Category: эдийн-засаг

Categories
онцлох-нийтлэл эдийн-засаг

Б.Пүрэвдорж: Эдийн засаг сайжирсандаа төсвийн орлого нэмэгдээгүй. Бараа бүтээгдэхүүний үнийн өсөлтөөс үүдэж НӨАТ, гаалийн татвар нэмэгдсэнтэй холбоотой DNN.mn

УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдоржтой цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

– Нүүрсний сонсгол сонгууль руу дөхөх тусам энэ Засгийн газар, МАН руу очих “гал” улам нэмэгдэнэ –

-Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн анхны хэлэлцүүлгийн үеэр дэмжээгүй санал өгсөн. Гэтэл батлагдах үед дэмжлээ. Учир юу вэ?

-Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хийх болсон нэг шалтгаан нь УИХ-ын сонгуулийн хуультай холбоотой. МАН-аас УИХ-ын 38 гишүүнийг жагсаалтаар, 38 гишүүнийг тойргоос сонгох Сонгуулийн тухай хуулийн төслийг оруулж ирсэн. Тэрхүү хуулийн төслөөр бол өнөөдөр парламентад суугаа гишүүдээс 18-20 нь дахин сонгогдох боломжтой. Ийм тохиолдолд УИХ-ын гишүүд өөрсдийгөө бодсон саналыг Сонгуулийн хуульд өгөх учраас тэр хууль батлагдахгүй байх өндөр магадлалтай байсан. Хэрвээ та нар дэвших гэж байгаа бол Үндсэн хуулийн өөрчлөлт буюу 152 гишүүнтэй болох хувилбарыг дэмж гэдэг нөхцөл рүү аваачсан. Үүний дагуу УИХ-ын 152 гишүүнтэй байх Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн төсөл орж ирсэн. Эхний хэлэлцүүлэгт би үүний эсрэг санал өгсөн. Хэлэлцүүлгийн үеэр би Ховд аймгийн 13 сум, бусад таван аймгийн таван сумаар явж нийт 2500 орчим иргэдтэй би уулзалт хийсэн. Энэ үеэр 152-г дэмжиж байгаа ганцхан иргэн, 126, 108, 99-ийг дэмжиж байгаа 50 орчим хүн байсан. Иргэд гишүүдийн тоог нэмэхийн эсрэг байсан нь үүнээс харагдаж байгаа байх.

Ингээд олонх аргагүйн үнэнд гүйцэгдэж Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн хоёр, гурав дахь хэлэлцүүлгээр гишүүдийн тоог 126 болгож бууруулж баталлаа. Гишүүдийн тоог 126 болгож өөрчилсөн нь сонгуулийн үр дүнд том нөлөө үзүүлнэ. Тэр дундаа МАН-д сөргөөр нөлөөлнө гэж харж байна. Үүний жийрэг болгож жагсаалтын асуудлыг оруулж ирсэн. Пропорциональ системийг Үндсэн хууль болон Сонгуулийн тухай хуульд оруулах нь АН-ын гол зорилгуудын нэг. АН-ын бүлгийн гишүүд 126-г дэмжихээс аргагүй нөхцөл байдал нь жагсаалтаар сонгох сонголтын тухай асуудал байсан.

Нэгдүгээрт, жагсаалтыг оруулснаар сонгогчдын санал гээгддэггүй. Хоёрдугаарт, жагсаалтаар орж ирсэн УИХ-ын гишүүд улс орны нийтлэг хөгжил дэвшлийн төлөө ажиллах боломжийг бий болгодог. Тиймээс Монгол Улсын ирээдүй, хөгжил дэвшлийн төлөө жагсаалтын буюу пропорциональ системийг дэмжсэн.

-Жагсаалтыг ямар байдлаар гаргахыг УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулиар шийдэх үү. Ер нь жагсаалтыг яаж гаргах нь зөв бэ?

-Нам бүр 48 хүний нэрийн жагсаалт гаргана. Ингээд манай намын жагсаалтаар та бүхнийг төлөөлж ажиллах ийм улстөрчид байна гэдгээ олон нийтэд танилцуулна. Ер нь 2012 оны сонгуулиар бид жагсаалтаар нэг удаа сонгууль хийж үзсэн. Тиймээс тодорхой туршлага байгаа.

Намаа санхүүжүүлж жагсаалтаар парламентад орж ирдэг. Орж ирээд намаа санхүүжүүлснээсээ илүү хөрөнгө олохыг зорьсон хүмүүс 2012 онд аль аль намаас орцгоосон. Тиймээс 2024 оны сонгуулийн жагсаалтад намууд аль болох сайн боловсон хүчинг оруулах, иргэдийн итгэлийг төрүүлэхүйц нэр дэвшигчид, мөн багш эмч нарын төлөөлөл гэдэг ч юм уу сонирхлын бүлгүүдийн хамгийн шилдэг хүмүүсийг жагсаалтад оруулахаар өрсөлдөж таарна.

Жагсаалтад хумсын толионы чинээ алдаа гаргасан муу нэртэй хүн орвол тэр нь бусад тойрогт нэр дэвшиж байгаа хүмүүстээ нөлөөлнө. Мөн намыг нь шууд ялагдалд хүргэх нөхцөлд оруулах учраас энэ удаагийн сонгуульд намууд нэр хүндтэй хүмүүсээ жагсаалтаар оруулахаар зорих болов уу.

Энд нэг зүйлийг хэлэхэд, төсвийн зарлагын хяналтын дэд хорооны даргын хувьд би Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн үеэр нэлээд хатуу шаардлага тавьсны үр дүнд сонгуулийн санал тоолох машиныг шинээр худалдан авах, түүнчлэн Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын хурууны хээ уншуулах тоног төхөөрөмж түүний программ хангамжийн асуудлыг шийдвэрлэх боломжтой болгосон. Үүний дагуу Улсын төсвийн тодотголд тодорхой тооны хөрөнгө оруулалтыг тавьж энэ асуудлыг шийдвэрлэж байна.

-Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр хоёр тойрог нэмэхээр болсон. Хаана нэмэх бол?

-Улаанбаатар хотын Баянзүрх, Сонгинохайрхан дүүрэг тус бүрдээ 400 гаруй мянган хүн амтай. Тэнд сонгогчдын төлөөлөх төлөөллийн чадамж их муу байдаг. Тиймээс энэ тойргуудад хоёр мандат нэмсэн нь дээр гэж бодож байна.

-Хоёр мандат нэмэх эрх бүхий субъект нь аль вэ?

-Аль аймаг, аль дүүрэг хэдэн мандаттай байх вэ гэдэг сонгуулийн тойргийн асуудлыг УИХхоёрдугаар сарын 1-ний дотор багтаж тогтоолоор баталгаажуулж гаргана.

-Улс төрийн намын тухай хуулийн төсөлд та ямар дүгнэлттэй байна вэ?

-Улс төрийн намын тухай хуулийг Ерөнхийлөгч өргөн барьсан. Ингэхдээ УИХ-д суудалтай болон суудалгүй бүх намын саналыг сайн авсан. Хэд хэдэн удаагийн хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан. Уг төсөлд жишээ нь АН-аас өгсөн саналууд бараг бүрэн тусгагдсан. Хэлэлцүүлгийн явцад парламентад суудалгүй намууд нэлээд санал өгсөн. Ер нь их сайн хуулийн төсөл орж ирсэн. Өнгөрсөн хугацаанд намуудад гардаг алдаа дутагдлыг засч дэвшилттэй зүйлүүдийг бүгдийг нь тусгаж чадсан хууль болсон. Цаашдаа намууд доторх бүтцийн байгууллагуудыг байхгүй болгож байгаа. Тодруулбал, эмэгтэйчүүдийн холбоо, залуучуудын холбоо, оюутны холбоо ч гэдэг юм уу холбоодыг байхгүй болгоно. Үндсэн хууль, Улс төрийн намын тухай хуульд магадгүй 10 жилийн дараа өөрчлөлт оруулж нам гишүүнчлэлгүй байх чиглэл рүү явна гэдэг нь улс төрийн намууд илүү төлөвших нөхцөл бий болно.

-Төсвийн тодотгол хийж цалин, тэтгэвэр нэмэх асуудалд та ямар байр суурьтай байна вэ?

-2022 оны нэгдүгээр сарын сүүлээр төсвийн тодотгол хийж ахмадуудын тэтгэврийг нэмсэн. Тэтгэврийн доод хэмжээ 300 мянган төгрөг байсныг 500 мянган төгрөг болгосон. Тэтгэврээ нэмж байгаа бол инфляцийг тогтвортой барих бодлогыг Засгийн газар хамт хэрэгжүүлэх ёстой. Харамсалтай нь түүнийгээ хийгээгүй. Тэтгэврийн доод хэмжээг 500 мянган төгрөг болгож нэмсэн ч тухайн үед инфляциа барьж чадаагүйгээс болж 50 мянган төгрөгийн үнэтэй байсан нэг шуудай гурил 110 мянган төгрөг болсон. Ийнхүү тэтгэвэр нэмсний үр дүн огт гарахгүй байна. Ахмадууд тэтгэврийн нэмэгдлээ бүгдийг нь инфляцид буцаагаад алдчихаад байна.

Тойргийн гишүүдээ ирэхээр нь тэтгэвэр, цалингаа нэм, хүүхдийн мөнгийг 100 хувь олго гэж шаардаарай хэмээн би иргэдэд хэлсэн. Үүний дагуу энэ гурван асуудлыг шийдвэрлэж байна. Улсын төсвийн тодотголоор тэтгэвэр, цалин, хүүхдийн мөнгийг нэмж болно. Хамгийн гол нь бараа бүтээгдэхүүний ханшийг өсгөхгүй байх чиглэлд Засгийн газар хариуцлагатай ажиллах ёстой. Цалингаа нэммэгц бараа бүтээгдэхүүний үнэ дагаад өсчихвөл авч байгаа арга хэмжээ нь иргэдийн амьдралд бодит дэмжлэг болж чадахгүй.

-Цалингаа нэмсэн ч инфляцийг өдөөхгүй байх гарц нь юу вэ?

-Бараа бүтээгдэхүүний үнэд голлон нөлөөлж байгаа асуудал нь дэд бүтэц ложистикийн хямрал. Өөрөөр хэлбэл, тээвэрлэлтийн асуудлыг бүрэн шийдвэрлэх, түүний зардлыг буруулах чиглэлд ажиллах ёстой. Тэр дундаа хүнд суртал, авлигатай холбоотойгоор тээврийн үнэ өсч байгаа асуудлыг зохицуулах чиглэлд Засгийн газар хариуцлагатай ажиллах ёстой. Жишээлбэл, гурван жилийн өмнө Замын-Үүд боомтоор нэг ачааны машин 3-5 сая төгрөгөөр тээвэр хийдэг байсан бол өнөөдөр 30-40 сая болсон. Ковидын үед 70 сая төгрөгт хүрч байсан. Энэ бүхэн бараа бүтээгдэхүүний үнэ өсөхөд нөлөөлж байгаа юм. Гашуунсухайт эсвэл Эрээнээс Улаанбаатар орох зайнд ийм өндөр үнэтэй тээвэрлэлт хийж байгаа нь бусад аймаг руу хийх тээвэрлэлтийн үнэ өсөхөд нөлөөлж байна. Энэ хиймэл өсөлтийг байхгүй болгох, тэр дундаа тээвэрлэлтийн асуудлыг зөв зохион байгуулах боломжтой. Гэтэл Засгийн газар өнөөдрийг хүртэл хийхгүй байгаа нь бараа бүтээгдэхүүний үнэ өсөхөд нөлөөлж байна. Хоёрдугаарт, бусад улс орнууд ч инфляцитай байгаа. Бид бүтээгдэхүүн импортлохдоо тэрхүү инфяцитай нь авч ирээд байна. Энэ нь иргэдэд өндөр үнэтэй бараа бүтээгдэхүүн болж хувираад байна. Төсвийн орлого жаахан нэмэгдэж байгаа. Бараа бүтээгдэхүүний өсөлтийн холбоотойгоор НӨАТ, гаалийн татвар нэмэгдсэнээс үүдэж төсвийн орлого нэмэгдэж байгаа болохоос эдийн засаг сайжирсандаа төсвийн орлого нэмэгдэж байгаа юм биш. Тиймээс тээврийн хямралыг зохицуулж, тээвэрлэлтийн үнийг буулгахад Засгийн газар хариуцлагатай ажиллах хэрэгтэй.

-Нүүрстэй холбоотой хэрэг, сонсгол яагаад гацчихав. Та цаад шалтгааныг нь юу гэж харж байна?

