Category: цаг-үе

Categories
мэдээ цаг-үе

Хятад улс Байгаль нуураас ус татах хоолойгоо Монголын нутгаар дамжуулна

Хятад улс Байгаль нуураас ус дамжуулах хоолой барих замаар ундны усны хомсдолоо шийдэхээр болжээ. Байгаль нуур, Гансу мужийн төв Ланжоу хотыг холбох цэвэр ус дамжуулах хоолой барих төслийн талаарх мэдээлэл тус улсын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр цацагдаад байна. Гансу мужийн нийслэл Ланжоу хотоос Байгаль нуурын баруун урд хэсгийг холбосон уг хоолой нь Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээр дамжихаар эл төсөлд тусгагдсан бөгөөд нийт урт нь 1000 км урттай байх юм байна.

Гансу мужийн хувьд олон жилийн турш ган гачигт нэрвэгдээд байгаа бөгөөд өнгөрсөн жил л гэхэд ердөө 380 мм хур тунадас орсон гэнэ. Тус мужийн удирдлагууд, инженерүүдтэйгээ хамтдаа зохиосон уг төслийг зарим байгаль хамгаалагчид “Хятадын цангааг тайлах аргаа барсан алхам” хэмээн үзэж байгаа ч үүний цаана маш их эдийн засгийн ашиг сонирхол буйг харах ёстой гэж байгаа юм. Хятад улсын хувьд хүн амын хэт төвлөрөл, агаар, хөрсний бохирдол зэргээс үүдэж ундны усны хомсдолд ороод байгаа. Ялангуяа Бээжин хотын хувьд ундны усны хомсдол 2020 он гэхэд аюултай түвшинд хүрэхийг дотоодын судлаачид нь эртнээс сануулсаар ирсэн. Гансу мужийн хувьд хэт хуурайшилттай, ганд нэрвэгдсэнээс ундны усны асуудал хүндрээд байгаа учир хамгийн хурдан хугацаанд усны хомсдлоос гарах арга зам нь Байгаль нуураас ус татах болоод байгааг Ланжоугийн удирдлагууд өгүүлжээ.
Уг төслийг санаачлагчдын нэг, Хятадын Эдийн засгийн шинэчлэлийн нийгэмлэгийн дэд тэргүүн Ли Луоли “Италийн Комо нуурын усыг Лондон хот руу татдагтай адил зарчимтай. Тиймээс үүнийг цочирдон хүлээн авах зүйл байхгүй. Техникийн асуудал нь бүрэн шийдэгдсэн. Гэрээнд гарын үсэг зурсан өдрөөс л барилгын ажил эхэлнэ. Тиймээс хоёр тал дипломат ширээний ард суух л үлдээд байна” хэмээсэн талаар “Глобал Таймс” сонинд бичсэн байна.
2016 онд Оросын Хөдөө аж ахуйн сайд Александр Ткачев “Хятадын Шинжаан муж руу Казахстанаар дайрсан ус дамжуулах хоолой барихад манай улсын эрх ашгийг тусгасан тохиолдолд татгалзах зүйлгүй” гэснийг төсөл санаачлагчид эш татжээ. ОХУ-ын эдийн засгийн шинжээчид ч Хятад руу ус экспортлох нь улсад нь ашигтай хэмээн толгой дохин зөвшөөрөөд байгаа юм.
Байгаль нуур бол дэлхийн цэвэр усны хамгийн том нөөц. Харин ОХУ Байгаль нуураасаа ус өгөх үү, өөр нөөцөөсөө “илүүчлэх” үү гэдэг дээр эргэлзээ үүсвэл энэ төсөл замхарна гэж Хятадын тал болгоомжилж байгаагаа ч нуухгүй байна.
Манай улс нутаг дэвсгэр дээгүүрээ ийнхүү хоёр том гүрнийг усаар холбосон хоолойг дамжуулах нь олон талын ашигтай. Гэхдээ Байгаль нуур манай томоохон гол мөрнүүдээс эх авдаг учир алсуураа манай улсын усны нөөц байдалд нөлөөлөхийг үгүйсгэхгүй болохоор үүнд хашир хандахыг учир мэдэх хүмүүс болгоомжлуулж байгаа юм. Хэрвээ бид энэ төслийг байгаль экологид сөрөг нөлөөтэй хэмээн эсэргүүцвэл хятадууд манай хилийг тойруулаад хоолойгоо тавьчихаж мэдэх улс. Тиймээс үүнд яаран хориг тавьж түлхэх хэрэггүй. Монголчуудыг Эгийн голын усан цахилгаан станц байгуулах төслөө хэрэгжүүлэх гэхээр “Байгаль нуурын экологид сөргөөр нөлөөлнө” хэмээн хойд хөрш маань цааргалсаар ирсэн. Харин одоо тэд өөрсдөө Байгаль нуураас Гансу муж руу цэвэр ус дамжуулах хоолой тавихыг зөвшөөрвөл бидэнд Эгийн голын станцын ажлаа урагшлуулах боломж бүрдэнэ гэж харж болно. Нөгөөтэйгүүр Монгол Улс томоохон гол, нуураасаа иймэрхүү замаар ус экспортолж эдийн засгийн эргэлтэд оруулах боломж ч шинээр гарч ирж байна гэж бодох хэрэгтэй. Бидний хувьд ус дамжуулсны төлбөр авахын зэрэгцээ, говийн нутгаа ч усжуулаад авах боломж гарч болох юм. Бас хоолойг арчилж, харж хамгаалах ажилд монголчуудаа дайчилж ОХУ, БНХАУ-аас цалинжуулаад явах зохицуулалт ч байж болно гэдэг олон санал гарч байна.
Харин Хятад улсын хувьд нэгдүгээрт ОХУ Байгаль нуураасаа ус экспортлох зөвшөөрөл олгох эсэх нь л хамгийн чухал болоод байгаагаас биш уг хоолойг хаагуур яаж дамжуулах нь дараагийн асуудал гэсэн байр суурьтай байна. Гансу мужийнхны гаргасан уг төсөл хэрвээ хүчээ авч Хятадын төрийн эрх мэдэлтнүүд анхааралдаа даруй авбал ус дамжуулах хоолойн барилгын ажил ирэх зунаас эхэлчихнэ гэж төлөвлөжээ.
Д.САРУУЛ
Categories
мэдээ цаг-үе

Элчин сайд М.Ахмет Язал: Туркээс жилд 45 мянган жуулчин Монголд ирүүлнэ

Бүгд найрамдах Турк улсаас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд бүрэн эрхт Элчин сайдаар М.Ахмет Язал томилогдсон билээ. Тэрбээр өчигдөр сэтгүүлчидтэй уулзаж, цаг үеийн асуудал, хоёр орны харилцаа, хамтын ажиллагааны талаар илэн далангүй ярилцлаа. Эрхэм Элчин сайд М.Ахмет Язал сэтгүүлчдийн асуултад хэрхэн хариулсныг тоймлон хүргэе.

-Эхлээд та өөрийнхөө тухай танилцуулахгүй юу. БНТУ-ын Элчин сайдаар томилогдсоноор ажлаа юунаас эхлэхээр төлөвлөөд байна вэ?
-Миний бие Ойрхи дорнодын техникийн их сургуулийн Эдийн засаг, удирдлагын сургууль, Төрийн захиргааны тэнхимийг 1992 онд дүүргэсэн. БНТУ-ын ГХЯ-ны Боловсон хүчний газарт улс төрийн ажилтнаар орж, ажлын гараагаа эхэлж байлаа. Ингээд БНТУ-ын ГХЯ-ны Умард болон Төв Европ, Балтийн орнуудын газарт атташе, гуравдугаар нарийн бичгийн дарга, Сараево дахь Элчин сайдын яаманд гуравдугаар нарийн бичгийн дарга, Брегенц дэх Ерөнхий консулын газарт дэд консул, Скопье дэх Элчин сайдын яаманд хоёрдугаар нарийн бичгийн дарга, Ром дахь Элчин сайдын яаманд хоёрдугаар нарийн бичгийн дарга, БНТУ-ын ГХЯ-ны Балкан болон Төв Европын газарт хоёрдугаар нарийн бичгийн дарга, нэгдүгээр нарийн бичгийн дарга, НАТО дахь БНТУ-ын Байнгын төлөөлөгчийн газарт нэгдүгээр нарийн бичгийн дарга, зөвлөхөөр ажиллаж байв. Монголд Элчин сайдаар томилогдохоос өмнө Ирак Туркийн харилцааны асуудлаар ажиллаж байсан. Гэр бүлийн байдлын хувьд эхнэр, хоёр хүүхдийн хамт амьдардаг.
-Турк Монголын худалдаа эдийн засгийн харилцаа тийм ч идэвхтэй биш. Монголын бизнесийн салбарт Туркийн хөрөнгө оруулалтыг татах чиглэлд хэрхэн хамтарч ажиллах вэ?
-Хоёр улсын улс төрийн харилцаа бол маш сайн түвшинд хүрсэн. Ялангуяа улс төрийн харилцааг 2016 оны долдугаар сарын 15-нд болсон Турк улсад төрийн эргэлт хийхийн дараахан үе шатанд ч бид илүү сайн анзаарсан. Туркийн хууль ёсны Засгийн газрын ардчиллын төлөөх тэмцэлд Монголын ард түмэн дэмжлэг, сэтгэлийн туслалцаа үзүүлж ирсэн. Харин эдийн засаг худалдааны салбарт төгс харилцаа бий болох суурь тавигдаагүй байгаа. Энэ бол хоёр талаас ямар нэгэн хүсэл сонирхолгүй байгаа гэсэн зүйл биш юм. Хоёр улсын худалдаа эдийн засгийн салбарыг ямар нэгэн байдлаар хөдөлгөх хэрэгтэй. Ямартай ч галт тэрэг хөдлөөд явбал хурдыг нь нэмэх асуудал хялбар байх болно. Ялангуяа Туркийн гадаад худалдаа болон аялал жуулчлал давамгайлсан салбар байдаг л даа.
Дэлхийн бусад улс орнуудтай худалдаа, эдийн засгийн харилцааг хөгжүүлэхэд зайлшгүй шаардлагатай хоёр алхам байдаг. Нэгдүгээрт, тухайн улстай дипломат харилцаа тогтоосны дагуу ЭСЯ-аа нээж ажиллуулах. Хоёрдугаарт, Туркийн иргэний агаарын тээврийн шууд нислэгийг үйлдэх чиглэл нь суурь нөхцөл болдог. Энэ нь Туркийн хөрөнгө оруулагчид болон хувийн хэвшлийнхэнд итгэлийг төрүүлдэг юм. Аялал жуулчлалын хувьд Туркээс Монгол руу чиглэсэн урсгалын суурь потенциал өндөр байдаг. Монголын ариун тагшин газрыг үзэх сонирхолтой туркчууд олон бий. Тэгэхээр жуулчдын тоо өндөр болсноорТукийн аялал жуулчлалын компаниудыг Монголд татаж авчирна. Бидний хүсч хүлээж байгаа хэлэлцээрээр жилд Туркээс 45 мянган жуулчин ирж, буцдаг байна. Мэдээж, цаашлаад ирэх жуулчдын тоо улам өсөх боломжтой. Энэ бол хоёр улс хамтраад гаргах шийдвэр юм. Ойрын хугацаанд бид Туркийн хөрөнгө оруулагчдын төлөөлөгчдийг Монголд урьж авчиран салбарынхантай нь уулзуулах боломжийг бүрдүүлэхээр ажиллаж байна.
-Туркийн хөрөнгөөр нийслэлд арван эмнэлэг барина гэж байгаа. Эмнэлгүүдийн хүчин чадал ямар байх вэ. Байршлуудыг тогтоосон уу?
-Энэ бол Станбул хотын захиргаа Нийслэлийн захирагчийн ажлын албатай ярилцаад явж байгаа асуудал юм. Арван эрүүл мэндийн төвийг хаана, хаана барьж байгуулах асуудалд Монголын тал газраа санал болгосон. Өнгөрсөн хугацаанд Станбулаас Монгол Улсад ирж ажилласан хүмүүс маань тухайн газарт эрүүл мэндийн төвүүдийг барьж байгуулах боломжуудыг судлаад явсан. Эмнэлэг хаана илүү шаардлагатай, үр дүнтэй байхыг Монголын тал шийдэх ёстой.
-Монголд үйл ажиллагаа явуулж байгаа Турк сургуулиудыг хаах тухай асуудалд хөндөгдсөн. Эдгээр сургуулиудын сургалтад эцэг эхчүүд сэтгэл хангалуун байдаг. Сургуулиудын үүсгэн байгуулагдсаныг судлаад үзэхээр хуулийн дагуу үйл ажиллагаа явуулдаг аж ахуйн нэгжүүд юм билээ. Сургуулиудыг шууд хаана гэхээр Монголын дотоод асуудалд халдаж байгаа хэрэг биш үү?
-Мэдээж хэрэг эдгээр сургуулиудыг хаах шаардлагатай гэдэг байдлаар хандах юм бол олон улсын хууль тогтоомжуудыг зөрчсөн, гуравдагч орны дотоод асуудалд шууд халдсан явдал болно. Тэгэхээр бидний хандлага бол огт тийм биш. “Fethullah G-lenii” байгууллагын Турк улсад болон Исламын хамтын ажиллагааны байгууллагын зүгээс террорист байгууллагын жагсаалтад багтсан байгууллага юм. Бидний илэрхийлж байгаа зүйл гэвэл “Fethullah G-lenii” террорист байгууллагатай холбоотой этгээдүүд Монголд байгаа сургуулиудын удирдлагыг гартаа атгаж байна. Боловсролын салбараас босгосон мөнгийг өөр зорилгоор ашиглаад байна гэдэг сэтгэл зовнилыг илэрхийлж байгаа. Энэ байгууллагатай холбоотой эргэлдэж буй өмч хөрөнгө нь Монголын гуравдагч хөрш болох Туркийн аюулгүй байдалд заналхийлж байгаа явдал. Энэ үйл ажиллагаа цаашид үргэлжилвэл ирээдүйд Турк улсад заналхийлсэн аюулыг Монгол Улсад бий болгож болзошгүй юм. Сургуулиудыг хаана гэхээс илүү сургуулиудад төлж байгаа төлбөр нь тэдний санхүүжүүлэх эх үүсвэр болоод байна уу гэдэгт санаа зовж, толгойгоо ажиллуулах шаардлагатай байна.
-Гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн талаар төсөл хэрэгжүүлнэ гэж байсан байх аа?
-Хоёр улс хамтраад гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийг сайжруулах төслийг хамтран хэрэгжүүлэх төсөл яригдаж байсан. Энэ нь хэрэгжих хараахан болоогүй. Хэрэв Монголын талаас дахиад энэ чиглэлээр хамтарч ажиллах санаачилга гарсан тохиодолд бид хэрэгжүүлэхэд бэлэн байгаа. Гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн чиглэлээр Турк бол арвин туршлашгатай орон.
-Хоёр улс харилцан 30 хоног визгүй зорчиж байгаа. Цаашид визний журамд өөрчлөлт орох уу?
-Турк, Монголын иргэд харилцан 30 хоног визгүй зорчиж байгаа явдал нь хоёр орны иргэдийн эрх ашигт нийцсэн. Ойрын хугацаанд визний журамд өөрчлөгдөх зүйл яригдахгүй.
-Гадаадын иргэдийн хувьд Турк улсад ажиллаж, амьдрах ямар боломжууд байдаг вэ?
-Туркт амьдрах маш олон боломж байдаг. Энэ бол хувь хүний карьер, чадварын асуудал. Ямартай ч Туркийн аж ахуйн нэгжүүдтэй хөдөлмөрийн гэрээ байгуулсан тохиолдолд ажлын визийг чөлөөтэй олгодог байгаа. Тэнд урт хугацаатай хамтарч ажиллах хөдөлмөрийн гэрээтэй хүмүүс бий. Консулын хэлтсээс гаргасан мэдээгээр Турк руу зорчиж байгаа монгол иргэдийн 30 хувь нь ажиллах зөвшөөрөлтэй, хөдөлмөрийн гэрээтэйгээр хөдөлмөр эрхэлж байна. Хөдөлмөрийн гэрээ байгуулчихаад журмын дагуу виз горилж байгаа иргэдэд олгохгүй гэсэн шийдвэр одоо хүртэл гараагүй. Нийт Турк руу явж байгаа хүмүүсийн 50-60 хувь нь оюутны виз бүрдүүлж байгаа.Монголчуудын Турк хэл сурч буй чадварыг би Монголд ирээд гайхсан. Хэлтэй хүмүүст ажил амархан олдоно. Туркт очиж байгаа хүмүүст сануулж хэлэхэд мах нь эндэхээс үнэтэй ч монгол махны амтыг гүйцэхгүй. Гэхдээ Туркийн бусад хоолнууд гарцаагүй таалагдана.
-Туркт очсон охид, эмэгтэйчүүдийн хувьд ямар байх ёстой вэ. Шашин, соёлыг нь тэр болгон сайн мэдэхгүйн улмаас ил задгай хувцас өмсч, ямар нэгэн халдлагад өртөх эрсдэлтэй гэх зэрэг мэдээллүүд байдаг. Та үүнд ямар хариулт өгөх бол?
-Би бол эмэгтэйчүүдэд зөвлөх нэг зүйл байна. Эмэгтэйчүүд өөрсдийн үзэл бодолдоо үнэнч байх хэрэгтэй. Соёлын ялгаа мэдээж гарна. Монгол залуу бүсгүйчүүдийн хувцаслаж байгааг харахад Туркт очоод буруу зөрүү ойлголт огт төрүүлэхгүй. Монгол охид бүсгүйчүүд Турк улсад сурахаар явж байгаа тохиолдолд өөрийн амьдарч суурьшиж байгаа хотыг илүү сайн таньж мэдэх хүртлээ найзуудтайгаа аль болох хамт олноороо байх хэрэгтэй гэдгийг зөвлье.
Categories
мэдээ цаг-үе

