаргасан байна. Хүүхдүүд тасалбар худалдсан хүмүүс рүүгээ ярихад “Орд” гэдэг бааранд оч хэмээгээд тэд мөн л дээрх байдлаар хөөгджээ. Тэндээс “Турво” гэдэг баар руу явж оройжин бөөнөөрөө хотоор тэнэсэн байна. Хөөгдөөд гарах бүртээ баарныхаа гадна “Саагилдъя” гэж орилолдон эмх замбараагүй байдал үүсгэжээ. Энэ талаар эх сурвалж “Хамгийн аймаар нь тэр хүүхдүүд бааранд орохдоо согтууруулах ундаа хэрэглэсэн байсан. Архи уусан тэр олон хүүхэд эмх замбараагүй байдал, үймээн дэгдээж гэмт хэрэг хийсэн бол яах билээ. 12 настай хүүхэд хүртэл байсан. Бүгд хөөрчихсөн яаж ч мэдэхээр байсан. Хөөрсөн, согтуурхсан хүүхдүүдийг цагдаа ирж салгаагүй бол юу болох байсныг хэлэхэд хэцүү” гэсэн юм. Хүүхдүүдийг баарнаас баар руу орилолдоод явж байхад цагдаа нар ирж тараажээ.

ХҮҮХДҮҮД “МӨНГӨ ЯАХ ВЭ ДАХИАД ШОУДЪЯ”

Хүүхдүүд facebook-т ингэж бичсэн байна. Тэд мөнгө юу ч биш, харин парти нь бүтэлгүйтсэн нь харамсалтай гэж бичжээ. Бүр “Тэр мөнгө яах вэ. Дахиад партигаа зохион байгуулаач” гэж уриалсан байна. Бас шоу зохион байгуулсан, тасалбар зарсан хүмүүсийг элдвээр харааж, зодож цохих тухай хоорондоо ярьсан байв. Хүйтэнд гадаа зогссондоо хорсч байгаагаа илэрхийлээд ямар нэгэн аргаар хариу авах талаар ярилцсан байлаа. Хариуд нь уг шоуг зохион байгуулах санаачилгыг гаргасан Г.Ганзориг гэгч “Ерөнхийдөө бүх юм шийдэгдчихсэн шүү. Өдөр мөнгөө аваарай. Тэгээд тав дахь өдөр нэг шоунд бүгд үнэгүй ороорой. Гэхдээ үнэнийг хэлэхэд би сохор зоос ч аваагүй шүү” гэжээ. Хүүхдүүдийг 22.00 цаг хүртэл бааранд цэнгэхийг уриалж, ийм шоу зохион байгуулсан хүмүүс тасалбараа дунд сургуулийн хүүхдүүдээр заруулжээ. Тасалбар зарсан хүүхдүүд “Бид хууль бус зүйл хийж байгаагаа мэдээгүй. Тасалбар зараад тодорхой хувийг нь ав гэсэн” гэж мэдүүлсэн талаар эх сурвалж хэлсэн.

СИНГЛ ПАРТИ ГЭГЧ АНХ УДААГИЙНХ БИШ

Хүүхдүүдийн дунд парти гэх нэрийдлээр цуглуулж, архи дарс уухыг “заадаг”, садар самуунд уруу татаж мөнгө олсон энэ луйвар анхных биш. Өмнө нь Халовен, Валентины баяр гэх зэргээр нууцаар хийцгээдэг байж. Хамгийн сүүлд гэхэд “I LOFT” бааранд “Kiss me party”, “Single party” гээчийг энэ сарын 13-нд хийжээ. Энэ үдэшлэгийг мөн л “DVBBS EVENT MGL” төв гээч Б.Ганзориг зохион байгуулсан. Үдэшлэгээ сургалт гэж нэрлээд “Монголын Анхдагч хүүхдэд зориулсан парти аялал зөвлөгөө өгөх зориулттай DVBBS EVENT MGL зохион байгуулж байгаа single party хоёр дахь удаагаа болох гэж байна. Уг парти нь өсвөр насны охид, хөвгүүдийн чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэх, найз нөхдийн хүрээг тэлэх, өөрийгөө нээх зорилготой зохион байгуулагдаж байна” гэжээ. Тэр үдэшлэгт орсон хүүхдүүд стикер цуглуулна. Стикер нь тав болбол өөрийн таалагдсан охин, хөвгүүн дээрээ наагаад үнсэх ёстой. Хүүхэд бүр гурван өнгийн бугуйвч авсан. Ногоон өнгөтэй бугуйвч зүүсэн нь хосоо хайж байгааг илэрхийлэх гэнэ. Улаан өнгөтэйг зүүсэн бол яасан ч яах вэ гэдгийн илэрхийлэл юм байх. Харин цэнхэр өнгөтэй бугуйвч зүүсэн бол “Намайг битгий оролд. Би хостой” гэдгээ илэрхийлж байгаа гэж тайлбарлажээ. Үдэшлэгийн гэрэл зургаас харахад хүүхдүүд хагас нүцгэн шахуу хувцастай юм. Нэгийгээ тэврэн үнсэлцсэн зураг интернэтээр нэг таржээ. “I LOFT” баарны менежерээс энэ үдэшлэгийн талаар асуухад “Манайд ямар ч хамааралгүй. Зүрхний цооролттой Амин-Эрдэнийн ах зохион байгуулсан. Манайд болсон болохоор бидэнтэй холбоод байх юм. Бид зөвхөн үйлчилгээ үзүүлсэн. Тэгээд ч хүүхдүүд согтууруулах ундаагаар үйлчлүүлээгүй” гэж хариуллаа.

“DVBBS EVENT MGL” ГЭЖ ЮУ БОЛОХ, Г.ГАНЗОРИГ ГЭГЧ ХЭН БЭ

Хүүхдүүдийн дунд элдэв шоу, цэнгээн зохион байгуулж, баар саванд юу дуртайг нь хийлгэж, дундаас нь мөнгө олдог нөхрийг Г.Ганзориг гэдэг. 20 гаруй настай тэр залуу “DVBBS EVENT MGL” сургалтын төв гээчээр өөрийгөө халхалдаг. Үнэндээ тийм сургалтын төв байхгүй. Зөвхөн facebook-т ийм нэр бүхий хаяг бий. Facebook-т зар тавиад л хэдэн зуун тасалбар зарчихдаг. Дараа нь аль нэг бааранд очоод цаг авчихдаг. “Танайд тэдэн хүн үйлчлүүлнэ. Тэр үед биднээс өөр үйлчлүүлэгч авах хэрэггүй” гээд тохирчихдог. Орлогогүй шахам байгаа баарнуудад бол том олз. Хэдэн зуун хүүхэд, хэдэн сая төгрөгийн орлого оруулаад гардаг учраас “Хуулиас гадуур юм хийхгүй” гэж баарны эзэд хэлэхгүй нь ойлгомжтой. Бас хүүхдүүдийн сонсдог дуучин, DJ-д мөнгө өгөөд урьчихна. Түүний ажил ердөө л энэ. Энэ мэтээр таван шоуг зохион байгуулсан талаар эх сурвалж хэллээ. Тэр өөрийгөө facebook дэх найз, дагагчдадаа “Амин-Эрдэнийн ах” гэж танилцуулдаг. Амин-Эрдэнэ бол зүрхний төрөлхийн цооролттой оношоор гадаадад эмчилгээ хийлгэж байгаа жаахан хүүхэд. Түүний эмчилгээнд зориулж хандив цуглуулж байсан билээ. Гэтэл Г.Ганзориг гэгч түүний ах гээд тасалбар зарж олсон орлогоо бүгдийг нь хүүхдийн эмчилгээнд зориулна гэжээ.

ТАНЫ ХҮҮХЭД ХААНА ЯВНА ВЭ

Хүүхдүүд бусдад алдсан мөнгөндөө огтхон ч харамсахгүй байна. Бас шөнө орой бөөнөөрөө гадуур тэнэж, баар сав хэсч яваадаа харамсахгүй байна. Бүр дахиад, дахиад шоу гэцгээж байна. Тэд өөрсдөө мөнгө олдоггүй учраас харамсахгүй нь гарцаагүй. Таны өгсөн мөнгөөр хүүхдүүд чинь хаана, юу хийж явааг анхаараач гэж цагдаагийн байгууллагаас сануулж байж. “Ангийнхантайгаа шинэ жил тэмдэглэнэ” гээд мөнгө аваад гардаг. Харин хаана, яаж тэмдэглэх гэж байгааг нь эцэг, эх анзаардаггүй. Завгүй гээд анзаарахыг ч хүсдэггүй. Гэтэл хүүхдүүд нь анги хамт олноороо, найзуудаараа баар хэсээд явж байгаа нь гэмт хэрэгт холбогдох, цаашлаад насан туршдаа харамсах үйлдэл хийх эрсдлийг дагуулж байна. Мөнгө өгөхдөө хаана, хэрхэн зарцуулах гэж байгаад нь хяналт тавьж байгаач” гэж цагдаагийн эх сурвалж сануулсан юм.

Ц.ӨРНӨХ

“On and off” продакшны захирал С.Ононбаттай ярилцлаа. Тэрбээр саяхан урлагийн гавьяат зүтгэлтэн хэмээх эрхэм алдрыг хүртсэн билээ.

-Гавьяат болсонд баяр хүргэе. Танд бусад шагнал авсан хүмүүсийг бодвол их л олон алдартай хүмүүс баяр хүргээдбайна лээ?

-Салбарын маань лонцлог юм даа.

-Өнгөрсөн хугацаанд их л олон алдартан төрүүлсэн байх?

-Тэгж өөрийгөө айхавтар дөвийлгөөд байх юу байх вэ. Үнэхээрийн тийм завшаан, боломж гарч ажилласан л даа. Их олон хүнтэй ажилласан. Зөвхөн рок поп биш урлагийн салбарынхантай ихэнхтэй нь ажиллаад үзсэн шүү.

-Шагналаа угааж байгаа юу?

-Арай эхлээгүй байна аа. Гэхдээ найз нөхөд, ах дүү нар хүлээж авлаа.

-Таныганхны реклам, клипийг хийсэн гэдэг юм билээ. Анхны реклам юу байв?

– Арилжаа сурталчилгааны алба гэж Үндэсний телевизэд байсан.Анх л реклам хийдэг болоод АССА-гийн рекламыг хийж билээ. Гоо сайхны сурталчилгаа, намуудын сурталчилгаа ч их хийсэн. Ардчилсан сонгууль эхлээд гурван намын реклам хийж байлаа. Түүнээс хойш олон сурталчилгаа хийсэн л дээ.

-Рекламаарбаруун солгойгүй “нүддэг” болохоор хийж байгаа уран бүтээлчиднь ч нийгмээ гэгээрүүлэхэд хувь нэмрээ оруулах үүргээ ухамсарлаж, өөрсдийгөө боловсруулахад анхаардаг болов уу. Заримдаа ч “бандийн юм бэ”, “үхсэн нохойн оцгор” ч бил үү учир утгагүй үгнүүдийг хүртэл моодонд оруулчихдаг?

-Үнэхээр тэгж байх ёстой. Нийгмийг дагуулна гэжтомоор яриад яах вэ. Реклам ч, урлагийн салбар ч тэрурд нь гишгэж байх ёстой юм.Хойноос нь дагадаг урлаг гэж байхгүй шүү дээ.

-Та анхМҮОНТВ-д туслах ажилтан, тайз засагч, найруулагчаар ажиллаж эхэлсэн юм билээ.Хаана мэргэжлийн сургууль төгссөн бэ?

-Би сургууль төгсөөгүй. Телевизэд анх тайз засагчаасаа эхлээд ажиллаж эхэлсэн. Туслах, ассисентгээд бүх шатдамжлагаар дамжиж, найруулагч болтлоо ажилласан л даа.

-Нэрт удирдаач, Ардын жүжигчин Ж.Чулуун гуай мэргэжлийн сургуульд сураагүй ч алдар хүндийн оргилд хүрсэн. Та бас түүн шиг сонин түүх бүтээж байгаа юм байна?

-Тэр үед миний хүсч байсан чиглэлээр хуваарь яг үнэндээ ирээгүй юм. Би практикаар л яваа хүн.

-Гэсэн ч”On and Off” бол хамгийн их хүлээн зөвшөөрөгдсөн алдартай продакшн. Танай аав, ээж урлагийн хүн байсан уу?

-Ээж маань телевизийн найруулагч, соёлын гавьяат зүтгэлтэн Янжмаа гэжҮндэсний телевизэд хамгийн их хүүхдийн нэвтрүүлэгтэй ноцолддог хүн. Телевизийнхэн сайн мэднэ дээ. Манай ээж үндэсний телевизийнанхны найман боловсонхүчний нэг. Хар багаасаа л тэнд өсөж, бүх баяр наадмаар телевизэд очдог. Бэлгээ аваад бөөн баяр болдог байсан.

-Жүжигчдийн хүүхдүүд киноны хэсэгт орчихсон байдаг. Таны хувьд тийм юм байв уу?

– Тийм юм байхгүй.

-Ээж тань албан тушаалаа ашигладаг хүн бишбайжээ?

-Дүүгийн хүүхэд нэвтрүүлэгт орж байсан. Ахын охин ээжийн мааньхийдэг англи хэлний нэвтрүүлэгт орж байсан.

-Энтертаймент урлагт зах зээл байна гээд таны хэлсэн үгийг олж харсан. Танайх 20 жилийн турш энэ салбарттэссэн гэхээр орон зай ихтэй салбар гэсэн үг үү?

-Ямар ч салбарт орон зай бий. Яагаад гэвэл хүний хийгээгүй, бодоогүй нүх сүв үргэлж байдаг. Жишээлбэл, интернетэд ноёрхож байгаа тэр олон том компаниуд байхад facebookгараад л ирж байна. Энэ салбарт бид 20 жил ажиллалаа. Бид анхнаасаа ийм болно ч гэж мэдээгүй. Зүгээр л хийх ёстой ажлаа хийсээр өдий хүрсэн.

-Анх продакшнаа 1993 онд байгуулсан байна лээ. Тэгэхэд продакшн гэж юу хийдэг газрыг хүмүүс мэддэггүй л байсан болов уу?

-Мэдэхгүй шүү дээ. Гайхдагбайсан намайг. Ямар тэнэг юм бэ гэдэг.

-Тахарин би энэ төрлийн бизнест оръё гээд яагаад шийдчихэв?

-Нэгдүгээртклип, реклам хийх хүсэл сонирхолдоо автсан. Хоёрдугаарт энүүгээр мөнгө, хийж амьдарч болно гэдгийг мэдэж байсан. Телевизэд энэ бүхнийг хийдэг л байсан. Гэхдээ мөнгөөр хийж байсан нь цөөн.Боломж байгаа гэдэг нь харагдсан. Болох юм байна. Яалт ч үгүй тусдаа гарах ёстой юм байна гэж бодсон. Тусдаа гарахад бас нэг нөлөөлсөн юм юу гэхээр тэр үед мэргэжлийн техник аймаар үнэтэй байсан. Бид өөрсдийн техник авч чадахгүй гэдгээ мэдэж байсан. Гэхдээ телевизүүд байгаа юм чинь тэдэнд түшиглээд, хамтраад ажиллая гэсэн бодолтой байв. 1996-1997 онд DV гэдэг форматгараад энэ олон студи продакшн байгуулагдсан даа.