-Инфляцитай тэмцэх, эдийн засгийг сайжруулах чиглэлд Засгийн газар ажиллах ёстой байтал шуугианаас шуугианы хооронд ажиллаад байна. Засгийн газар өөрсдөдөө байгаа мэдээллийг гаргаж ирж “шүгэл үлээж” байна хэмээн урдах асуудлаа хойдох асуудлаараа дараад байна. Хэдийгээр нүүрсний хулгай, төмөр замын тээврийн асуудал, боловсролын болоод бусад сангийн асуудлууд гараад хаана очоод хад мөргөж байна гэхээр МАН-ынхан дээр. Нүүрсний хэргээр заавал сонсгол явуулахыг АН-ын бүлэг хариуцлагатай шахаж шаардаж ажиллана. Хэзээ нэгэн цагт нүүрсний хэргээр сонсгол явж таарна. Тэр сонсгол нь сонгууль руу дөхөх тусам энэ Засгийн газар, МАНруу очих “гал” илүү их нэмэгдэнэ

Categories
эдийн-засаг

ЧУУЛГАН: Азийн хөгжлийн банкнаас манай улсад хуваарилж болох 655 сая ам.долларын зээлийг хэлэлцэж байна DNN.mn

Чуулганы өнөөдрийн нэгдсэн хуралдаанаар Монгол Улс, Азийн хөгжлийн банк хоорондын Санхүүжилтийн ерөнхий хөтөлбөр (2022-2023 оны зээлийн төлөвлөгөө)-ийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийн танилцуулгыг Сангийн сайд Б.Жавхлан мэдээлэв.

Ирэх жил хэрэгжүүлэх төсөл хөтөлбөрийг санхүүжүүлэх зорилгоор Азийн хөгжлийн банкнаас манай улсад хуваарилж болох 655 сая ам.долларын ерөнхий хөтөлбөрийг хийсэн байна.

Хөтөлбөрт гарын үсэг зурснаас хойших хугацаанд дараах төсөл хөтөлбөрийн зээлүүдийн яриа хэлэлцээг Азийн хөгжлийн банктай эхлүүлэн бэлтгэл ажлыг хангах аж. Үүнд:

  • Төсвийн дэмжлэгийн хэлбэрээр гадаад валютын албан нөөц нэмэгдүүлэх зорилгоор 200 орчим сая ам.доллар
  • Шинэ сэргэлтийн бодлого болон Алсын хараа 2050 урт хугацааны хөгжлийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд 400 орчим сая ам.доллар
  • Хөдөө аж ахуй, хөдөөгийн хөгжлийн үе шат, эдийн засгийн хүндрэлийн үед боловсролын чанарыг сайжруулах төсөл зэргийг хэрэгжүүлэх юм байна.
Categories
эдийн-засаг

УИХ дахь ажлын хэсгүүд хуралдана DNN.mn

Улсын Их Хурлын ажлын хэсгүүдийн 2023 оны зургаадугаар сарын 08-ны өдрийн хуралдааны тов, хэлэлцэх асуудлын дарааллыг танилцуулж байна.

Д/Д ХУРАЛДААН ХЭЛЭЛЦЭХ АСУУДАЛ ЦАГ ТАНХИМ
1 Төрийн байгуулалтын байнгын хороо Улсын Их Хурлын гишүүн Н.Энхболд нарын 4 гишүүн 2023.04.05-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл, Улсын Их Хурлын гишүүн О.Цогтгэрэл, Д.Ганбат нар 2023.04.05-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийг нэгтгэн хэлэлцүүлэгт бэлтгэх үүрэг бүхий ажлын дэд хэсгийн хуралдаан 10.00 “Үндсэн хууль”
2 Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын байнгын хороо Хүмүүнлэг боловсролыг дэмжих тухай хуулийн төслийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх үүрэг бүхий ажлын дэд хэсгийн хуралдаан 11.00 “Их засаг”
3 Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын байнгын хороо Дээд боловсролын тухай хуулийн төслийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх үүрэг бүхий ажлын дэд хэсгийн хуралдаан 14.00 “Их засаг”
Categories
танайд-өнжье эдийн-засаг

Д.Ганбат: Холимог тогтолцооны үр дүнд попуудын үе дуусгавар болно DNN.mn

УИХ-ын гишүүн Д.Ганбаттай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн бодит үр дагаврыг та юу гэж харж байна вэ?

-Том үр дагавар авч ирэх өөрчлөлт гэж ойлгож болно. Гэхдээ эерэг, сөрөг аль ч тал руу явж магадгүй өөрчлөлтийг хийлээ. Энэхүү өөрчлөлтийн үр дагавар хаашаа эргэх нь УИХ-ын Сонгуулийн тухай хууль, Улс төрийн намын тухай хуульд яаж батлагдах, эдгээр хуулийн хэрэгжилт, журам яаж гарахаас тодорхойлогдоно.

-Тэгвэл яавал сөрөг, яавал эерэг үр дагавар гарах вэ?

-Учраа мэдэхгүй годгор хүүхнүүд, сөөсгөр залуучууд, улстөрчдийн хамаарал бүхий этгээд, “гар хөлийг” жагсаалтаар оруулбал энэ өөрчлөлт буруу тийшээ явна. Намын дарга ч гэдэг юм уу эсвэл тухайн намын удирдлагад байгаа бүлэглэлийн гарт орох аюултай. Хэрвээ ингэвэл улс оронд хор хохиролтой. Жишээлбэл, Камбожийн Пол Потын дэглэмийг энд дурдъя. Тухайн үед мэдлэг боловсролтой залуучууд нь Камбожийг авч явж байна гээд Улаан Кхмерүүдын хөдөлгөөнийхөн социалист, коммунист нийгмийг байгуулахаар гурван сая иргэнээ хядсан. Ингээд урдах амжилтаа балласан. Иймэрхүү урхагтай улстөрчдийг намын жагсаалтаар оруулаад ирэх вий. Хэрвээ ийм байдлаар явбал Үндсэн хуулийн өөрчлөлт буруу тийшээ явна.

Ард түмнийхээ шүүлтүүрээр оруулах нь чухал байгаа юм. Гурваас дээш удаа сонгогдож 20, 30 жил ордны “буг” болж суухдаа улс орныг дэлхийн энд хүртэл өөрчилж хөгжүүлж чадаагүй хүмүүсийг намын жагсаалтаар оруулах эрсдэл байгаа. Урд, хойд талдаа маш том зах зээлтэй. Хилийн маргаан ч гэдэг юм уу гадна, дотны зөрчил алга. Ийм байхад Монголын эдийн засаг нэг газартаа 10 жил цовхчлоо. Иргэд залуус эх орноосоо “дайжиж” байна. Асуудлаа шийдэж, өөрчилж чадаагүй хэрнээ Монголын төрд 20, 30 жил болчихсон нөхдийг оруулбал энэ өөрчлөлт мөн чанар, зорилго алдагдана.

Харвардад ч гэдэг юм уу, гадаад дотоодод баахан дээд сургууль нэртэй дээд сургуулийн курс төгссөн нөхөд ард түмний боломжийг яаж булааж байсан нь өнөөдөр нийгэмд ил боллоо. Үе дамжсан ийм хүмүүсийг оруулж ирвэл буруу тийшээ явна.

Харин зөвөөр хэрэгжүүлж чадвал намууд төлөвшиж, бодлогын уралдаан явуулдаг болох зэрэг том өөрчлөлт авч ирнэ. Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хоёр зүйлээс болж баталлаа. УИХ нь Засгийн газраа хянаж чадахаа байчихсан. Өнөөдөр эрх баригч намын 65 гишүүний бараг 50 нь дарга болчихсон. 22 яамтай. Энэ бол дэлхийн хаана ч байхгүй данхайсан Засгийн газрын бүтэц байхгүй юу. Түүнчлэн байнгын хорооны дарга гээд 11 хүн бий. Үүнээс гадна 20 гаруй дэд сайдтай. Тиймээс манай улс өнөөдөр парламентын засаглалтай улс биш болсон. Засгийн газар нь зориуд УИХ-ын нэр хүндийг унагаж байна. Төр засагтаа итгэх итгэлгүй болгох гадна дотны бодлого ч байна. Ард түмэн төр засагтаа итгэх итгэлгүй болно гэдэг нь улс орон эмх замбараагүй байдал руу орох, өмнөх ололт амжилтаасаа буцах урхагтай. УИХ-ыг буланд шахах оролдлого өнгөрсөн хугацаанд гарсан шүү дээ. Цөөнх гэсэн нөхдийг худалдаж аваад кноп даруулж, охин намын нөхөр оройд нь тоглож байж тэрийг хийсэн. Тэр өөрчлөлт иргэдэд хэрэгтэй байсан уу гэвэл үгүй. Засгийн газраа хянаж чадахгүй байдал руу орсон. Үндсэн хуулийн гол зорилго нь хяналт тэнцэл. Гэтэл гүйцэтгэх, хууль тогтоох, шүүх засаглалын хяналт тэнцлийг алдагдуулсан. Өнөөдөр манайх парламентын засаглал биш нэг намын засаглал руу явж эхэлсэн. Тиймээс үүнээс хамгаалах нэг боломжийг сая Үндсэн хуульд оруулсан өөрчлөлтөөр гаргаж ирсэн. Иймд нэгдүгээрт, хяналт тэнцэлийн зарчмыг алдагдуулсан өмнөх алдааг засах гэж Үндсэн хуульд өөрчлөлт орууллаа. Хоёрдугаарт, өнгөрсөн жилийн 32 жилийн хугацаанд намууд төлөвшсөнгүй. Нөгөөтэйгүүр хүссэн хууль, бодлогоо 76-гаар батлуулдаг болчихсон байгааг энэхүү өөрчлөлтөөр засна гэж найдаж байна. Иймээс энэ их чухал өөрчлөлт болсон. Энд хамгийн гол нь уялдаж батлагдах дараагийн хуулиуд болон хэрэгжилт нэн чухал.

-Намын жагсаалтыг та бүхний өргөн барьсан УИХ-ын Сонгуулийн тухай хуулиар үүнийг шийднэ биз дээ. Ер нь намын жагсаалтыг ямархуу байдлаар яаж гаргах нь оновчтой гэж харж байна вэ?

-УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулийн хоёр төсөл бий. Нэг нь МАН-аас Н.Энхболд нарын гишүүдийн өргөн барьсан төсөл. Нөгөөх нь АН-аас О.Цогтгэрэл бидний өргөн барьсан төсөл. Бидний өргөн барьсан төсөлд туссан 40/60 Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөд орж батлагдсан. Сонгуулийн хуульд миний тавьж байгаа шаардлага бол намын жагсаалтаар орох 48 хүнийг сонгогчид эрэмбэлж өг гэж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, нээлттэй жагсаалт байх ёстой гэсэн үг.

Иргэдийн итгэлийг авахааргүй хүмүүс тооноор орж ирлээ гэж шүүмжилдэг. Тэгвэл Монгол Улсын эрх ашгийг хангаж чадах төлөөллийг иргэд эрэмбэлээд өг. Буруу эрэмбэлвэл бид бүгдээрээ хохирно. Тиймээс үүнд иргэд хянамгай хандах учраас намын жагсаалтыг нээлттэй байлга гэж байгаа юм.

Холимог тогтолцооны үр дүнд нийгэмд ямар ч тусгүй попуудын үе дуусгавар болох байх гэж бодож байна. “Энэ маань ядарч байна. Халамж өгье. Ажил хийгээд яах юм бэ” гэвэл хэн ч дуртай хүлээж авна. Энэ нийгмийн тогтолцоогоор 70 жил монголчууд амьдарсан. Дэлхий нийтэд ч энэ түгээмэл байсан. Жишээ нь, ЗХУ. Тэд 100 жил ноцолдсон ч бүтээгүй. Үүний үлдэгдэл болох попчид байн байн сонгуулиар гарч ирээд байна л даа. Намаасаа орж гараад л, эсвэл бие дааж нэр дэвшээд гарчихдаг асуудал бий. Тэгвэл холимог тогтолцоог оруулснаар дэвшүүлсэн бодлого зорилтыг нь авч явж чадах нэр дэвшигчээ намууд 78 нэрсийн жагсаалтад оруулах гэж найдаж байна. Харин эрэмбэлэхийг нь ард түмэн шийдэж өгнө. Тэгвэл хэн нэгэн бүлэглэлийн гарт орохгүй гэж бодож байна.

-Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр хоёр тойрог нэмэгдэхээр боллоо. Хаана нэмэх вэ?