“Атарчдын алдар”-аар далуулаа шагнуулсан агрономичид

Энэ удаагийн “Нэг ангийнхан” буланд Хөдөө аж ахуйн дээд сургуулийн Агрономичийн анхны төгсөлт уригдан оролцож байна. Өмнө МУИС-д агрономич бэлддэг байсан бол анх удаа Хөдөө аж ахуйн дээд сургуульд агрономич бэлдэж эхэлжээ. Анхны элсэлт 1960 онд явагдаж 18 аймгийн 72 хүүхэд элсэн орсон аж. Харин гуравдугаар курстээ жимс, жимсгэнэ болоод үр тарианы агрономийн ангид хуваагдан суралцсан байна. Гэсэн ч далуулаа ажил, амьдралын урт замд нэг сэтгэл зүрхээр ижилдэцгээж байсан даа хэмээн дурсацгааж байв. Тэд хэдийн 70 нас хэлбийж ач, зээгээ үзсэн буурлууд болжээ. Гэсэн ч оюутан ахуй цагаа болоод үеийн нөхдөө дурсан ярихдаа яг л тэр үедээ очсон мэт нүдэнд нь баяр хөөр гийж байсан юм.
Тэд 1965 онд шинэхэн боловсон хүчин болон төгсч эх орныхоо өнцөг булан бүрт томилогдон газар тариалангийн салбаруудад ажилласан байна. Ажиллаж байх хугацаандаа Монгол Ардын хувьсгалт намын “Атар эзэмшигч” гэх аяны хүрээнд хэрэгжсэн “Эх орныхоо гурилын хэрэгцээг дотооддоо хангах” гэсэн том зорилтыг биелүүлэх ажилд гар бие оролцжээ. Тэд “1979 онд атар газар эзэмшсэний 20 жилийн ой болоход хөдөө орон нутгийн сангийн аж ахуйн үтрэмүүд, мөн Дархан, Улаанбаатарын цэнгэлдэхүүд үр тариагаар дүүрч байсан даа” хэмээн ихэд бардам ярьж байсан юм.
Агрономичид зөвхөн үр тариагаар зогсохгүй хүнсний ногоо, жимс жимсгэний салбарыг өргөжүүлэх ажлыг эхлүүлж байжээ. Жимс ногоог ургуулах, хураах, хадгалах гээд бүхий л үйл ажиллагааг хийж байсан гэнэ.

“Алтан гадас” одонт, агрономич Б.Ванчигсүрэн “Увс аймаг чацарганаараа алдартайг одоо хэн бүхэн мэднэ. Үүнийг тариалах, боловсруулах их үйлс манай ангийнхнаас гаралтай юм. Манай ангиас Увс аймагт томилогдсон дэд эрдэмтэн Бат-Очир, Басамжаа, Зузаан нар тэрхүү үйлдвэрийг голлон бий болгосон. Одоо Увс аймгийн чацаргана Монголын тэргүүлэх зэргийн хүнсний бүтээгдэхүүн болчихсон байна. Ингэхээр ангийн нөхдийн минь хөдөлмөр улам өргөжин өнөөдрийн энэ хөгжилд хүргэжээ гэж бид маш их бахархдаг. Зөвхөн Увс аймаг ч гэлтгүй Говь-Алтай аймгийн Бигэр сум, Баянхонгор аймгийн Эхийн гол, Сэлэнгэ аймгийн Шаамар зэрэг сумдад хүнсний ногоо, таримал жимс бий болгох ажилд бидний анд, нөхөд маань өөрийн хүч, хөдөлмөр мэдлэгийг зориулан ажилласан. Хишигээ, Нямаа хоёр маань Өмнөговь аймагт “Жимсний төгөл” байгуулж явлаа шүү дээ. Энэ мэтчилэн манай агрономичид жимс, жимсгэний аж ахуйг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг эхлүүлж, хөл дээр нь босгосон. Мөн Улаанбаатар, Дархан зэрэг төв газруудад хүнсний ногоог хадгалах зоориудыг бий болгох ажлыг хийж байлаа. Лхам, Уртнасан, Дорж тэргүүтэй хүмүүс энэ ажлуудыг хийж жилийн дөрвөн улиралд хүнсний ногоогоо хэрэглэх арга технологийг нэвтрүүлж байсан юм шүү дээ” гэлээ.

Хөдөө аж ахуйн дээд сургуулийн агрономын факультет жимсчин агрономийн
анхны төгсөлтийнхөн 25 жилийн дараа

Хөдөө аж ахуйн дээд сургуулийн анхны агрономичид 24 охин, 48 хүүтэй байжээ. Дарга, цэргийн хүүхэд гэхээсээ илүү энгийн малчин ардын хүүдүүд ихэнх хувийг нь эзэлж байсан аж. Тиймдээ ч сургуулийнхаа дотуур байранд ихэнх оюутнууд амьдардаг байсан гэнэ. Тэд дулааны үед Туул гол дээр очиж усанд орцгооно. Пүрэвжав, Дондог нар гараараа загас барихдаа их сурамгай гэж жигтэйхэн байж. Барьсан загасаа голын эрэг дээр таатайхан шарж идэцгээдэг байж билээ хэмээн дурсаж байлаа. Түүнчлэн тэдний хамгийн гэгээн, тунгалаг дурсамжтай мөчүүд сангийн аж ахуйд өнгөрсөн аж. Хоёрдугаар курсээсээ эхлээд л сангийн аж ахуй руу хаврын тариалалт, намрын хураалт гээд жил алгасахгүй явдаг байсан тэд ажлын амтыг ёстой л мэдрэх шиг болдог байсан гэх. Басхүү зуны амралтаараа 45 хоногийн хугацаатай говь усжуулалтад Дорноговь аймгийн Хөвсгөл сум руу явсан нь марташгүй дурсамжийнх нь нэг гэсэн. Булаг, шанд сэргээж явах үед сумын наадам таарах юм бол эрчүүд нь бөхийн барилдаанд хүч үзчихдэг байж. Аз нь таарах юм бол хоёр давчихна. Харин гурав давж үзээгүй шүү хэмээн тэд хөгжилдөж байлаа.
Тухайн үед “Ганган байгаль”, “Би чамд хайртай” дуунууд ид эгшиглэж байжээ. Хөдөө аж ахуйн дээд сургуулийнхаа спорт зааланд Октябрийн баяр болон Майн баяраар үдэшлэг, цэнгүүн хийж бүжиглэцгээдэг байсан нь тэдний хамгийн гэгээн дурсамжуудын нэг. Харин сэтгэл нь хөөрсөн залуус сургуулийнхаа үдэшлэгээс гараад Залуучуудын соёлын ордон, Барилгачдын соёлын ордонд очиж бүжиглэцгээдэг байсан гэнэ. Эргээд буцах гэхээр автобус унаа тун ховор. Тиймээс Барилгачдын соёлын ордноос Хөдөө аж ахуйн дээд сургуулийн дотуур байр хүртэл алхана. Байрандаа ирэхэд хүрэмнийх нь ар хэсэг цана цохичихсон байдаг байжээ.
Төгсөлтийнхөн 50 жилийн дараа
Түүнчлэн тус анги сургуульдаа урлаг, спортоороо шилдэгт нь ордог байсан гэнэ. Тухайлбал, ангийн хөвгүүд баг бүрдүүлж сургуулийнхаа волейболын аварга шалгаруулах тэмцээнд түрүүлсэн байна. Улмаар өөр факультетийн оюутнуудтай нийлж Улсын аварга шалгаруулах волейболын тэмцээнд түрүүлж байсан сайхан түүх бий. Мөн сургуульд нь боксын дугуйлан хичээллэж ангийн хөвгүүд ихэд сонирхон оржээ. Түүний нэг нь Б.Ванчигсүрэн байж. Түүнийг дугуйланд ороод удаа ч үгүй байтал сургуулийн аварга шалгаруулах боксын тэмцээн болж, тэрээр олигтой ч бэлтгэл хийж чадалгүй орохоор болсон байна.Тэрээр “Рингэн дээр гарч байснаа л санаж байна. Харин рингнээс буухдаа хаагуур буухаа ч мэдэхээ байтлаа зодуулж билээ. Үгүй ээ мөн хөгтэй юм болж билээ” хэмээн инээд хөөр болон дурсаж байв.
Агрономчийн ангийн оюутнууд урлагаараа ч тэр шилдэг байсан гэнэ. Тэр ч бүү хэл энэ ангиас Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн төржээ. Энэ эрхэм цолыг хүртсэн агрономич И.Төмөрбат оюутан байхын л дуу, хөгжимд дуртай, авьяаслаг залуу байсан аж. Тиймдээ ч дээд сургуулиа төгсөөд сургуулийнхаа эвлэлийн хорооны даргаар үлдэж улмаар Хилийн цэргийн дуу, бүжгийн чуулгын даргаар томилогдон хурандаа цол авч олон ч жил ажилласан байна. Мөн Пүрэвжав, Дондог нар ч сайхан дуулдаг байжээ.
Хөдөө аж ахуйн дээд сургуулийн агрономичийн ангийн багшийн үүргийг Д.Дамба гүйцэтгэж байсан бол факультетын деканы үүргийг Ичинхорлоо гэх сайхан эмэгтэй гүйцэтгэж байжээ. Мэргэжлээрээ олон ч залуус амжилт гарган, сайн агрономичид болж эх орныхоо хөгжилд хувь нэмрээ оруулж чадсан нь энэ эрхэм багш нартай салшгүй холбоотой.
Б.Уртнасан “Би Архангай аймгийн хүн л дээ. Архангайд нэг арван жил төгссөн Б.Лхагвасүрэн бид хоёр агрономичийн ангид хамтдаа элсэн орж байсан юм. Б.Лхагвасүрэн маань Хилийн цэргийн удирдах газар Ерөнхий агрономич болсон. Монгол Улсын хэмжээний бүх л хилийн анги салбар, хилчин дайчдыг ногоогоор хангах чухал үүрэгтэй, сайн ч ажилласан. Харин миний хувьд “Хүнсний ногооны хадгаламжийн II аж ахуй”-д насаараа ажилласан. Бид Улаанбаатар хотыг төмс, хүнсний ногоогоор бүрэн хангаж байсан шүү. Харин манай ангийн нөхөд болох Дорж, Лхам нар хадгаламжийн аж ахуйн даргаар ажиллаж байлаа” гэв.
Мөн тэрээр “Манай ангийнхан бүгд л ажил хөдөлмөр эрхэлж байсан даа. Ер нь зүгээр суусан хүн нэгээхэн ч байгаагүй юмдаг. Тиймдээ ч манайхан Их хурлын тэргүүлэгчдийн зарлигаар олгодог, одонтой дүйцэхүйц “Атарчдын алдар” гэх медалийг бүгдээрээ авсан. Ер нь л сэргэлэн цовоо, мэрийлттэй, овжин хүүхдүүд байлаа” гэж байв. Тэд эх орныхоо гурилын хэрэгцээг дотооддоо хангах, жимс жимсгэнэ тариалах, хүнсний ногоо хадгалах зоорь байгуулах зэрэг ажлуудыг эхлүүлж, хэрэгжүүлсэндээ туйлаас их омогшиж явдаг хэмээн ам бардам хэлж байлаа. Тэд “Агрономийн салбар үүсч хөгжин газар тариалангийн бүхий л асуудлыг шийдэх их ажилд бидний залуу, халуун нас, хөдөлмөр минь зориулагдсан юм. Мэргэжлээрээ ажиллахаас гадна эрдмийн зэрэг хамгаалж мөн одон медаль хүртэцгээсэн. Артбазар, Бат-Очир, Жамъяндорж, Ичинхорлоо нар минь эрдэмтэн профессор боллоо.
Мөн Хундмаа, Халтар, Хаадгар нар гавьяат агрономич болсон. Хаадгар маань Хөдөө аж ахуйн яамны газар тариалан эрхэлсэн орлогч сайдын албан тушаал эрхэлж байлаа. Манай Намсрайжав, Магвандорж, Жавзандорж, Бизьяа, Гончигсум нар сангийн аж ахуйн даргаар ажиллаж байсан. Энэ мэтчилэн одон медалиар энгэрээ мялааж, төрийн хайр хишгийг хүртсэн анд нөхөд минь олон доо” хэмээн хуучилсан.
Энэ ангиас И.Төмөрбат Б.Лхагвасүрэн, Жавзандорж Хандаа, Батчимэг Баасанхүү, Дагва Дармаа нарын зургаан хос төрж тоонот гэрт толгой холбожээ. Зөвхөн тэд ч гэлтгүй үр хүүхдүүд нь ч ойр дотно нөхөрлөж нэг нэгнээ гэдэгт үргэлж баярлаж явдаг тухайгаа агрономичид ярьж байлаа. Хамт олон гэдэг зовлон, жаргал бүх зүйлд л муу ах дүүгээс илүү нэг нэгнээ гэдэг нь сайхан юм даа. Бид төдийгөөс өдий хүртэл ямар ч үедээ нэгнээ гэсэн сэтгэлээр тус дэм болж ирсэн уламжлалтай шүү гэцгээж байв.
О.АРИУНЦЭЦЭГ
Categories
мэдээ цаг-үе

Л.Хөсрий: Халхаас нүүж очсон дүрвэгчдийг Сөнөдийнхөн “Та нарыг самбай барьж залж авчраагүй, саваа барьж тууж ирээгүй” гэж хөөж туудаг байсан гэдэг

Ардын хувьсгал ялснаас хойш арав гаруй жилийн хойно ард түмнийг хилс хэрэгт үй олноор нь хэлмэгдүүлсний улмаас хилийн чинадад дүрвэн гарцгаах болсон байдаг. Хэлмэгдүүлэлт эхлэхэд айж цочирдсон ард иргэд, тэр дундаа зах хязгаар нутаг хилийн дагуу аж төрж байсан олон айл өрх хил даван дүрвэж гарсан бөгөөд түүхийн сурвалж бичигт долоон мянга гаруй өрх, гуч гаруй мянган иргэн эх орноо орхин гарсан гэж тэмдэглэсэн байдаг. Тэр үеийн амьд гэрч болсон цөөхөн хүний нэг Говийн тайжууд овогтой Лувсангийн Хөсрий гуайтай уулзаж хөөрөлдлөө.