-Продакшн байгуулж гараадболомжийн захиалга олж авахад хэцүү байсан уу?

-Яг үнэндээ хэцүү байсан. Хүмүүс тухайн үед реклам, клип гэдгийг ч мэдэхгүй байлаа. Телевизийнхэн зүгээр авчихдагбайхад ийм зовлонтой юм хийж яадаг юм гэж ч ярьж байсан. Эцсийнбүтээгдэхүүнээ хараад бүгдэд нь таалагдсан л даа.Анхны бүтээгдэхүүн гэвэл Харангын”Манан”, Сараагийн “Мартаж болдоггүй сэтгэл” байна. Хэсэгхөгжмийн нэвтрүүлэгхийсэн. Энэ маань л анхны клип маягаар хийж байсан уран бүтээлүүд.

-Шинэ жилээр хүмүүс үзэх дуртай “Цэнхэр дэлгэц” танай уран бүтээл. Энэ шинэ жилээр “Цэнхэр дэлгэц” байгаа юу?

-Энэ жил бол яагаад ч амжаагүй. Бодсон, бэлтгэсэн, зохиол нь гараад, дүрүүдээ хуваарилаадхийх юмнууд бүрдсэн гэх юм уу даа. Цагхугацааны асуудал л байна.Зураг авалт нь элбэг сар хагасын ажил болдог.Нүсэр ажил. Тийм ч учраас олон хүн барьж авч хийхгүй л байгаа биз дээ.Анхных нь 2000 оны шинэ жилийн тоглолт. Бид 1999 онд зуун солигдох гэж байна гээдэнэ зуунддуулагдсан Монголын дуунуудыг оруулж”Пентатоник” хийж байсан. Түүнээсээ сэдэвлээд 2000 онд “Цэнхэр дэлгэц” хийсэн юм.

-Оросын телевизээр бас “Цэнхэр дэлгэц” шигтоглолт гараад байдаг болохоор ах нараас сэдэвлэсэн юм болов уу л гэж бодсон?

– Би оныг нь сайн санахгүй байна. 1999 онд оросууд хийсэн байдаг билүү. Бид бол 2000 онд л хийсэн. Хүмүүс яахав тэрийг дуурайсан л гэж яриад байгаа юм. Яг үнэндээ бол”Пентатоник”-оос л сэдэвлэж хийсэн юм. Хүмүүс харьцуулах дуртай болохоороо харьцуулж л байдаг.

-“Цэнхэр дэлгэц” бүтээх үеэр хэцүү юмнууд гардаг л байх.Хэцүү хүүхдэдээ хайртай байдаг гээд багш нар ярьдаг. Тандтийм тохиолдол байв уу?

-Хүмүүс энийг бараг л мэднэ дээ. Нэг удаа Аглуу алга болчихсон юм. Аглуу, Энхтуул, Бооёо гурав гол дүр байлаа. Аглуу нэг шинэ жилийн арга хэмжээнд оролцоод, алга болчихсон. Утсаа авдаггүй. Гэрийнх нь утас болдоггүй. Тэгээд бид нарFM-ээр зарлуулж байсан юм.107-гийнхон”Боллоо, Болиоч дээ” гээд нэвтрүүлэг хийдэг байсан. Тэрүүгээр нь зарлуулаад “Аглуу ажлаа хийе. Энэ олон хүнийг хүлээлгэхээ болиоч дээ” гэсэн.

-Тэгээд зарыг чинь олж сонсож гэнэ үү?

-Сонсолгүй яах вэ. Ээж нь сонсоод, олж өгсөн. Залуу л байсанюм чинь хариуцлагагүй л байхгүй юу. Одоо бол тэрийг ярихаар аймаар ичдэг юм. “Ёстой муухай юм болсон” гээд.

-Урлагийн энэ олон хүмүүсийг зохицуулаад, зохион байгуулалтад оруулна гэхээр та ааштай байх шаардлагатай юу?

-Үгүй ээ. Хүмүүс найруулагч гэхээр ааштай, ууртай байх ёстой гэж бодоод байдаг. Хашгирах үедээ хашгирна, яаж зүгээр байх вэ, хүн л юм чинь. Гэхдээаль болох нервтэхийг боддоггүй. Мэргэжлийн хүмүүстэй ажиллаж байгаа юм чинь мэргэжлийнх нь шаардлагыг тавих ёстой. Үүргийг нь зөв тодорхойлоод “Чи ийм үүрэгтэй, ийм юм хийх ёстой” гээд ойлгуулчихвал болдог. Гэхдээ орилж чарлах үе байна аа. Тэмээ гэхээр ямаа гээд байдаг хүмүүс ч бий.

-Сурган хүмүүжүүлэгч, сэтгэл судлаач маягийн хүмүүс юм аа даа найруулагч гэдэг?

-Найруулагч тэр олон хүний сэтгэлийг судалж, ойлгож ажиллахгүйбол зөвхөн өөрийнхөө бодлыг тулгаад зүтгээд байвал тэр хүнээс юм гарахгүй. Чадахгүй хүнээсшаардах хамгийн тэнэг юм. Нэгэнт л чадахгүй бол юу ч шаардаад нэмэргүй.

-Шинэ жилийн захиалга ихтэй байгаа гэж сонссон. Юу хийдэг вэ?

-Манайхан зөвхөн концерт, реклам, баримтат кино гэхээсээ гадна эвентуудыг хийж эхэлсэн. Тухайн компанийг сурталчилсан үйл ажиллагааг 1994 оноос хийж эхэлсэн. Урьд нь”Next stop” зэрэг үйл ажиллагааг зохион байгуулдаг байсан тэр маань үргэлжлээд, байгууллагуудын шинэ жилийн арга хэмжээ зохион байгуулдаг болсон. 20 жилийн ойн концертоо нийтэд үзүүлэхээр ажиллаж байгаа. Монтажныхаа шатанд яваа. Шинэ жилээр гаргах санаа бий.

-Таны ширээг тойруулаад зөндөө тоног төхөөрөмж байхыг бодоход та ч зөвхөн удирдлагаар хангаад явдаг дарга биш өөрөө нэлээд ажил хийдэг байх нь ээ?

-Урьд нь бол их хэцүү байсан. Одоо бол компьютерт монтаж хийх боломжтой болсон.Бинэг биш зэрэг зэрэг юм хийх дуртай. Тэгээд хоёр, гурваар нь ингээд тавьчихдаг юм. Өөрөө эцсийн монтажийг хийж кайф авах дуртай.Ялангуяа монтажаа өөрөө хийчих сонирхолтой. Яахав манайхан хийнэ л дээ. Би юм юманд нь оролцоно оо,хошуу дүрээд л авна.

-Танай баримтат киноноос олонд танил болсон ямар бүтээл байна?

-Ихэвчлэн байгууллагуудын ойн баримтат кинонууд байдаг. Английн хүүхдийг хамгаалах байгууллагатай хамтарч 1995-1996 онд “Мартагдсан ирээдүй” гээд баримтат кино хийж байсан. Тэр маань Ямагатагийн кино наадмаас тусгай шагнал авч байлаа. Гудамжныхүүхдүүдийн тухай анх л хийгдэж байсан кино. Тэрийг хүмүүс нэлээд мэддэг.

-Урьд нь хийж байсан уран бүтээлээ давтахгүй шинэлэг байх шаардлага уран бүтээлчдэд тулгардаг. Өөр байхын тулд таныг цэнэглэдэг юм юу вэ?

-Өөрийгөө байнга хөгжүүлэх л асуудал. Цэнэглэдэг олон юм бий.Манай гэр бүлийнхэн тэр чигтээ киноны фанатууд. Сайхан кино үзэх дуртай. Өдөртөө заавал нэг, хоёр кино үзэж байж унтана.

-Таныг FM-д ярилцлага өгөөд хөтлөгчид нь дурлаад суучихсан гэдэг үнэн үү?

-Үнэн.

-Тэгээд анхны болзоо нь Т.Ариунаагийн тоглолт үзэх байсан гэж сонссон. Байнгал уран бүтээлчдийн дунд ажилладаг ч ажлын бус цагт ч тэднийг сонгодог гэхээр та ерөөсөө урлагаар амьсгалдаг хүн юм аа?

-Ажил маань өөрөө тийм, сонирхол маань тийм учраас яалт ч үгүйтэрүүгээрээ л байна. Тэр бол өөрчлөгдөшгүй юм байх аа.

-Ердийн үед таны ажлын цаг хэр удаан үргэлжилдэг вэ?

-Өглөөдөө найм хагасаас ажил эхэлдэг. Орой 22-23 цаг хүртэл ажил дээрээ байдаг. Хувийн сектор шүү дээ. Бид цагт баригддаггүй.Цаг алдахыг хүсдэггүй. Энэ цаг хугацаанд их л юм хийж байх ёстой гэж боддог. Хийх ажилгүйбайсан ч өөрийгөө цэнэглэж юм үзэж харж байх ёстой.

-Сүүлийн үед юун дээр ажиллаж байна?

-Ойн тоглолтон дээрээ нэлээд ажилласан даа. “Никитон”-ы гурван клипэн дээр ажиллалаа.

-Ажил таны мөнгө олдог бизнес басхоббигэсэн үг үү?

-Яг тийм. Хоббиндоо хөтлөгдөж явсан гэх үү дээ. Би эхлээд хөгжимчин болох гэж явсан хүн. Олон хамтлагт тоглож байлаа.Гитарчин байсан. Өөжгий бид нар Пионерын ордны гитарын дугуйлангийн хүүхдүүд. Тэд маань хөгжмөө хөөсөн. Би камерын ард зогссонгэх юм уу даа. Надад энэ нь сонирхолтой санагдсан. Реклам хийх, концерт хийх үнэхээр гоё ажил.Концертыг би удирддаг. Тайзан дээр уран бүтээлчид байгаа ч удирдаж байгаа хүн нь би. Тэгэхээр надад их кайфтай санагддаг.

-Татайзны ардах нууц ноёнтон байх нь ээ?

-Хийж байгаа ажил нь тийм. Би тайзны хүн биш, тайзан дээр гарах шаардлага байхгүй. Миний хийж байгаа ажил дандаа ард өрнөдөг учраас хүмүүс заавал мэдэх албагүй шүү дээ.

-“On and off” гэдэг нэрийг яагаад сонгосонбэ?

-Видео хийдэг хүнийхувьд төхөөрөмжөө бодож нэр өгсөн юм. Заавал асааж байж ажлаа хийнэ. Дараа нь унтраана гэдэг утгаар.Явсаар олон утгатай үг болж таарсан. Англи хэл мэддэг танил мааньмөнхийн хөдөлгүүр гэсэн утга бас илэрхийлдэг гэж тайлбарласан л даа. Мандах, жаргах гэсэн утгаар хэлдэг гэж юм билээ.

-Танай дөрвөн хүүхэд бас л урлагийн хүмүүс болох байх даа?

-Б. Болдсайхан эмч хэлсэн билүү дээ.Эмч болохоос өөр замгүй байсан гэж. Ээжэмч, аав эмч. Миний өссөн орчин, мэддэг юм нь энэ учраас эмч болохоос өөрзам байгаагүй гэдэг шиг л гэрт бол дуулж хуурдсан л хүмүүс явдаг шүү дээ.Эдийн засаг, хуулиар явах эсэхийг би таашгүй. Гэхдээ тийм замаар явахгүй байх л гэж бодож байна.

Б.ЯНЖМАА

Баабар (Бат-Эрдэнийн Батбаяр). Монгол Улсын өдөр тутмын хэвлэл “Өдрийн сонин”-ы энэ жилийн шилдэг бичлэгийн шагналын эзнээр нийтлэлч, Монгол Улсын төрийн соёрхолт Баабар тодорлоо. Баабар бол нийтлэл гэдэг ийм жишигт байдаг, нийтлэлч гэдэг энэ хэмжээнд бичих ёстой гэсэн хэм хэмжээг Монголын сэтгүүл зүй, нийгмийн амьдралд батлан харуулж байгаа хүн юм. Түүний бичсэнийг уншаад хэн үнэн, худал хэлж байгааг, үйл явдал аль чигт байгааг баримжаалж хардаг уншигчид олон. Гэхдээ хүссэн хүн ийм итгэл, найдварыг уншигчдаасаа аваад байдаг юм биш. Харин бичиж туурвисан нь олон жилийн турш хүмүүст чигийг зааж, итгэл үнэмшлийг өгсөн байх учиртай. Нийтлэлч Баабарын бүтээлүүд улс төр, нийгмийн хандлагыг, Монгол Улс дэлхийн хаахна явааг өөрсдөд маань хэлж өгдөг. Бас болдоггүй улстөрчдөд Баабар л хэлхсэн хатуухан үгээрээ ухамсрын “шанаа” өгч чаддаг юм. Түүнд хусуулчихгүйн тулд хичээдэг нөхөд ч олон болсон. Баабарын нийтлэлийн дараагаас Мэргэжлийн Засгийн газар байгуулах талаар хүмүүс ярьж, төр сульдахаараа хуулиа биелүүлэх тэнхэлгүй болж сулдайдгийг энгийн жишээгээр ойлгож, бас худал эх оронч царайлж цаагуураа эх орондоо халтай үйлдэл хийгчдийг ч таньж эхэлдэг билээ. Өнгөрч буй онд түүний бичсэн “Зааныг нь анзаарсангүй”, “Төрөө нураахын “жаргал””, “Мэргэжлийн Засгийн газар байгуулъя”, “Шударга эвсэл”, “Монголын тусгаар тогтнол хууль бус болж байна уу” зэрэг нийтлэлүүд нь уншигчдын зүгээс өндөр үнэлгээ авч, шилдэг бичлэгийн шагналыг хүртэв.

Бямбажавын Цэнддоо. “Өдрийн сонин”-ы орлогч эрхлэгч, Монгол Улсын төрийн соёрхолт, нэрт нийтлэлч Б.Цэнддоо шилдэг бичлэгийн шагналтнаар шалгарлаа.Түүний улаан фэнүүд ёстой л Монголоор дүүрэн гэхэд буруутахгүй. Тэдгээр фэнүүд нь аль ч салбарт бий. Доо эрхлэгчийн бичсэн фельетоныг уншсан хүний элэг хөших дөхнө. Харин сургамжийн шинж чанартай нийтлэлүүдийг нь уншвал юун инээх манатай амтархан, шимтэн уншаад бүүр хайчилбар болгоод хадгалчихдаг хүмүүс ч олон. Түүний бичсэн нийтлэлүүд нь шүүмжилсэн байлаа ч муулсан үг олдохгүй. Гэхдээ аль хэдийнээ яг л голыг нь олоод хэлчихсэн байдаг. Нэгэнтээ түүний фельетонд нэр нь дурдагдаад шүүмжлүүлчихсэн хүнтэй таарч явлаа. Тэрээр “Цэнддоо намайг тэгээд хэлчихсэн байгаа юм даа” гээд инээдээ барьж ядаад л ярьж билээ. Угтаа Доо эрхлэгч түүнийг болгож тавьсан байсан л даа. Харин нөгөө хүн яагаад ч юм уурлаагүй хүлээн зөвшөөрөөд инээж байсан нь санаанаас гардаггүй юм. Доо эрхлэгч ингэж л заргалдах аргагүй,үнэнийг өөрөө хүлээн зөвшөөртөл нь бичиж чаддаг юм.