-Улаанбаатарт нэмэх байх гэж бодож байна. Монголын нийт хүн амын 50 хувь нь Улаанбаатарт амьдарч байна. Гэтэл Улаанбаатарын өнөөдрийн аж төрх ямар байгаа билээ. Түгжрэл, хөрсний бохирдол, цэцэрлэг сургуулийн хүртээмж ямар байгаа билээ. Дээд сургууль төгссөн мэргэжлийн боловсон хүчин нь гадагшаа явж хар ажил хийж байна гэхчилэнгээр асуудал бий. Хотжих процесс дэлхий дахинаа явагдаж байна. 2035 он гэхэд дэлхийн хүн амын 70-80 хувь нь хотожно гэсэн судалгаа бий. Ийм байхад урсгалын эсрэг сэлэх бодлого явцгүй л дээ. Хий дэмий мөнгө төгрөг, цаг хугацаа үрсэн ажил. Тиймээс нийслэл болон хотын тулгуур төвүүдэд анхаарч, засаг захиргааны системээ өөрчлөх хэрэгтэй. Малчдад чиглэсэн зөв бодлого хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Махны үнэ өнөөдөр 25 мянган төгрөг байна. Бэлчээрийн мал аж ахуйг монголчууд хоёр мянган жил тээж уламжлаад өдийг хүрсэн. нэг сая 500 мянган километр газрыг эзэнтэй байлгаж байгаа хүмүүс бол малчид. Дэлхийгээс дангаарших дархлаа, үндэсний өв уламжлалаа хадгалж үлдэж байгаа нь малчид. Хэрвээ малчид байгаагүй бол бид килограмм махыг 25 мянган төгрөгөөр битгий хэл 50, 60 мянгаар л авна шүү дээ.

Бодит нөхцөл ийм байхад төр зохион байгуулалтаа хийж чадахгүй байна. Цөлжиж байна. Дэлхийн дулаарал явагдаж байна. Уул уурхайн олборлолт малчдыг бэлчээргүй болгож байна гэхчилэнгээр малчдыг шахаж байна. Энэ цаг үед зөв бодлого нэн чухал. Малчдаа дэмжсэн бодлого хэрэгтэй байна. Бэлчээрийн мал аж ахуйг зөв зохистой байлгах бодлогоо хэрэгжүүлмээр байна. Түүнээс урсгалыг сөрсөн бодлого явахгүй л дээ. Салхины урдаас шүлсээ нулимахтай адил хэрэг.

-Энэ цаг үед төсөвт тодотгол хийж цалин нэмснээр инфляци хоёр хувиар өдөөгдөнө, төгрөгийн ханш дахиад л унана гэж учир мэдэх хүмүүс хэлж байна. Та төсөвт тодотгол хийх асуудалд ямар байр суурьтай байна. Цалин нэмэхгүйгээр төгрөгийн ханшаа чангаруулах гарц байна уу?

-Өнөөдөр халамж хавтгайрсныг бүгд мэдэж байгаа. Тиймээс хүнсний талон зэрэг халамжаа болих хэрэгтэй байна. Хүүхдийн мөнгө халамж уу эсвэл баялгийн хуваарилалт уу гэдгийг тодорхой болго. Нийт хүүхдүүдийн 91 хувьд хүүхдийн мөнгө олгох шийдвэр гаргахдаа МАН “Бид хуульд өөрчлөлт оруулсан. Хүүхдийн мөнгө бол халамж” гэж хэлсэн. Гэтэл өнөөдөр баялгийн хуваарилалт гэж байх юм. Нөгөө талаар “Ирээдүй өв сан”-г Монгол Ардын нам үгүй хийсэн. Байгалийн баялаг нөхөн сэргээгддэггүй. Тиймээс үүнийг ирээдүйд үлдээх ёстой. Уг нь 2030 он хүртэл “Ирээдүй өв сан”-д гар хүрэхгүй байхаар хуульчилж байсан. Гэтэл Монгол Ардын нам хуулийг өөрчилж байгаад аваад ашиглачихлаа. Сөрөг хүчин болон ард түмний хяналт муу байгааг далимдуулж аваад “идчихлээ”. Бусад улс орон байгалийн баялгаар улсынхаа хөгжлийг дээшлүүлж чадаж байна. Тухайлбал, Норвеги. Гэтэл манайх өнөөдрөөрөө хамаг асуудалд хандаад байна.

Гэхдээ ер нь төгрөгийн ханшны уналтад нийцүүлж тэтгэвэр, цалинг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Харин түрхэн хугацаанд байгалийн баялгийн үнэ өссөнтэй холбоотойгоор орж ирсэн эх үүсвэрээр шийдэх нь буруу. Энэ бол бүтээмжийн өсөлт биш.

-Тэгвэл яаж хэрэгжүүлэх нь зохистой вэ?

-Орон тооны цомхотголоо явуул. Төрийн албан хаагчдаа цомхотго. 226 мянган төрийн албан хаагч бидэнд хэрэггүй. Хэсгийн хорооны дарга нар ч гэдэг юм уу сонгуульд зориулсан хэрэгтэй хэрэггүй бүтцүүдээ боль. Хүнсний талоноо боль. Мянгат малчинд ч, хувийн машинтай хүнд ч хүнсний талон өгч байх юм. Эзнийг нь олж халамжаа өг.

Үүнээс гадна Стандартын шаардлага хангахгүй хамгийн чанар муутай эмийг иргэд маш өндөр үнээр авч байна. Ийм эмэнд иргэд баахан мөнгөө өгч байна. Цаана нь хэдэн хүн л баяжиж байна. Захын цүнх баригчин гэрээс хэдэн тэрбум төгрөг гарч байна. Алтаар хийсэн морьтой УИХ-ын гишүүн байна. Ийм зүйл нэлэнхүйдээ байна. Тэгсэн гэнэт сүүлийн нэг жилд хулгайчидтайгаа тэмцэх юм гэнэ. Баахан уриа лоозон. Ер нь уриа лоозонгоор тэмцдэггүй юм л даа. Ажил төрөл явдаггүй газарт хурал цуглаан, уриа лоозон, хөшөө дурсгал их байдаг. Сүүлийн нэг жилд уриа лоозонгоор пиардаад байна. Яг шүүхээр шийдвэрлүүлж, хариуцлага хүлээж байгаа хэрэг алга.

-Танай нам нэгдчихлээ, та ч бүлгийнхэнтэйгээ ойлголцож нэгдчих шиг боллоо. Ер нь та намынхаа ирээдүй хувь заяаг яаж харж байна?

-Ерөнхийдөө намаа нэгтгээд, даргаа дээд шүүхэд бүртгүүлээд, бүлгээ нэгтгэлээ. Би бүгдэд нь нэг алхам ухарч байж ойлголцлоо. Гурван жилийн хугацаанд ганц дайчин ганцаарддаггүй гэдэг шиг зөв зүйлийн төлөө тэрхүү байр суурь дээрээ ганцаараа зогссон. Үүний үр дүнд эргэлтийн чанартай хуулиуд, өөрчлөлтийг хийж чадаж байна. Ард түмнийхээ мандатыг авч хоёр удаа парламентад сонгогдсон гишүүний хувьд өмнө нь хийж чадаагүй зүйлүүдээ хийж чадлаа. Ярианы эхэнд хэлсэн хуулиуд батлагдсанаар намууд төлөвшинө.

Ардчилсан нам бол Монголын үнэт зүйлүүдийн нэг. АН-ыг буцаад байр суурьдаа ирж, Монголын хөгжлийг дахин зөв замд оруулах өөрчлөлтийг хийх энэ ажилд зохих хэмжээгээр би оролцоод явж байгаа.

Мэдээж хэрэг хүмүүс хооронд үзэл бодол зөрчилдөх асуудал бий. Тэр байтугай олон нийт төөрөгдсөн асуудал ч байна. Цаг хугацааны явцад төөрөгдлөөсөө гарч байна.

-Танай нам энэ цаг үед яг ямар шинэчлэлийг хийснээр илүү төлөвшсөн, илүү үзэл санаан дээрээ нэгдэнэ гэж харж байна вэ?

-Манай нам одоо зөв тал руугаа явж байна гэж харж байгаа. Ардчиллын 30 жилд хүмүүжсэн, бусад улс оронд юм үзэж нүд тайлаад ирсэн хэсэгт би их найдвар тавьж байгаа. 1980-1990-ээд оныхонд АН-үүд хаалгаа цэлийтэл нээж өгөх хэрэгтэй. Ингэж аль ч үеийнхэн ялгамжгүй оролцож байж хөгжил рүү явна.

Цаг үе, геополитикийн нөхцөл байдал өөрчлөгдөж байна. Нэг хүний дэглэм цаашид байх уу, үгүй юу. Бага буурай орныг том улс нь эзэрхийлж болох уу, үгүй юу гэдэгт хариулт өгөх он жилүүд хүлээж байна.

-Нүүрсний хулгайн хэрэг Монголын нийгмийг нэг хэсэгтээ л доргиосон. Өнөөдөр тэр хэрэг юу болов, сонсголыг хэзээ явуулах вэ гэдэг нь тодорхойгүй болчихлоо. Сөрөг хүчин энэ асуудал дээр ажиллаж, анхаарч байна уу?

-Даваа гаригт болсон бүлгийн хурлын үеэр би хэд хэдэн санал гаргасан. Нүүрсний хэргээр, ковидын төсвийн зарцуулалтаар, төрийн сангуудын асуудлаар нийтийн сонсгол хийх санал гаргасан. Аль нэг бүлэг санал гаргавал тэрхүү асуудлаар нийтийн сонсгол хийх хуультай. Тиймээс АН энэ хулгай, луйвартай эвлэрэхгүй. Олон нийтийг мэдэх эрхээр хангая гэж байгаа. Би саналаа гаргасан. Бүлгийн ажлын алба ажиллаж байгаа.

Categories
танайд-өнжье эдийн-засаг

Хөрөнгөтэй хүмүүсийг “сэгсэрдэг” зальжин бүсгүйчүүдийг хязгаарлах гэрлэлтийн гэрээ DNN.mn

Өмгөөлөгч Э.Энхцэцэгтэй ярилцлаа.

-Шүүхээр шийдвэрлэгдэж байгаа хэргүүдийг анзаарахад гэр бүл салалт, тодруулбал хөрөнгө хуваах тухай маргаан зонхилж байх шиг. Хөрөнгө хуваах талаар ойлголт манайханд хомс байна уу?

-Чинээлэг нэгэнтэй гэрлэлтээ батлуулаад хөрөнгө хуваагаад салах үзэгдэл манайд түгээмэл болсон. Тэр дундаа малчид хөрөнгө хуваахыг санаархсан эмэгтэйчүүдийн олз болсон гэж хэлж болно. Фэйсбүүкээр танилцаж итгэлийг нь олж аваад нэг гэрт ордог. Мал дээрээ байдаг хүү нь нэг эмэгтэйтэй танилцаад дагуулаад очиход хөгшин аав ээж нь хөл хөөр болж ах дүү нарыг нь цуглуулаад мал тасалж өгөөд тусад нь гаргадаг. Төд удалгүй өнөөх эмэгтэй нь хаяад явчихна. Хүү нь шүүхэд дуудагдаж асуудал буруугаар эргэж тасалж өгсөн малыг нь хуваах асуудал хөндөгддөг. Хуруу хумсаа хуйхалж өсгөсөн хэдэн малыг нь хэн нь мэдэгдэхгүй эмэгтэй бэр гэж очоод л аваад явчихаж байна. Энэ асуудлын хохирлын хэмжээ хэдэн саяар яригддаг. Энэ асуудалд анхаарал хандуулах цаг нь болсон. Гэрлэлт батлуулах, хөрөнгө хуваах талаар эрх зүйн орчныг илүү боловсонгуй болгох хэрэгтэй байна. Малчид ч энэ асуудалд ач холбогдол өгч болгоомжтой хандах хэрэгтэй.

-Энэ асуудлаас яаж урьдчилан сэргийлэх вэ?