-Таныг өнгөрөгч зууны гучаад оны үед Өмнөд Монголд дүрвэж гараад хожим эх орондоо орж ирсэн сонин хувь заяатай хүн гэж сонсоод сурагласаар ирлээ. Та энэ талаараа яриач!
-Гучаад оны ээдрээтэй тэр цаг үед одоогийн Өмнөговь аймгийн Их, Бага Шанхай, Цогтцэций, Ханбогд орчмоор нутаглаж байсан малчин ардууд төрсөн нутгаа орхин Ловон багшийг даган дүрвэн нүүсэн гэдэг. Тэдний дотор тайж язгуур угсаанаасаа айсан манай аавын авга ах Хорол тайж, Аньд тойн, төрсөн ах Бариад, Жамбал, Анахүү нар айл хотлоороо Өмнөд Монголын баруун Сөнид хошуунд очиж суурьшаад арван таван жил болж, харин аавын авга эгч нар нүүлгүй нутагтаа үлдсэн гэдэг. Баруун Сөнөдөд нүүж очиход анхандаа буурь засах бууц ч олдохгүй, нутгийн айлууд ч “Та нарыг самбай барьж залж авчраагүй, саваа барьж тууж ирээгүй” гэж загнан хөөж туудаг байсан ч угсаа нэгт монголчууд болсон хойно аажимдаа дасацгаасан гэдэг. Нүүж очсон айлууд эхэндээ нөмөр даган бууж, намар орой болоход ханан хороо барьж хонио хотлуулан, шар хондонд өвөлжөөд, дараа жилээс нь тэндээ бууж бууцжуулсаар байран өвөлжөөтэй болсон байдаг. Мөн усны судалтай газрыг шинжин олж худаг гарган, буух бууц, уух устай болцгоосон байна. Өмнөд монголчууд их ажилсаг улс болохоор хөрзөнгөөр жан цохьж өндөр сайхан хороо барьдаг, чононоос хонио хамгаалж хорооны дээгүүр төмөр утас татдаг байсныг аав ээж маань ярьдаг байлаа.
-Таны аав хэн гэж хүн байв?
-Миний аавын өвөг дээдэс үе залгамжилсан тайж язгууртай Говь Шанхай нутгийн хүмүүс байсан юм билээ. Аавын өндөр өвөг Анч дөрвөн хүүтэй байснаас миний өвөө Даш отгон хүү нь. Миний өвөө Даш малын эрэлд явж байгаад гэртээ иртэл хань нь хөхөө ил гаргаад уяатай хүүгийнхээ дэргэд нас барсан байж. Найман хүүхэдтэй айлын отгон хүү, аав Лувсан минь тэгэхэд гуравхан настай, бурхан болооч ээжийгээ хөхчихсөн, ах эгч нар нь тойроод уйлалдаад сууж байсан гэдэг. Дашийн эхнэр тэр өдөр саахалт айлын хүнтэй хээр таарахдаа “Түлхээгийн энгэрээр хонио эргүүлж явтал нэг том шувуу нисэж ирээд алгадчихлаа, бие их муу байна. Харьж муу хүүгээ хөхүүлж чадах нь уу, үгүй юу” гэж толгой нь гилжийгээд царай муутай явсныг өвөөд хэд хоногийн дараа нөгөө хүн хэлсэн байгаа юм. Даш өвөө хүү Лувсангаа таван нас хүрэхэд “Миний хүү том болж, одоо айлд очиж ажил хийж амь зуух хэрэгтэй” гэж хэлээд нутгийн олон малтай баян айл болох Хар Бүтэд гэдэг хөгшнийд аваачиж өгөөд “Аав нь хүүгээ эргэж ирж байнаа” гээд явснаас хойш ахин уулзаагүй юм гэдэг.
-Аав чинь айлд зарцаар очжээ дээ?
-Хар Бүтэд хөгшнийд ирснээсээ хойш аав Луузанхүү гэж дуудагдах болж. Бүтэд хөгшин өнчин хүүд өвлөөс бусад улиралд дулаан хувцас өмсгөдөггүй, хөл нүцгэн хурга хариулуулдаг байсан гэдэг. Хонинд хөл нүцгэн явсаар идээлж, гишгэх аргагүй болсон байхад эзэн авгай “Хонинд чоно орууллаа” гэж аашилж загнан гадаа хонуулдаг байсан тухай аав минь хожим хуучлахдаа нүдэндээ нулимстай суудаг сан. Аав минь “Эр бор харцага”, “Өвгөн шувуу”-г эрвэлзтэл сайхан дуулдаг, шагайн харваан дээр уухайг маш сайхан хийдэг хүн байсан. Аавын шагайн бүрэн хэрэглэл хожуу болтол хадгалагдаж байлаа. Аав минь бага байхдаа зарагдаж байсан бас нэг баян өндөр Борын зээ охин Эрэнжавыг арван есөн настай байхад гучин дөрөвтэйдөө ёс төрлөн авч айл гэр болсон юм билээ.
–Ээжийнхээ тухай ярих зүйл их л байгаа даа?
-Намайг төрүүлсэн ээж Төмөр эмээ дээрээ өсөөд нутгийн Доржсэмбэ гэдэг хүнтэй сууж гурван хүүхэд төрүүлэн сайхан амьдарч байжээ. Тэгтэл зэвсэглэсэн гамин цэрэг Монголоос хөөгдөн буцаж явахдаа манай нутгаар дайран ачаа хөсөгтэй цувж, замд таарсан айлуудын мал хөрөнгө, эд юмсыг тонон дээрэмдэж, эсэргүүцсэн хүнийг барьж хороож байж. Тэр үед Доржсэмбийнх тэргүүтэй хэдэн айл гэрээ орхин ойр зуурын юмаа тэмээнд ачаалаад, гамингийн хөлөөс зайлахаар дүрвэж нүүхдээ хүүхдүүдийнхээ томыг ачаан дээр суулгаж, хоёр бага хүүхдээ өөжинд хийж тэмээнд тэгнэн дээсээр даруулж явжээ. Тэд хөдлөөд Шанхайн уулын бэрхэд гарахаар явж байгаад Хэцүү агуйд буудаллаад байсан гамингууд дээр мэдэлгүй орчихож. Гэнэт гарч ирсэн ачаа хөсөгтэй улсыг хараад сандарсан гамингууд өөдөөс нь буу тавьж, айлын эрчүүд буудалцах үеэр ачаан дээр суусан хүүхэд суманд оногдож, сэгстэй тэмээ нь туйлан ачаагаа тарааж шидлэхэд өөжинд явсан хүүхдүүд нь газар дээрээ үрэгдэж, эрчүүдийн зарим нь баригдаж, зарим нь шархтаж тарж бутран сүйд болсон юм билээ.
-Ёстой нэг гай газар дороос гэдэг болж дээ, зайлуул…
-Яриад яахав. Ингэж ээж минь гурван нялх үрээ нэг дор алдаж сэтгэлийн гүн зовлонд унан, ёстой л дээлтэйгээ хатна гэгч болж байсан гэдэг. Түүнээс хойш дахин дөрвөн хүүхэд төрүүлсэн ч нэг нь ч тогтоогүй тул аргаа барахдаа нөхөртэйгөө ярилцан тохирч хоёр тийш болоод төрхөмдөө буцан, удалгүй Өмнөд Монголд дүрвэн гарсан байдаг. Тэнд миний эцэг уран Жамбалтай ханилан сууж намайг төрүүлж. Ээж минь залуудаа урт сайхан гэзэгтэй, бүсэлхийгээрээ нарийхан гоолиг биетэй, цагаан царайтай нутагтаа “Сайхан Төмөр” гэгддэг үзэсгэлэнтэй бүсгүй байсан гэдэг. Миний аав Жамбалыг өнгөрсний хойно Онолтын Цэрэндорж гэдэг хүнтэй ханилж Дундговь аймгийн Өлзийт суманд ирж суурьшсан. Би ээжийгээ Өмөө гэдэг байсан юм.
-Та чинь Лувсан гэдэг хүнээр овоглодог байтлаа юун уран Жамбалын охин болоод явчихав аа?
-Би чинь одоогийн манай улсын хилийн цаана төрсөн хүн. Өмөө маань гамингийн хөлд гурван сайхан үрээ үрснээс хойш төрүүлсэн дөрвөн хүүхэд нь тогтоогүй болохоор баруун Сөнөдөд очоод ээжтэйгээ амьдарч байгаад миний өргөж авсан аав Лувсангийн ах Жамбалтай ханилан намайг олсныхоо дараа “Энэ хүүхдийг яаж тогтоох вэ” гэж мэргэн хүнээс асуухад “Дөнгөж төрмөгц нь хулгайлсан болж аваад үрчилж авах айлын сайн зүгт хээр хая. Тэгвэл тогтоно” гэж айлдаж. Ээж намайг төрөхөөс өмнө Утай явж эргэл мөргөл их хийсэн гэдэг. Тэгээд 1937 оны шороон үхэр жилийн намар баруун Сөнөдийн Сээрийн уул гэдэг газар майханд амаржин намайг төрүүлж, Юлтий Сүх боож аваад майхны сүүлэн (хаяа) доогуур “хулгайлан” авч гараад, цаанаас нь авах айл Лувсангийн зүгт аваачиж нэг том бутны өмнө шороо хонхойлж тавиад элс шороогоор манаж орхижээ.
-Та Хөсрий гэсэн их содон нэртэй хүн юм аа?
-Тэр их учиртай хүү минь. Намайг төрөх үед өргөж авах ээж Эрэнжав маань нөгөө майхны зүг өдөр бүр ширтэн хүлээж суудаг байсан гэдэг. Нэг өдөр майхны гаднаас нэгэн өндөр хүн жижигхэн юм барьсаар гэрийг нь зүглэн явсаар том бутны өмнө сууж байгаад явж. Эрэнжав ээж намайг тавиад явахыг мэдээд “Нүдийг нь шувуу ухчихвий” гэж сандран том бутыг нүдлэн амьсгаа даралгүй гүйсээр очиход би шороогоор манаастай, сүүл хөхөөд хэвтэж байжээ. Намайг авчраад задалж үзэхэд дээлийн хуулгаар ороогоод үстэй хуучин хөдсөнд боож, гадуур нь хар навтсаар манцуйлсан байсан гэдэг. Ингэж Лувсангийнх гэдэг айл үртэй болон бүл нэмж, гурав хоноод Бандгай багшийг залж угаах ёслол хийгээд “Охинд нэр хайрла” гэсэнд “Хээрээс олсон юм чинь Хөсрий гэж нэрлэ” гэж айлдсан гэдэг.
-Өмнөд Монголд дүрвэж очсон айлуудын аж амьдрал ямаршуухан байсан юм бол?
-Манайхныг нүүж очих үед Дилав хутагт Жамсранжав, Засагт ханы Очирдара лам, Шанхайн ширээт лам, Ганжуурваа багш, Говь-Алтайн Даяанч багш, Ловон багш, Бандгай багш, Хөвсгөлийн Дондог зоч, Мэргэн Жамаа зэрэг олонд бишрэгдэн нэрд гарсан эрдэм чадалтай хутагт, хувилгаад Сөнөд хошуунд суурьшицгаасан байсан юм билээ. Тэр чадалтай сайхан хүмүүсийн нөлөөгөөр халхаас нүүж очсон айлуудад сайнаар ханддаг болж. Очсон эхний арав шахам жил ямар ч засаг захиргаагүй байсан болохоор малаа өсгөж, ашиг шимээр нь амьдарч, ноос ноолуур, арьс ширээ тээвэрлэн Жанчхүү, Хаалган орж борлуулан будаа гурил, эд бараа, хэрэгцээний юмаа авчирдаг байжээ. Тэр нутагт амьдарсан сүүлийн жилүүдэд япончууд Зүүн хойд хятадыг эзэлж, баруун Сөнөд хошуунд Хамхуу гэдэг засаг захиргааны нэгж байгуулан айл өрхөөс алба татвар авдаг болсон байна. Төдөлгүй сургууль соёл ч байгуулагдаж, нутгийн хүүхдүүдэд монгол бичиг зааж байсан гэдэг. Сөнөд хошуунд Бурхны шашны хийд байгуулагдаж хурал хурдаг байсан нь 1945 онд ар монголчууд нутгаа буцахад даган нүүж Дорноговийн Айраг суманд Нүдэн гэдэг газар төвлөрч Нүдэнгийн хийд нэртэй байж байгаад сүүлд Улаанбаатар хотод шилжин Төв Гандантэгчинлэн хийдэд нэгдсэн юм билээ.
-Та тэнд аж төрж байсан бага насны амьдралаа хэр санадаг вэ?
-Утайд мөргөхөөр амьтан ах дүүгээрээ хамт явсныг санаж байна. Лав л нэг хонхороор дайран гартал хувцастай, хувцасгүй баахан үхсэн хүүрэн дундуур явсаар нэг хот суурин газарт очиж дэн буудал гэгчид байрлаж байсан юм даг. Тэр их хүүрэн дундуур туучин томчуул ам амандаа маань дүнгэнэтэл уншин явж байсныг бодоход тойрох аргагүй л газар байсан бололтой. Тэр сууринд нэлээд удаж, тэнд тэмээ малаа заран байж ачааны машинд суун Жанчхүү буюу Хаалган хотод очоод галт тэргээр нэлээд урт зам туулсаар Утайд очсон санагдана. Тэнд очоод ээж халуурч өвдөөд босч чадахгүй болсон байлаа. Мөргөлчдийн нэг нь түвд маарамба залж ирээд үзүүлсэнд “Хөлөрч ирээд, халуун ханзан дээр нойтон хувцастай унтаад жин цохиулсан байна” гээд сайтар хөлөргөж эдгээсэн юм гэсэн. Ээжийн бие зүгээр болж Хэвтээ ламын агуйд очиж мөргөнө гэж явган явлаа. Холоос харахад орхимж нөмөрсөн лам хэвтэж байгаа юм шиг харагдаад байсан хад руу явсаар байгаад очсон чинь улаан шар алаг чулуу л байсан. Бид буцахдаа нэг сууринд ээж бид хоёр хүн хөллөөд явдаг “Дүенчан” гэдэг тэргэнд сууж үзэж билээ. Намс намс гэсэн их зөөлхөн гоё унаа байсан санагддаг. Биднийг суулгасан тэрэгчний хөлс нь дуслаад байхаар ээж “Хөөе чи зөөлөн яв, наад хөлс чинь хэцүүдлээ” гэсэн чинь бушуу яв гэж загналаа гэж ойлгосон юм байх улам хурдлан гүйсэн гэдэгсэн. Тэр хотод бас “шойтон” гэдэг жижиг хөлтэй эмэгтэйчүүд явж байхыг үзсэн.