Цэнддоо эрхлэгч маань сони­ныхоо оны шилдэг бичлэ­гийн шагналд шалгарсан нь нэр төрийн хэрэг бөгөөд манай сонины мянга мянган уншигчид энэ явдлыг талархан хүлээн авах билээ. Энэ жил тэрээр “Түгжил барилдлагат өдөр”, “Үндэсний хуурамч долоо хоног”, “Батинжнээрийн үлгэр”, “Социализмын үлдэгдэл, коммунист ёс суртахууны илрэлтэй тэмцье” зэрэг нийтлэлүүд туурвисан нь уншигч олны зүгээс ихээхэн өндөр үнэлгээ авч улмаар “Өдрийн сонин”-ы шилдгээр шалгарлаа.

Энхбаатарын Хүрэлбаа­тар. “Сэтгүүлч хүн хөлөөрөө явж мэдээлэл олдог” гэдгийг энэ цагийн сэтгүүл зүйд бахархалтай баталж чадаж байгаа сэтгүүлч бол Энхбаатарын Хүрэлбаатар билээ. Тэрбээр өнгөрч буй 2014 оны хувьд тоотой өдрүүдийг гэртээ өнгөрөөсөн байж ч магад юм. Э.Хүрэлбаатар Монгол орныг баруунаас зүүн, өмнөөс хойш хэрж, шинэ сонин мэдээ мэдээллийг уншигчдадаа өгөхөөр зав чөлөөгүй гүйсэн. Түүнийхээ ч үр шимийг хүртэж “Өдрийн сонин”-ы шилдэг бичлэгийн эзэн гэсэн нэр хүндтэй шагналыг анх удаа хүртэж байна.

Тэрбээр баруун урд Шивээ хүрэнгийн боомтоос зүүн хойд гурван хилийн уулзвар Эрээнцав хүртэл, хойд хил Алтанбулагаас Замын-Үүд хүртэл тээврийн бүхий л хэрэгслээр явж гайхалтай сурвалжлагуудаа уншигч олондоо хүргэсэн юм. “Өдрийн сонин”-ы редакци улс орны хамгийн халуун цэг, хамгийн дуулиан шуугиантай газруудаас амьд сурвалжлага, ярилцлагыг бэлтгэж түгээхийг байнга хичээж ирсэн. Редакцийн томилолтоос шантрахгүй эр зориг гарган явдаг байсан Э.Хүрэлбаатарын шургуу зан түүнд нэр хүндтэй шагналыг авчирч байгаа юм. Голын мөс цөмрөхөд урсч одсон эх үрийг онцгойгийн ажилтнуудтай зэрэгцэн хайж, хүн амины хэргийн халуун мөрөөр гэрчийг дагуулан хохирогчийг булсан уурхайн нүхийг эрж, охиноо алдсан аавд заамдуулан гэрээс нь хөөгдөж байсан амаргүй үеүд түүнд бий. Гэхдээ энэ бүхэн уншигч олондоо бодит мэдээллийг өгөх гэсэн чин хүслийнх нь дэргэд бага саад байлаа. Тэрбээр хил дамнаж “Өдөрт мянган машин нүүрс гаргадаг байсан Шивээ хүрэнгийн боомтоор өдгөө зуун машин гарч байна”, “Гурван улсын хил дээрх Эрээн цавын эвдэрхий вокзал” сурвалжлага бэлдэж, Арлын Японыг шуугиулж буйИчиножо Ичинноровын эгэл даруухан хөдөөгийн гэрээс “Лу гүний Вандан аваргын зургаа дахь үеийн бөх Ичиножо Ичинноровын төрсөн гэрээс сурвалжиллаа” бичлэгүүдээ бэлтгэн, мөн хамгийн сүүлд Зүүн гурван аймгийн хуульгүй ардууд зээрийн сүргээ хүйс тэмтрээд дуусч байна” цуврал сурвалжлагуудаа хүргэсэн билээ. Гурван мянган малтай айл зээрийн мах идэх гэж шуналтаж байгааг дуулгаж, цагаан зээрийг хоморголж агнаж буй хэрэгтэй улаан нүүрээрээ тулж байж хийсэн сурвалжлагууд нь олон нийтийн анхаарлыг эрхгүй татаж байгаа юм. Энэ бүгдээс нь гадна Ерөнхий сайдын ахлах зөвлөх асан Л.Гансүхийг шоронгоос гарч ирэхэд нь авсан ярилцлага, цагдаагийн хурандаа Н.Гаравсүрэн, З.Төрмандах, Д.Базаргүр нарын ярилцлагууд нь уншигчдаас өндөр үнэлгээ авсан билээ.

Норовын Гантулга. Монголын сэтгүүл зүйн салбарт бяр, зангараг зааж яваа сэтгүүлч бол Н.Гантулга. Түүний хувьдөнөө жил уран бүтээлийн арвин ургац хураасан жил байлаа. Уншигч та бүхэн Н.Гантулга сэтгүүлчийн байгалиас заяасан авьяас нэвт ханхалсан олон тансаг яруу үг хэллэгтэй аян замын тэмдэглэлийг шимтэн уншдаг биз ээ. Мөн халгиж цалгисан, цог хийморь бадраасан, бас ухаарал хайрлах уянгатөгөлдөр олон сайхан хүмүүсийн талаарх хөрөг нийтлэл, ярилцлагуудаараа уншигч таны оюуны мэлмийг мялаасан. Мөн улс төрийн адармаатай үйл явдал болон түүний цаана болж байгаа нууц зүйлсийн үнэн төрхийгилчилсэн нийтлэл олныг бичсэн билээ. Н.Гантулга”Өдрийн сонин”-ы шилдэг бичлэгийн шагналыг “Ганцаараа идвэл ганц худгийн парламентад, олуулаа идвэл ордны парламентад”, “Увс хүн монгол хүн мөн үү” , “Сумынхаа нэрийг дуудуулсан бөхчүүдийг байр машинаар буллаа. Монголоо дэлхийд цуурайтуулсан Сэр-Одод юу өгсөн бэ”, “Ц.Нямдорж өөрийнхөө эхнэрийг доромжлоод зогсохгүй өрөөлийн эхнэрийг доромжлох нь хэтийдлээ” , “Долоо ч хонолгүй хүүхдээ тэврээд гүйдэг Ардын намыг нэг мөр богтлооч ээ” зэрэг нийтлэлүүдээрээхүртэж байна.

Энхцагийн Энэрэл. “Өдрийн сонин”-ы шилдэг бичлэгийн шагналын эзнээр Улс төр, гадаад мэдээллийн албаны дарга, сэтгүүлч Э.Энэрэл тодорч байна. Э.Энэрэл маань хариуцсан ажил, бичсэн нийтлэлдээ “эзэн нь” байхыг бусдадаа үргэлж үлгэрлэж ирсэн. Бичсэн нийтлэлээ хэд, хэдэн удаа уншиж, нягтлаад жижүүр, дугаар удирдагчид хариуцлагатайгаар хүлээлгэж өгнө. Тэгж уншсан материалд утга найруулгын алдаа бүү хэл үг үсгийн зөрүү ч байдаггүй учраас бид “Энэрэл дарга уншчихсан бол асуудалгүй” гэж ярьцгаадаг. Албаныхаа сэтгүүлчдийн хариуцсан ажил, бичсэн нийтлэлд ч яг ингэж ханддаг юм. Сурагчийн ширээнд байхаасаа л сонины гал тогоонд ирж, бараг хорин жил энэ газарт “чанагдаж” байгаа болохоор сэтгүүлчийн ажлын жаргал, зовлонг хамгийн сайн мэднэ. Тийм ч учраас албаныхаа сэтгүүлчдийн хамгийн ойрын хамгаалагч, туслагч байж чаддаг. Энэ бүхнээс гадна сэтгүүлч Э.Энэрэл улс төрийн өндөр мэдрэмж, туршлагатай. “Үйл явдал ингэж өрнөнө” гээд улс төрийн тойм, гаргалгааг гаргахад яг л таарч байх жишээтэй. Тиймдээ ч түүний бичсэн гол нүүрний нийтлэлүүд нь үнэ цэнэтэй байдаг юм. Эрх баригчдыг халуухан шүүмжлэлээрээ шүршдэг түүний “Увайгүйчүүдийн бах тавыг хангах нь нийгэмд асар хөнөөлтэй, “Цагаан халатын эрэлд” нийтлэлүүд нь уншигчдаас өндөр үнэлгээ авсан. Мөн “Төрөх эмнэлэг, түлэнхийн төвгүй сандарч байхад Төрийн ордон шиг байшиндаа дүүргийн дарга нар тарвалзаж сууна”, “Түшмэдийн ордныг түмний эмнэлэг болгоё” цуврал нийтлэлүүд нь эмнэлгээр хомсхон өнөөгийн нийгэмд санал сэхээрэл авчирч албан байруудыг эмнэлэг болгох үйл ажиллагаанууд ар араасаа өрнөхөд хүргэсэнд талархахаас аргагүй. “Өдрийн сонин”-ы эхний дугаараас нь эхлэн ажиллаж буй түүний даацтай нийтлэлүүдээс гадна “П.Анужин: Аз жаргалтай амьдрахад тийм их зүйл хэрэггүй”, “Б.Амарсайхан: Их хаанаа Жингис, Гингис биш Чингэс гэж дуудуулсан нь тэр багт монгол хүн байсных” гэсэн ярилцлагууд нь түүнд энэ оны шилдэг бичлэгийн шагналыг авчрав.

Буянжаргалын Цэцэгдэлгэр. Б.Цэцэгдэлгэр маань сонины шилдэг бичлэгийн тусгай шагналтан боллоо. Мэдээж анхныхбиш. “Долоон настайохин дүүгээ аврахын тулд голоо тасартал тэмцжээ”, “Тувад монгол бүсгүй шатаасан хэргийн мөрөөр”, Мянгат малчны хүүхдүүд хулгай хийхдээ араатнаас дор авирлажээ”,”Парист зарагдсан ногоон дарь эх нь Чойроос зарагдсан бурхан мөн үү” зэрэг эрэн сурвалжилсан сурвалжлага, нийтлэлүүдээрээ энэ удаа шилдэг бүтээлийн шагнал хүртэж байгаа юм.Сонин содон, баримттай, дуулиантай мэдээ мэдээлэл сурвалжлагуудыг уншигч та бүхэнд хүргэж байсан Б.Цэцэгдэлгэр сониндоо мэдээ мэдээлэл, сурвалжлага, ярилцлага нийтлээгүй өдөр гэж бараг л үгүй. Залуу хүний үлгэр дуурайлал болохоор энэ бүсгүй маш хөдөлмөрч, дайчин. Ямар нэгэн мэдээ материал баримтын араас явсан бол хоосон ирнэ гэж байхгүй. Мөн сэтгүүлч хүний баримтлах ёстой зарчмыгягштал биелүүлнэ. Ямар нэгэн нэмэлт сэтгэлийн хөөрөл, үзэл бодлоо бичнэ гэж үгүй. Хувь зан чанарын хувьд ч маш хүлээцтэй, хэр баргийн зүйлд уурлаж бухимдахгүй тайван хүн шиг хэрнээ, ажлаа бол гялалзуулна шүү дээ. Тийм амгалан тайван хүнээс яаж ийм их хурд, ийм дайчин чанар гардаг юм гэж гайхмаар. Б.Цэцэгдэлгэрийг ямар нэг мэдээллийн мөрөөс атгаад авсан бол хоосон ирэхгүй гэдгийг бид анддаггүй. Тиймдээ ч түүний тэр дайчин хөдөлмөрийн үр дүнг та бүхэн өдөр бүр амтархан уншдаг гэдэгт эргэлзэхгүй байна.

Дашбалбарын Мөнгөндалай. Өглөөний хурал дээр Эрэн сурвалжлах, тоймчдын албаныхныг магтвал Д.Мөнгөндалай дарга өдөржин баярладаг. “Өдрийн сонин” дээрх олныг шуугиулсан эрэн сурвалжлах нийтлэлүүд түүний оролцоогүйгээр гарна гэж байхгүй. Шинэ мэдээлэл, нийтлэлийн санаа олчихвол түүн шиг баярлаж, түүндээ жаргадаг хүн цөөн. Товч агаад тодорхой бичихийн үлгэрийг Д.Мөнгөндалайүзүүлдэг. Улстөрчөөс эхлээд цэцэрлэгийн хүүтэй хийсэн ярилцлага ньолныг шуугиулж чаддаг. Энэ нь аливаа нийтлэлийг бичихдээ зөв өнцөгдонжийг нь олдгийнх. Бас нарийн нандин мэдээллээ түүнд итгэж хэлдэг хүмүүс олон бий. Авьяаслаг уран бүтээлч, яруу найрагч бас эх оронч хөвгүүн О.Дашбалбарын охин түүнээс аавынх ньавьяас, зан чанар нэвт үнэртдэг билээ. Д.Мөнгөндалай “Өдрийн сонин”-ы шилдэг бичлэгийн шагналыг олонтаа хүртэж байсан. Энэ жил “АН Сүхбаатарын талбайг устгасан, одоо Улаанбаатарыг устгаж адууны жүчээ болгох нь”, “Сөхөрсөн хүчнийг дүрэлзсэн хүн болгох боломж АН-д ирэв”, “МАН захлаад гэдийчихлээ, одоо хөрөнгө оруулалтыг мөрөөдөөд ч хэрэггүй”, “Орой бүр хорон хэл нь гозолзсон хэрүүлийн чуулган хойморт залрах болов” зэрэг нийтлэлүүд нь яах аргагүй олныг шуугиулж, олон ч улстөрчийн зүрхэнд шар ус хуруулсан.Мөн Ш.Сүрэнжав: Р.Чойномыг авьяасгүй гэж хэн хэлэх юм, адарч, алдаж яваад л дууссан ярилцлагаараа “Өдрийн сонин”-ы шилдэг бичлэгийн тусгай шагнал хүртэж байна.