-Гэрлэлтийн гэрээг заавал байгуулах ёстой. Гэрлэгчид гэрлэхээс өмнөх өөрсдийн хөрөнгийг хуваарьт хөрөнгө хэмээн гэрээндээ тусгаснаар гэрлэлт цуцалсан, цуцлагдсан тохиолдолд уг хувийн хөрөнгийг хуваах, ногдох хэсгийг тодорхойлох гэх мэт асуудал үүсэхгүй. Жишээ татаад ярья л даа. Бат болон Зулаа нар гэрлэлтээ цуцалсан байна. Гэхдээ гэрлэлтээ бүртгүүлэхдээ гэрлэлтийн гэрээ байгуулсан бол уг гэрээнд гэр бүлийн гишүүдийн хуваарьт хөрөнгө болох гэрлэхийн өмнө олж авсан эд хөрөнгө машин, газар, хадгаламж зэргийг тус тусын хуваарьт хөрөнгө байхаар тусгажээ. Энэ тохиолдолд гэрлэлтээ цуцалсан боловч гэрлэгчдийн хувийн хөрөнгөтэй холбоотой маргаан үүсэхгүй. Гэрээндээ дундын хөрөнгийг хэрхэн хуваах, ногдох хэсгийг хэрхэн тодорхойлох зэргийг тусгаснаар гэрлэлт цуцалсны дараа хамтран өмчлөх дундын хөрөнгийг гэрээнд заасан журмын дагуу хуваарилна. Тухайлбал, Бат болон Зулаатай нар гэрлэснээс хойш хамтран амьдарсан хугацаанд бий болсон эд хөрөнгө болох байр, хамтын эрхэлдэг аж ахуйн үйл ажиллагаа зэргийг гэрлэлтийн гэрээнд хамтран өмчлөх дундын хөрөнгө байхаар зохицуулж, уг хөрөнгийн ногдох хэсгийг тодорхойлохдоо адил тэнцүү хэмжээгээр тодорхойлно гэж заасан байдаг. Ингэснээр гэрлэлт цуцлах тохиолдолд уг хөрөнгийг гэрээнд заасан журмын дагуу тодорхойлох юм. Ямар нэгэн маргаан үүсэхгүй.

-Гэрлэлтийн гэрээг байгуулснаар хуваарьт хөрөнгө, хувийн хөрөнгө нь тодорхой болох нь.

-Гол ач холбогдол нь энэ. Хүний хөрөнгийг хэн дуртай нь шүүхдээд аваад явдаг гажиг үзэгдэл цэгцэрнэ. Өвөг дээдсээс удам дамжиж ирсэн үнэтэй эд зүйлсээ хүртэл хуваах асуудал үүсдэг. Гэрээ байгуулаагүй тохиолдолд хуваахаас өөр аргагүй нөхцөл байдал бий болно. Гэрлэлтийн гэрээ байгуулсан бол энэ мэт зүйлээ нарийн тусгаж өгснөөр асуудал үүсэхгүй.

-Гэрлэлтийн гэрээг гэр бүл болсны дараа байгуулах нь нээлттэй биз дээ.

-Гэрлэгчид гэрээг гэрлэлтээ бүртгүүлэхийн өмнө болон гэрлэсний дараа хэдийд ч байгуулж болно. Энд нэг зүйлийг онцлоход гэрлэлтээ бүртгүүлэхийн өмнө байгуулсан гэрээ гэрлэлтийг бүртгүүлсэн өдрөөс эхлэн хүчин төгөлдөр болно. Өөрөөр хэлбэл, гэрлэлтээ бүртгүүлэхээсээ өмнө гэрлэлтийн гэрээгээ эхнэр болон нөхөр тохиролцож байгуулаад, гэрлэлтээ бүртгүүлсэн өдөр уг гэрээ нь хүчин төгөлдөр болох юм. Бусад улс орнуудад гэрлэлтийн гэрээнд өндөр ач холбогдол өгч нарийн зохицуулалтуудыг тусгадаг. Манайд энэ талаарх ойлголт хомс байгаа нь янз бүрийн санаа бодолтой хүмүүст олз болж байна л даа. Жишээ нь Хятадад ахмад хүнтэй суугаад хөрөнгө хуваах үзэгдэл гаарсан байдаг. Үүнийг хуулиар зохицуулснаар тэр дороо цэгцэрсэн.

Categories
эдийн-засаг

Х.Нямбаатар: “Шувуу” ажиллагаагаар 12 хүнийг авчрахаар ажиллаж байна DNN.mn

Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Х.Нямбаатар өнөөдөр /2023.06.07/ цаг үеийн асуудлаар мэдээлэл хийлээ.

Тэрбээр “Засгийн газраас 2023 оныг авлигатай тэмцэх жил болгон зарласан. Энэ хүрээнд 5Ш ажиллагааг хэрэгжүүлж байгаа.

Миний бие “Шувуу” ажиллагааг нь ахалж ажиллаж байна. Бид анх 92 хүний асуудлыг танилцуулсан.

Авлига, албан тушаалын гэмт хэрэгт шалгагдаж байхдаа оргон зайлсан, бусад төрлийн гэмт хэрэг үйлдээд, мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад оргон зайлсан 92 нэр бүхий хүмүүсийг Монгол Улсад авчирч, мөрдөн шалгах ажиллагааг хэвийн үргэлжлүүлэх чиглэлээр ажиллана гэдэг зүйлийг ярьж байсан.

Энэ тоо өсч, 127 хүний нэр гарч ирсэн. Тэднийг “Шувуу” ажиллагааны хүрээнд тасралтгүй эрэн хайх ажиллагааг үргэлжлүүлэх, зарим улстай хамтран ажиллаж авч ирэх чиглэлээр ажиллаж байна.

Өнөөдрийн байдлаар авлигатай тэмцэх “Шувуу” үйл ажиллагааны хүрээнд интерполын улаан буланд 22 хүн, хөх буланд 70 хүнийг эрэн сурвалжлуулж байна. Үүнээс нийт 45 хүнийг олж тогтоосон. Таван хүнийг авчирсан. Одоо 12 орчим хүнийг авч ирэхээр бэлтгэл ажлыг хангаж байна” гэлээ.

Categories
эдийн-засаг

С.Эрдэнэ: АН-ын маргаан эрх баригчдад том боломж олгож байсан учраас зөв ч, буруу ч үүнийг зогсооё гэсэндээ тамгаа өгсөн DNN.mn

УИХ-ын гишүүн асан, АН-ын даргын зөвлөх С.Эрдэнэтэй цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Ноосоо тушаачихсан. Намын даргын ажлаа өгчихсөн хүн. Одоо та яг ямар ажил хийж байна. Намдаа тодорхой албан тушаал эрхэлж байгаа юу?

-Намын даргын ажлаа өглөө гээд энэ намаас гараад явчих биш. Ардчилсан намын гишүүн. Тэр утгаараа намынхаа ажлыг үргэлжлүүлээд хийгээд явна. АН-ын шинэ дарга Лу.Гантөмөрийн санал болгосноор АН-ын даргын зөвлөх гэдэг ажилд томилогдсон. Энэ ажлаа аваад хийгээд явж байна. Ер нь бол нам гэдэг бүхэл институц. Ахуй амьдралаар төсөөлбөл нэг өрх айл л гэсэн үг шүү дээ. Мэдээж сонгууль хаяанд ирчихсэн учраас шинэ хуучин гэлтгүй бүгд нийлж, нэгдэж байж намаа ялалтад хүргэнэ. Улс оронд тулгамдаад байгаа нийгэм, эдийн засгийн олон асуудлыг шийдэх улс төрийн хүчнийхээ асуудалд орох шаардлагатай. Нөгөөтэйгүүр Монгол Улсад улс төрийн үйл ажиллагаа явуулдаг голлох намын нэг учраас энэ чигийн үүрэг хариуцлага асар өндөр. Тэр утгаараа нийгэмд хүлээлт маш их байна. Өөрөөр хэлбэл ард түмэн улс орны өмнө тулгамдсан олон асуудлыг хэвийн түвшинд нь аваачих цор ганц улс төрийн хүчнийг АН гэж харж байгаа. Тиймээс энэ өндөр итгэл, үүрэг хариуцлагын эсрэг үйл ажиллагаа явуулах эрх манай намд байхгүй.

-Олон жилийн маргаан эцэс болж, үүрэгт ажлаа өөр хүнд шилжүүлчихлээ. Ингэхэд сая нэг таны нуруу амарч байна уу?

-Миний хувьд гучин гурван жил намынхаа төлөө, ардчиллын төлөө, үйл хэргийнхээ төлөө зүтгэсэн. Энэ хугацаанд янз бүрийн л ажил хийж үзлээ. Намын эгэл жирийн гишүүнээс эхлээд удирдах шатны бүх албан тушаалыг хашиж үзлээ. Үнэндээ энэ бүх үүрэг хариуцлага дунд надад ямар нэгэн зав чөлөө ховор байлаа. Өнөөдрийг хүртэл маш том ачаа үүрч, үүрэг хүлээж ирлээ. Ажлаа өгөөд тодорхой хугацаа өнгөрч байна. Гэтэл энэ хугацаанд миний ачаа хөнгөрөөд байгаа зүйл одоогоор мэдэгдэхгүй байна шүү. Нөгөөтэйгүүр миний чадах зүйл юу байна. Тэр бүхнийг энэ намдаа зориулаад л явна.

-Юутай ч Ардчилсан намын асуудал дууссан гэж бодож байгаа. Шинэ намын даргатай болоод таны хэлдгээр тодорхой хугацаа өнгөрлөө. Шинэ даргын бодлого, нам доторх бүтэц зохион байгуулалтын асуудал яагаад чимээгүй байна вэ. Нөгөөтэйгүүр намын шинэчлэлийн асуудал яригдаж эхэлж байх шиг байна шүү дээ…?

-Эрх мэдэл, албан тушаалын хувьд намын дарга гэдгээрээ Лу.Гантөмөр шинэ хүн байж болно. Харин намын үйл ажиллагаа, өнгөрсөн түүхийн хувьд гэвэл энэ хүн чинь шинэ хүн биш шүү дээ. Тэр намын бүхий л шатанд ажиллаж үзсэн, УИХ, Засгийн газрын гишүүн байж үзсэн хүн. Үүрэг хариуцлага хүлээж явсан улсуудын л нэг. Тиймээс намын дотоод асуудлыг цоо шинэ хүний нүдээр хараагүй болов уу л гэж ойлгож байгаа. Угаасаа л энэ дотроо байсан хүн. Мэдээж шинэ удирдлага, шинэ үүрэг хариуцлага хүлээж авсан хүний хувьд өөрийн гэсэн баг бүрэлдэхүүнтэй байгаа л байх. Өөрийн гэсэн бодлого, зорилго чиглэл байгаа л байх

Тэр утгаараа удахгүй намын бүтэц, шинэчлэлт, зохион байгуулалтын асуудлыг эхлүүлэх байх гэж харж байгаа. Үүнд нь миний хувьд мэдэх зүйлээ зөвлөнө. Мэдэхгүй юманд оролцоод яваад байхгүй л дээ.

-Лу.Гантөмөр даргын саналаар зөвлөх хийж байна гэлээ. Нөгөөтэйгүүр нийгэмд таныг өөр өнцгөөр харах хэсэг байна. Юу гэхээр С.Эрдэнэ ямар тохиролцоонд хүрсний дүнд олон жил хэл ам болсон намын даргын суудлаа Лу.Гантөмөрт өгөв гэж. Та энэ асуултад байр сууриа өмнө нь албан ёсоор хэлээгүй байх аа. Одоо танаас асуухад та ямар тохиролцоонд хүрсэн юм бэ. Яагаад намын даргын суудлаа өгөхөөр шийдэв?

-Нуулгүй хэлэхэд Ардчилсан намын эв нэгдлийг хүний өөрийн гэлтгүй бүгд л маш их хүсч байсан. Ардчилсан нам нэгдээд сөрөг хүчнийхээ үүргийг бодитой биелүүлээд босоод ирээсэй. Ингэвэл нийгэмд эрүүл саруул дуу хоолой гарч ирнэ. Өөрчлөлт шинэчлэлтийн хөрс суурь дахиад сэргэх юм байна гэсэн хүсэлтэй олон мянган хүн байсан. Иргэдийн дунд ч гэсэн ийм хүлээлт их байсан болов уу. Нөгөөтэйгүүр эцэс төгсгөлгүй Ардчилсан намын дотоод маргаан нь эрх баригчдад болон бусад улс төрийн хүчнүүдэд улс төрийн хувьд маш том боломж, нөхцөл байдлыг бий болгож өгөөд байсан. Тиймээс л үүнийг больё. Дотоод маргааныг зөв ч бай, буруу ч бай нэн даруй зогсооё. Эхлээд дотоод маргаанаа зогсоож байж учрыг нь олъё гэдэг ийм л шийдвэрийн үндсэн дээр тамгаа өгсөн. Түүнээс янз бүрийн тохироо, хэлэлцээр хийсэн асуудал огт биш. Өөрөөр хэлбэл бидний маргаанаар тоглоом хийж, янз бүрийн эрх ашиг, сонирхол давамгайлж идэвхтэй гарч ирж байсан учраас үүнийг нэн даруй зогсооё гэдэг зорилгоор нэгдсэн гэсэн үг.