Үргэлжлэл бий

Categories
мэдээ цаг-үе

​Галаарид: Сэтгүүл зүйг ойлгохгүй улстөрчид парламентад олонхи болсон

Хэвлэлийн хүрээлэн сэтгүүлч бэлтгэдэг курсын 21 жилийнхээ нээлтийг хийлээ. Энэ удаагийн хөтөлбөр нь Германы Конрад Аденаурын сангийн тэтгэлгээр явагдаж байгаагаараа онцлог юм. Монголын залуу үеийг төлөөлсөн сэтгүүлч биш өөр мэргэжлийн 25 залуу сэтгүүлч мэргэжлээр зургаан сар суралцана. Энэ хөтөлбөрийн үр дүнд их эмч, хуульч, эдийн засагч гэх мэт олон мэргэжлийн болсон залуус сэтгүүл зүйн салбарт шилжиж өөрийн мэргэжлээр олон нийтэд мэдээлэл түгээх чадвар эзэмшинэ. Сургалтын нээлтэд оролцсон МСНЭ-ийн ерөнхийлөгч Галаарид “Өнөөдөр парламентад сэтгүүл зүйг ойлгохгүй улстөрчид олонхи болсон энэ үед энэ сургалтад хамрагдаж байгаа залуус маш чухал үүрэг, харуцлага хүлээнэ” гэж хэлэв.

Хэвлэлийн эрх чөлөө улстөрчдийн нүдээр…

Өчигдөр Монголд сэтгүүл зүй үүсч хөгжсөний 104 жилийн ой тохиолоо. Монголчууд ардчилалд шилжсэний хамгийн том баталгаа нь чөлөөт хэвлэл хэмээн барууныхан магтдаг. Нэгдлийн даргаа шүүмжлээд хоолны махгүй хонодог байсан талын малчид өнөөдөр өөрийн Ерөнхийлөгчөө шүүмжлээд зогсохгүй хүчирхэг АНУ, БНХАУ, ОХУ-ын Ерөнхийлөгчдийг ч дэлхий даяар шүүмжлэх эрхтэй болсон.

Гэхдээ бидний шүүмжлэх өргөн эрх амьдралд маань хэр нэмэр болдог вэ гэсэн асуултад сонин хариулт гарна. Амтай болгон улстөрч бүрийг олигархи, хулгайчаар нь дуудна. Ингэлээ гээд хэн ч шоронд ачигдахгүй. Харин хэн нэгэн улстөрчийг шүүмжилсэн сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийн байгууллага ямар нэгэн шийтгэл амсах нь үзэгний үзүүр төдий асуудал.

Эрүүгийн хуулийн 79 дүгээр зүйлд Эх орноосоо урвах, 86 дугаар зүйлд Үндэсний эв нэгдлийг бусниулах, 87 дугаар зүйлд Төрийн нууц задруулах, 107 дугаар зүйлд Бусдыг амь биед нь аюултай нөхцөлд байхад нь тусламж үзүүлэхгүй байх, 110 дугаар зүйлд Гүтгэх, 111-д Доромжлох гэх мэт сэтгүүлчийн санамсаргүй болон санаатай үйл ажиллагаанаас болж буруутгах зүйл заалтууд байдаг юм байна. Хуулийн 107-д Бусдыг амь биед нь аюултай нөхцөлд байхад нь тусламж үзүүлэхгүй байх гэсэн заалт ч сэтгүүлчид хамаатай гэнэ. Учир нь хаа нэгтээ хоёр этгээд зодолдож байхад сэтгүүлч таарч зургийг нь авах юм уу, бичлэг хийчихээд ямар нэг тусламж үзүүлээгүй бол хариуцлага хүлээнэ. Нийтдээ одоогийн мөрдөж байгаа хуулиудад сэтгүүлчийг мэргэжлийн ажилтай нь холбогдуулан шийтгэж болох 20 шахам заалт байдаг аж. Мөн энэ хэрээр хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг буруутгах боломжтой.

Харин сэтгүүлчийн эрхийг хамгаалсан хоёрхон заалт эрүүгийн хуульд бий. Хуулийн 139 дүгээр зүйлд “Сэтгүүлчийн хуулийн дагуу явуулж байгаа үйл ажиллагаанд саад хийх”, 140 дүгээр зүйлд “Зохиогчийн

Хэвлэлийн эрх чөлөө улстөрчдийн нүдээр…эрх болон түүнд хамаарах эрхийг зөрчих” гэсэн заалт байна. Үнэн хэрэгтээ эхний заалт нь байнга зөрчигддөг боловч сэтгүүлчийн үйл ажиллагаанд саад хийсэн нэг ч тохиолдолд шүүх ямар нэгэн шийтгэл ногдуулаагүй. Зохиогчийн эрхийг зөрчих заалтын хувьд хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд хоорондоо маргаж, цөөн тохиолдолд багахан хэмжээний мөнгөн торгууль ногдуулсан байдаг. Сүүлийн арван жилд сэтгүүлчийн мэдээлэл авах, түгээх эрхэд халдсан 70 гаруй хэрэг бүртгэгдсэн ч хохироогч нь нэг ч удаа ямар нэгэн хариуцлага хүлээгээгүй гэнэ.

Глоб интернэшнл төвд 2005 оны аравдугаар сараас 2016 оны нэгдүгээр сарын хооронд сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийн ажилтнуудын эрхэд халдсан 456 тохиолдол бүртгэгджээ. Үүнээс хамгийн их хувийг сэтгүүлч болон хэвлэл мэдээллийн байгууллагыг сүрдүүлж, заналхийлсэн, хуулийн байгууллагуудаар далайлгасан, эх сурвалжаа илчлэхийг шаардсан улстөрчдийн үйлдэл эзэлж байна. Сэтгүүл зүйд халдсан хамгийн их үйлдэл 2015 онд дээд цэгтээ хүрсэн буюу 80 шахам болжээ. Сүүлийн арван жилд дөрвөн сэтгүүлч амиа алдаж, 27 сэтгүүлч халдлагад өртөж, 80 сэтгүүлч түр саатуулагдаж, хоригджээ. Энэ бол өнгөрсөн хугацаанд одоогийн мөрдөгдөж байгаа хуулийн хүрээнд хохирсон сэтгүүл зүйн өнгө төрх. Байдал ийм байхад өнөөгийн улстөрчид хуульд сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийн байгууллагыг чангалах заалт оруулахыг санаархсаар л байна.

Жишээлбэл, Сонгуулийн тухай хуульд радио, телевизийн сурталчилгаанд хяналт тавихдаа “цагдаагийн болон сонгуулийн байгууллага”-тай хамтран хэрэгжүүлэх, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, цахим орон зай, мессэж ашиглахдаа журам зөрчсөн нөхцөлд төрийн байгууллагын дүгнэлтийг үндэслэн үйл ажиллагааг нь зогсоох, түдгэлзүүлэх заалтууд орсон нь төрийн цензурыг өөгшүүлж болзошгүйд санаа зовниж байгаагаа Глоб интернэшнл төв мэдэгдсээр ирсэн. УИХ-аас 2015 оны арванхоёрдугаар сарын дөрөвний өдөр баталсан Эрүүгийн хуулиас гүтгэлэг, доромжлолтой холбоотой зүйл заалтыг хасч, мөн өдөр баталсан Зөрчлийн тухай хуулиар зохицуулах заалт орсон зөв гэнэ. Энэ хоёр хууль 2016 оны есдүгээр сарын нэгнээс хүчин төгөлдөр үйлчилнэ. Гэсэн ч Эрүүгийн хуулийн шинэчилсэн найруулгын 14.8 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Сонгуульд оролцогч улс төрийн нам, намуудын эвсэл, нэр дэвшигчийн нэр хүндэд халдаж, илт худал мэдээлэл тараасан бол дөрвөн зуун тавин нэгжээс таван мянга дөрвөн зуун нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, эсхүл нэг сараас нэг жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэх” заалт хэвээр үлдсэн. Мөн сонгуулийн тухай хуулийн 70.1.6 дугаар зүйлд “Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, цахим орон зай, мессэж ашиглан улс төрийн чансаа тогтоох зорилго бүхий аливаа хэлбэрийн шалгаруулалт зохион байгуулах, бусдыг гүтгэн доромжлох, хуурамч мэдээлэл тараасан” бол хэвлэл, мэдээллийн байгууллагын үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрлийг Шударга өрсөлдөөн, хэрэглэгчийн төлөө газрын дүгнэлтийг үндэслэн тухайн зөвшөөрөл олгосон байгууллага зөрчил гарсан өдрөөс эхлэн зургаан сар хүртэл хугацаагаар түдгэлзүүлэх хатуу заалт бий.

Дээрх заалтууд нь ардчилал, хүний эрхийг баталгаажуулах зорилготой гэвэл хэн ч итгэхгүй. Харин хэн нэгэн увайгүй улстөрч мөнгөөр улс төрд орж ирсэн аливаа булхайгаа нийгмээс хуулиар далайлган нуух гэсэн оролдлого гэвэл үнэнд нийцнэ. Өнөөдөр иргэд шударга ёсыг нэхэж байна. Түүнийг нь Ерөнхийлөгч ард түмэнд бэлэглэх мэтээр ойлгож байна. Харин Германы улстөрч “Шударга ёсыг чөлөөт хэвлэл авчирдаг” гэж байна. Харин манай улстөрчид “Шударга ёсыг хуулиар тогтооно” гэж зүтгэж байна.

Х.БАТТӨГС

Categories
мэдээ цаг-үе

“Хатан зөгий” буюу ДРОН

“2017 оны шинэ загварууд

ХАТАН ЗӨГИЙ” БУЮУ ДРОН АНГЛИАС ҮҮСЭЛТЭЙ

Алсын жолоодлогот нисдэг төхөөрөмж буюу дроныг 1933 оны үед Англид зохион бүтээгээд цэргийн зориулалтаар ашиглаж эхэлжээ. Зөгий мэт дүнгэнэн дуугарч, удирдлагын дагуу өгсөн даалгаврыг гүйцэтгээд буцаад үүрэндээ ирдэг учир ийнхүү зөгийтэй зүйрлэн “Хатан зөгий” гэж нэрлэдэг байж. Харин АНУ-ын хувьд 1948 оны үеэс тагнуулын зориулалттай нисгэгчгүй нисдэг төхөөрөмжийг зохион бүтээгээд гурван жилийн дараа олноор үйлдвэрлэсэн юм байна. Энэ үеэс улс орнууд дроныг цэргийн зориулалтаар өргөн хэрэглэж эхэлсэн гэж үзэж болно.

Дрон нь нарны энерги, түлш, зай зэргээр ажиллах бөгөөд радио долгионоор алсын зайнаас удирддаг. Дэлхий даяар дроныг зөвхөн цэргийн зориулалтаар ашиглахаас гадна өдөр тутмын хэрэглээнд хэрэглэх болсон нь албаны хүмүүсийн анхааралд өртөж, дроныг ашиглахад шаардагдах журмыг хүртэл гаргасан байдаг. Алсын жолоодлогот нисдэг төхөөрөмжийг батлан хамгаалах салбараас гадна хөдөө аж ахуй, боловсрол, энтертайнмент, уул уурхай, үйлчилгээ, байгаль орчинг хамгаалах, барилга, хот байгуулалт, зам, тээврийн салбарт өргөн ашиглаж байгаа юм. Мөн иргэд өөрсдийн хүсэл сонирхлын дагуу фото зураг авах, бичлэг хийх зориулалтаар худалдан авах нь түгээмэл болсон.

ДРОНЫГ 120 МЕТРЭЭС ДЭЭШ НИСГЭХИЙГ ХОРИГЛОДОГ

Хэрэглээний зориулалттай дроныг аврах ажиллагаа, хил хамгаалах, замын хөдөлгөөнийг хянах, эрэл хайгуул хийх, цаг агаарын хяналт, гал унтраах, нисдэг камерны бичлэг хийх, газар төлөвлөлт, ховордсон ан амьтан, ургамал тоолох зэрэгт түгээмэл ашигладаг. Ингэхдээ 25 кг-аас дээш жинтэй төхөөрөмжийг ашиглахгүй байхыг сануулдаг бөгөөд зөвхөн өдрийн цагаар нисгэхийг зөвшөөрдөг аж. Мөн газрын гадаргуугаас 120 метрээс дээш өндөрт, аливаа эрх бүхий байгууллагын зөвшөөрөлгүйгээр тусгай зориулалтын агаарын зайд нисгэхийг хориглодог журамтай. Түүнээс гадна нисгэгчтэй бүх агаарын хөлөгт саад болохгүй байхыг дрон нисгэгчдэд сануулдаг аж.

Дрон нь хүний хүрч чадахгүй, орж чадахгүй орчинд ажиллах чадвартай учир дэлхийн тэргүүлэх зэвсэгтэй улсууд цэргийн нисэх хүчиндээ өргөнөөр хэрэглэх болжээ. Үл үзэгдэх дрон, нано дрон, тэсрэх бөмбөг тээвэрлэгч дрон гээд үйлдэл, гүйцэтгэх ажиллагаа нь улам нарийн, аюултай болж байгаа аж. Хэт даврагчид, алан хядагчдын хувьд биедээ тэсрэх бөмбөг бэхлээд түүнийгээ олон нийтийн газар дэлбэлж амиа золиослохынхоо оронд дроныг нисгээд товлосон газартаа бөмбөг тэслэх нь элбэгшээд байгаа учир улс орнууд алсын зайн удирдлагатай ийм төхөөрөмжүүдээ тоолж, хяналтдаа оруулаад байна. Манай улсад ч дронуудыг бүртгэлжүүлээд байгаа бөгөөд одоогоор хүргэлтийн дрон нисгэхийг хориглодог юм байна.

Гаднын орнуудад түгээмэл ашиглагддаг бага оврын хүргэлтийн дрон

ДРОН ЗОРИУЛАЛТААСАА ХАМААРЧ ХҮЧИН ЧАДАЛ, ҮЗҮҮЛЭЛТ НЬ ӨӨР БАЙДАГ

Цагдаагийн зориулалттай дронууд нь маш өндөр нарийвчлалтай, хурдтай, шөнийн дурангаар тоноглогдсон байдаг. Харин хүмүүнлэгийн үйлсэд зориулагдсан дрон нь гамшиг ослын үед ашиглахад зориулагдсан байх бөгөөд далай хар шуурга, хар салхи, газар хөдлөлт, үеэр зэрэгт нэрвэгдсэн газар нутгийн 3D зургийг авах, амьд үлдсэн хүмүүсийг хайх, гамшигт өртсөн иргэдэд эм тариа, тусламжийн зүйлсийг хүргэж өгөх зэрэг олон үйлдэлт төхөөрөмж юм. Энгийн иргэдийн хувьд дроныг цэргийн болон хэрэглээний гэж ерөнхийд нь хоёр ангилдаг бол дрон сонирхогчдын хувьд GPS төхөөрөмжийн, хүргэлтийн, фото зургийн, тагнуулын, уралдаан тэмцээний бичлэг хийх, бусад төхөөрөмжийг цэнэглэх гэх мэтээр маш нарийн ангилдаг аж. Зориулалтаасаа хамаарч санах ой, дамжуулах чадал нь харилцан адилгүй байдаг юм байна.