Лхагвасүрэнгийн Мөнхтөр. Цаг цагаараа байдаггүй, цахилдаг хөхөөрөө байдаггүй гэж үг бий. “Өдрийн сонин”-ыдараа үеийн шилдэг сэтгүүлчид аль хэдийнээ тодорч гарч ирж байгаагийн жишээ нь Л.Мөнхтөр юм. Улс төрийн сонирхолтой ярилцлага нийтлэл хүргэж, ордны хуйвалдааныг илчлэн, үйл явдлын халуун цэгээс сурвалжлага, нийтлэл хүргэж ирсэн энэ сэтгүүлчийг уншигчид хэдийнээ мэдэх болсон. Хэнтэй л бол нийцтэй, манай Төрөө энэ жил шилдгүүдийн эгнээнд гараад ирэхэд хэн ч гайхаагүй бөгөөд харин ч бүгд талархан баярласан билээ.

Л.Мөнхтөр энэ жил “Ардын нам сайд нарын суудлыг бөхийн боорцог шиг булаацалдав”, “Твийтэрчдээс айх шаардлага байхгүй” нийтлэл, “Зуны зуд буюу Хашаатад болсон хар салхины мөрөөр” цуврал сурвалжлага, “З.Энхболд: Аль нам гарсан өөрийн гэсэн стратегитай болох ёстой”, “З.Энхболд: Ч.Сайханбилэгийг УИХ-аар дэмжсэн тохиолдолд кабинетаа байгуулах эрхийг өөрт нь өгнө” ярилцлагаараа шилдэг бичлэгийн тусгай шагнал хүртэж байгаа юм. Тэрээр ирэх жилд ч уншигч та бүхний анхаарал сонирхлыг татсан амттай сайхан нийтэл, сурвалжлага, ярилцлагуудыг хүргэсээр байх болно.

Пүрэвийн Хашчулуун. Нийгэм, эдийн засгийн албаны дарга, сэтгүүлч П.Хашчулуун шилдэг бичлэгийн тусгай шагналыг хүртлээ. Түүний даацтай, егөө бас хоржоонтой нийтлэлүүдийг нь сонины дугаараас эрж хайж уншдаг хүмүүс хэдийнэ бий болсон билээ. Тэрбээр нийгэм, эдийн засгийн салбарын шинэ мэдээ, мэдээллийг бэлтгэх албаныхаа ажлыг чиглүүлэн залахаас гадна мэргэжлийн чадварлаг сэтгүүлчийн хувьд өөрийнхөө чанартай бүтээлүүдийг ч туурвисаар ирсэн. Тэрбээр ховор сонин хүмүүстэй уулзаж, тэдний яриа хөөрөөг энгийн үгээр ойлгомжтой хүргэдэг онцлогтой. Түүний Монгол Улсын баатар цолыг одоогоор хамгийн сүүлд хүртсэн П.Шагдарсүрэнгийн тухай “Монгол Улсын баатар П.Шагдарсүрэнгийн өнөөдрийн үнэ цэнэ” хөрөг нийтлэл нь сэтгүүл зүйн судалгааны ажиллагаанд олдвор болохуйц сайн бүтээл болсон юм. Тэрбээр нийгэмд шинэ сэрэл, санаа өгдөг “Өдрийн сонин”-ы гуравдугаар нүүрний цөөхөн хэдэн бичигчийн нэг билээ. Түүний “Хувьсгал хийдгээрээ бол Украин диваажин болох байлаа”, “Үнэндээ Бадарч маань амь гуйгаагүй юмаа”, “Монголын ард түмэнд шоронгоос салах заяа байна уу” нийтлэлүүд энэ онд уншигчдаас өндөр үнэлгээ авч, талархлыг хүлээлээ.

Сүхбаатарын Алтанцэцэг. Сэтгүүлч С.Алтанцэцэгийн хувьд 2014он уран бүтээлийн олз омогтой, өсөн дэвжсэн, өөрийгөө нээж чадсан жил байлаа. Энэ жил тэрбээр өдөр бүр завгүй байсан гэж хэлж болно. Өдөр алгасахгүй шахам манай сонины гол материалуудын нэг болох өдрийн сурвалжлагыг хийсэн сэтгүүлч. Мөн Өмнөд монголчуудын талаарх цувралнийтлэл,Япон улсаас олон цуврал ярилцлага, сурвалжлага бэлтгэн хүргэж байгаа. “Хакухо М.Даваажаргал: Аварга хүн унах эрхгүй байдаг юм”,”Ичиножо А.Ичинноров: Нэгхэн жилийн башёд барилдаад цолонд хүрсэн удаа сумогийн түүхэндбайгаагүй” зэрэг уншигч олны таалалд нийцсэн ярилцлагууд хийсэн билээ. С.Алтанцэцэг “Өдрийн сонин”-ы шилдэг бичлэгийн тусгай шагналыг Хөх хотын өмнөд монгол залуучуудын тухай цуврал нийтлэл, Т.Санчир “Баянгол шонхрууд” багт 70 сая төгрөгөөр зарагджээ, Токио хотоос мэргэжлийн сумо бөхчүүдтэй хийсэн цуврал ярилцлага, нийтлэл, “Төрийн шагналт хөгжмийн зохиолч Б.Шарав: Миний уран бүтээлээс хамгийн олон удаа тоглогдсон нь “Сэрсэн тал” (ярилцлага), “Монголын жудочид Токиогийн их дуулгын шалыг арчиж байгаад ирлээ” зэрэг бүтээлүүдээрээ хүртэж байна.

ШӨХТГ-ын дарга асанО.Магнайтай манай сониныхон өчигдөр редакцийн уулзалт хийлээ. Шадар сайдтай цахим ертөнцөд маргалдсан энэ эрхэм сүүлийн үед шатахууны үнэ буурахгүй бол ажлаа өгнө, төрөө цэвэрлэнэ гэх мэт анхаарал татахаар мэдэгдлүүдийг хийгээд байгаа юм. “Өдрийн сонин”-оос зохион байгуулсан редакцийн уулзалтад MN 25 дугаар суваг телевиз, 2 дугаар суваг телевиз, NTV, Olloo, SBN, TV9, Eagle, MNC, TV10, Star tv, Эх орон, IKON, Зууны мэдээ зэрэг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийнхэн ирж, сонирхсон асуултдаа хариу авсан. Манай сониноос Эрэн сурвалжлах тоймчдын албаны дарга Д.Мөнгөндалай, Улс төр гадаад мэдээллийн албаны дарга Э.Энэрэл, Реклам зар сурталчилгааны албаны дарга Б.Энхболд болон Эрэн сурвалжлах тоймчдын алба, Нийгэм эдийн засаг танин мэдэхүйн мэдээллийн албаны сэтгүүлчид оролцлоо. Эрэн сурвалжлах тоймчдын албаны дарга Д.Мөнгөндалайгийн”ШӨХТГ иргэд рүү чиглэсэн нэлээд бодитой, хэрэгтэй ажлуудыг санаачилж хийсэн.

Тэр утгаар нь О.Магнайг ажлаа өгөөгүй байхад нь манай сонин редакцийн зочноороо урьж цаг товлоод байсан юм” гэсэн үгээр уулзалт эхлэв.Ингээд редакцийн уулзалтын үеэр өрнөсөн асуулт, хариултыг тоймлон хүргэе.

–Яагаад, ямар шалтгаанаар албан тушаалаасаа татгалзчихав аа?

-Би “Өдрийн сонин”-д хүндэтгэлтэй ханддаг. Зөв, буруу ажиллаж байгаагаа “Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогоос харах үе олон байдаг. Уг нь энэ уулзалтанд орох шийдвэрээ өнгөрсөн долоо хоногт, албан тушаалаасаа татгалзаагүй байхдаа гаргасан байсан юм. Гэтэл албан тушаалаасаа татгалзах шийдвэрээ гэнэт гаргачихлаа. Одоохондоо хэвлэлийнхэнд нэг их юм ярих сонирхол байхгүй ч нэгэнт товлосон уулзалтыг цуцлаад хэрэггүй гэсэн бодлоор ирлээ. Миний хувьдямар ч ажил, албан тушаалыг өгөх,авах нь хөнгөхөн байх ёстой гэж үздэг. Зарим хүмүүс шүүхдэж, тамгаа авч зугтаж юм юм лболдог. Би үүний эсрэг зарчимтай хүн. Ажлаа өгөх хоёр шалтгаан байсан. Шинэ Засгийн газар бидний хүсч зүтгэж яваа нийгмийн үнэт зүйлийн эсрэг байгуулагдлаа. Сөрөг хүчний дуу хоолойг дарахын тулдюм ярьж магадгүй гэсэн бүгдэд нь сандал суудал өгөх шиг боллоо. Одоо ч гэсэн хэрүүл маргаан нь дуусаагүй байна. Албан тушаалын төлөөх хуйвалдаан дээд цэгтээ хүрсний шинж л дээ. 2012 онд олон хүн АН-ын төлөө саналаа өгсөн. АН ганцаараа засаглана гэж байсан ч хоёр жил хүрэхгүй хугацааны дараа МАН-тай хамтарч засаг байгуулж байна. Би үүний эсрэг байр суурьтай байгаа. Монгол Улсад өнөөдөр болохгүй байгаа бүхний ихэнх нь МАН-ын буруу үйл ажиллагаатай холбоотой гэж би үздэг. Тийм учраас хамтарч ажиллах нь миний хувьдбайж болшгүй зүйл. Хоёр дахь шалтгаан ньШадар сайд У.Хүрэлсүх. Бид хоёрын үнэт зүйл, зарчим, асуудалд хандах хандлагаөөр. Дүр эсгээд яах вэ гээд ажлаа өгсөн. Хувь хүний хувьд гайгүй залуу. Хааяа утсаар ярьдаг. Ажил хийнэ гэдэг бол өөр. Маш том зарчмын асуудал.

–Та ажлаа өгөхөөсөө өмнө Шадар сайдтай уулзсан уу?

– Уулзаагүй.

–Хүрэлсүх гэдэг хүнтэй уулзаагүй гэхээр сөрөг хүчнээс нь, хүнээс нь сүрдчихэв үү гэсэн хардлага байна л даа?

-Би нэг зүйлд их гайхдаг. Бүгд л хүн зоддог хүнээс айх юм. Яагаад айгаад байдгийг нь ойлгодоггүй. Надад тийм айдас байхгүй. Миний асуудалд хандах хандлагыг хүмүүсбараг мэдэх байх. Бүгд л надаас айж байна уу гэж асуудаг. Ер нь тийм хүмүүстэй тулаад байдаг учраас тэгдэг байх. Дахин хэлье. Надад айх юм байхгүй.

–Шадар сайд тан руу “нохойн баасаа цэвэрлэ” гэж жиргэсэн байсан. Хамт жагсч байсан хүнээ ажилд авсан энэ тэр гээд мэдээлж эхэллээ. Та үүн дээр тайлбар хэлээч?

-Тангараг өргөсөн бичиг нь зөрсөн хүнээс учрыг нь асуусан. “Нэгэнт шалгалтаа өгсөн юм чинь гурав хоногоор урагшлуулсан” гэдгээ хүлээсэн. Ажлаа өгөхөөсөө өмнө тэр хүнийг халсан. Манай газрын хэлтсийн даргаар ажилладагБатбаатарын хувьд хамт жагсч байсан нь үнэн. Ажлаа сайн хийдэг хүнийг жагссан гэсэн үндэслэлээр ажлаас халж болохгүй гэсэн байр суурьтай байгаа.

–МАН-ын гишүүнийг даргаар нь тавина гэсэн яриа хөөрөө гарсан юм биш үү?

-Өрсөлдөөний тухай хуулиар зохицуулагддаг учраас тийм яриа гарах боломжгүй. Учир нь ШӨХТГ болЕрөнхий сайдын мэдлийн агентлаг. Хэнийг тавихаа Ч.Сайханбилэг өөрөө мэдэх ёстой. Засгийн газрын бүтцээр Шадар сайдын дор байгаа мэт боловч яг хуулиараа бол өөр л дөө.

–Ажлаа өгчихлөө, одоо юу хийх вэ. Нам, хөдөлгөөн байгуулна гэсэн мэдээлэл байх юм, үнэн үү?

-Нам байгуулах бодол алга. Ямар ч байсан нэгдүгээр сарын дунд хүртэл амарна. Үйлдвэрчний эвлэлийнхэнтэй саяхануулзлаа. Манай улс нэг л буруу болчихлоо гэдгийг олж харсан хүмүүс бий. Тэдэнтэй ч уулзсан.Би ч ажлаа өгөхдөө “Манай төрд цэвэрлэгээ хэрэгтэй болсон” гэж зүгээр ч нэг хэлээгүй.Дээгүүрээ хуйвалдаж нэгнийхээ амыг албан тушаалаар хамхилаа гээд лав л ард түмэн хожихгүй. Ёс зүйгүй, зарчимгүй байдалд дасчихаад байгаа нь энэ нийгмийн хамгийн том эмгэнэл. Нөгөө хэд нь ч гэсэн ард түмнийг ямар нэг хүчин зүйл гэж үзэхээ больчихлоо. Тэгэхээрхэн нэг нь эрүүлээр сэтгэж удирдаад явахаас аргагүй. Тэгж байж зөв зам руугаа орно.

–Та яг ямар хүмүүстэй хамтрах вэ?

-Хүмүүс нь байгаа үед хөдөлгөөн байна гэсэн үг. Өнөөдөр тодорхой юм яримааргүй байна.

–АН-аас гараад жагсаал цуглаан зохион байгуулаад явна гэсэн шум байна. Төрөө цэвэрлэх тэмцлээ яг ямар хэлбэрээр явуулах чинь зарим хүмүүст сонирхолтой байх шиг байна?

-АН-аас гарна гэсэн ойлголт байхгүй. Улстөрийн тэмцлийн 200 гаруй хэлбэр байдаг. Аль ч хэлбэрийг нь сонгож болно. Заавал жагсаал цуглаан байх албагүй л дээ. Мэдээж хүмүүс энэ засгийг шүүмжлээд жагсвал оролцоно. Яг одоо нарийн ширийн зүйл яримааргүй байна.

-2016 оны сонгуульд нэр дэвших үү?

-Тэр болтол өдий байна. Тухайн үед нь л ярья.

–О.Магнай гэдэг хүн даргаар нь очсоноос хойш хүмүүс ШӨХТГ гэж өөрсдийнх нь эрхийн төлөө дуугардаг газар байдгийг мэдэрсэн.Та ажлаа авсныхаа дараахан “Савласан сүүний шошгон дээр үнээний цэвэр сүү гэж бичиж болохгүй, хуурай сүүгээр хийдгээ бичих хэрэгтэй” гэж мэдэгдэж байсан. Сүүлийн үед шийдэгдсэн ямар асуудал байна?

-Нэг сайн мэдээ бий. Арилжааны банкууд зээл өгөхдөө нэг хувийг шимтгэл гэж авдаг. Үүнтэй холбоотой шүүх хурал өчигдөр (уржигдар) болсон. Анхан шатны шүүх дээр ялчихлаа. Арилжааны банкууд шүүхийн тогтоолыг гардаж авснаас хойш 14 хоногийн дотор давж заалдах эрхтэй. Давж заалдахгүй бол банкны шимтгэл авдаг зүйл байхгүй болно гэсэн үг. Сая таны асуусан сүүтэй холбоотой асуудал бүрэн шийдэгдсэн. Одоо ямар ч сүүний орцыг харвалхатаамал сүү гэсэн үгийг заавал бичсэн байгаа.