-Зарим хүмүүс таныг албан тушаалын төлөө тохиролцоо хийсэн гэж яриад байна л даа. Ийм зүйл байхгүй юу?

-Албан тушаал, хэрэг дээр наймаалцдаг, тохиролцдог хүн нь би биш. Намайг мэдэх хүмүүс нь бүгд мэддэг л байх. Энэ миний хатуу зарчим шүү.

-Лу.Гантөмөр даргыг Боловсролын зээлийн сангаас хүүхдэдээ зээл гаргуулсан гэж шуугилаа. Ингээд нийгэмд Ардчилсан намын даргын асуудал дахиад яригдаж эхлээд байна л даа. Та намын даргын зөвлөхийн хувьд энэ асуудалд ямар байр суурь илэрхийлэх вэ?

-Лу.Гантөмөрийг Боловсролын зээлийн сантай нэр холбогдоход Ардчилсан намын шинэ дарга гэдэг утгаар нь нийгэмд харлуулах зохион байгуулалттай маш том баг гарч ажилласан нь тодорхой харагдаж байгаа юм. Нөгөөтэйгүүр Боловсролын зээлийн сантай холбоотой асуудлаар шударга үнэний төлөө дуугарч байгаа нэг хэсэг байна. Үүнийг би үгүйсгэхгүй. Үнэхээр бусдын боломжийг хулгайлсан, эрх мэдэл албан тушаалаа ашигласан гэх зэрэг асуудал байгаа юу гэвэл байгаа. Гэхдээ үүнийг маш анхааралтай харвал шударга дуу хоолойгоор асуудлыг яриад байна гэхээсээ илүү улс төрийн нүүдэл яваад байна уу даа л гэж ойлгож байгаа. Өөрөөр хэлбэл улс төрийн зорилготой шатрын нүүдэл хийгдээд байна гэсэн үг. Товчхондоо дахиад л Ардчилсан намыг удирдлагагүй болгох, дахиад л дотоодод нь хагалах, бутлах гэсэн улс төрийн зорилгоор нүүдэл хийгдэж байна. Ялангуяа сонгууль хаяанд ирчихсэн цаг үед энэ зорилго нь илүү тодорхой харагдаад байгаа юм.

-Ер нь таны хувьд Боловсролын зээлийн сангийн асуудлыг юу гэж ойлгож байна вэ. Хувь улстөрчийнхөө үүднээс гэвэл…?

-Тэр битгий хэл эрх барьж байгаа намын гишүүд улаан цагаандаа гарчихсан энэ асуудлыг ярьж байна. Эцсийн дүндээ шүүхээс хэн нэгнийг гэм буруутай эсэхийг тогтоогоогүй бол хэнийг ч буруутан гэж үзэх ёсгүй. Тухайлбал, Лу.Гантөмөрийн хувьд ямар гэмт хэрэг хийчихсэн болохоороо бусдын хэлээд байгаа шиг Ардчилсан намын даргын суудлаа өгөх хэмжээнд яригдах ёстой юм. Үнэхээр шүүхээс энэ хүнд хариуцлага тооцох шийдвэр гаргасан бол энэ асуудлыг ярьж болох. Гэтэл тийм зүйл одоогоор алга байна. Нөгөөтэйгүүр зээл гэдэг бол гэмт хэрэг огт биш. Зориулалтын дагуу зээл авах нь зах зээлийн байдаг л энгийн харилцаа. Бидний зорьж яваа хүмүүнлэг, иргэний нийгэмд байдаг л санхүүгийн хэрэгцээ. Мэдээж бусдын боломжийг хулгайлах, эрх мэдэл албан тушаалаа ашиглах зэрэг нь гэмт хэрэг. Гэхдээ үүнийг эцсийн үр дүндээ нотлох баримтаар л тогтооно. Боловсролын зээлийн сангаас авсан нийт зээлийн 90 гаруй хувийг эрх баригчид өөрсдөө хамаарал бүхий этгээддээ олгочихсон юм билээ. Гэтэл Ардчилсан намын тухайд гэвэл энэ зээлийн дөрвөн хувь ч гэдэг юм уу үсрээд зургаан хувьд л зээл олгогдсон гэсэн тоон үзүүлэлт байна лээ. Энэ утгаараа сангуудын зээлийг харахад үнэхээр иргэдийн бухимдаад байгаа шиг эрх мэдэлд ойр албан тушаалтнууд нь өөрсдийн хамаарал бүхий этгээддээ олгочихсон байгаа байхгүй юу. Үнэхээр эдгээр сангуудыг гомдмоор тоночихсон, дээрэмдчихсэн, хулгайлчихсан л байна. Би хэллээ. Хэн хамгийн их тоноод, хулгайлаад байгаа. Тэгээд эцэстээ хэн хариуцлага хүлээж байгаа юм. 2020 онд ЖДҮ сангаас эрх баригчдын ихэнх нь хулгай хийгээ биз дээ. Эдгээр хулгай хийсэн нөхдийг дахин намаас нэр дэвшүүлэхгүй гэдгээ хэлсэн атлаа өнөөдөр ихэнх нь буцаад ороод ирсэн л байгаа байхгүй юу. Ийм шударга бус байж болохгүй. Тоносон, дээрэмдсэн, хулгайлсан үйлдэл, үйл ажиллагаа нь ил тод байхад хариуцлага хүлээх битгий хэл өмнөхөөсөө өндөр албан тушаал хашаад л явж байна. Тэгээд хэн яг хариуцлага хүлээчихээд байна. Би үүнийг их гайхдаг.

-Сангуудыг ил тод болгосон. Сангаас зээл авсан албан тушаалтан ховор болсон. Таны нэр ч Нийгмийн даатгалын даатгалын сантай холбогдсон. Таныг хамаарал бүхий этгээддээ 4.1 тэрбум төгрөг гаргуулж өгсөн гэдэг зүйлийг ярьж байна…?

-Нийгмийн даатгалын сан биш л дээ. Хамаарал бүхий компани гэдэг нь манай ээжийн амралтын газрыг яриад байгаа юм. Тэр ахмадын амралтын газар нь Нийгмийн даатгалын сангаас биш Халамжийн сангаас буюу төрөөс зохих ёсныхоо төлбөрийг авдаг. Манайхан сангуудаа хооронд нь хольж их ярьж байна. Яг ямар сан ямар зориулалттай, ямар нь зээл гаргадаг эсэхийг ойлгохгүй байна. Нийгмийн даатгалын сангаас ерөөсөө таван сан л байдаг. Тэтгэвэр, тэтгэмж, ажилгүйдэл, үйлдвэрлэл ослын, эрүүл мэндийн сан гэсэн таван төрөлтэй. Энэ таван сан таван чиглэлээр л санхүүжилтээ олгодог. Гэтэл манайхан тэр тэдэн тэрбумыг авчээ гэж их ярьж байна. Угтаа асуудал мөнгөн дүндээ биш. Таван зуун мянга эсвэл таван тэрбум төгрөг авсан ч байж болно. Гол нь зориулалтын дагуу, хуулийн дагуу авсан уу л гэдэг асуудал байгаа.

-Тантай хамааруулж яриад байгаа асуудал нь ямар учиртай юм бэ?

-Манай хамаарал бүхий гэж яриад байгаа “Их тамир” гээд амралт Хандгайтад байдаг. Нэг ээлждээ зургаан зуу гаруй ахмад хүлээн авах хүчин чадалтай. Энэ амралтыг мэдэхгүй ахмадууд гэж байхгүй. Ер нь ахмадууд амралт сонгохоороо Их тамирыг сонгодог юм билээ. Байгуулагдаад 23 жилийн түүхийг өнгөрүүлж байна. Яагаад үүнийг надтай холбоод байгаа вэ гэж асуулаа. Ийм учиртай. Жил бүрийн хоёрдугаар сард багтаагаад тендер зарладаг. Ахмадын хуультай. Энэ хуулиар ахмадууд жилд хоёр удаа улсаас хөнгөлөлттэй амралт, сувилалд хэвтэх эрхтэй. Сувилалд хэвтвэл Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас хөнгөлөлт нь олгогдоно. Амралтын хөнгөлөлтийг Халамжийн сангаас олгодог. Тэр утгаараа тендерийн болзолд тэнцсэн амралтын газрууд халамжийн байгууллагатай гэрээ хийгээд тухайн жилдээ ахмадуудад үйлчлэх эрхээ авдаг. Ингээд нэг ахмад хоногийн гучин мянган төгрөгөөр үйлчилгээгээ авдаг. Үүний хорин мянгыг улсаас хөнгөлөлт гэж олгодог. Тэгээд л тухайн амралтын газар хэдэн ахмадад үйлчилсэн байна, тэр тоогоороо улсаас авах ёстой төлбөрөө авдаг гэсэн үг. Үүнийг л надтай хамааруулж, би тийшээ санхүүжилт олгочихсон юм шиг яриад байгаа нь утгагүй. Надтай надгүй ажил хийсэн л бол хөлс, өртгөө улсаас гаргуулж авна. Үүнд миний оролцоо болоод хуулийн зөрчил огт байхгүй. Хэрвээ тийм зүйл байвал гаргаад ир гэж би хэлж байгаа. Нөгөөтэйгүүр ахмадын амралт өнөөдөр ямар ч ашиггүй. Гэхдээ миний ээж энэ амралтын газрыг хорь гаруй жил ажиллууллаа. Өөрөө өдгөө ная хүрч яваа ахмад хүн. Тиймээс хэдэн ахмадуудаа энэ газарт цуглуулж, алжаал ядаргааг нь тайлчих юмсан гэсэн сэтгэлээр мөн тухайн амралтын газарт ажиллаж байгаа хүмүүсийн амьжиргааг нь таслахгүй юмсан гэсэн итгэлээр л өдийг болтол хандаж ирсэн хүн. Ердөө ийм л зүйл байгаа шүү. Өнөөдөр үнэндээ гучин мянган төгрөгийн амралтын газар битгий хэл хоолны газар ч ховор байгаа. Гэтэл тэр амралт өдрийн гурван хоолтой, ая тухтай орчинд бүхий л зүйлээр тав тухтай үйлчилж байна. Миний хувьд улс төрд гуч гаруй жил ажиллахдаа улсын төсөвт хэзээ ч гар дүрж үзээгүй. Тийм түүх байхгүй. Харин зохион байгуулалттайгаар энэ олон сангийн аль нэг луйвар булхайн асуудалд миний нэрийг оруулчих гээд л үзээд байх шиг байна. Харамсалтай нь надад нэр холбогдох, мөнгө төгрөг авсан, идэж уусан нэг ч түүх, нэг ч сэжүүр байхгүй.

-Та сайдаар ажиллаж байхдаа Халамжийн сангаас хамаарал бүхий компани руугаа санхүүжилт хийчихсэн юм биш үү?

-Би харин хэлээд байна шүү дээ. Надад тийм зүйл огт байхгүй. Үнэхээр байгаа гэж бодож байгаа бол түүнийгээ нотолчих. Ямар нэгэн сантай, төсөв хөрөнгөтэй холбоотой асуудал байдал нотлох баримттай нь гаргаад ир. Тийм зүйл үнэхээр байхгүй. Ямар нэгэн асуудалд нэр холбогдуулах гэж хар пиар их л хийж байна. Одоо үүнийгээ больдоггүй л юм байх даа. Надаас ухаад ухаад юу ч гарч ирэхгүй шүү дээ. Сая Боловсролын зээлийн сангаас миний хүүг зээл аваад Канадын Торонтогийн их сургуульд сурсан л гэж ярьж байна. Тийм сургууль байдаг эсэхийг нь ч мэдэх юм алга. Миний хүү Канад руу хэзээ ч явж үзээгүй. Өөрөө Хятад улсад төгсөөд дараа нь МУИС-ийн Хууль зүйн ангийг төгссөн хүн. Би долоон хүүхэд өсгөж, өндийлгөсөн. Зургаан хүүхэд маань гадаад дотоодын их дээд сургууль төгссөн. Нэг ч хүүхдээ нэг ч төгрөгийн зээлээр сургаж үзээгүй. Зургаан хүүхдээ өөрийнхөө л хүч хөдөлмөрөөр сургаж, өдий зэрэгт хүргэсэн хүн. Бүгд л одоо дор бүрнээ ажил хөдөлмөр хийгээд явж байгаа. Миний зургаан хүүхдээс нэг нь ч төрд ажиллаж байгаагүй.