“МАВИК ПРО” 2.7 САЯ ТӨГРӨГИЙН ҮНЭТЭЙ БАЙНА

Манай улсад дроныг тусгай зөвшөөрөлтэй цөөхөн газарт борлуулдаг. Манайд зарагдаж байгаа “Мавик Про” нь эвхэгддэг, хөнгөн учир авч явахад авсаархан гэдгээрээ дрон сонирхогчдын талархлыг хүлээдэг. Уг дрон нь маш хүчирхэг агаад дүүрэн цэнэгтэй батарейгаараа 27 минут ниснэ. Урдаа болон дороо саад мэдэрдэг аюулгүй, ухаалаг нислэгийн төхөөрөмжтэй. Энэ дроныг 2790000 төгрөгөөр борлуулж байгаа юм байна.

Харин “DJI Inspire 2” нь цагт 108 км цаг хурдлах бөгөөд саад мэдэрдэг ухаалаг, аюулгүй системтэй. Дүүрэн батарейгаараа мөн 27 минут хүртэл нисэх боломжтой. Долоон км-ийн алсаас удирдаж болдог юм байна. Энэ мэтээр дронууд нь зориулалтаасаа хамаарч үзүүлэлт, үнэ ханш нь өөр өөр байна.

“Мавик про”

Хот дотор дрон нисгэхэд учрах саад их. Өндөр барилгууд болон wifi зэрэг элдэв төрлийн долгион нь дроныг удирдлагатайгаа холбогдоход саад болж сигналыг нь бууруулдаг юм байна. Дроны сигналыг унагадаг гол хүчин зүйлс бол өндөр барилга, хүн, ой мод байдаг гэнэ. Тиймээс дроныг нисгэхээр бол өндөр барилга, нисэх онгоцноос аль болох хол зайд хөөргөхийг зөвлөжээ. Хэрвээ хот дотор дрон хөөргөсөн үед сигнал нь муудаад ирвэл даруй буцах товчин дээр дарах нь хамгийн зөв гэсэн.

МОНГОЛ ОЮУТНУУД НИСГЭГЧГҮЙ ОНГОЦ БҮТЭЭЖ БАЙСАН ТУРШЛАГАТАЙ

Одоогоос хэдэн жилийн өмнө Механик инженерийн сургууль, Холбоо мэдээллийн сургуулийн оюутнууд хамтраад нисгэгчгүй онгоц бүтээсэн. Нисгэгчгүй нисэх аппаратын тусламжтайгаар тухайн онгоцоо бүтээсэн бөгөөд ойн түймрийн тархалтыг тандах, ховор, зэрлэг амьтдын бэлчээрийг тогтоох зорилгоор зураг авч, бичлэг хийх боломжтой гэдгийг зохион бүтээгчид нь ярьж байсан. Тэд гурван метр урт далавчтай, их бие нь хоёр мерт урттай ачаа зөөх зориулалттай онгоц бүтээснээ танилцуулж “Улаанбаатар хот дотор уг онгоцоо хөөргөөд пицца зэрэг хөнгөн чанарын зүйлсийг хүргэхэд ашиглаж болно” гэсэн. Ингэхээр ямартай ч манайд дрон бүтээх, үйлдвэрлэх инженер, техникийн ажилтнууд нь хэдийнэ бэлтгэгдчихсэн гэж үзэж болно. Царцаа ногоон мэтийн дээр үеийн загварын онгоц зэрэгтэй зууралдаж олон улсын тэмцээнд хүч үзэж байхынхаа оронд манай зохион бүтээгч инженерүүд орчин үеийн өндөр хүчин чадалтай дрон бүтээх, үйлдвэрлэх, хэрэглээнд нэвтрүүлэхийн төлөө хичээх цаг нь болсон. Яагаад гэвэл дрон нь зөвхөн цэргийн зориулалтаасаа хальж өдөр тутмын хэрэглээнд аль хэдийнэ нэвтэрчихлээ.

Categories
мэдээ цаг-үе

​Элчин сайдаа эсэргүүцэж, Лондонд жагссан хоёр эмэгтэйн жагсаал ба С.Баярын балаг

Лондон хотын Монгол Улсын Элчин сайдын яамны гадаа Г.Ичинхорлоо гэх бүсгүй Олон улсын эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах өдөр буюу энэ сарын 8-нд тайван жагсаал хийжээ. Г.Ичинхорлоо Элчин сайдын яамны гадаа эсэргүүцлийн лоозон барьж жагсах болсон шалтгаан нь Монгол Улсаас Их Британи, Умард Ирландын Нэгдсэн Вант Улсад суух Элчин сайдаар томилогдон ажиллаж байгаа С.Баярыг эсэргүүцэж байгаа аж. Тэрээр “Оффшор дансаа нээ, хулгайлсан хөрөнгөө буцааж өг, зургаан сая хүний нүд чих таныг харж байна, шударга ёсыг хүсч байна, зөв засаглалыг хүсч байна, Олон улсын байгууллагууд үнэнийг мэдэх ёстой” гэх зэрэг уриа лоозон барьсан байсан юм.

Г.Ичинхорлоо өөрийн фэйсбүүк хуудаснаа “Олон улсын эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах өдрөөр Монголын авлигажсан төр засаг болон хээл хахуульд автсан улстөрч хүн Элчин сайдаар ирж байгааг эсэргүүцэж буйгаа илэрхийллээ. Өнөөдөр тэнгэр бүрхэг, бороо шивэрч байсан хэдий ч дулаахан, амар амгалан өдөр байлаа. Миний хувьд Лондонгийн бүх гудамжаар явж болох байсан ч Элчин сайдын яамны гадаа гурван цагийн турш тайван бөгөөд хуулийн дагуу өөрийн эсэргүүцлээ илэрхийлж зогслоо. Хажуугаар зөрөх олон хүн надад урам өгч, эсэргүүцлийн лоозонг маань босгоход туслалцсан юм. Дараагийн удаа та бүхнийг надтай нэгдэнэ гэдэгт итгэж байна. Бид л шударга бус явдал, эрх тэгш бус байдлын эсрэг тэмцэхгүй бол өөр хэн тэмцэх билээ. Одоо л тэмцэхгүй бол хэзээ тэмцэх билээ” хэмээн бичсэн байв.

НУУЦ КАЗИНО ИЛЭРСЭН ЭЛЧИН САЙДЫН ЯАМНЫ БАЙР С.БАЯРТАЙ ХОЛБООТОЙ ЮУ

Сүүлийн үед Монгол Улсаас Их Британи, Умард Ирландын Нэгдсэн Вант Улсад суух Элчин сайдаар томилогдон ажиллаж байгаа Ерөнхий сайд асан С.Баяртай холбоотой мэдээлэл хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гарах болсон. Монгол Улсаас ОХУ-д суугаа Элчин сайдын яамны Консулын хэлтсийн байранд нууц казино ажиллаж байсныг Москва хотын цагдаагийн албан хаагчид илрүүлсэн талаар мэдээлэл гарсан. Мөн дээрх консулын газрын байранд сая орчим ам.долларын үнэ бүхий тоноглолтой нууц казино ажиллаж байсан тухайн мэдээлэл гарч, олон нийтийн дунд шуугиан тариад байгаа. Энэ талаар Гадаад харилцааны яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Д.Даваасүрэн сэтгүүлчдэд мэдээлэл хийсэн. Тэрбээр “ОХУ-ын “Центр-Регион Эстейт” хязгаарлагдмал хариуцлагатай компанитай манай Төрийн өмчийн хороо 2007 онд гэрээ байгуулсан. Уг гэрээний нөхцөлөөр 1791.35 кв.м талбай бүхий барилгыг арван жилийн хугацаагаар “Центр-Регион Эстейт” гэх нэртэй компанид түрээслүүлсэн” хэмээн мэдэгдсэн. Тэгвэл Москва хотын Элчин сайдын яамны консулын байрыг 2007 онд Ерөнхий сайд асан С.Баяр түрээсэлсэн гэх мэдээлэл гараад байгаа. Их хэмжээний ам.доллароор түрээслэдэг. Түрээсийн мөнгийг юунд зарцуулдаг байсан талаар холбогдох газрынхан тайлбарлаж чадахгүй байгаа аж.
С.БАЯРЫН ЗАЛУУХАН ЭХНЭРИЙН ДИПЛОМАТ АЛДАА

Элчин сайд С.Баяр энэ сарын 1-ний өдөр Их Британийн хатан xаан II Элизабетэд Букенгемийн ордонд бараалхаж, итгэмжлэх жуух бичгээ өргөн барьсан. С.Баяр хатан xаан II Элизабеттэй уулзахдаа залуухан эхнэр Э.Сувдыгаа анх удаа олны өмнө албан ёсоор дагуулж очсон юм. Гэвч Э.Сувдыг хатан xаан II Элизабеттай уулзах үеэрээ дипломат ёсонд байхгүй бүдүүлэг алдаа гаргасан хэмээн иргэд, ажиглагчид шүүмжилж байгаа. Тодруулбал, олон нийт “Э.Сувдын Хатан xаан II Элизабеттай мэндчилж байгаа байдал “Гудамжинд танихгүй хүнтэй хальт гар бариад өнгөрч байгаа юм шиг. Эсвэл хатан хааныг үл хүндэтгэн ярвайсан байдалтайгаар гараа үнсүүлэхдээ хальт өгөөд гэдийсэн. Гэтэл хатан хаан II Элизабет түүнийг хүндэтгэж өөдөөс нь инээж, бөхийсөн байдалтайгаар мэндчилсэн байсан. С.Баярын залуухан эхнэр биеэ тоож, дипломат ёсыг уландаа гишгэсэн их зантай хүүхэн байна” хэмээж байгаа. Мөн уулзалтын зургийг харсан бусад орны хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд ч шүүмжлэлттэй хандаж байгаа аж. Хатан xаан II Элизабеттай дэлхийн алдартнууд уулзахдаа ихэд хүндэтгэн дээдэлдгийг эш татан мэдээлж байна.
С.БАЯРЫН ЭХНЭР, ХҮҮХДИЙН НАЙМАН ОФФШОР ДАНС, ДОЛООН ХАУСНЫ ТУХАЙ
С.Баярыг тойрсон ноцтой асуудал олон байдаг. Үүнээс С.Баярыг тойрон хүрээлэгч, эхнэр, хүүхдүүд нь оффшор бүсэд данстай гэдэг нь тодорхой болсон. С.Баярын анхны эхнэр О.Гэрэлтуяа, охин Б.Нандин, Б.Хонгор, Б.Бадамханд, шинэ найз бүсгүй Э.Сувд нарынхаа нэр дээр оффшор данстай, их хэмжээний мөнгө оффшор дансанд нь байдаг гэх мэдээлэл гарч, олон нийтийн дургүйг хүргээд байгаа. Мөн С.Баяр АНУ-д тансаг зэрэглэлийн орд харш шиг долоон хаустай талаар УИХ-ын гишүүн асан Г.Уянга мэдээлэл хийж байсан. Тэрээр “АНУ-д 24 тэрбумын долоон байшин эзэмшиж байгаа. С.Баяр эх үүсвэр нь тодорхойгүй мөнгөө гаднын банкинд байршуулж, улмаар АНУ-д ХХК-д бүртгүүлэн компанийнхаа нэрээр үл хөдлөх хөрөнгө худалдан авч, эргүүлэн зарах замаар мөнгө угаадаг байх магадлалтай” хэмээн мэдэгдэж байсан юм.
МОНГОЛ УЛСЫГ ӨРӨНД ОРУУЛДАГ С.БАЯР
С.Баярыг Ерөнхий сайд байх үед буюу 2009 оны долдугаар сард Монгол Улсын Засгийн газар Канадын “Хан ресурс” компанийн Дорнод аймагт эзэмшиж байсан ураны тусгай зөвшөөрлийг цуцалсан байдаг. Лицензээ хураалгуулсан компани Монголын Засгийн газрыг эрчим хүчний гэрээ, гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийн хэд хэдэн заалтыг зөрчсөн гэж үзэн олон улсын Арбитрын шүүхэд хандаж, 350 сая ам.долларын нэхэмжлэл гаргасан. “Хан ресурс”-ын асуудал тухайн үед Монголын Засгийн газрыг толгойлж байсан С.Баяртай холбогддог. Манай Улс Арбитрын шүүхэд ялагдаж 70 сая ам.долларыг “Хан ресурс”-т төлөхөөр болсон билээ. С.Баяр Монгол Улсыг 70 сая ам. долларын өрөнд оруулсан шалтгаан нь хувийн ашиг сонирхол, авлига хээл хахуулийн асуудалтай холбоотой хэмээн улс төрийн хүрээнийхэн тайлбарлладаг. С.Баярын буруу шийдвэрийн үрээр Монголын ард түмний татварын мөнгөнөөс 70 сая ам. долларыг төлсөн байдаг. “Жаст” группийн захирал Ш.Батхүү С.Баярын ойрын хүн. Улс төрийн хүрээнийхэн Ш.Батхүү С.Баярын баруун гарын хүн хэмээн ярьдаг. Тэгвэл Ш.Батхүү Уулын баяжуулах “Эрдэнэт” үйлдвэрийг барьцаалж, Өмнөд Африкийн “Стандарт” банкнаас их хэмжээний мөнгө зээлээд эргэж төлөөгүй. Үүнээс болоод Өмнөд Африкийн “Стандарт” банк Монгол Улсыг Арбитрийн шүүхэд өгсөн. Арбитрийн шүүхээр манай улс ялагдаж, 140 сая ам.долларын өрөнд ороод байгаа. Тэгвэл С.Баярын нөлөөгөөр Ш.Батхүү Эрдэнэт үйлдвэрийг барьцаанд тавьсан гэх мэдээлэл байдаг. УМБГ-аас Эрдэнэт үйлдвэрийг барьцаанд тавьсан асуудалд С.Баярыг шалгаж байсан. Хилээр гарах эрхийг нь хориглож байсан билээ. Гэвч “Эрдэнэт” үйлдвэрийг барьцаанд тавьж Өмнөд Африкийн “Стандарт” банкнаас зээл авсан гэмт хэрэгтнүүд бүгд уснаас хуурай гарсан. Ш.Батхүү “Стандарт” банкнаас зээл авахад Уулын баяжуулах “Эрдэнэт” үйлдвэрийн дарга Ч.Ганзориг, Төрийн өмчийн хорооны даргаар ажиллаж байсан Д.Сугар, УБТЗ-ын дарга Т.Очирхүү нар зээл авахад батламж гаргаж, гарын үсэг зурсан гэх асуудал босч ирсэн. УМБГ-аас Д.Сугар, Ч.Ганзориг, Т.Очирхүү нарт эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгасан. Гэвч Ш.Батхүү хуурамч бичиг баримт бүрдүүлсэн хэмээн хэргээ хүлээж хэдэн сар хоригдоод гарсан. Бусад холбогдох хүмүүсийн хэрэг хэрэгсэхгүй болсон.
Манай сонин Ерөнхий сайд асан Н.Алтанхуяг болон түүний ойр тойрны хүмүүсийг АТГ-аас шалгах үед “Ардын нам Баярыгаа Англи руу баяртай үдэж байхад Ардчилсан нам Алтанхуягаа Ганц худагт гавтай явуулах нь ээ” гэсэн нийтлэл гаргаж байсан. Дээрх нийтлэлд Ерөнхий сайдаар ажиллаж байсан Н.Алтанхуягийг шалгаж болж байгаа юм чинь С.Баярыг ч гэсэн АТГ-аас адилхан шалгая гэх утга санаатайгаар бичиж байсан билээ. Сүүлийн үед олны анхааралд ихээхэн өртөөд байгаа Монгол Улсаас Их Британи, Умард Ирландын Нэгдсэн Вант Улсад суух Элчин сайд, Ерөнхий сайд асан С.Баярын талаар өгүүлэхэд ийм байна.
Э.БААТАР
Categories
мэдээ цаг-үе

Ж.Бадамбазар: Ажиллагаанд явж үүрэг гүйцэтгэсэн алба хаагчид гэр бүлийн төлөвшсөн гишүүн болж ирдэг

Зэвсэгт хүчний жанжин штабын орлогч дарга, Бригадын генерал Ж.Бадамбазартай ярилцлаа.