–ШӨХТГ-ын дараагийн дарга О.Магнайгийн хэмжээнд хүрч ажиллахгүй байх гэсэн эргэлзээ олон хүнд байх шиг. Хэрэглэгчид таны ажилд сайн дүн тавьж байгаа энэ үед үргэлжлүүлээд ажиллаж болоогүй юм уу?

-Ингэж үнэлүүлж байгаадаа баярлаж байна. Ажиллаад үзье гэж бодсон л доо. Гэхдээамралтын өдрүүдээр бодож үзээд больё гэсэн шийдвэр гаргасан. Том компаниудын ард дандаа том улс байдаг. Энэ олон хүнтэй сайдаж муудаж ажиллана гэдэг амаргүй. Монгол жижигхэн. Бүгд л бие биеэ танина. Таньдаг хүн гэдэг өнцгөөс асуудалд хандвалажил хийх боломж байхгүй. Үүн дээр л эр зориг гаргах хэрэгтэй. Миний бодлоор хүнд байх ёстой чанаруудаас хамгийн нэгдүгээрт тавих чанар нь эр зориг. Эр зориг байж л үнэ цэнээ баталгаажуулна.

–Та банкууд, архины үйлдвэрүүд, “Номин”, “Миний дэлгүүр”, үүрэн телефоныхонтой тулсан. Ер нь том компаниудын цаана, хувьцаа эзэмшигч нь гээд ярихаар голдуу улстөрчид байдаг. Дарамт шахалт их ирдэг байсан уу?

-Бүх юмны араас дарамт ирнэ. Бүгдийнх нь ард том улс байдаг гэдэг үнэн. Тодруулж хэлбэл их том хүмүүс. Заримдаа төсөөлөөгүй хүмүүс ч гарч ирнэ. Байнга утасдаж”Чи боль” гэнэ. Хэцүү л дээ. Эхлээд чимээгүй сонсоно. Дараа нь дахиж залгана. Гурав дахь удаагаа залгахад нь “Та наадахаа телевизээр ярьчих” л гэдэг юм. Циркийн асуудал дээр гэхэд л бүр том хүн утасдаж “Боль” гэх жишээний. Над руу хоёр ч удаа ярьсан.

–Нэрсийг нь зарлачихаж болохгүй юу?

-Дэмий биз дээ.

–Та саяхан нэгдүгээр сар гараад шатахууны үнэ унахгүй бол ажлаа өгнө гэж жиргэсэн харагдсан.Гэтэл нөгөө талд албаныхан ам.доллар өссөн учраас дүндээ дүн, шатахууны үнэ буурах боломжгүй гэцгээж байна. Шатахууны үнэбуурах ёстой гэдэг дээр хийсэн судалгаа бий юу?

-Судалгаа бий. Сүүлд шатахууны компаниуд Сингапурын биржээр үнээ тохирох болсон. Зах зээлийн горимдоо шилжсэн гэсэн үг. Тэгэхээр өнгөрсөн зургаан сарын хугацаанд навс унасан түүхий нефтийн үнэ Монголын шатахууны зах зээлд нөлөөлөх ёстой. Энэ өвөл гэхэд л дэлхийн аялал жуулчлал өнгөрсөн жилүүдийнхээс өсөлттэй гарна гэж байна. Шатахууны үнэ хямдарсан учраас тэр. Онгоцны нийт зардлын гуравны нэг нь шатахуундаа байдаг гэсэн статистик бий. Дэлхий даяар ингэж хөдөлгөөнд орж байхад Монголд шатахууны хөдлөхгүй байна гэдэг том асуудал. Шатахууны үнэ 50 хувиарунана гэдэг бол маш том тоо. Дахин хэлье. Шатахууны үнийг буулгах бүрэн боломжтой. Газрын тосны газрын даргатай ярьсан. Нэгдүгээр сарын 1-нээс үнээ буулга гэж хэлсэн. Ер нь буулгах боломжтой гэж байна лээ. Буцаад өсөхөөр нь яах вэ гэсэн юм яригдаж байна л даа. Тэгвэл буцаагаад өсгөчихөд л болох асуудал. Би өчигдөр ОПЕК-ийн мэдэгдлийг сонслоо. Газрын тосны үнэ нэг баррель нь 20 ам.доллар болсон ч олборлолтоо багасгахгүй гэсэн мэдэгдэл хийсэн байна лээ. Энэ гоё боломжийг ашиглах хэрэгтэй.

–Сайханбилэгийн Засгийн газар одонгийн мөнгийг зарим ээжид олгохгүй, хүүхдийн мөнгийг танана гээд иргэдийнхээ халаасыг тэмтэрсэн олон ажил хэрэгжүүлэхээ зарлалаа. Нөгөө талд Ерөнхий сайд таналтыг өөрөөсөө эхэлсэнгүй, төрийн өндөр албаныхны урамшууллыг танасангүй гэх шүүмжлэл өрнөж байна. Үүн дээр та ямар бодолтой байна?

-Би хавтгайрсан халамжийн эсрэг байдаг хүн. Гэхдээ өнөөдөр бол иргэдийнхээ халаасыг тэмтэрч болохгүй цаг. “Хүмүүс хулгай хийгээд байна яах вэ” гэсэн хааныг “Та өөрөө хулгай хийчихээ больчих” гэсэн үг байдаг даа. Засгаа байгуулахдаа хүртэл дэд сайдынхаа тоог нэмчихсэн. Ч.Сайханбилэг Ерөнхий сайд “Эх орончоороо уралдаад яах вэ” гэж хэлсэн байна лээ. Яг өнөөдөр бол хэн нь илүү эх орончоо үзэх цаг. 1997 оны Азийн хямралын үеэр Солонгосын парламентын гишүүд цалингүй ажиллаж байсан. Украйнд гэхэд Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд хоёр нь цалингүй ажиллаж байна. Парламентын гишүүдийнх нь 50 хувь цалингаасаа татгалзаж эхэллээ. Украйны Ерөнхий сайд албанд унадаг машиныхаа өвлийн дугуйг хувиасаа мөнгө гаргаад сольчихож байна. Энэ чинь эх оронч үзэл. Хэмнэнэ гэсэн хэрнээ дарга нарынхаа тоог нэмж, жирийн иргэдийн халаасыг тэмтрэх буруу. Иргэд өнөөдөр хэцүүхэн амьдарч байгаа. Ихэнх нь банкны зээлтэй. Амьдрал ийм байхад жирийн нэг төрийн албан хаагчийг ажлаас нь хална гэсэн шийдвэрийг ойлгохгүй байгаа. Ингэлээ гээд улам л хямарна. Сүүлийн үед ард түмний талд үг хэлсэн болгоныг популизм хийж байна гэдэг болсон.Үнэн хэрэгтээ эд нар л2008 онд популизм гэдэг юмыг жинхэнэ сонгодог утгаар нь хийсэн. Сүүлдээ бүр ботгонд хүртэл мөнгө өгсөн шүү дээ. Гэрлэвэл 500 мянган төгрөг өгнө гэх мэтээр явж өгсөн. Өөрсдөө ингэж популизм хийчихээд сүүлдээ хамаг лайг нь ард түмэнд үүрүүлэх гэж байна л даа. Эх оронч байя гэвэл цалингаасаа татгалз гэж Ерөнхий сайдад хэлмээр байна. Майкл БлумбергНью-Иоркийн мэрээр найман жил болохдоо сард нэг ам.долларын цалин авч ажилласан. Америкийн Үндсэн хуулиар цалингүй ажиллахаар боолчлол болчих гээд байдаг учраас нэг ам.долларыг бэлгэдэл маягаар авсан хэрэг. Энэ хүмүүсээс үлгэр жишээ авч ажиллах ёстой. Өөрсдөө дарга нарынхаа тоог нэмчихээд та нар алт мөнгөө хандивла гэжиргэд рүүгээ дайрч болохгүй.

–Та таксины мөнгийг мянган төгрөг болгоно гэж мэдэгдээд шүүмжлэлд өртөж байсан. Таксины компаниудын лобби гэж хэсэг шуугисан. Тэр үед яагаад тийм мэдэгдэл хийх болсон юм бэ?

-Таксины хувьд бодит байдал хэцүү байгаа. Ямар ч тоолуур байхгүй гэдэг том асуудал бий. Оройн цагаар таксигаар үйлчлүүлсэнэмэгтэй хүнхэлсэн үнийг нь өгөөд буухаас аргагүй байдаг. Аюулгүй байдал талаасаа хэцүүл дээ. Тухайн үед Нийслэлийн нийтийн тээврийн газрын дарга над руу залгаадтаксины үнийг нэмэх гэж ярьж байна гээд миний байр суурийг сонирхсон юм. Тэгэхээр нь би үнэхээр нэмэх гэж байгаа бол стандартуудаа мөрдүүлчихээд нэмье гэсэн. Мянган төгрөгболговол та нар тоолууржих уу, стандарт хангасан үйлчилгээ үзүүлэх үү гэх мэтээр иргэдэд хэрэгтэй талаас нь хандсан.

–ШӨХТГ-ын даргаар ажиллаад гаргуулсан ямар шийдвэртээ сэтгэл хангалуун байдаг вэ?

-Архины хууль бус сурталчилгааг бүрэн зогсоосондоо баяртай байгаа. Эрүүл мэндийн чигийн сурталчилгаанууд хүртэл доороо “Заавал эмчийн заавраар хэрэглээрэй” гэсэн бичигтэй явж байгааг хүмүүс анзаарсан байх. Энэ бидний хийсэн ажил.

–Танай газраас нэг хэсэг Чингис, Соёмбо гэсэн нэрийг архинд ашиглахгүй гэсэн мэдэгдэл хийсэн. Ийм нэртэй маш олон архи байгаа. Тэр санаачилга үр дүнгээ өгөөгүй гэж ойлгож болох уу?

-Хуулийн төслийг нь бэлэн болгоод УИХ-ын гишүүдэд өгсөн. Ганбат, Г.Баярсайхан хоёр УИХ-д өргөн барьсан байгаа.Соёмбо,Чингистэй холбоотой хууль батлагдах ёстой. Зарим нэг том компани энэ брэндийг дэлхий даяарэзэмших эрхээ өчнөөн сая ам.долларын зардал гаргаад авсан байдаг юм билээ. Чингис гэдэг нэрийг Европ, Америкийн зах зээл дээр гаргах патент авсан компани бий. Патентын байгууллагын кодоор ороод Америк, Европын зах зээл дээр энэ нэрийг ямар компани эзэмшдэгийг харах боломжтой. Энэ хууль батлагдвал тэр компаниуд олон сая ам.доллараар хохирно.

–Орон сууцны метр квадратын зөрүүг компаниудаар гаргуулжиргэдийг хохиролгүй болгосон газар бол ШӨХТГ. Одоо гурван компанийн асуудал шүүх дээр явж байх учиртай. Шийдэгдсэн үү?

-Шүүх дээр бий. Ёс зүйгүй юм болсон л доо. Метр квадрат нь улаан цагаан зөрчихөөд байхад шүүхдэж байгаа.Ямар ч байсан ШӨХТГ-ын даргын албыг муу нэргүйгээр хашсан гэж бодож байгаа. Хүмүүс шүүмжлэхээсээ илүү баярласан мэссэж их явуулдаг. Үүнээс нь урам авдаг. Мэдээж алдсан зүйлч бий байх. Гэхдээ алдсанаасаа илүү оносон болов уу гэж боддог.

Тэмдэглэсэн Ц.БААСАНСҮРЭН

Залуу дуучин Х.Мөнгөн­цэцэгтэй ярилцлаа.

–Юуны өмнө саяхан болж өнгөрсөн “Дуэт vs Дуэль” телевизийн шоунд түрүүлсэнд баяр хүргэе. Ямар хугацаанд үргэлжилж, хэр их хүч хөдөлмөр гаргав даа?

-Баярлалаа. Анхны чөлөөт, ардчилсан телевиз хэмээгддэг “25 суваг” телевизээр долоо дахь жилдээ нэвтэрч буй “Дуэт vs Дуэль” нэвтрүүлгийн энэ жилийнхэд “Эмоци” продакшны жүжигчин Г.Эзэнмөнх ахтайгаа хамт оролцоод тэргүүн байрын эзэд боллоо. Урлагийн нэгэн үеийнхэн болж өсч байгаа, авьяаслаг шижигнэсэн залуучуудтай өрсөлдсөн. Бараг хорь хоногийн хугацаанд өгөгдсөн сэдвийн хүрээнд нийт зургаан дууны төрөлд дуугаа бичүүлж, дүрсжүүлж бас нэвтрүүлгээ бичиж чухам чөлөө завгүй бас бүтээлч өдөр хоногийг өнгөрүүллээ. Их ч зүйлийг сурч, өөрийгөө сорьж, эвдэж бас хөгжүүлсэн цаг хугацаа байсан гэж бодож байна.

–Өнөө жил сошиал медиагаар өрсөлдөөн хүчтэй явах шиг санагдлаа. Бас “Holly Dolly” баг уу танай “Эзэмдэгч” баг уу гэсэн халуухан тэмцэл явсан байх…

-Ер нь бүх багууд жигд, бүгд л түрүүлэхийн төлөө дууныхаа төрөл болгонд хүчээ дайчилж өрсөлдсөн. Энэ тэмцээний маань шалгаруулалтын нэг үзүүлэлт нь фэйсбүүкийн хуудсаар олон лайк цуглуулах явдал байсан. Интернэтээр манайх болон “Holly Dolly” баг олон лайк цуглуулж, өрсөлдөгч баг маань биднээс лайкийн тоогоор илүү байсан. Гэхдээ олон лайк цуглуулахаас гадна сэтгэмж, дууны сонголт, найруулга зохиомж, нэвтрүүлгийн дүрэм журмыг баримталж буй байдал эмоци өнгө төрх гээд өөр олон үзүүлэлтийг харгалзан үзсэн учраас бид хоёр түрүүлсэн байх аа. Ер нь Г.Эзэнмөнх ах бид хоёр дуу бүрийнхээ цаана давхар санаа агуулж, залуучууд, үе тэнгийнхэндээ уриалахыг оролдож байсан. Тухайлбал, хип поп дууныхаа төрөлд “Гандан буурахгүй” дууг сонгохдоо, гэр хороололд амьдардаг олон хүүхэдтэй хос хэрхэн аз жаргалтай амьдарч байгааг үзүүлэхийг оролдсон. Хэрэв нэг нэгэндээ итгэж, хайрлаж чадаж байвал хаана ямар нөхцөлд амьдрах нь асуудал биш, Монголын үрсийг олон болгохын төлөө гандан буурахгүй ээ гэсэн санааг агуулж хийсэн. Бас “Сэтгэлийн драм” дуугаа ч гэсэн ийм санаатай хийж байлаа.