-Нэг нь ч төрд ажиллаж байгаагүй гэж үү. Танай нэг хүүхэд Баянгол дүүрэгт ажилладаг байсан гэж шуугьж байсан даа…?

-Манай хүргэн л Баянгол дүүрэгт ажиллаж байсан. Өөрөөр миний хүүхдүүд төрд огт ажиллаж байгаагүй. Гэтэл намайг Баянгол дүүргийг ах дүү, үр хүүхдээрээ дүүргэчихсэн мэтээр л харлуулдаг. Үнэндээ би чинь ах дүү цөөхүүлээ хүн. Эцэг эхээс хоёулхнаа байсан. Ганц дүү маань бурхан болсон. Гэтэл ийм зүйлээр хүнийг гүтгэж, харлуулдаг. Хэрвээ миний хүү Торонтод сурч байсан юм бол тухайн сургуулийн төлбөр тооцооны баримт нь хаана байна. Явсан, ирсэн баримт нь хаана байна. Үнэхээр сурч байсан бол ийм баримт үлдэнэ. Гэтэл үүнийг ил гаргаж ирэхгүй байгаа. Угаасаа байхгүй юм чинь юу гаргаж ирэх билээ дээ. Бусдын баримтуудыг ил тод дэлгээд л байгаа шүү дээ. Үнэндээ надад тийм баримт байсан бол эд нар хамгийн түрүүнд л дэлгэчихсэн байгаа шүү.

-Ер нь хууль хяналтын байгууллагад таныг шалгаж байгаа зүйл байна уу?

-Байгаа, хоёр ч асуудал бий. Энэ хоёр асуудал дөрөв дэх жил рүүгээ ороод явж л байна. Яг ямар үндэслэлтэй нь бүү мэд. Манай нөгөө Женко гэх нөхөр л хийсэн ажил. Тэр нөхрийн захиалгаар хоёр хэрэг үүсгэсэн.

-Нөгөө нийгмийн даатгалын сантай холбоотой асуудал уу?

-Нийгмийн даатгалын сангийн хөрөнгийг банкинд байршуулсан. Улмаар уг банк нь дампуурсанд С.Эрдэнэ гэдэг хүн буруутай гэж үзэж байгаа нэг хэрэг байна. Хоёр дахь нь Дарханы үр тарианы агуулах шинээр баригдах хөрөнгийг УИХ-аар батлуулж, түүнийхээ шанд охиныхоо хувьцааг зарж авлигал авсан гэх үндэслэлээр хэрэг үүсгэсэн. Энэ хоёр хэрэг шийдэгдэхгүй дөрөв дэх жил рүүгээ орж байна. Уг нь өнгөрсөн жил энэ хоёр хэргийг хэрэгсэхгүй болгох саналаа АТГ-аас прокурорт хүргүүлсэн байдаг. Гэвч прокурор уг асуудлыг шийдвэрлээгүй жил гаруй хугацаа өнгөрлөө. Энэ хугацаанд намайг нэг ч дуудаагүй. Нэг ч асуугаагүй.

-Таны зүгээс хэргээ хурдан шийдвэрлүүлье. Гэм буруутай эсэхээ шүүхээр хурдан тогтоолгоё гэдэг саналаа холбогдох хууль хүчний байгууллагад гаргаж байв уу?

-Би шийдчихдэг байсан бол шийдчихмээр л байна. Санал, гомдлоо олон удаа өгсөн. Тэр битгий хэл би чамд нэг түүх ярих уу.

-Ямар түүх вэ?

-2021 онд бил үү дээ. Женко Ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан үе. Тэр оны гуравдугаар сарын 1-нд Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын дарга З.Энхболд над руу утсаар залгасан. Тэгээд “Чи өргөдлөө бичээд өгөөч” гэж байна. Би олон удаа өргөдөл гомдлоо өгсөн гэж хэллээ. Тэгсэн З.Энхболд “Үгүй ээ. Чи яг одоо шинэ огноогоор бичээд өгөөдөхөөч” гэсэн. Тэгэхээр нь би хоёрдугаар сарын 24 гэдэг огноогоор өргөдлөө бичээд өглөө. Тэгсэн надад холбогдох хоёр хэргийг гуравдугаар сарын 1-ний тэр өдөр хоёулыг нь хүчингүй болгочихсон. Бүр хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон Нийслэлийн прокурорын тогтоолыг надад ирүүлсэн. Тухайн үед би буруу зүйл, хууль зөрчсөн үйлдэл хийгээгүй учраас угаасаа хэрэгсэхгүй болох ёстой хэрэг ингээд шударгаар болчихлоо л гэж санасан. Тэгээд байж байтал З.Энхболд над руу дахиад залгалаа.

-Энэ удаад юу гэж залгаж байна?

-Чи нөгөө хүнтэй ярьсан уу гэж ярьж байна. Би “Надад тэр хүнтэй чинь ярих юм байхгүй. Юугаа ярьдаг юм” гээд жаахан хэдэрлээд хариулахгүй юу. Тэгсэн “Чи нэг ярьчихаарай” гээд утсаа тасаллаа. Гэтэл үдээс хойш Х.Баттулга өөрөө над руу залгаж байна. Тэр “Юу байна хөгшөөн” гээд л өнгөгүй хоолойгоороо дуугарлаа. Би ч “Тайван байна, таны ажил төрөл давгүй юу” л гэлээ. Ерөнхийлөгч залгаж байгаа учраас та гэж хүндэтгэж ярьсан шүү. Тэгсэн өөдөөс “Миний хөгшин асуудал чинь шийдэгдчихсэн бол одоо тамга юмнуудаа хэл амгүй өгчихгүй юу даа” гэж байна. Тэгэхээр нь би уучлаарай, нэгдүгээрт би хэрэг хийгээгүй. Хоёрдугаарт, таны хийсэн гүтгэлэг, хар пиар сурталчилгаа амжилттай боллоо. Баярлалаа танд гэж хэлсэн. Нэмээд “Би тамгаа өгч чадахгүй. Би намаа гэмт хэргээр наймаалцдаг хүн биш шүү” гэсэн. Гэтэл тэр нөхөр утсаа шууд тасалчихсан. Ингээд байж байтал юу болсон гээч. Долоо хоногийн дараа нөгөө хоёр хэргээ сэргээчихвэл яах вэ. Тэгэхээр нь би тухайн үед хэвлэлийн хурал хийсэн шүү дээ. Монголд хуулийн хонгил байдаг гэдэг нь үнэн юм байна. Тэр хонгилоор нь би чирэгдэж байгаад гарч ирлээ гэж хэлсэн. Женко гэдэг нөхөр ийм л хүн.

-Ярианыхаа төгсгөлд танаас цаг үеийн асуудлаар асууя. ҮХНӨ-ийн төсөл УИХ-аар хэлэлцэгдэж байна. Ерөнхийдөө гишүүдийн тоог 126 болгохоор тогтож байх шиг байна. Таны хувьд энэ асуудалд ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах зүй ёсны шаардлага бий юу гэвэл бий. Тэр бүү хэл улс орны нийгэм эдийн засаг, улс төрийн хүрээнд үүсчихсэн олон асуудлыг ҮХНӨ-өөр зохицуулах шаардлага байна. Наад зах нь засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн өөрчлөлтийг Үндсэн хуулиар хийх ёстой. Энэ олон зах замбараагүй сум, хороодыг цэгцлэх цаг болсон байна. Төрийн данхайсан ачаа үүргийг аль болох багасгах шаардлагатай. Гэтэл зөвхөн гишүүдийн тоог нэмэх асуудлаар ҮХӨ-ийг хийж байгаа нь хэр зөв зохистой үйлдэл вэ. Би бол буруу л гэж харж байгаа. Өөрөөр хэлбэл 152 болгох асуудлыг эсэргүүцээд байгаа иргэдийн саналтай нэг байна. Харин тогтолцооны өөрчлөлт зайлшгүй хийх ёстой гэж үздэг. Сонгуулийн насны нийт иргэдийн дөч гаруйхан хувийн саналаар парламентын ерэн хувийг эзэлж болохгүй. Энэ бол тогтолцооны том гажиг. Сонгуулийн хуулийн гажиг гэх юм уу даа. Үүнийг өөрчилнө гэж байгааг би дэмжиж байгаа. Монгол Улсад хамгийн тохиромжтой сонгуулийн тогтолцоо бол холимог систем. Үүнтэй санал нэг байна. Харин тооны хувьд 152 гэдэг арай л нүсэр санагдаж байна. Өнөөгийн 76 гишүүн чинь энэ саарал ордондоо багтаж шингэх гэж чамгүй маргаан, хэл ам болж байна. Гэтэл хоёр дахин нэмчихээр юу болох юм. Нэгэнт тогтолцоогоо өөрчилж байгаа бол тоонд өөрчлөлт оруулах нь болохгүй ч зүйл байхгүй л дээ. Гэхдээ тэрийгээ судалгаатай үр дүнтэйгээр өөрчлөх шаардлагатай.

-Таны хувьд ирэх сонгуулиар нэр дэвших үү. УИХ-д дахин орж ирэх бодол байна уу?

-Нам намайг өрсөлдөх боломжтой гэж үзээд нэр дэвшүүлбэл миний хувьд айгаад ч юм уу, хойш суугаад байх зүйл огт байхгүй. Улс орныхоо төлөө хийж бүтээе гэсэн сэтгэл зүрх надад хэн хүнээс илүү байгаа. Үүнийгээ зориулаад л явна. Харин одоохондоо таны хэрэг алга байна гэж шийдвэл улайраад зүтгээд байх хүн би биш л дээ. Би Монголын парламентад гурван удаа сонгогдон ажилласан. Ажиллаж байх хугацаандаа УИХ, Засгийн газрын 300 орчим шийдвэр тогтоол гаргахад нь оролцсон юм билээ. Бие дааж болон нөхөдтэйгөө хамт 70 гаруй хуулийн төслийг санаачлан боловсруулж өргөн барьсан байна. Үүнээс 40 гаруй хууль нь батлагдаад хэрэгжиж байгаа. Энэ утгаараа УИХ-ын гишүүнийхээ үндсэн үүргийг өөрийнхөө хэмжээнд хангалттай хийж ирсэн юм болов уу гэж боддог. Тэртээ тэргүй сонгогчид С.Эрдэнэ гэдэг хүн гишүүн байхдаа юу хийж байсан бэ гэдгийг мэднэ. Хүн ер нь шударга царай гаргаад олон л юм ярьдаг. Гэхдээ үгүй юм аа. Хүн эцсийн дүндээ байгаагаараа л байх ёстой. Чаддаг зүйлээ чаддагаар нь харуулаад явах хэрэгтэй. Чадахгүй зүйлээ хийх гэж чаддаг нэгэндээ шавар болж явах ёсгүй юм.

Categories
их-уншсан танайд-өнжье эдийн-засаг

Улстөрчид нь эх орноо тонодоггүй байсан бол Монгол Улс Азийн хүчирхэг гүрэн болж сэргэх байв DNN.mn

Өнөөдөр монголчууд бүгдээрээ юу ярьж байна гээч. Цалин, тэтгэврээ нэмүүлэх талаар л ярьж байна. УИХ-ын гишүүн тойрогтоо очиж сонгогчидтойгоо уулзахад бүгд “цалин, тэтгэвэр нэмж өгөөч” гэж гуйдаг гэнэ. Аргагүй юм, валютын ханшийн өсөлтөөс болоод төгрөгөөр бараа худалдаж авч дийлэхээ больсон. Авч байгаа цалин, тэтгэвэр нь хаанаа ч хүрдэггүй болохоор ингэж нэхэхээс өөр яахав. Бид хамгийн үнэтэй шатахуун хэрэглэдэг. Мах нэг кг нь 25 000 төгрөг хүрсэн учраас авч чадахгүй байгаа гээд тоочих юм бол өрөвдөлтэй л дүр зураг тодорно. Ядуурлын түвшин 30 орчим хувь байгаа нь гурван хүний нэг нь ядуу амьдарч байна гэсэн үг. Орлого нь тасалдах, эсвэл төрөөс олгож буй хүүхдийн мөнгө болон бусад тэтгэмж зогсоход ядуу иргэдийн тоо огцом нэмэгдэнэ. Үүнээс харахад монголчуудын дийлэнх нь өдөр тутмын энгийн хэрэглээгээ хангаж чадахгүй зутруухан өдөр хоногийг аргацааж байна. Цалин тэтгэврийг сайндаа л нэг хоёр зуун мянгаар нэмдэг. Нэмснээсээ эсэн юм болж, инфляци хөөрч, үнэ өснө. Ийм л ядуугийн зовлонт тойргоосоо гарч чадахгүй амьдрал үргэлжилсээр. Уг нь бид жаргалтай, элбэг дэлбэг амьдарч байх боломж дүүрэн байсан юм билээ. Үүний баталгаа нь сүүлийн үед илэрч байгаа асар их хулгай дээрмээс харагдаж байна.