-Та бол анхны энхийг сахиулах ажиллагаа буюу “Иракийн эрх чөлөө” ажиллагаанд чухал үүрэгтэй оролцсон хүмүүсийн нэг. Тэр үеийн дурсамжаас яриагаа эхлье?
-Монголын ардын арми 1990 оноос хойш зэвсэгт хүчин гэж нэрлэгдэх болж, зэвсэгт хүчин өөрөө өөрийгөө хэн нэгнээс хамааралгүйгээр бэлтгэх, боловсон хүчнээ сургах, бэлтгэл хангах юмаа бие дааж хийх хатуухан бөгөөд шинэ нөхцөл байдал үүссэн. Зэвсэгт хүчин эх орноо зэвсэг барьж хамгаалахаас гадна энхийг дэмжих ажиллагаанд оролцсоноор дээрх үүргээ биелүүлэх боломжтой болсон юм. 2002 онд манай улс анх Бүгд найрамдах ардчилсан Конго улс руу хоёр цэргийн ажиглагч явуулсан. 2003 онд анх Иракийн эрх чөлөө дайны дараах хүмүүнлэгийн сэргээн босгох ажиллагаанд манай улсаас хоёр баг явсан. Энэ ажиллагаанд надад багийн захирагчийн орлогчоор явах хувь тохиосон юм. Бид ямар ч туршлагагүй байлаа. Манай багийн захирагчаар ажиллаж байсан Б.Баярмагнай одоо бэлтгэл хошууч генерал цолтой байна. Ингэж манай улсын энхийг дэмжих ажиллагаанд оролцох суурь тавигдсан гэж бид үздэг. 2002 оноос хойш энэ хугацаанд давхардсан тоогоор 14 мянган цэргийн албан хаагчийг ажиллагаанд оролцуулжээ. Өнөөдрийн байдлаар 1100 гаруй цэргийн албан хаагч хилийн чанадад үүрэг гүйцэтгэж байна.
-Анх очиход ямар нөхцөл байдал хүлээж авсан бэ. Тодорхой хэмжээний айдас байсан л байх?
-Бид Багдадаас урагшаа 100 орчим км-т байдаг Алила хот дахь олон үндэстний цэргийн ар талын Чарли баазад үүрэг гүйцэтгэсэн. Баазын аюулгүй байдлыг бид хариуцна гэсэн үг. Монгол Улсын түүхэнд дэлхийн хоёрдугаар дайнаас хойш гадаад улсад хил дамнасан урт хэмжээний марш үйлдсэн тохиолдол гарч байгаагүй. Бид Кувейтээс Ирак хүртэл нийтдээ 600-аад км газар өөрийнхөө машин техник, цэрэгтэйгээр хоёр хоногийн марш үйлдэж Алила хотод очиж байсан. Бидний төсөөлж байсан цаг агаарын өөрчлөлт, ялангуяа дайны дараах нөхцөл байдлыг кинон дээрээс л харж байснаас биш нүдээр үзэж байгаагүй. Нэг тосгоны хажуугаар өнгөрлөө гэхэд амьдрал нь их муу, хүүхдүүд нь хөл нүцгэн ус, хоол ундны зүйл гуйгаад зогсож байгааг харахад үнэхээр хэцүү санагддаг юм билээ. Буун дуу тасрахгүй, өөр лүү чинь сум чиглэж байх нөхцөлд очих эвгүй л дээ. Бааздаа очоод удаагүй байхад манай баазыг миномотоор буудахад бид яаралтай арга хэмжээ авч баазыг хамгаалсан. Тэр үед баазын удирдлагын бүрэлдэхүүн манай цэргийн ажиллагааг өндрөөр үнэлсэн. Бидэнд мэдээж айдас ямар нэг хэмжээгээр байсан. Гэхдээ бид дадлага сургууль хийж байснаараа зохих арга хэмжээг авсан. Тэр үед америк цэргүүд бие засахдаа хүртэл буу, касктайгаа явдаг олон үндэстний бааз дотор буу тайлахыг зөвшөөрдөггүй байлаа. Бидний авсан арга хэмжээ, ажиллагааны маргааш америк цэрэг буугүй явж байсан. Тэгэхэд л баазын аюулгүй байдлыг монгол цэрэг найдвартай хамгаалах юм байна гэж бидэнд итгэж байгааг ойлгосон.
-Саяхан Афганистан улсад үүрэг гүйцэтгэж буй монгол цэргүүд тэмцээн уралдаанд амжилттай оролцож, Америкийн тэнгисийн цэргийг ардаа орхисон тухай мэдээлэл цахим ертөнцөд тархсан.
Монгол цэргүүд үнэхээр шилдэг байж чаддаг юм уу, эсвэл монгол цэргүүдийг хөөргөөд байдаг юм уу гэсэн хардлага ч төрөх юм?
-Монголчууд ямар нэг тэмцээн уралдаанд оролцохдоо заавал эрмэлзэлтэй ордог. Монгол цэргүүд бие бялдар, сэтгэлзүйн хувьд бусдаас дутах зүйл байхгүй. Ажиллагааны газар оронд олон тэмцээн уралдаан зохиогддог. Тэр бүрт монгол цэргүүд дээгүүр байранд ордог шүү. Манай алба хаагчдыг дандаа тусгайгийн цэргүүд гэдэг. Уг нь тийм биш л дээ. Бид Зэвсэгт хүчний анги салбараас гадна цагдаа, шүүх, онцгой, тагнуулаас бие бялдар, эрүүл мэндийн шалгуур тавьж хүмүүсийг авдаг. Тэгэхээр монгол хүнд нийтлэг онцлог чадвар байдаг юм шиг байна. Дайчин, өөрт оногдсон үүрэг даалгаврыг хариуцлагатай биелүүлдэг учраас манай цэргүүдийн чадварыг өндрөөр үнэлдэг байх. Гудамжинд яваа жирийн залууст ч ийм амжилт гаргах боломж байгаа гэж боддог.
-Өнөөгийн нийгэмд, тайван цагт зэвсэгт хүчин ямар үүрэг гүйцэтгэж, хувь нэмрээ оруулдаг юм бол?
-Дэлхий нийтээр цэргүүд бол зөвхөн цэрэг дайны зориулалттай хүмүүс биш гэдгийг хүлээн зөвшөөрч байна. Мэдээж шаардлагатай, хүнд хэцүү үед хамгийн түрүүнд гарах зохион байгуулалттай байгууллага. Түүнээс гадна цэргийн албыг дамжсан хүн гэдэг бол тодорхой хэмжээний ёс зүйн хүмүүжилтэй болсон байдаг. Хугацаат цэргийн албанд ирсэн залуус маань их сайхан төлөвшөөд явдаг. Энхийг сахиулах ажиллагаанд явсан алба хаагчид мэргэжлийн хувьд өсч, гадаад хэл сурах хүсэл эрмэлзэлтэй болоод ирдэг. Дайны дараах хүнд хэцүү байдал, зовлон зүдгүүр, ядуу буурай байдлыг хардаг. Тэгээд л Монгол Улс маань ямар сайхан тайван улс болохыг ойлгож, цэрэг хүний хувьд үүргээ ухамсарласан, гэр бүлийн төлөвшсөн гишүүн болж ирнэ гэдэг бол Монгол Улсад оруулж буй томоохон хөрөнгө оруулалт гэж боддог.
-Таны хувьд Иракийн ажиллагаанаас хойш ямар, ямар ажиллагаанд оролцож байв?
-2006 онд Сери-Лионд энхийг сахиулах ажиллагаанд 250 хүнтэй багийн захирагчаар үүрэг гүйцэтгэсэн. Энэ ажиллагаагаар олон улсын шүүх олон улсын дайны гэмт хэрэгтнүүдийг шүүх ажиллагааны аюулгүй байдлыг хангах үүрэг монгол улсын багт ногдсон. Ажиллагааны газар оронд монгол хүнд тулгардаг хамгийн том асуудал бол чийглэг халуун уур амьсгалтай газар оронд дасан зохицох нь хүндхэн байдаг. Бэлтгэл сургуулилтын үед бие бялдрыг нь дасгах чиглэлээр олон арга хэмжээг зохион байгуулдаг.

-Ажиллагаанд явж буй алба хаагчдын ар гэрийн асуудлыг орхигдуулах гээд байдаг тал бий гэж ярилаа. Тэгэхээр энэ асуудалд анхаарлаа хандуулж эхэлсэн гэж ойлгож болох уу?
-Цэргийн хүн тушаалаар явдаг. Тэр бүрт ар гэр нь дагаад явна. Тэгэхээр алба хаагчдын ар гэрт нийгмийн хамгааллын асуудал нилээн бий. Саяхан Батлан хамгаалах салбарын багц хууль шинэчлэгдэхэд тодорхой хэмжээний дэмжлэгийн асуудал тусгагдсан байгаа. Ар гэрт хандсан төрийн бодлого явагдана гэж ойлгож болно. Гэхдээ мөнгөөр шийдэгдэх халамжийн бодлого гэж ойлгож болохгүй. Үр хүүхдийнх нь цэцэрлэг сургуулийн асуудлыг шийдвэрлэх, гэр бүлийн хүнд мэргэжил боловсрол олгох, ажлын байраар хангах гэх мэт арга хэмжээ авч эхлэнэ гэж бодож байгаа. Энхийг дэмжих болон сахиулах ажиллагаанд оролцож буй алба хаагчдын гэр бүлд сэтгэл санааны дэмжлэг чухал байдаг. Энэ тал дээр төрийн болон төрийн бус байгууллагуудтай хамтарч ажиллах чиглэлүүдийг бид бодолцож байна.
-Таныг дунд сургуульд сурч байхдаа эрээн галстуктай, онц сурлагатан явсан гэж сонссон. Яагаад цэргийн хүн болохоор шийдсэн юм бэ?
-Нийслэлийн арван жилийн гуравдугаар дунд сургуульд 1970 онд элсэж, бүрэн дунд боловсрол эзэмшсэн. Сурагч байхдаа ангийн дарга, бүлгийн зөвлөлийн дарга, хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн товчооны гишүүн гээд л нэлээн нийгмийн идэвхтэй хүүхэд байлаа. Хүүхдийн гэнэн цайлган зангаар ирээдүйн мэргэжлээ янз янзаар төсөөлж боддог байжээ. Олон улсын харилцааны чиглэлээр ч сурчихмаар, эмч больё ч гэж бодогдож байсан үе бий. Гэхдээ яг аравдугаар анги төгсдөг жил гадаадын цэргийн дээд сургуульд хүүхдүүд элсүүлнэ гээд Батлан хамгаалах яамнаас хүн ирж шалгалт авсан. Би түүнд тэнцээгүй. Гэхдээ дотоодын цэргийн дээд сургуульд орьё гэсэн бодол төрөөд шалгалт өгч, тэнцсэн. Маш богино хугацаанд гэнэт шийдээд цэргийн хүн больё гэж аав ээждээ хэлэхэд дуртай байсан. Учир нь манай аав 1937-1943 онд хил дээр цэргийн алба хааж байсан юм билээ. Ингээд 1980 онд цэргийн нэгдсэн дээд сургуулийн артиллерийн тэнхимд сонсогчоор элсэж, их бууны ашиглалтын инженер мэргэжил эзэмшсэн. Анх цэргийн сургуульд орохдоо сайхан хувцастай хүмүүс байдаг гэхээс өөр цэргийн хүний талаар төсөөлөлгүй дэврүүн сэтгэлээр ороод ирсэн шиг санагддаг.
-Цэргийн нэгдсэн дээд сургууль бодож байснаас нь ямар байсан бэ?
-Айлын бага хүүхэд болохоор аав ээждээ эрх хүүхэд байлаа. Шинэ цэргийн анхан шатны сургуулилт буюу карентинд ороод эхэлсэн чинь олон аавын хүүхдүүд дунд хоцрохгүй байхыг л эрмэлздэг юм билээ. Мэдэхгүй чадахгүй, биеийн хувьд дийлэхээргүй зүйл зөндөө гарч ирсэн. Ингээд нэгэнт л орж ирсэн болохоор заавал үүнийг нь хийж чаддаг болж байж офицер болох ёстой юм байна гэдгийг ойлгосон.
-Сургуулиа төгсөөд хаана томилогдож, ажлын гараагаа эхлэв. Энэ хугацаанд ардын армид ямар албан тушаалууд хашиж байв?
-Цэргийн алба гэдэг онцлогтой. Хамгийн бага албан тушаалаас эхэлж, тухайн албандаа амжилт гаргаж, дараагийн албан тушаалд томилогдон очдог. Миний хувьд анх жанжин Д.Сүхбаатарын нэрэмжит байлдааны гавьяаны улаан тугийн одонт их бууны 019 дүгээр хороонд салаан захирагчаар томилогдсон. Намайг алба хааж байх үеийн бүх захирагч, дарга нар офицер хүн ямар байх талаар надад сургаж байлаа. Салаан захирагч хүнд цэргүүдтэйгээ ажиллана гэж чухал ажил байдаг. Гурван жилийн цэргүүдийг нэг жилийн хугацаанд их бууны бага мэргэжилтэн болгож бэлтгээд бусад анги салбарууд руу хуваарилж явуулна. Цэргүүд маань мэргэжлээ муу эзэмшсэн байвал бидэнд эргээд хариуцлага тооцно. Тийм учраас сайн цэрэг мэргэжилтэн бэлтгэх гэж аминдаа хичээдэг, хоорондоо өрсөлддөг байлаа. Намайг томилогдон очсоны дараа жил 1985 онд Батлан хамгаалах яамны сайдын шалгалтад манай анги орж, онц ангийн болзол хангасан. Манай салаа онц салаа болж байлаа. Тэр үеэс хойш арваад жил цэрэгтэй ажилласан. Тэднээсээ их ч зүйл сурсан, цэргүүддээ баярлаж явдаг.
-Бригадын генерал цолонд хүртлээ бахархан дуурайж явсан генерал, дарга нар байсан л байх даа?
-Манайхан дарга хүн дандаа сайн байдаггүй гэж ярьдаг. Харин цэргийн хүний хувьд ихэвчлэн даргыгаа л дуурайдаг. Яаж энэ хүн шиг болох вэ, дуу хоолой, биеэ авч яваа байдал, мэргэжлийн хувьд хэрхэн удирдаж чиглүүлж байгааг нь гээд л бүх талаар нь харж, дуурайхыг хичээдэг. Анх томилогдож очсон ангийн захирагч маань хурандаа Л.Төмөр гэж хүн байлаа. Түүнээс хойш маш олон дарга нартай хамтарч ажилласан.
-Цэргийн хүн байхын юу нь сайхан бэ?
-Анх цэргийн хүн болохдоо юу нь сайхан, ямар гэдгийг ерөөсөө ойлгодоггүй байсан. Одоо бол Монгол Улсынхаа төлөө тангараг өргөж, түүндээ үнэнч байна гэдэг сайхан. Нэг үгээр хэлэхэд цэргийн хүн ярисандаа байж чаддаг. Хариуцлага хүлээж, өөрийгөө хөгжүүлж, үүрэг биелүүлэхэд байнга бэлэн байх ёстой. Ямар ч зүйл тохиолдсон аливаа ажил үүрэг гүйцэтгэхдээ чин сэтгэлээс хийдэг. Үүгээрээ бахархдаг.
-Гэр бүлээ танилцуулахгүй юу?
-Манай гэр бүлийн хүн надтай адил гуравдугаар сургуулийг төгссөн Н.Энхтуяа гэж бүсгүй бий. Хүнсний технологич мэргэжилтэй. Манайх ганц хүүтэй. Хүү маань ОХУ-д шүхэрт десантын дээд сургуульд долоо дахь жилдээ сурч байна. Ирэх жил төгсөнө. Би хүүгээ цэргийн хүн болгоно гэж нэг их албадаагүй. Монголоос анх Суворовын сургуульд явсан хорин хүүхдийн нэг болж явсан. Хүү маань удам залгаж, цэргийн гэр бүл болох юм шиг байна.