Хосууд нэгэндээ итгэж, хайрлаж байвал амьдрал аяндаа сайхан болно гэж. Үзэгчид анзаарсан бол клип дээрээ ганц модон сандалтай эхэлж байгаа хоёр дараа нь түшлэгтэй зөөлөн сандал дээр хоёулаа зэрэгцээд сууж байдаг даа. Гэх зэргээр үргэлж нэг санаа, уриалгыг дууны төрөл бүр дээрээ гаргахыг хичээсэн. Энэ маань ч хүмүүст таалагдсан юм шиг байна лээ. Шүүгчид ч үүнийг онцолж байсан. Бид хоёрт Монголд үйлдвэрлэсэн “Хүү төрлөө” нэртэй өлгийний рекламд тоглох санал ирсэн нь ч үүнийг анзаарч харсных байсан биз ээ.

–Та хоёр рекламд тогло­сон мөнгөөрөө хүүхдүүдэд бэлэг авч өгсөн гэл үү?

-Тэр реклам маань тун хөөрхөн, бэлгэдэл бүхий бүтээгдэхүүний сурталчилгаа л даа. Цэвэр ноолууран өлгийг сураар хийсэн гурван бүс, дөрвөн шагай бас эсгий үнэг дагалддаг. “Хүү төрлөө” гэсэн нэртэй. Ийм бэлгэшээлтэй бүтээгдэхүүний сурталчилгаанд тоглосон мөнгөө бид хоёр хүүхдүүдэд зориулахаар шийдсэн.Тэр дундаа асрамжийн газарт амьдардаг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдэд шинэ жилийн бэлэг болгож түгээсэн. Бэлэг хараад нүд нь очтож байгаа хүүхдүүдийг харахад үнэхээр сэтгэл хөдлөм байсан. Зарим нь тийм зүйл олон авч үзээгүй болоод ч тэр үү, бүр гайхсан байдалтай. Тэр өдөр талбай дээр зургаа авахуулах гээд шөнийн 00 цагийн үед очсон юм. Ээж, аавтайгаа явж байсан хүүхдүүд өвлийн өвгөн, цасан охины хувцастай бид хоёрыг хараад, “Эзэмдэгч дуэтүүд явж байна” гээд дагаад гүйхийг хараад баярлаж л байлаа. Тэдэнд бас бэлгээ түгээж, нэг өдөр ч гэсэн өвлийн өвгөн, цасан охин шиг байж чадсандаа бид хоёр их баяртай байсан маань энэ нэвтрүүлгийн сайхан дурсамжийн нэг юм даа.

–Энэ нэвтрүүлэгт ихэнх нь жүжигчин, өөрөө ганц дуучин бүсгүй нь байх шиг байсан. Хэдэн онд аль сургуулийг төгссөн билээ?

-Би СУИС-ийг 2013 онд дуурийн дуулаач мэргэжлээр төгссөн. Монгол Улсын гавьяат жүжигчин М.Найдалмаа, концертмейстр, СТА Т.Энхтуул нарынхаа удирдлага дор дуу дуулах арга барилаас суралцсан. Оюутан ахуй цагаасаа уран бүтээлээ хийж, үзэгч олондоо танигдах гээд л явж байна даа.

–Нэгэн үе нийтийн дууныхан хосолж дуулж гарч ирээд л од болцгоодог байлаа. Тэр үеийн дуучдыг дуурайж, урлагт хөл тавьсан залуус олон байсан байх шүү?

-Анх намайг СУИС-д орж байхад нээрээ л нийтийн дууны эрин жинхэнэ ноёлж байсан. Багш нар маань ярихдаа СУИС-д дуучин болно гээд ирж байгаа 400-500 хүүхдүүдээс шалгалт аваад, “Ямар ангид орох хүсэлтэй байна вэ” гэхэд “Жавхлан, Баясгалангийн ангид ормоор байна” гэдэг байсан хэмээдэг. Энэ сургуульд орохоосоо өмнө М.Найдалмаа гэж мундаг багш байдаг гэж дуулсан болохоор багш дээрээ яваад очсон. Анх сургууль дээрээ очих гэж хөдөөний хүүхэд хүнээр заалгаад ирж байлаа. Сургуульдаа ормогц эндээс нэг дуулсан хүн, тэндээс ганцаараа дүрээ бэлдээд өөртэйгөө ярьж байгаа хүн гээд тун өвөрмөц ертөнцөд ороод явчихсан мэт мэдрэмж төрж байлаа. Найдалаа багш маань намайг дуурийн дуулаачаар явуулах хүсэлтэй байсан. Гэтэл би нэг мэдэхэд л нийтийн дуу руу ороод, багшийнхаа урмыг хугалсан даа. Мэргэжилдээ гайгүй байсан ч юм уу багш маань надад итгэл хүлээлгэж байсан байх, гэхдээ миний ардын дуу, нийтийн дуунд сонирхолтой байгааг мэддэг болоод ч тэр үү эвлэрсэн. Багш нартаа үргэлж баярлаж явдгаа энэ дашрамд хэлмээр санагдаж байна.

–Анхны уран бүтээл чинь ямар дуу байв, бас тайзан дээр хэзээ анх гарч байв даа?

-Намайг хоёрдугаар курст байхад ая зохиогч Пүрэвсүрэн ах “Гэгээн хайр” дуугаа өгсөн. Тэр жил Бөхийн өргөөнд “Цаг эргэх мөч” нэртэй тоглолт болсон юм. Нийт 21 аймгаас гарч ирж буй нэг, нэг дуучныг оролцуулсан том тоглолт байсан. Бас миний хувьд анхны үзэгчтэй том тайзан дээр гарсан нь тэр байв. СУИС-ийн “Оюутан” тайз дээр л гарч байснаас өөр том тайзан дээр гарч үзээгүй би хэрэндээ л сандарч балмагдаж байсан. Тэгтэл хүмүүс алга ташиж, дахиулаад. Тэгэхэд л уран бүтээлч хүний үзэгч олныхоо алга ташилтад урам авах ямар сайхан байдгийг анх мэдэрсэн л дээ.

–Ер нь багадаа дуулдаг байв уу, хүүхдүүд урлагийн үзлэгээс эхлээд л өөрийгөө сориод эхэлсэн байдаг шүү дээ?

-Би багаасаа л дуулах сонирхолтой байлаа. Гэрийнхэндээ болохоор дуучин болно гэж ярина, гэхдээ сургууль, олон нийтийн өмнө тэрийгээ ил гаргаж огт үзээгүй, урлагийн үзлэгт ч ордоггүй байв. Энд тэндэхийн уралдаанд орж гийгүүлэхгүй ч гиншээд явдаг нэг тийм хүүхэд байсан юм уу даа. Миний доод талын дүү их сайхан дуулж, бүжиглэдэг. Тэрэнтэйгээ нийлээд оройн саалийн өмнө тоглолт хийж гэрийнхэндээ үзүүлдэг байлаа.

–Оройн сааль гэхээр өөрөө бүр хөдөөний хүүхэд юм аа даа?

-Тийм шүү дээ. Бүр хөдөөний хүүхэд. Би Говь-Алтай аймгийн Жаргалан сумын харьяат. Би энэ сайхан нутагт төрж өссөн дөө дандаа баярлаж, бахархаж явдаг. Би багаасаа л мал хариулж, морь уралдуулж өссөн хүүхэд. Одоо ч морь харахаараа их догдолдог. Ер нь хөдөөний айл бүр л морь уралдуулдаг шүү дээ. Аав, ээж маань гурван охинтой хүмүүс. Би том нь. Аав маань намайг хүү шиг бодож өсгөсөн ч юм уу гэж одоо боддог юм. Бага байхад аавыгаа гарсан ч орсон ч дагаж явдаг байлаа. Аав ирэх бараанаар гараад зогсчихно. Намайг дээлэн дээрээс минь өргөөд л мотоциклийн өмнүүр суулгачихдаг. Заримдаа өвөртөө хийчихнэ. Салхи зөрөөд давхих үедээ толгойд уут углаад л дагуулаад явдаг байв.

–Танайх хэзээ хотын айл болсон юм бэ?

-Ижий, аав хоёр маань ерөөсөө бид гурвын төлөө зүтгэж ирсэн хүмүүс. Намайг сургуульд ороход сум руу нүүж, дараа нь аймаг руу тэгээд оюутан болоход дагаад л хотын айл болсон доо. Д.Пүрэвдорж гуайн гэрээсээ гараад сум орлоо, сумаа би саналаа гээд сумаа, аймгаа, эх орноо бүхэлдээ санасан тухай сайханшүлэг санаанд буудаг юм. Хэдийгээр сургууль соёл бараадаж хотод ирсэн ч нутгаа их санадаг. Оюутан болсны дараахан ГАА гэсэн машин харахаараа манайхны хэн нь яваа юм бол гэж бодогдож бараг тэр машинд суугаад нутгаадаа явмаар санагддаг байсан.

–Ээж, аав чинь хүүхдүүдээ л гэсээр иржээ. Одоо дүү нар чинь сургуулиа төгссөн үү?

-Тийм ээ. Тэд маань маш хөдөлмөрч хүмүүс. Өглөө эрт ажлаа эхэлдэг. Аав, ээжийн маань амьдрал бол хүүхдүүдээ гэсээр явдаг олон эцэг, эхийн түүх. Одоо том дүү маань ЭМШУИС-ийн нүүр ам судлалын III курс, бага дүү маань БНХАУ-д сургуульд явах гээд бэлтгэл хангаж байгаа. Үр хүүхэд нь сайн явбал ээж, аавын хүүхдүүдийнхээ төлөө гэсэн сэтгэл амарч, баярладаг байх. Тиймээс үр хүүхэд нь болсон бид сайн явах л хэрэгтэй юм даа.

–Танай Говь-Алтайгаас төрсөн дуучид их байдаг байх шүү?

-Тийм ээ. Манай нутгаас төрсөн сайхан дуучид олон. Тэд нар маань ч надад их тус дэм болдог. Ялангуяа МУГЖ С.Ганзориг ахдаа их талархаж явдаг. Тэрбээр сайн дуучин төдийгүй хувь хүнийхээ хувьд ховор хүн дээ. Тэрбээр 2010 онд гавьяат болсныхоо дараа нутагтаа тоглолтоо хийх болоод нутгаас төрж байгаа залуу дуучин гэдэг утгаар тоглолтдоо оролцох санал тавихад би хөл газар хүрэхгүй баярлаж байлаа. Үнэндээ аймгийнхаа тайзан дээрч гарч үзээгүй, энд ирж суралцаж байгаа оюутан шүү дээ. Нэг гарахдаа хоёр дуу дуулна гэж очсон чинь хүмүүс дахиулаад сайхан хүлээж авсан. Тэгэхэд нь бэлдсэн хоёрхон дуутай гэж үнэнээ хэлээд “Мандах нар” дуугаа дахин дуулж байлаа. Тэр үеэс урын сангаа нэмэх ёстой юм гэж ойлгосон. Шат шатаар л учраа олж, суралцаж яваа нь тэр шүү дээ.

–С.Ганзориг гавьяаттай хамтарч дуулсан байдаг байх аа?

-Дуучин Ц.Өлзий-Орших, А.Нэргүй нарын хамтран дуулсан “Санахын жаргал” дууг зөвшөөрлийг нь аваад дуулж байлаа. Өвөрмонголчуудад их хүрсэн гэж дуулддаг.Мөн интернэтийн хандалт нэлээд өндөртэй дуу. Бас “Тавилан” дууг хамтарч дуулсан. Мөн С.Ганзориг гавьяаттай нийлж кино концерт хийсэн. Үүнийг маань хүмүүс сайхан хүлээж авсанд баяртай байдаг.

–Өөрийг тань зохиолын дууны гүнж гэх болж…

-Монголчууд маань дуучин уран бүтээлчдэдээ ханхүү, гүнж гээд сайхан нэр хайрладаг хүмүүс. Ер нь үлгэрийн ертөнц шиг сайхан орчинд, гэгээн сайхнаар амьдрахад юуны буруу байх билээ. Харин миний гүнж гэж юу байхав дээ. Хөдөөд төрж өсч, энгийн, эгэл амьдарч байсан хүн шүү дээ, би.

-“Улаан пальто” киноны дууг дуулсан байх аа?

-Тийм ээ. Энэ миний анхны киноны дуу. Энэ дууг дуулах болсон нь их сонин. Нэг удаа би телевизийн нэвтрүүлэгт орох болоод гоо сайхны газарт нүүрээ будуулахаар очсон юм. Тэгэхэд нэг эгч будалт хийлгэж байсан нь зохиолч Шүүдэрцэцэг эгч байсан. Тэндээсээ гараад телевиз дээр очиход өнөө эгч маань бас очиж таараад, бид цугтаа нэвтрүүлэгт оролцсон. Тэгж л танилцаж байлаа. Эх үрийн сэдэвтэй сайхан дууг нь амьдруулах болж “Бүүвэй аялгуу” дуугаа дуулсан юм.

–Залуу бүсгүй, уран бүтээлчдийг тойрч элдэв яриа хөвөрдөг. Тэрийг дааж явах амаргүй биз?

-Нэгэнт олны өмнө ил байдаг мэргэжил, зам мөрөөр явахаар бол тэр бүгдийг дааж явах л ёстой байх. Миний хувьд зах зухаас нь мэдэрч, шантармаар санагдах үе байх ч уран бүтээлээрээ л бүгдийг баталж бас үгүйсгэж байх ёстой юм байна гэж ойлгоод байгаа. Заримдаа хэвлэлээр үнэн гэхээсээ худлаа, буруу ойлголт өгөх нь их юм. Хэн нэгний чин үнэнийг мэдэхгүй байж явган яриагаар бусдыг дүгнэхгүй байгаасай гэж хүсдэг. Гэхдээ цаг хугацаа бүгдийг харуулаад өгдөг шүү дээ.

–Гэр бүлтэй болж, амьдрал зохиох тухайд ямар бодолтой явна даа. Шалгуур өндөр үү?

-Ээж, аав шигээ нэг цул болж чадах ханиа олж, өрх гэрээ бариад хүүхдүүдийнхээ төлөө зүтгэх тэр өдрүүд хэзээ нэгэн цагт ирж таарна. Би аливаад яарч, их хүсч шунаад байдаггүй. Цагийн тохироо нь бүрдвэл болох юм болдгоороо болно л гэж санадаг. Хүүхэд байхаасаа л дуучин болно гэж бодож явсаар мэргэжлийг нь эзэмшиж хичээж яваа шигээ сайн ханьтай учирна гэдэгтээ эргэлздэггүй. Шалгуур гээд байх зүйл юу байхав. Би тэр хүний төлөө, тэр хүн миний төлөө байж чадах тийм хүн байж л байгаа. Мөнгөтэй хөрөнгөтэй гэхээсээ зөв бодолтой, зөв хүнийг л олж ханилах нь чухал байх даа. Гэр бүлийн аз жаргал бол хэрэгцээгээ хангадаг, эрүүл энх, олон хүүхэдтэй, тайван амгалан амьдрах л явдал гэж ойлгодог доо.