Сүүлийн 30 жил монгол төрийн толгойд гарсан бүхий л улстөрчид, УИХ-ын гишүүд, намын дарга нар нийлсэн 300 гаруй хүн хэн нь хэнийгээ гэлтгүй эх орноо уралдан тоножээ. Хамгийн сүүлийн үеийн ичгүүртэй жишээнүүдээс хүргэе.

Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх сангийн бага хүүтэй зээлээс УИХ-ын 49 гишүүн өөрөө болон хамаарал бүхий хүмүүсээрээ дамжуулан зээл авсан нь баригдсан. Гишүүдээс гадна сайдууд, агентлаг, газрын дарга нар гээд сэтэр зүүсэн бүхэн шунан дайрч, зээл авсан байдаг. Уг нь бол бизнес эрхэлдэг жирийн иргэдийг жижиг дунд үйлдвэрлэлээ босгож хөгжүүл гээд төрөөс бага хүүтэй өгдөг зээл юм. Гэтэл эрх мэдэлтнүүд нь өмнүүр нь дайрч ороод авчихсан төдийгүй банкинд хадгалуулаад, хүүг нь идэж байсан нь илчлэгдсэн. Хэрэв ЖДҮ-ийн хэдэн зуун тэрбум төгрөг тухайн цагтаа зорилтот хүмүүстээ хүрсэн бол манайхан өнөөдөр эсгий таавчиг, түлхүүрийн оосроос арай өөр түвшний үйлдвэрлэл явуулдаг болсон байх нь тодорхой.

2011 онд байгуулагдсан Хөгжлийн банк нь улс орны хөгжилд нэмэр болохуйц томхон төсөл, хөтөлбөрийг санхүүжүүлэх, экспортыг нэмэгдүүлэх чиглэлээр ажиллах ёстой байв. 2021 оны арваннэгдүгээр сард Монголбанкнаас Хөгжлийн банк энэ чиг үүргээ хэрэгжүүлж байна уу гэсэн үнэлгээ хийхэд нийт багцын 3.2 их наяд төгрөгийн 55 хувь нь эрсдэлтэй гэж гарсан. Бүр нэг жилээс дээш хугацаа хэтэрсэн зээл 1.8 их наяд төгрөг хүрсэн байв. Шалгаад тодруулаад үзтэл, өнөөх л дарга нар, улстөрчид Хөгжлийн банкнаас зээл аваад арилж өгчээ. Юун том төсөл хөтөлбөр санхүүжүүлэх, улстөрчид хувьдаа хүртэл зээл авсан нь нэр устайгаа зарлагдсан. Хөгжлийн банктай холбоотой 80 хүн, дөрвөн хуулийн этгээдтэй холбоотой шүүх хурал өнөөдрийн байдлаар 36 дахь өдрөө үргэлжилж байна. Хөгжлийн банкны 1.8 их наядын чанаргүй зээлийг зарлаагүй бол тэгсгээд замхрах байсан гэдэгт эргэлзэх юм алга. Энэ их мөнгийг цаг тухайд нь хэрэгтэй хүнд нь зээлсэн бол ядаж томхон үйлдвэрийн сууриуд тавигдаж, өнөөдөр нээгдэж байх байсан. Хэрэгтэй олон төсөл амилж, хүмүүс ажилгүйн, мөнгөгүйн зовлонгоос ангижрах байсан. 1.8 их наяд төгрөгийг хамгийн бага жилийн гурван хувийн хүүтэй гэж тооцоход жил жилд хүү нь л гэхэд тавь тавин тэрбумаар нь салхинд хийсгэж байжээ.

Нүүрсний хулгай. Манай гол экспортын нэг коксжих нүүрсний хулгай 40 их наядаар яригдаж байна. Хулгайчид нь УИХ-ын гишүүд, улстөрчид, сайд дарга нар. Нүүрс хариуцсан төрийн өмчийн компанийн дарга нь ах дүүстэйгээ нийлж, хулгайлсан мөнгөөрөө хаус хороолол барьж, хүнтэй дуугарахаа больтлоо амьдралаас тасарсан гэдэг. Бас болоогүй нэг хурган дарга нүүрснээс хулгайлсан мөнгөөрөө гадаадад үнэтэй хороолол барьсан ч дуулдсан. Хулгайлсан мөнгөө дийлэнхдээ гадны банкинд байршуулсан нь тогтоогдож байна. Нүүрсний хулгай тойрсон дуулиант хэргийг хууль хяналтынхан шалгаж байгаа ч УИХ-аас зохион байгуулах нүүрсний сонсгол таг чиг алга болсон.

Сангуудын хулгай. Тариалан эрхлэлтийг дэмжих сангаас авсан зээлийн мэдээлэл ор тас алга болсон талаар цуурч байна. Эрүүл мэндийг дэмжих сан, Боловсролын зээлийн сан гээд улстөрчдийн хулгай хийгээгүй сан гэж алга. Боловсролын зээлийн санд л гэхэд эргэн төлөгдөөгүй 190 тэрбум төгрөгийн өр зээл байна. Хэн ч үүнийг төл гэж шахсангүй, нөгөөдүүл ч төлөх сэтгэл байсангүй. Дотоодын их сургуулийн сургалтын төлбөрөө зээлээр авч, буцааж төлөхдөө санаандгүй 100 төгрөг үлдээхэд өдөр шөнөгүй төлөхийг шаардан “зээлийн хар түүхэнд оруулна” гэж дарамталдаг энэ сангийнхан 190 тэрбум төгрөгийг болохоор тоох ч үгүй орхисон байдаг нь гомдмоор юм шүү. Хэрэв энэхүү 190 тэрбум төгрөгийн зээлийг эргүүлэн төлсөн бол Монголд хэрэгтэй мэргэжлээр гадаадын их, дээд сургуульд чамгүй олон хүүхэд суралцаад ирэх боломж байв. Боловсролын зээлийн сангаас зээл, тэтгэлэг авагсад бас л дарга нар, улстөрчид. Өөрсдөө ч сураад, ах дүү, үр хүүхдүүдээ ч үргэлжүүлэн сургадаг байсан нь илэрсэн. Айлын найран дээр салбарын сайд нь “Нэг хүүхдийг нь чинь Боловсролын зээлийн сангаар сургаж өгье” гэж амалтлаа тонуулсан сан.

Хүн төрөлхтний түүхэн дэх хамгийн адгийн зүйл бол эх орноо тонон дээрэмдэх явдал гэдэг. Гэтэл манай улстөрчид 30 жил нэр төртэйгөөр эх орноо тонон дээрэмджээ. Энэ нь үе уламжлан үр хүүхэд нь залгамжлах хандлагатай болсон байна. Хэрэв эх орноосоо ингэж их хулгайлж, дээрэмдээгүй байсан бол улсын төсөв өнөөдөр 100 их наядаар хэмжигдэх хэмжээний баян орон байх байлаа гэсэн тооцоо ч гаргасан байсан.

1.5 сая хүнтэй Улаанбаатар хот өнөөдөр утаа, түгжрэл, стресс гуравтаа баглуулсан. Баруун талаараа баасны үнэртэй. Урд хэсгээрээ завсар зайгүй шавсан байшин хороололтой. Хойд, зүүн талаараа гэр хороолол нь навсайна. Хэрэв улстөрчид ард түмнийхээ сайхан амьдрах, улс орныхоо хөгжиж дэвжих боломжийг хулгайлаагүй байсан бол хот маань метротой, хэдэн сайхан үйлдвэр тойруулчихаад, жинхэнээсээ аз жаргалтай, амар амгалан налайж байхгүй юу. Атомын цахилгаан станц барьж, цахилгааны хомсдолоосоо гарчихсан ч сууж байж мэднэ. Ямартай ч цалин нэмээд өгөөч, хоолгүй хонолоо гэж гоншигнож суухгүй чинээлэг амьдарч байх байлаа.

Бидний боломжийг хулгайлсан улстөрчдийг бид өөрсдөө л сонгож гаргаж ирсэн байдаг. Өөрсдийнхөө, улс орныхоо ирээдүйг бодохоосоо илүү өнөөдрийн тав арван төгрөгөөр сонголтоо худалдахгүй, жаахан хэрсүү хандсан бол хулгай хийдэггүй, зөв хүмүүсийг сонгох боломж байсан юм. Суманд очсон нэр дэвшигчээс “ажлын байр нэмж өг гэхийн оронд клуб бариад өг” гэж гуйдаг, өмнөх сонгуулийн амлалтыг нь биелсэн үү гэж нэхэхийн оронд гарын бэлэг харж суудаг сонгогчид маань ч бас буруутай. Ийм сонгогчдын сонгож гаргасан улстөрч бүр “одоо миний баяжих ээлж” гэж боддог. Хөгшин, залуу хоёр улстөрчийн яриа байдаг. Залуу нь хөгшин улстөрчтэйгөө уулзаад “Та нар ч сайхан юм аа, авах юмаа авчихсан. Би одоо л авахгүй бол хоцрох нь” гээд яаран одсон гэдэг. Ийм л сэтгэхүйгээр сүүлийн 30 жил ажиллажээ.

Сая Үндсэн хуулийг өөрчлөх үеэр гишүүдийн тоог 126 болгож нэмэхийг ард түмэн хамгийн их эсэргүүцсэн. Энэ их идэж, уусан, эгэл түмнийхээ боломжийг хулгайлсан улстөрчдийг харахаар ингэж дургүйцэх нь аргагүй юм гэж бодогдох. 76 дээрэмчин 126 болох нь гэж хэн хүнгүй л бодсон биз ээ.

Өнгөрсөн 30 жилд улстөрчид нь эх орноо тонодоггүй байсан бол Монгол Улс Азийн хүчирхэг гүрэн болж сэргэх байлаа.

Г.Гэндэн

Categories
их-уншсан эдийн-засаг

Л.Халтар: Б.Цогтгэрэл манай гэр бүлээс уучлалт гуйсан DNN.mn

Зам, тээврийн хөгжлийн дэд сайд Л.Халтартай ярилцлаа.

-Ойрын өдрүүдэд таны талаар янз бүрийн мэдээлэл нийгэмд цацагдах боллоо. Авлигын хэргээр шалгагдаж байгаа С.Батдөлтэй хамаатуулж байх шиг. Түүний гэрээс олдсон 7.3 тэрбум төгрөгийг таных гэв үү. Энэ үнэн үү?

-Өдөөд байна уу, сөдөөд байна уу гэдэг шиг л юм болж байна шүү (инээв). Сүүлийн үед Б.Цогтгэрэл, Ц.Бат нар манай гэр бүлийн нэр хүндэд ноцтой халдсан, олон нийтийг төөрөгдүүлсэн гүтгэлгийн шинжтэй илт худал мэдээлэл тараасан. С.Батдөлийн хэрэгт миний бие болон манай гэр бүл ямар ч холбоогүй гэдгийг албан ёсоор хэлье. Хэрэв надаас уучлал гуйхгүй бол би хуулийн байгууллагад хандана гэдгээ ч мэдэгдсэн. Харин Б.Цогтгэрэл өөрийн сошиал хуудсаар дамжуулж уучлал гуйсан. Би сүүлийн хэдэн жилд Б.Цогтгэрэлийн элдэв гүтгэлгийг тэвчиж ирсэн. Одоо цаашид хязгаар гэж байхгүй гэдгийг дахиад хэлье. Над руу ирсэн дайралтуудыг харж байхад хаанаас, ямар зорилготой вэ гэдэг нь бүгд тодорхой байдаг.

-Яагаад тан руу ингэж дайрах болов. Ард нь хэн байгаа гэж?

-Хэзээ нэг өдөр энэ асуудлыг үнэн мөнөөр нь гаргаад ярих цаг ирж магадгүй л юм. Гэхдээ улс маань төртэй, хуультай юм болохоор хууль хяналтын байгууллага үнэн мөнийг тогтоож нэг талд нь гаргана гэдэгт итгэж байгаа. Тиймээс одоохондоо чимээгүй байя.