Categories
мэдээ цаг-үе

​Япон хэмнэл-2

Сенкаку арлууд

Япон оронд очих болгонд надад сайхан санагддаг. Яагаад ч юм үйлчилгээ, хүнийг гэсэн сэтгэл, ёсорхуу тахимдуу байдал бүлээн, дулаан сэтгэл төрүүлдэг юм. Одоогоос яг арван жилийн өмнө Японы Гадаад хэвлэлийн төв байгууллагын шугамаар Киодо ньюс агентлаг дээр мэргэжлийн дадлага хийхээр очиж сар гаруй хугацаанд тэнд байсан сэтгэгдэл одоо хэр хүчтэй хэвээр. Богино боловч хугацаанд Токиогийн хүн болж, метрогоор нь төөрөлгүй төвөггүй зорчих болж, япон хэлгүй сурвалжлагчид ямар ажил даатгахаа мэдэхгүй өдөрт нэг сэтгүүлчээ суллаж зугаацуулах, юм үзүүлж харуулах давхар ажилтай болж байсан мэдээллийн том агентлагийн ажилтнуудыг санахаар нэг л хөөрхөн. Дөч гаруй насны, эрчүүд голдуу хэвлэл мэдээллийн салбарынханд нь Монголын хэвлэл мэдээллийнхэн бүсгүйчүүд давамгайлсан, тэгээд дандаа хорь, гучин настнууд бий дээ гэхээр толгой сэгсрээд байдаг байж билээ. Бас 30 дөнгөж хүрч байгаа мөртлөө хоёр хүүхэдтэй, хоёр нас хүрээгүй бага хүүхдээ нөхөртөө орхиод юм сурна гээд хүрээд ирсэн намайг “Галзуу ээж” гэдэг байлаа. Бас ажлынхаа хажуугаар хүүхдүүдээ асрамжлахаар үлдсэн гэхээр тэдний хувьд манай нөхөр баатар мэт төсөөлөгддөг байв. Тэдний амьдрал ахуйгаас ойлгохгүй асуудлууд надад ч олон байсан юм. Бас сурч авсан нь ч их. Өөрөө ч мэдэхгүй сурч авсан олон зүйл надад байдаг байжээ гэдгийг сар гаруйн өмнө Японы Гадаад хэргийн яамны урилгаар арлын оронд дахин очихдоо анзаарч мэдсэн билээ. Сэтгүүлчдийг тухайлан урьж, энэ орноос чухам юуны талаар мэдэхийг хүсч, лавшруулан үзмээр байгаа хүсэлтийг хүлээн авч тусгай хөтөлбөр гаргадаг ховор сайхан боломж л доо. Юуны өмнө энэ сайхан боломжийг миний өмнө нээж, улмаар Японы тухай тэмдэглэлүүдээ арван жилийн дараа дахин үргэлжлүүлэн бичиж, “Япон хэмнэл” цувралаа “Япон хэмнэл-2” хэмээн үргэлжлүүлэх боломж олгосон Монгол Улс дахь Японы Элчин Сайдын яамны хамт олонд талархаж байна. Албан ёсны айлчлал болон амин хувийн ажлаар Японд зорчиж байсан ч энэ удаагийн явалт маань арван жилийн өмнөх дурсамжийг маань гойд сэргээсэн билээ. Гарцаар гарахдаа зам тавьж өгч байгаа жолооч руу дохиж талархлаа илэрхийлдэг, хаалгаар орж гарах, цахилгаан шатаар өгсч уруудахдаа дараагийн хүнээ хавчихаас сэргийлж хаалгаа барьж, гараараа алдалж зогсдог тэр бүх дадал маань япончуудаас сурсан байжээ гэдгийг сая очихдоо л ойлгож байх жишээтэй. Ерөнхийдөө энэ удаагийн аялал маань хуучны дурсамжийг ихэд сэргээж, тэр үед маань аваачсан билээ. Тэгэхээс ч аргагүй. Нисэх онгоцны буудал дээр газардахад маань монголчуудын сайн мэддэг Р.Оцука сан угтан авсан.

Үнэхээр монгол хэлийг гойд эзэмшсэн түүнтэй арван жилийн өмнө очихдоо анх танилцаж байж билээ. Бүр монгол хэлээ “заалгаж” явсан хөгтэй гэж байгаа. Монголын үндэсний телевизийн Д.Ариунзаяа бид хоёроос япончууд “Хундага тулгахдаа бид “Кампай” гэдэг. Та нар юу гэдэг вэ” гэхэд “Эрүүл энхийн төлөө”, “Сайн сайхны төлөө” гэхээр ганц үгээр байдаггүй юм уу гээд байдаг. Ганц үг хэлнэ гэхээр Төлөө гэдгээс өөр санаанд буудаггүй. Арга ядахаар Холливудын од Жулия Робертс Монголд ирэхдээ “Хөнтөрье” гээд үг сурчихсан хэлээд байсан яриа л санагдах. Харин Оцука санг “Тогтооё” гэж хэлэхэд л “Нээрээ ингэж хэлдэг шүү дээ” гээд дуу алдаж билээ. Монголчуудад эх хэлийг нь заахдаа хүрч эзэмшсэн Оцука ах онгоцны буудал дээр тосон авлаа. Ийнхүү манай бүхий л чухал албан орчуулгыг хариуцаж залгуулдаг эрхэм хүнээр хөтөч хийсэн аялал маань эхэлсэн юм.

Япон улс бүс нутагтаа зарим улс орнуудтай газар нутгийн маргаантай байдаг. Хүүхэд ахуй цагаасаа Курилын арлуудын маргааны талаар сонсдог байсан бол сүүлийн жилүүдэд Хятад бас Солонгостой арлуудын маргаан дуулдах болсон билээ. Улс орон бүр өөр өөрийн өнцгөөс тайлбарладаг ч чухам үнэн нь тэр гэж бид тайлахад хэцүү. Гэхдээ Япон оронд зорчиж, бас зарим сонирхсон зүйлүүдээ нүдээр харж, япон хүмүүсийн байр сууринаас тайлбарлуулах боломж тохиосон учраас энэ асуудлууд дээр тайлбар авахаар хүслээ. Япончууд жүдогийн татами дээр сэтгэл хөөрлөө ил гаргахгүй, ялсан ч ялагдсан ч нэг л янзаараа төвшин байдаг. Элдэв сэтгэлийн хөдөлгөөнөө ил гаргахыг хориглодог жүдо гэлтгүй бусад спорт дээр ч өрсөлдөгч нь дургүйг нь хүргэж байсан ч хамраараа амьсгаагаа гаргаад тэсээд байх нь харагддаг. Заримдаа улс төрийн тавцанд, олон улсын үйл явдал дээр ч япончуудын энэ чанар анзаарагддаг. Дэлхийн хоёрдугаар дайны үеэр япон цэргүүдийн гаргаж байсан бусармаг үйлдэлд нь дургүйцэж байгаа гээд Хятад, Солонгост үе үе асуудал босч, жагсаал энэ тэр болдог доо. Үнэхээр хүчирхийлэлд автаж байсан улс үндэстэнд хэцүү л байдаг байх, гэхдээ хажуугаас нь харж байхад яасан ч дуусч өгдөггүй гомдол юм бэ гэж санагдах үе байдаг л юм. Заримдаа ч цаана нь эдийн засгийн сонирхол яваад байгаа нь анзаарагддаг. Солонгосчууд гэхэд хамтдаа зовж явсан гээд жаахан дэврээгээд өгөхөд Хятадууд зарим нэг бараа бүтээгдэхүүнийг Японоос авахаа болиод Өмнөд Солонгосоос худалдан авахад тэдэнд ашигтай шүү дээ гэж нэгэн эдийн засагч стратегийн үүднээс тайлбарлаж байсан удаатай. Юутай чиг Японы газар нутгийн маргааны асуудлыг тэд хэрхэн тайлбарлахыг өөрсдөөс нь сонсохыг хүссэн билээ. Японы ЗГХЭГ-ын Газар нутаг, бүрэн эрхэт байдлын бодлого төлөвлөлтийн газрынхантай уулзахад тэд энэ талаар нэлээд олон материал бэлтгэчихсэн сууж байв.
Японд далайн эргээс 20 гаруй км-ийг усан хил, дахиад 30 км-ийг завсрын бүс гэж тооцдог ажээ. Хятадууд эдийн засгийн хувьд хүчирхэг болохын хэрээр далай тийш хандсан бодлого явуулж, газар нутгаа тэлэхийг хүсэх болсон байна. 2007 онд АНУ-ын цэргийн командлагчид Хятадын талаас Номхон далайг хуваан эзэмших санал тавьсаныг америкчууд хүлээн аваагүй гэдэг. Хятадын Номхон далай руу гарах төлөвлөгөөнд Япон, Тайвань саад болдог. Далайн гүний ашигт малтмалыг ашиглахын тулд зайдсыг хэрчим хэрчмээр зүсч авдаг шиг бодлого баримталж байгаа хэмээн тэд шүүмжлэнгүй ярьж байлаа. Мөн хятадуудын энэ дээрэнгүй байдал эдийн засгийн үзүүлэлтээрээ Японыг давж гарсан цагаасаа бүр оодорсон гэж онцлов. Цаашлаад эдийн засгийн үзүүлэлтээрээ АНУ-ыг даваад нэгдүгээрт ороод ирвэл дийлдэхгүй болно гэж болгоомжилж байгаа ажээ. Гэхдээ Хятад газар нутгийн маргааны хувьд зөвхөн Япон биш хөрш зэргэлдээ улс орнуудтайгаа нэлээд асуудалтай. Үнэндээ эдийн засгийн давуу талаа ашиглан түрж байгаад нь анхаарч байгаа орон ч бий, бас иргэд нь төдийлөн ач холбогдол өгдөггүй улсууд байгаа ч гэж байв. Хятадтай хил хязгаарын маргаантай орнуудаас Япон, Филиппин, Вьетнамын иргэд маш эмзгээр анхааран үздэг буюу 78-91 хувь нь анхаарал хүчтэй тавьдаг бол Малайз, Индонез, Пакистан зэрэгт тал орчим нь л идэвхтэй анхаардаг гэсэн судалгаа байдаг ажээ. Нээрээ ч хэдэн жилийн өмнө Австралид сургалтад хамт сууж байсан вьетнам бүсгүйчүүд “Хятадууд манай газар нутгаас авах гэж үргэлж оролддог. Бид өгөхгүй тэмцэнэ” гэж хэсэгхэн улстөржиж авснаа камбожууд харин аялдаад байдаг гэж ангийнхаа нөгөө хэдэн нөхдийг муулж суусан нь санаанд оров. Тухайн үед тэдэнд хэлж байсанчлан “Манайх Хятадтай хилийн ямар нэгэн маргаан байхгүй. Хятадуудыг энэ тухай бодож эхлэхээс нь өмнө хилийн зааг зурвасаа НҮБ-д бүртгүүлж асуудлыг нэг мөр болгоод авсан нь азтай” хэмээж байснаа япончуудад ч дуулгаад авлаа.

Япон, Хятад хоёрын хооронд маргаан дагуулж байгаа Сенкаку арал 120 жилийн өмнөөс Японы мэдэлд иржээ. 1885 онд Окинава аймгаас хүмүүс илгээж энэ арлууд хэн нэгний мэдлийнх биш гэдгийг олж тогтоож, 1895 онд Окинавагийн харьяалалд оруулж байсан байна. 1920 онд Нагасаки дахь Хятадын консулын газраас Сенкакуг Японы Окинавагийнх гэдгийг баталж буй захидал хүртэл илгээж байсан бөгөөд 1951 оны Сан Францискогийн энхийн хэлэлцээрээр уг арлууд Японых гэдгийг батламжилжээ. Энэ хооронд далайн ашгийг ашиглах, нөөцүүдийг тогтоох үйл явдлууд өрнөсөн нь мэдээж. Улмаар 2008 онд Хятадын хоёр онгоц энэ арлын чигтээ ирж Японы усан хилийг зөрчсөн үйлдэл гарсан бөгөөд 2010 онд тэр хавьцаа Хятадын загасчны онгоц сүйрсэн нь энэ тохиолдол анхных биш гэдгийг баталсан гэнэ. Ерөнхийдөө далай тэнгисээс ашигт малтмал олзворлох Хятадын төлөвлөсөн зураглалд буюу ихээхэн хэмжээний нөөц тэр хавиас илэрсэн нь энэ бүх хэрэг дэгдэх шалтгаан болсон гэж япончууд ярьж байна. 2012 онд Японы Засгийн газар хувь хүний мэдэлд байсан Сенкакуг худалдан авч, Засгийн газрын мэдэлд оруулснаар байдал нэлээд хурцадсныг бид мэднэ. Хоёр тал харилцан албан бичиг шидэлцэн, байдал хүйтэрч, хэн хэнтэй нь гэмгүй байдаг хөрш зэргэлдээ орны бид хүртэл байр сууриа юу гэж илэрхийлэхээ мэдэхгүй сандарч байхав дээ. Шинзо Абэ Ерөнхий сайд 2012 оны арванхоёрдугаар сард Газар нутаг, Бүрэн эрхэт байдлын яамыг байгуулсан нь асуудал хэр хурцадсаныг баталдаг. Мөн маргаан дагуулсан арлын ойролцоо маш олон тооны хөлөг онгоц бөөгнөрч, япончууд ч түргэн авч байсан удаатай ажээ.
Харин тэр үед ямар нэгэн асуудал болоогүй бөгөөд нэг бол хятадууд хүчийг үзүүлэх гэсэн гэхдээ илүү магадлалтай нь Си Жинпиний эрх мэдэл, засаглалын эсрэг Хятадын томчууд дотооддоо үзэлцэхээр тэр хавьд цэргийн хүчийг цуглуулж байсан гэсэн яриа сонстож байжээ. Гарч ирмэгцээ авлигын эсрэг хүчтэй тэмцэж, эрх мэдлийн хуваарилтууд нэлээд хийгдсэн Хятадын дотоодын асуудал байсан гэж япончууд тухайн үйл явдлыг харжээ гэж бодогдлоо. 2010-2013 онуудыг бодвол энэ байдал хэсэгтээ намжмал байгаа бололтой. Гэхдээ асуудал шийдэгдээгүй байгааг сануулах юун. Харин солонгосчуудтай маргаад байсан Такешима арлын асуудал харьцангуй намжсан бололтой. Ерөнхийлөгч Пак Инхэ, Ерөнхий сайд Шинзо Абэ нар харилцан тохиролцоонд хүрсэн гэж дуулдаж байв. Японы бас нэгэн газар нутгийн маргаантай газар бол Курилын арлууд. Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа япончууд холбоотнуудад бууж өгсөн гэрээнд гарын үсэг зурахдаа Курилын арлууд нь Оросын мэдэлд гэдгийг зөвшөөрсөн ч тухайн үедээ оросууд холбоотнуудтай нэгдэж, уг гэрээнд үзэглэхээс татгалзсан. Мөн Курилын арлууд гэдэгт япончууд амьдардаг байсан одоо маргаантай байдаг дөрвөн арлыг оролцуулаагүй бусад арлуудыг нь хэлсэн гэсэн байр суурьтай байдаг юм байна. Бид Курилын арлууд гээд хэдэн ч арлыг хэлээд байдаг юм, ямар учиртайг нь тэр бүр мэддэггүй. Харин сөхөөд үзвэл тун сонин түүх байдаг юм билээ. Энэ талаар дээрх арлуудтай хамгийн ойр хойд нутгийн Хоккайдо муж руу очсон тэмдэглэлээрээ дараагийн дугаарт үргэлжлүүлье.
Categories
мэдээ цаг-үе

Д.Хулан: Миний арьс гэмтэж, харшилтай болсон нь сүүлний өөхөөр саван хийхэд хүргэсэн

Хонины сүүлээр саван зэрэг эко гоо сайхны бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж буй “Lhamour” брэндийн үүсгэн байгуулагчтай уулзсан юм. Тодруулбал, эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах баярын энэхүү өдөр олон улсын зах зээлд Монгол брэндийг гаргахаар зорьж буй хөдөлмөрч бүсгүй “Natural Essentials” ХХК-ийн үүсгэн байгуулагч, гүйцэтгэх захирал Д.Хулантай ярилцлаа.