Э.ЭНЭРЭЛ

Зам тээврийн яамны байрыг 150 ортой хүүхдийн эмнэлэг болгож ашиглахаар болсон. Гэтэл уг яамны барилгыг хүүхдийн эмнэлгийн зориулалтаар тохижуулж, бэлэн болгоход 6.5 тэрбум төгрөг шаардлагатай гэсэн тооцоо гараад байгаа. Мөн тус яамныхан энэ барилгаасаа нүүхэд нүүлгэн шилжүүлэлтэд багаар бодоход 200-300 сая төгрөг зарцуулна гээд байгаа юм. Үүнийг хүмүүс янз бүрээр хүлээж авсан. “Зам тээврийн яамныхан барилгаа хүүхдүүдэд өгөхгүй гэж харамлахдаа их тоотой мөнгө хэлж байна”, “Зам тээврийн яамныхан нүүх дургүй байна” гэж харж байгаа хэсэг байхад нөгөө талд “Үнэхээр 6.5 тэрбум төгрөг гаргаж яамны байрыг янзлах юм бол тэр мөнгөөр хүүхдийн шинэ эмнэлэг барьчихаж болно шүү дээ. Хуучин, хэзээ мөдгүй нурчих барилгыг булаацалдах хэрэг байна уу” гэсэн санал явж байгаа юм.

Дөрвөн давхар барилгыг эмнэлгийн зориулалтаар засахад 6.5 тэрбум төгрөг зарцуулна гэсэн нь хэр үндэслэлтэй юм бол? Конторын зориулалттай байрыг эмнэлгийн зориулалтаар ашиглахад хэд хэдэн давуу тал байдаг талаар барилга, архитектурын “Modular house” ХХК-ийн архитектор Д.Ганзориг ярьж байна. Тэрээр “Энэ хоёр барилга нь хоёулаа кори­дорын системтэй. Конторын зориулалттай барилга нь коридорын системтэй учир эмнэлгийн зориулалтаар ашиглахад таарч, тохирох талаасаа арай ойролцоо нь. Хоёрдугаарт, оффисын барилга нь олон нийтийнх, олон хүн сууж ажилладаг гэдэг утгаараа нийтийн бие засах газрыг нь шийдсэн байдаг болохоор эмнэлгийн зориулалтаар ашиг­лахад дөхөм. Гэхдээ кон­торын зориулалттай барилгыг эмнэлгийн зориу­лалттай барилгаар ашиглахад агааржуулалт, гэрэлтүүлгээс эхлүүлээд хүндрэл гарна. Эмнэлгийн өрөө бүрт угаалтуур байх ёстой. Хэвтрийн өвчтөний өрөөнд бие засах өрөө гаргах хэрэгтэй байдаг. Энэ талаасаа харахад оффисын зориулалттай байрыг эмнэлгийн зориу­­лалтаар ашиглая гэвэл сантехникээсээ эх­лүүлээд ажиллагаа орно. Гэхдээ Зам тээв­рийн яамны байрыг эмнэлгийн зориулалтаар засч янзлахад 6.5 тэрбум төгрөг зарцуулна гэдэг нь арай л их тоо болов уу, эмнэлгийн тоног төхөө­рөмжийн үнэ өртгийг оруулаагүй бол шүү дээ. Тэр чинь канад технологиор 100 ортой хүүхдийн эмнэлэг хоёрыг барих мөнгө шүү” гэлээ. Барилгын салбарын зарим төсөвчдөөс энэ талаар тодруулахад “Шууд хараад хэлэхэд маш хэцүү. Сууж, төлөв­лөгөө гаргаж байж хэлэх тоо. Ямар үндэслэлээр тийм тоо гаргасныг мэдэх­гүй. Барилгын анхны зураг төслийг харж байж л хэдий хэмжээний зардал гарахыг хэлдэг. Зам тээврийн яамны барилгыг эмнэлгийн зориулалтаар засахад зардал их гарна. Нэлээд ярвигтай ажил. Ядаж л сантехникийн шинэ холболт явуулах учраас ажиллагаа их гарна. Гэхдээ яамны одоо байгаа засварын байд­лаас хамаг зүйл шалтгаална. 6.5 тэрбум гэдэг том тоо шүү” гэсэн хариулт өгч байлаа.

Конторын зориу­лалт­тай барилгыг эмнэлгийн зориулалтаар ашиглах гэж байгаа анхны тохиол­дол нь энэ биш юм. Чингэлтэй дүүргийн Эрүүл мэндийн төвийн Нэгдсэн эмнэлэг конто­рын зориулалттай барил­гад үйл ажиллагаа явуулаад 22 жилийн нүүр үзэж байгаа юм. Найман давхар уг барилгад 1985 онд Цалин, хөлсний хороо анх байрлаж байгаад 1992 онд Чингэлтэй дүүргийн эмнэлэг орсон юм байна. Хүүхдийн тасаг нь байн­гын ачаалалтай. Уг нь 80 ортой ч өчигдрийн байд­лаар 148 хүүхэд хэвтэн эмчлүүлж байв. Саяхан айхавтар ханиад гарахад хүүхдийн тоо 168 хүрч хэцүүдсэн гэнэ. Оргүй гээд буцаах хэцүү хандаж ирсэн хүүхэд бүрийг багтаахыг хичээж сувилагчдын өрөө, мэд­рэлийн тасаг гэх мэт өрөөнүүдийг суллан байж хүүхдүүдээ хүлээж авсан талаар тус эмнэлгийн Эмчилгээ эрхэлсэн ор­логч Х.Чинзориг ярилаа. Тэрээр “Хүүх­дийн эмнэлгийн асууд­лыг яаралтай шийдэх хэрэгтэй. Манай эмнэлэг хэдий эмнэлгийн зориу­лалттай биш ч бид өөрсдийн нөхцөл болол­цоогоороо ямар л боломж байна бүхнийг эрэлхийлж ажилладаг. Ариутгал, агааржуулалтыг тогтсон дүрэм журмын дагуу тодорхой хугацаанд тогт­мол хийдэг. Яавал олон хүүхдийг авч эмчлэх вэ, өвчтөнүүдээ тав тухтай орчин хэрхэн эмчлээд гаргах вэ гэдэг дээр анхаарлаа хандуулан ажиллаж байна” гэсэн юм. Энэ барилгын өрөө­нүүд анх томоос том цонхтой, цэлийсэн өрөөнүүд байжээ. Эмнэл­гийнхэн улсын төсөв болон өөрсдийн сэтгэл зүтгэлээрээ элдэв төсөл хөтөлбөрт хамрагдаж хүүхдийн өрөөнүүдээ боломжоороо тохижуулж, өрөө бүрийг нь сантехникт холбож эмнэлгийн дайтай эмнэлэг байлгаж авч явахын төлөө ажиллаж байгаагаа хэлсэн юм.

Зам тээврийн яам­ныхан “Биднийг яамныхаа барилгыг харамласан гэх утгаар нь хүмүүс хүлээ­гээд авчихлаа. Тэр 6.5 тэрбум гээд байгаа чинь Эрүүл мэндийн яамнаас гаргасан тоо. 6.5 тэрбум гэж танилцуулсан нь үндэслэлгүй, яаран гаргасан тоо байна гэж зарим дарга шүүмжилсэн байна лээ. Харин тэр 200-300 сая гэдэг чинь манай яамныхны нүүлгэн шилжүүлэлтэд шаардах төгрөгийн хэмжээ юм” гэсээр угтлаа.

Нүүлгэлтийн иж бүрэн үйлчилгээ эхэлдэг газруудын тарифыг сонирхвол ачааны машин нь маркаасаа шалт­гаалаад 70-160 мянган төгрөгийн үнэтэй үйлчилнэ. Дээр нь нэмэлт үйлчилгээ үзүүлдэг юм байна. Ширээ, шүүгээ салгаж, угсарна гэвэл мөнгө нэмнэ. Тэгээд зөөж байгаа эд хогшлыг хэдэн давхарт гаргахаас шалтгаалан давхар бүрт арван мянган төгрөгийн нэмэгдэл авна. Дунд зэргийн оффистой төрийн байгууллагыг нүүлгэлээ гэхэд ихээр бодоход хоёр сая төгрөг болдог юм байна. Гэхдээ очиж ямар бараа, эд хогшил нүүлгэх вэ гэдгээ харж байж үнэ хөлсөө тодорхойлж, шинэ хайрцаганд битүүмжлүүлэн зөөлгөх үү, яах уу гэж харилцан тохиролцдог юм байна. Ингэхээр ЗТЯ-ыг нүүлгэхэд хэдий хэрийн мөнгө зарцуулах бол гэж бодоход тодорхой хэмжээний тоо гарч ирж байна.

Багаар бодоход 200-300 сая төгрөг зарцуулна гэсэн тооцоог тус яамны Төрийн захиргааны удирд­лагын газрын Хуулийн хэлтсийн мэргэ­жил­тнүүд гаргажээ. “Энэ бол багаар тооцож гаргасан тоо. Нарийвчлан гаргаагүй л дээ. Аливаа айл нүүхэд гэр бүлийн аль нэг гишүүн нь “За манайх нүүхэд төдий хэрийн хэмжээний зардал гарах нь” гэж тооцоолдог шүү дээ. Тэрэн шиг л тооцоолсон. Манай яам хоёр тийш салж нүүх юм. Хоёр тал руу нүүнэ гэхээр нүүлгэлтийн зар­дал хоёр гарна гэсэн үг. Энэ зардалд ажилчдын компьютерийг сүлжээнд холбох, харил­цаа холбооны, камер­жуулалтын гээд олон дагалдах зардал орж байгаа” гэж тус хэлтсийн мэргэжилтэн хэлсэн юм.

Зам тээврийн яам­ныхан Засгийн газрын шийдвэрийг бүрэн хүн­дэт­гэн үзэж байгаа бөгөөд нүүхэд бэлэн гэцгээж байна. Гэвч Зам тээврийн яамны барилга буюу Засгийн газрын XIII байрны захиргаанаас уг барилгынхаа талаар танилцуулга бэлдэж, доорх хэдэн зүйлийг дурдсан байна.

Уг барилга нь 1986 онд ашиглалтад орсон. Угсармал шугаман суурьтай, цутгамал баганатай, зоорьгүй, дөрвөн давхар конторын зориулалттай, авто тээвэрч­­дийн хандив туслам­­жаар засвар хийгд­сэн барилга юм байна. Дулааны шугамууд нь нимгэрч, даралт даах­гүйгээс цооролт үүсч эхэлсэн бөгөөд шугамын нэвтрүүлэх чад­вар хүрэл­­цэхгүй болсон, бөг­­лөр­­сөн зэргээс халаалт доголддог гэнэ. Оффисын зориулалтаар ашиглагдахаас цаашгүй тус байрыг хүүхдийн эмнэлгийн зориулалтаар ашиглахад нэг талаас Эрүүл мэндийн тухай хуулийн 20 дугаар зүйлийн 20.2.2 дугаар заалтыг зөрчиж байгаа гэж үзжээ.

Зам тээврийн яам­ны байрыг хүүхдийн эмнэл­гийн зориулалтаар ашиг­лаж болох эсэх талаар санал, дүгнэлт гаргах үүрэг бүхий Эрүүл мэндийн яамнаас ирсэн хэсэг албан хаагчид тус яамны байрыг таван минутад ч хүрэхгүй хуга­цаанд харсан төдий болж, зөвхөн гадна өнгө, машины зогсоол зэргээр нь үнэлсэн гэж үзэж байгаа аж. Тэгээд ямар ч эдийн засгийн тооцоо судалгаагүй, эрүүл ахуйн шаардлага хангасан тухай дүгнэлтгүйгээр Засгийн газрын хуралдаанд оруулж, буруу мэдээлэл өгсөн гэж үзэж байгаа аж. Уг танилцуулгынхаа төгсгөлд Зам тээврийн яам 2012 оны наймдугаар сараас хойш энэ байран­даа нэг тэрбумаар зогсохгүй хөрөнгөөр зас­вар, үйлчилгээ хийсэн нь үр дүнгүй өнгөрөхөд хүрч байна гэсэн байна. Зам тээврийн яамныхан нүүрэн дээр засгийнхаа шийдвэрийг дагана, нүү­нэ гэж байгаа ч энэ танилцуулга, байр суури­наас нь дүгнэхэд буурин дээрээ үлдэх сонирхол байх шиг. Байраа их муу, хуучны, хэзээ мөдгүй нурчихна, энэ харагдаж байгаа гоё засвар нь зүгээр өнгөн төдий. Жинхэндээ энэ барилга инженерийн бус аж ахуйн аргаар баригдсан, мэргэжлийн байгууллагаар паспорт­жуулагдаагүй байшин гэж ойлгуулахыг хүсч бай­гаа нь зарим хүнийг төөрөгдүүлж байна. Яриг­даад байгаа 6.5 тэрбум, 200-300 сая төгрөг гээд байгаа тоонууд бол ямар ч эдийн засгийн үндэслэлгүй, сайд дарга нарынхаа өмнө хоосон цаас үзүүлэхгүй гэхдээ барагцаалан хэлсэн цифрүүд болж таарч байна уу.

Д.САРУУЛ

Гэрэл зургуудыг

Ц.МЯГМАРСҮРЭН

-ХААЛТТАЙ НӨХЦӨЛ БАЙДЛЫГ ӨӨРЧЛӨХ, ПРОКУРОРЫН ХЯНАЛТЫГ АЛЬ БОЛОХ ОЛОН НИЙТЭД НЭЭЛТТЭЙ БОЛГОХЫГ ЗОРЬЖ БАЙНА-

Улсын ерөнхий прокуро­рын газрын Мөрдөн шалгах ажиллагаанд тавих хяналт хариуцсан хэлтсийн дарга Е.Сагсайтай ярилцлаа.

-Шүүх эрх мэдлийн шинэтгэлийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх хүрээнд хэ­рэг бүртгэх, мөрдөн бай­цаах ажилд хяналт тавих чиглэлээр прокурорын байгууллагаас ямар арга хэмжээ авч хэрэгжүүлж байна вэ?

-Монгол Улсын Ерөнхий­лөгчийн санаачилсан шүүх эрх мэдлийн шинэтгэлийг гүнзгийрүүлэх хөтөлбөрийн хүрээнд прокурорын байгууллагаас 2011-2016 онд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны ерөнхий хөтөлбөр гэж 2011 онд батлагдсан. Прокурорын байгууллагын үндсэн чиг үүргийн нэг болсон хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах ажиллагаанд хяналт тавьж, шүүх хуралдаанд төрийн нэрийн өмнөөс оролцож яллах үүрэг гүйцэтгэдэг. Энэ чиг үүргийн хүрээнд дээрх зорилтыг хэрэгжүүлэхээр сүүлийн жилүүдэд тодорхой арга хэмжээ авч хэрэгжүүлж байна. Биднийхэрэгжүүлж байгаа энэ арга хэмжээ нь Үндсэн хуульд заасан хүний эрх, эрх чөлөөг хангах, хууль дээдлэх ардчилсан ёсны зарчмыг байцаан шийтгэх ажиллагаанд тууштай хэрэгжүүлэх шударга ёс тэгш байдлыг хангах гэсэн зарчмуудад үндэслэн хэрэгжинэ. -Үндсэн хуулинд зааснаар прокурорын байгууллага нь хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах ажиллагаанд хууль хэрхэн хэрэгжиж байгаад хяналт тавьдаг байгууллагад Мөрдөн байцаах байгууллагууд хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах ажиллагааг хуульд нийцүүлэн явуулж байгаа эсэхийгхянаж чадаж байна уу?