-Та Lhamour брэндийг үүсгэн байгуулж, хонины сүүлээр саван болон бусад органик бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж, экспортод гаргаад эхэлж байгаа юм байна. Органик бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх болсон сонин сайхнаас яриагаа эхэлье. Яагаад энэ салбарт орох болов?

-Би өөрөө их эмзэг арьстай болохоор эрс тэс хуурай орчинд арьс маань их гэмтэж байсан. Өөрийн хэрэглэдэг бүтээгдэхүүндээ ач холбогдол өгөхгүйгээр, сайн гэсэн бүтээгдэхүүн бүрийг л авч хэрэглэдэг байлаа. Ингээд олон бүтээгдэхүүн хэрэглэснээс болоод арьс маань их гэмтсэн. Монголд ирээд харшилтай болсон болохоор эрүүл мэнддээ их анхаарч эхэлсэн. Эмч нартай зөвлөлдөхөд химийн бодистой бүтээгдэхүүн хэрэглэхээ болих хэрэгтэй гэж байсан нь миний сонирхлыг их татсан юм.

Тиймээс өөртөө зориулж судалгаа хийсэн. Судалгаа хийж байхдаа гоо сайхны бүтээгдэхүүний салбарыг ихэд сонирхож эхэлсэн. Ингээд Олон улсын органик гоо сайхны бүтээгдэхүүний найрлагын дипломоо хамгаалж, тухайн үед Монголдоо хийж болох боломжоо харж байлаа. Би өөрөө Сэргээгдэх эрчим хүчний мастертай, АНУ-д төгсөөд Монголдоо бодит хувь нэмэр оруулах хүсэлтэй ирсэн болохоор өөрийн компаниа байгуулж, энэхүү чиглэлээр дагнаж, үйлдвэрлэл явуулахдаа хүнд ээлтэй, байгальд ээлтэй яаж хийж болох талаар маш их судалсан. Тэгээд эцэст нь энэхүү өөрийн үйлдвэрээр дамжуулж бүхий л хүсч мөрөөдөж байсан зүйлээ хэрэгжүүлж чадах мэт санагдаад 2014 онд компаниа байгуулж, үйлдвэрлэлээ эхлүүлсэн юм.

-Та өөрөө хаана төрж өссөн, ямар айлын хүүхэд, хаана ямар сургуульд сурж төгссөн юм бэ. Өөрийгөө болон гэр бүлээ танилцуулаач?

-Би Улаанбаатар хотод төрсөн. Дээрээ нэг ахтай. Гурван настайдаа ХБНГУ руу нүүж амьдралынхаа ихэнх хугацааг Европт өнгөрүүлсэн. Угаасаа их сониуч хүн, жинхэнэ утгаараа би өөрийгөө нүүдэлчин хүн гэж боддог. 15 настайдаа өөрөө Швейцарь руу явж, дараа нь Германд бакалавр хамгаалж, Францад мөн сурч, сүүлдээ АНУ-д 100 хувийн тэтгэлгээр Колумбиа их сургуульд тэнцэж АНУ-ын Нью-Йорк хотод амьдарсан.

Би мөн их олон газар ажиллаж үзсэн. Швейцарьт нэг жил багшилж, бага ангийн хүүхдүүдэд англи, герман хэл зааж, оюутан байхдаа coffee shop-д зөөгч, зочид буудалд зөөгчөөр ажиллаж байсан. Мөн Берлиний BMW-гийн төвд борлуулалт хариуцаж, Улаанбаатар дахь дэлхийн банкинд дадлага хийж, АНУ-ын Нью Йоркийн Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагад дадлага хийж байлаа. Эцэст нь сурсан мэдсэн бүхнээ Монголдоо зориулах хүсэлтэйгээр буцаж ирж 2012 онд Ньюком компанид ажиллан, сэргээгдэх эрчим хүчний чиглэлээр гараагаа эхлүүлсэн.

-Хувийн бизнесээ эхлүүлэхдээ яагаад хонины сүүл ашиглах болов. Хонины сүүлний болон бараа бүтээгдэхүүнийхээ онцлог чанарыг танилцуулаач. Ямар ач холбогдолтой, онцлогтой бүтээгдэхүүнүүд гарч байна?

-Бид хүний арьсанд тэжээл өгөх чанартай сайн түүхий эд болгоныг хэрэглэхийг хичээж байгаа. Урьд нь байгаагүй, инновацийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхийг хичээдэг. Би өөрөө хонины сүүлний ач тусыг сайн мэднэ. Монголчууд бид уламжлалт ёсоор хэрэглэсээр ирсэн. Эрүүл хонины сүүл нь өөрөө амин дэмээр дүүрэн, мөн охид бүсгүйчүүдийн хүсээд байдаг коллагеныг ч их агуулсан байдаг. Нас ахих тусам хүний арьсны коллаген ялгаруулах чадвар багасч байдаг болохоор коллагеныг гаднаас авах шаардлагатай болдог. Тиймээс хонины сүүл ашиглан гар, хөл, биеийн тос, саван гэх зэрэг бүтээгдэхүүнүүдээ үйлдвэрлэж байна. Бид зөвхөн хонины сүүл гэлтгүй чацаргана, нохойн хошуу, ганга, халгай, ямааны сүү, сарлагийн сүү, зөгийн бал, зөгийн лав гэх мэт Монголынхоо түүхий эдийг ашигладаг. Мөн олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн, арьсанд маш сайн тэжээл өгдөг Шэа самарны тос, оливын тос, наранцэцгийн тос, авокадо тос, наргил модны тос гэх мэт олон түүхий эдийг хослуулан хамгийн дээд зэргийн чанартай органик бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхийг хичээж байгаа. Ялангуяа Монголынхоо хэрэглэгчдэд шинэхэн талх мэт гоо сайхны бүтээгдэхүүн хүргэж чадаж байгаагаараа бахархаж байгаа. Органик гоо сайхны бүтээгдэхүүн бол их нарийн, бас эмзэг, хадгалах хугацаа нь бага байдаг. Тиймээс Монголдоо бид үйлдвэрлээд, хэрэглэгчдэд шууд хүргэж чадаж байгаа нь шинэхэн, шинэлэг хүнс хүрч байгаа мэт эрүүл байгаа.

-Одоогоор бараа бүтээгдэхүүнээ хаагуур борлуулж байгаа вэ. Бараа бүтээгдэхүүний тоогоо олшруулж байгаа юу?

-Бид 2014 онд үйл ажиллагаагаа эхлүүлээд, 2015 онд Goodprice дэлгүүрийн борлуулалтын цэгүүдээр дамжуулан бүтээгдэхүүнээ хүмүүст таниулж, хүргэсэн. 2016 онд өөрсдийн анхны нэрийн дэлгүүрээ Шангри-ла Моллын хоёр давхарт нээж, мөн “Туушин” зочид буудлын нэгдүгээр давхарт Лхамур бүтээлч дэлгүүр нээсэн байгаа. Үүнд бид бусад монгол брэндүүдээ дэмжиж, Монгол бүтээлч байж чаддаг шүү гэдгийг харуулж буй юм. Бид 2016 онд мөн өөрсдийн анхны спаг Скай Ресортод нээсэн.

Органик бүтээгдэхүүн эрүүл мэндэд тустай болохоор бид мөн агаар сайтай орчинд, хүний эрүүл мэндэд тустай үйлчилгээ үзүүлж, монгол массажистуудынхаа ур чадвараар дамжуулж хүнд тустай зүйл хийх гэж хичээсэн минь энэ. Агаар салхинд гарангаа, хайртай дотнын хүмүүстэйгээ хамт эрүүл орчинд эрүүл органик бүтээгдэхүүнээр массаж хийлгүүлэх нь ялангуяа сүүлийн үеийн энэ их бохирдолтой, стресстэй нийгэмд чухал юм шүү дээ.

-Бүтээгдэхүүн хийх түүхий эдээ хаанаас хэрхэн авч байна?

-Бид маш олон төрлийн түүхий эд хэрэглэдэг болохоор бүхий л салбартай одоо хамтран ажиллаж байгаа. Яг л тухайн түүхий эдийн гол эх үүсвэрүүдээс авч байна. Жишээ нь зөгийн бал, зөгийн лаваа Сэлэнгэ аймгаас, жамц давсаа Увс аймгаас гэх мэт. Мөн бид бусад үйлдвэрүүдтэй хамтран ажиллаж өөхөн тос, хонины сүүлний тос гэх мэт түүхий эдүүдээ тогтвортой авахыг хүсч байгаа. Гадны түүхий эдүүдээ бид органик сертификаттай, хамгийн чанартайг нь сонгодог. Дийлэнх нь баруун Европоос ирдэг. Мөн наргил модны тосыг яг эх үүсвэр болох улс орнуудаас авч байгаа. Түүхий эд хамгаас чухал болохоор чанарт бүхий л анхаарлаа хандуулж байгаа.

-Танай бүтээгдэхүүнүүд хэд хэдэн төгрөгийн үнэтэй байна?

-Янз бүрийн үнэтэй. Биеийн арьс гуужуулагч 19,500 төгрөг. Биеийн саван 9,000 төгрөг. Уруул өнгөлөгч 8,000 төгрөг гэх мэт. Манайх гоо сайхны бүтээгдэхүүн гэвэл 10 нэр төрлийн 60 орчим бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байна. Нэмэлтээр манай хэрэглэгчдэд биднээс улам их бүтээгдэхүүн хүсдэг болсон. Бидэнд итгэж, биднийг чанарыг эрхэмлэдэг гэдгийг мэдсэн тул гэр ахуйн бүтээгдэхүүнүүд хүртэл асуудаг болсон. Бид байгальд ээлтэй, хүний эрүүл мэндэд тустай бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл явуулдаг тул энэхүү зарчмаа барин жамц давсан бүтээгдэхүүнүүд, дахин боловсруулсан цаасаар хийсэн сагснуудыг хэрэглэгчдэдээ хүргэдэг болсон. Манай бүхий л зүйл гар аргаар хийгддэг. Түүхий эд бэлтгэхээс авахуулан, бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, савлалт, хүргэлт хүртэл бүхий л шат дамжлагыг бид өөрсдөө хийдгээрээ онцлог. Их сэтгэл шингээж хийдэг. Манай хэрэглэгчид жинхэнэ органик бүтээгдэхүүн ийм боломжийн үнэтэй байгаад баярлаж, бидэнтэй хамт байдагт бид талархдаг.

-2016 онд танай компани Сингапур улсаас “Азийн шилдэг хариуцлагатай жижиг дунд бизнес” шагнал хүртсэн юм билээ. Ямар шалгуурт нийцэж, яагаад энэ шагналыг авсан бэ?

-Энэхүү шагнал нь дан ганц жижиг дунд үйлдвэрүүдийн санхүүгийн амжилтыг хараад зогсохгүй нийгмийн хариуцлага болон бизнесийн ёс суртахууныг харж өгдөг шагнал ба энэхүү төрөлд шалгарсан байгууллага нь нийгмийн хөгжилд бодит хувь нэмэр оруулсан, байгальд ээлтэй ханддаг, боловсон хүчиндээ хамгийн сайн хүний нөөцийн бодлогыг хэрэгжүүлсэн жижиг дунд үйлдвэрүүд байх юм. Энэхүү байгууллагууд ямарваа нэгэн саад бэрхшээл, санхүүгийн хязгаарлагдмал байдлаа үл тоон Хариуцлагатай жижиг дунд үйлдвэр гэх зарчимд биднийг бүрэн нийцсэн гэж үзсэн учир бүс нутгийн хэмжээнд энэхүү шагналаар сайшаан үнэллээ. Маш олон том том компани, брэндүүдтэй эн зэрэгцэн зогсож хамт шагнал авсандаа ихэд баяртай байгаа.

-Гадны ямар улс орнуудад бүтээгдэхүүнээ экспортлох гэж байна. Ер нь ямар хүмүүс, аль улсын иргэд энэхүү органик бүтээгдэхүүнийг илүүтэй сонирхож байна?

-Бид энэ жил албан ёсоор Хонгконгт борлуулалтаа эхлүүлж, төлөөлөгчийн газартай болж, эхний байнгын хэрэглэгчидтэй болсондоо баяртай байна. Бид мөн энэ долоо хоногт албан ёсоор Сингапур улсын дэлгүүрт бүтээгдэхүүнээ борлуулж эхэлж байгаа. Монгол Улсын албан ёсны экспортлогч үйлдвэр, экспортлогч брэнд болсондоо маш их баяртай байгаа. Энэхүү эдийн засгийн хүнд үед экспорт маш чухал гэж үзэж байна. Бид чадлаараа сайн хичээж, манай баг хамт олон эдийн засагтаа эерэг хувь нэмэр оруулахын төлөө ажиллаж байгаа.

2016 он амжилтаар дүүрэн сайхан он болсон. 2016 оны арваннэгдүгээр сард бид Японы NHK WORLD телевизээр гарч, бидний талаарх нэвтрүүлэг 148 оронд цацагдсан. Үүнээс хойш маш их хүсэлт ирж, бидэнд амжилт хүсч, баяр хүргэсэн сайхан сэтгэгдлүүд дэлхийн өнцөг булан бүрээс ирсэн. Манай хэрэглэгчдэд Монголдоо ч тэр, гадаадад ч тэр, бүгд эрүүл мэнддээ анхаардаг, байгаль дэлхийгээ хайрладаг, гар аргаар хийгдсэн бүтээгдэхүүний ач холбогдлыг ойлгосон хүмүүс байдаг.

Н.ГАНЧИМЭГ