-Өдөр тутам тогтмол хянаж, хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах ажиллагааны чанар үр нөлөөг дээшлүүлж, хуулийг нэг мөр сахиулах, хүний эрх эрх чөлөөг зөрчигдөхөөс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр тодорхой арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлж ирлээ. Ялангуяа мөрдөн шалгах ажиллагааны хүрээнд дагаж мөрдвөл зохих аргачилсан заавар журмуудыг шинэчлэн баталж дагаж мөрдүүллээ.

-Тухайлбал гээд дэлгэрүүлж ярих боломж байна уу. Яг юуг дагаж мөрдүүлэх болов?

-Тодорхой эрүүгийн гэмт хэргийг мөрдөн шалгах, хянан шийдвэрлэх аргачлалыг боловсруулж, мөрдүүлсэн нь прокурорын байгууллагын хувьд шинэлэг зүйл болсон. Мөн гэмт хэргийг зөв зүйлчлэх, гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдийн гэм бурууг хөдөлбөргүй тогтоох, нотлох баримтыг цуглуулах, бэхжүүлэх, шалгах ажиллагааг хуульд заасан хүрээнд шийдвэрлэх, Эрүүгийн хуулийн тусгай ангид заасан гэмт хэргийн бүрэлдэхүүний онцлог шинж чанараас хамаарч хэрэг нэг бүрийг ялгамжтай зөв хянаж, үндэслэлийг нь зөв тодорхойлоход энэ мөрдөн шалгах ажиллагааны аргачлалын үндсэн нэг зарчим оршиж байгаа гэж хэлж болно.

-Мөрдөн шалгах ажиллагаанд албадлагын арга хэмжээ хэрэглэх нь зөв юм уу. Өөрөөр шийдэх арга байдаггүй юм уу. Заавал цагдан хорих ньбуруу гэдгийгГазрын тосны хэрэг эрхлэх газрын дарга асан Д.Амарсайхан цагдан хоригдож байгаадамиа алдсан явдлаас тод харагддаг?

-Иргэдийн гадаадад зорчих эрх, эрх чөлөөг хязгаарлаж байсан журам зааврыг шинээр авч үзэж боловсронгуй болгоно. Хүний эрх, эрх чөлөөг хязгаарладаг байцаан шийтгэх ажиллагааны зөвшөөрөл олгох явдлыг цэгцлэх талаар тодорхой арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүллээ. Прокурор хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах ажиллагаанд хяналт тавихдаа хөндлөнгийн байр сууринаас хандаж, хавтаст хэрэгт цугларсан нотлох баримтыг хянах замаар дагаж хяналт тавьдаг байсан урьдын практикийг халж, прокурор байцаан шийтгэх ажиллагааны хөтөч нь, удирдан чиглүүлэгч нь байх ёстой гэдэг зарчмыг бодлого болгон хэрэгжүүлж ажиллана. Ингэснээр прокурор мөрдөн шалгах ажиллагааг удирдан чиглүүлдэг гол субъект болсон. Прокурорын байгууллагын тогтолцоонд зарим өөрчлөлт хийж шүүх байгуулах тухай Монгол Улсын хуульд нийцүүлэн прокурорын хяналтын ажлыг мөн зохион байгуулж хэрэгжүүлж байна.

-Прокурорын хяналтын үйл ажиллагааны ил тод байдлыг хангах хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг нийтэд нээлттэй болгох чиглэлээр ямар арга хэмжээнүүдийг авч ажиллаж байна вэ?

-Эрүүгийн хэрэг хянах прокурорын үйл ажиллагаа нь өөрөө өвөрмөц онцлогтой хэрэг бүртгэлт, мөрдөн байцаалтын шатанд хэргийг шалгах ажиллагаа өөрийн нууцлалтай байдаг. Иймдпрокурорын байгууллагын үйл ажиллагаа олон нийтэд төдийлөн нээлттэй биш явж ирсэн гэж хэлж болно. Гэхдээ энэхүү хаалттай нөхцөл байдлыг өөрчлөх прокурорын хяналтыг аль болох олон нийтэд нээлттэй болгох чиглэлээр ялангуяа Ерөнхий прокуророор ажиллаж байсанД.Дорлигжав их зүйл хийж олон чухал арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлсэн. Ерөнхий прокурорын газарт хэвлэл мэдээллийн алба байгуулж прокурорын нэгж бүрт бас хэвлэлийн алба бий болгож хэвлэл мэдээлэлд прокурорын хяналтын үйл ажиллагааг нээлттэй мэдээлдэг зарчмыг сүүлийн жилүүдэд бий болгосон. Прокурорын байгууллагын нэгдсэн мэдээллийн сүлжээг бий болгож, прокурорын вэб хуудсыг ажиллуулж прокурор төрийн байгууллагын нууцад хамаарахаас бусад ажиллагааг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр сурталчилж байгаа. Түүнчлэн эрүүгийн хэрэг үүсгэн хэрэг бүртгэлт, мөрдөн байцаалтын ажиллагаа явуулж байгаа хэргийн талаар Ерөнхий прокурорын газраас болон нийслэл, дүүргүүдийн прокурорын газруудаас тодорхой цаг хугацаагаар нийтэд мэдээлэл хийж хэргүүдийн явц шийдвэрлэлт үр дүнгийн талаар мэдээлдэг болсон.

-Энэ нь прокурор нээлттэй ажиллаж байгааг харуулах том алхамуу?

-Нийгэмд прокурор нээлттэй ажиллаж байгааг харуулах нэг чухал алхам болсон гэж үзэж байгаа. Мөн шүүхээр шийдвэрлэгдсэн эрүүгийн хэрэг болон, бусад эрүүгийн хэрэгтэй холбоотой мэдээллийг прокурорын байгууллага олон нийтэд боломжтой хэлбэрээр мэдээлж, мэдээллийг олон нийтэд түгээхэд сүүлийн жилүүдэд анхааран ажиллаж байна.

-Прокурорын мөрдөн шалгах ажиллагаанд баримтлах аргачилсан зааврыг шинэчлэн боловсруулж байгаагэсэн. Энэ ямар ач холбогдолтойюм бэ?

-Монгол Улсын Ерөнхий прокурор гэдэг цорын ганц субъектэд хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах болон прокурорын хяналтын үйл ажиллагаанд дагаж мөрдөх аргачилсан заавар журам гаргах эрх нь хуулиар олгогдсон байдаг. Энэхүү бүрэн эрхийнхээ хүрээнд Ерөнхий прокурор хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах ажиллагаа болон прокурорын хяналтын үйл ажиллагаанд дагаж мөрдөх аргачилсан зааврыг батлан гаргаж, мөрдүүлж байгаа. Бид энэ мөрдүүлж байгаа заавар журмын үр дүн хэрэгжилтийг судалж үзээд үүнийг улам боловсронгуй болгох, ЭБШ хуулийн зүйл заалтыг аргачилсан байдлаар зааж зааварлахад анхаарлаа хандуулах шаардлагатай юм байна гэж үзсэн. Энэ нь хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах ажиллагааны чанар үр нөлөөг дээшлүүлэх, прокурорын хяналтын үйл ажиллагааг сайжруулах, хүний эрхийг хангахад чиглэгдсэн чухал алхам болох ёстой. Ийм ч учраас Улсын ерөнхий прокурорын тушаалаар аргачилсан заавар боловсруулах ажлын хэсэг томилогдон ажиллаж прокурорын хяналтын үйл ажиллагаа болон мөрдөн шалгах ажиллагааг хэрэгжүүлэх аргачилсан зааврын шинэ төслийг боловсруулж дууссан байгаа.

-Боловсруулсан заавар ньүндсэндээ 26 бие даасан дэвтэр бүхий 2000 орчим зүйл заалттай байцаан шийтгэх хуулийг амьдралд хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн чухал заавар журам болж боловсруулагдсан гэж прокурорууд ярьж байсан. Тийм онцгой зүйл үү?

-Одоо энэхүү зааврын төслөөнэгжүүддээ хүргэж, нэгжүүдийнхээ саналыг авч тусган эцэслэн баталж мөрдүүлэх шатандаа орж байна. Шинэ заавар журмын гол мөн чанар онцлог нь нэгдүгээрт хэрэг бүртгэгч мөрдөн байцаагч хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах байгууллагаас эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулийг хэрэгжүүлэх чиглэлээр ямар ажлыг хэрхэн яаж хийх тухай аргачилсан заавар байгаа. Хоёрдугаарт хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах ажиллагаанд хяналт тавих прокурорын чиг үүрэг, эрх хэмжээ түүнд тавигдах шаардлагуудыг нэг мөр тодорхойлж өгч буй. Гуравдугаарт хэрэг бүртгэгч мөрдөн байцаагч, прокуророос гаргах эрх зүйн актын хэлбэрүүдийн нэр төрлийг тодорхойлж нэршлийн хувьд нэг жигд томъёолж, бүтцийн хувьд нэг загварт оруулж нэг мөр болгосон. Дөрөвдүгээрт эрүүгийн хэрэгт биечлэн хяналт тавьдаг хяналтын прокурорын бие дааж шийдвэр гаргах үүрэг хариуцлагыг өндөржүүлж, гаргасан шийдвэрийнхээ төлөө хариуцлага хүлээх чадварыг нь дээшлүүлж, бүрэн эрхийг нь эдлүүлэхэд энэ зааврын гол мөн чанар оршиж байгаа. Тавдугаарт урьд нь заавар журамд тусгагдаагүй байсан олон шинэ зүйлүүдийг зааварт шинээр тусгаж байгаа нь хэрэг бүртгэгч мөрдөн байцаагч прокурор ЭБШ хуульд тусгагдсан асуудлыг нэг мөр ойлгож зөв хэрэгжүүлэхэд чухал үр дүнтэй алхам болох юм.

-Прокурорын байгууллагын хууль тогтоомжийг боловсронгуй болгохчиглэлээр ямар арга хэмжээ авч байна вэ?

-Тэгэхээр бид өнөөдөр хүчин төгөлдөр үйлчилж буй Эрүүгийн хууль, ЭБШ хууль, бусад хуулийн хүрээнд үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа. Эрүүгийн хуульд, ЭБШ хуулийг зайлшгүй өөрчлөн шинэчлэх боловсронгуй болгох шаардлага зайлшгүй тулгарч байна. Энэ нь ч шүүх эрх мэдлийн шинэтгэлийн хөтөлбөрийн хүрээнд тавигдсан гол асуудлуудын нэг гэж үзэж байгаа. Үүний нэгэн адил шүүх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэх болон хууль сахиулах байгууллагуудын хууль эрх зүйн орчин улам боловсронгуй болгох ажилбайна. Энэ агуулгаараа прокурорын байгууллагын тухай хуулийг ч гэсэн боловсронгуй болгох зайлшгүй нөхцөл шаардлага үүссэн гэж үзэж болно. Энэ үндсэн дээр прокурорын байгууллагын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төсөл хийж байгаа. Прокурорын байгууллагын тухай хуулиар прокурорын үндсэн хяналтууд ялангуяа мөрдөн шалгах ажиллагаанд тавих прокурорын хяналтын зарчим үндэслэл журам, арга хэлбэрийг боловсронгуй болгох, прокурорын хяналтын ажлыг Үндсэн хуулийн зарчим агуулгад нийцүүлэх, олон улсын чиг хандлагад ойртуулах, хүний эрх эрх чөлөөг хангах, хамгаалахад прокурорын хяналтын үйл ажиллагаа чиглэгдсэн байхад энэ хуулинд оруулж байгаа өөрчлөлтийн бас нэг мөн чанар оршино.

-Прокуроруудын ажлын ачаалал хэр их байдаг вэ?

-Ер нь прокурорын хяналтын ажил бол үнэхээр ачаалалтай цаг нартай уралдсан ажлыг прокурорууд лэнэ байгууллагын өмнө тавигдсан зорилтыг үүрч яваа гэдэг нь тодорхой. Ялангуяа нийслэл дүүргүүдийн хяналтын ажил маш их ачаалалтай ажиллаж байгаа. Энэ оны эхний арван сарын байдлаар хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах байгууллагуудад ирсэн 77414 гэмт хэргийн талаарх гомдол мэдээлэлд прокурор хяналт тавьж ажилласан байна. Үүнээс 25661 эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн байна. Ер ньэнэ оны эхний арван сарын байдлаар прокурорын байгууллага хэрэг бүртгэлт мөрдөн байцаалтын ажиллагаа явуулсан нийт 34463 хэрэгт хяналт тавьж ажиллажээ.

-Өнгөрсөн оны мөн үеийнхээс гэмт хэргийн гаралтөссөн болохыгстатистик харуулжбайгаа?

-Оны сүүлээр мэдээ тайлан гаргах үедөнгөрсөн оныхоос хэрэг хэдэн хувиар хэрхэн яаж өсөв гэдэг дүн харагдах байх. Гэхдээ гэмт хэргийн гаралт сүүлийн жилүүдэдөсөж байгаа гэсэн статистик гарч байгаа нь бидний ажлыг улам ачаалалтай болгож байна. Энэ оны зургадугаар сард Ерөнхий прокурор Д.Дорлигжавын санаачилгаар прокурорын байгууллагын удирдах ажилтнууд, хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах байгууллагын удирдлагуудыг оролцуулсан зөвлөгөөн зохион байгуулж, уг зөвлөгөөнөөрөө хэрэг бүртгэх мөрдөн байцаах ажиллагаа, түүнд тавих хяналтыг сайжруулах, хэрэг бүртгэгч мөрдөн байцаагчдын сахилга хариуцлагыг дээшлүүлэх асуудал хэлэлцэж, цаашид хэрхэн ажиллах талаараа ярилцаж, тодорхой шийдлүүдийг гаргасан. Уг шийдлүүдийг хэрэгжүүлэх талаар тодорхой арга хэмжээнүүдийг авсан. Ялангуяа хууль эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох, хууль тогтоомжинд нэмэлт өөрчлөлт оруулах асуудлаар УИХ, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид санал хүргүүлэх, хууль сахиулах үйл ажиллагаанд тулгарч буй асуудлыг шийдвэрлэх талаар зөвлөмж гаргаж ажиллалаа. Прокурорын төв, орон нутгийн удирдах ажилтнуудын зөвлөгөөн болж ажилдаа үнэлэлт дүгнэлт өгч, цаашид анхаарах зорилт чиглэлээ тодорхойллоо.

Г.ДЭЛГЭРЦЭЦЭГ