-Та сая Б.Цогтгэрэлд гүтгүүлсээр ирсэн гэлээ. Яагаад өнгөрсөн хугацаанд хууль хяналтын байгууллагад хандаагүй юм бэ?

-УБТЗ-ын Тээвэр зохион байгуулалтын албаны орлогч дарга асан С.Батдөлийн хэрэгтэй холбоотой миний бие болон манай гэр бүл хуулийн байгууллагад шалгагдаагүй. Дээр хэлсэнчилэн энэ хэрэгт ямар ч холбоогүй. Нэгэнт хэрэг нь мөрдөн шалгах ажиллагаа нь явж байсан учраас хууль хяналтын байгууллага үнэнийг тогтоон олон нийтэд бодит байдлыг мэдээлэх хүртэл хүлээцтэй хандсаар ирсэн юм.

-С.Батдөлийг орон нутгаас төмөр замд авчирсан хүн нь та юм биш үү?

-Арай өөр хүн байх аа даа. Энэ асуултад УБТЗ-ын удирдлагууд хамгийн сайн хариулах байх шүү. Та нар маань бас судлаад үзээрэй. Миний бие 2018 оны наймдугаар сард төмөр замаас ЗТХЯ-нд ирсэн. Тэгэхэд энэ залуу бодвол Дархан өртөөнд ажиллаж байсан байх. Би үнэндээ энэ залууг мэдэхгүй. Сүүлд Засгийн газрын гишүүн болоод ажиллаж байх үедээ яаман дээр төмөр замын ачаа тээвэр, чингэлгийн асуудлаар хариуцсан албаныхантай хуралдахад түүнийг нэг удаа л харсан юм билээ. Ер нь би энэ яамны хаалгаар орж ирчихээд хамт олондоо гурван зүйл амласан. Нэгдүгээрт, би тендертэй орооцолдохгүй. Хоёрдугаарт, танил тал, хамаатан садан төрлөөсөө нэг ч хүнийг харьяа байгууллагуудад шахахгүй. Гуравдугаарт, янз бүрийн бараа материал шахдаг зүйлд оролцохгүй. Харин ажлаар шахаж магадгүй шүү гэж хэлж байв. Би 2020 оны долдугаар сард Засгийн газрын гишүүнээр томилогдсоныхоо дараа болон өнгөрсөн жил С.Бямбацогт сайдад ажлаа хүлээлгэж өгөхдөө ч бас үүнийгээ хэлсэн. Хамт олон маань алга ташиж байсан. Бодвол Л.Халтар гэдэг хүн энэ зарчмаасаа үнэхээр хазайгаагүй шүү гэдгийг илэрхийлсэн юм болов уу даа.

-С.Батдөлийн өмнө ажиллаж байсан газрын даргыг таны гэр бүлийн хүнтэй холбож мэдээлээд байгаа шүү дээ. Та тэр хүнтэй таагүй харилцаатай байсан юм уу?

-Намайг УБТЗ-д ажиллаж байхад Батмөнх гэдэг залуу тэр албан тушаалыг хашиж байсан. Дараа нь төмөр замын шинэ дарга томилогдож очоод нэлээд олон хүнийг ажлаас нь чөлөөлсөн юм билээ. Тэр чөлөөлөгдсөн хүмүүс дотор Батмөнх байсан гэдгийг би бүр сүүлд нь мэдсэн. Түүнтэй миний бие болон манай гэр бүлийн хүн ямар нэгэн хувийн харилцаа байхгүй.

Нийгэмд Л.Халтар гэдэг хүнийг яаж ч харлуулж, гүтгэж болно. Төрийн удирдах албан тушаал хашиж байгаа хүмүүст түгээмэл тохиолддог зовлон энэ. Харин миний гэр бүлийн нэр хүндийг гутаан доромжлохыг зөвшөөрөхгүй. Худал хуурмаг мэдээлэл цацагдангуут нийгэм Л.Халтар гэж ёстой бүтэхгүй нөхөр байна гэсэн ойлголтыг авдаг байх. Тэр дундаа мэдээллийг байгаагаар нь хүлээж авдаг масс илүү итгэнэ. Харин намайг хамгийн сайн ойлгох, мэдэх хүмүүс бол төмөр замын салбарынхан. Би 30 жил энэ салбарт ажилласан хүн шүү дээ. Өнгөрсөн хугацаанд миний барьж ирсэн зарчмыг бүгд мэднэ. Тиймээс унаган хамт олон бол намайг юу юугүй ийм асуудал гаргахгүй гэдгийг нэлээд сайн гадарлаж байгаа. Нөгөө талаар би бол ханцуйдаа залбирч явдаг, буддын шашинтай гэдгээ хаана ч нуудаггүй. Буддын шашны гол зорилго нь хүн амар амгалан байхын асуудал. Ингэхийн тулд хүнд ямар нэгэн хэмжээгээр бодь сэтгэл төрж байх ёстой. Ихэнх хүмүүс миний тухай худал мэдээлэл цацагдахад түүнд итгэж ална, тална гэдэг байх. Харин миний баримталдаг зарчим бол мэдээлж байгаа шиг биш. Тэгэхээр өөрийнхөө барьдаг зарчимдаа итгэл төгс явах юм шүү гэж. Тиймээс би нэлээд олон асуудалд дуугүй өнгөрөөх тал байдаг.

-Та бол төмөр замын салбарт насаараа ажилласан хүн. Удирдах албан тушаал ч хашиж байсан. Энэ салбар асар их мөнгөний уурхай болчихсон газар уу. Хурган даргын гэрээс 7.3 тэрбум төгрөг гарч ирлээ шүү дээ?

-Чойроос нэг хэсэг нүүрс их ачигдсан даа. Одоо ч бас ачигдаж л байгаа юм билээ. Үүнтэй холбоотой хээл хахуулийн асуудал нэлээд газар авчээ гэж харсан. Тухайн үед ганц нэг улс иймэрхүү зүйлийн талаар ярьж эхлэхэд би төмөр замын удирдлагуудыг дуудаж байгаад анхааруулж байсан. “Ийм асуудал дуулдаж байна шүү, дотоод хяналтаа сайн ажиллуулаарай. Шаардлагатай гэвэл цагдаагийн байгууллагад хандаарай. Бүр шаардлагатай гэвэл АТГ-т хандаарай” гэдэг асуудлыг нэг бус удаа хэлж байсан.

-О.Цогтгэрэл, Ц.Бат нарын бичилцсэнээс харахад таныг чингэлгийн тээврээс босгосон мөнгөө С.Батдөлд хадгалуулсан гэсэн байна лээ. Цар тахлын үед таныг өөрийн хамаарал бүхий компанидаа давуу байдал олгохын тулд чингэлэг тээвэр зохион байгууллаа гэдэг хэл ам тасардаггүй байсан?

-Дахин хэлье. Нэгдүгээрт, надад С.Батдөл гэдэг залуутай холбогдох буюу холбоотой өчүүхэн ч юм алга. Хоёрдугаарт, тэдний хардаад байгаа чингэлгийн тээврээс авлига авсан зүйл огтхон ч байхгүй. Монголчууд юмыг амархан мартах юм даа. Ковидын хоёр жилд ямар хүнд нөхцөлд байсан билээ дээ. Хэдэн галт тэрэг л хоёр улсын хил рүү орж гардаг. Хааяа онгоц нисдэг байлаа. Автозам, боомт бүх юм нь хаалттай байсан дүр зураг ганцхан Монголд биш, дэлхий дахинд нүүрлэсэн. Тэр үед хүний харилцаа үүсгэхгүйгээр тээвэр яаж явуулах вэ гэдэг дээр ГХЯ, Бээжин дэх манай ЭСЯ, Эрээн, Хөххотод байгаа Консулын газраар дамжуулаад Хятадын талын тавьсан саналын дагуу дундын бүсэд талбай байгуулсан. Үдээс өмнө хятадууд чингэлгээ оруулж ирээд ариутгачихаад бүгд буцаад гараад явчихна. Тэгэнгүүт Монголын тал нь чингэлгээ татаж аваад ариутгал хийгээд гараад явна. Манайх хоосон чингэлгээ буулгангуут маргааш нь хятадууд ачаатай чингэлгээ буулгачихаад ариутгал халдваргүйжүүлэлт хийчихээд хоосныгоо аваад гараад явдаг. Хятадын талаас ийм байдлаар чингэлэг тээвэр явуулна гэсэн шаардлага тавьсны улмаас бид энэ асуудлыг Засгийн газар дээр нэлээд ярьж байж шийдсэн. Л.Халтар гэдэг хүн ганцаараа ярьсан шийдэл биш. Тухайн үед Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэг хүртэл “Хэдийгээр хязгаарлагдмал ч гэсэн бид чингэлгийн тээвэр нээхээр боллоо” гэж мэдээлж байсан. Тэгээд ч Хятадын тал нь чингэлгээр явуулна гээд байхад бид үгүй заавал задгай машин явуулна гэж яаж зөрөх вэ дээ. Манайд ч нөхцөл байдал сайхан болчихоогүй байсан үе.Тэр дундаа Замын-Үүдэд ковидын тархалт хүндрэлтэй байсан. Тэнд БНХАУ-ын Консулын газар байдаг болохоор өдөр шөнөгүй нөхцөл байдлын талаар харж, мэдээлэл авч байгаа нь ойлгомжтой. Тэр үед Замын-Үүдийн тээвэр хийдэг жолооч нар дундын бүсээс Бүс нутгийн логистикийн төв хүртэл найм есөн км тээвэрлээд гаалийн бүрдүүлэлт хийдэг байв. Тэр хоорондын жолооч нарын тээвэр дээр замбараагүй үнэ гарч ирсэн. Манай жолооч нар бараг л найман саяас буудаггүй байв. Аргаа бараад бид сүүлдээ онцгой байдлынхантай ярилцаад хэдэн машин аваад жолооч нарыг нь тэнд байршуулж ажилладаг байсан. Ингэснээр дундын бүсээс Бүс нутгийн логистикийн төв хүртэл найман сая биш, 500 мянган төгрөгөөр ачаа тээвэрлэдэг болсон. Энэ хөрөнгийг нь Засгийн газар гаргаж байлаа шүү дээ. Тэгэхээр миний машин, компани гэж ямар юм байхав. Тухайн үед надаас энэ тухай асууж байсан сурвалжлагчдад би хэлж байсан. “Надад ачаа тээвэрлэдэг машин битгий хэл портертой хамаатан садан ч байна уу даа” гэж.

-Ингэхэд Б.Цогтгэрэл та хоёрын дунд ямар асуудал үүссэн юм бэ?

-Би Б.Цогтгэрэлээс 2018 онд ажлыг нь хүлээж авсан. Өөрөөр би тэр хүнд хийчихсэн муу зүйл ердөө ч байхгүй. Б.Цогтгэрэл гэдэг хүний өмнө гаргасан асуудлууд худлаа биш үнэн. Тэр нь өөр зорилготой байсан. Цаана нь ч ямар хүмүүсийн захиалга явдгийг би ерөнхийд нь гадарлаж байгаа. Тэрийг энэ удаа би хэлэхгүй өнгөрөөе.

-Тантай байнга холбогддог бас нэг асуудал бол нөгөө үйлийн үртэй Дарханы зам байна. Энэ жилдээ багтаж ашиглалтад орж амжих уу?

-Заримдаа хүнд үед “Ямар үйлийн үрээр би энэ замтай холбогдчихов оо” гэж үнэхээр бодогддог шүү. Дарханы замын ажил 2019 онд эхэлсэн. Мордохын хазгай гэдэг шиг эхнээсээ жаахан будлиантай. Тооцоололгүй явчихсан гэж хардаг. Тухайн үед би Налайхын зам дээр өдөр шөнөгүй зогсч байлаа. Гуравдугаар сард нь Ерөнхий сайд дуудаад энд ажлын хэсэг гарга гэсэн. Би тэр үед Зам, тээврийн хөгжлийн дэд сайд байсан. Аж ахуйн албанд олон жил болсон надаас ажлын туршлага харсан уу яасан энэ замыг арванэгдүгээр сар гэхэд дуусга гэсэн үүрэг өгөв. Миний хувьд 2019 оны дөрөвдүгээр сарын эхээс арваннэгдүгээр сар хүртэл амралт, баярын өдрүүдийг мэдэлгүй Налайхын замд зогссоор нэг мэдэхэд хавар, зун, намар болсон доо. Тиймээс Дарханы зам руу анхаарч чадаагүй. Тэгээд ч дээрээ сайдтай байсан хүн шүү дээ. Тухайн үед болчихно гэдэг бодлоор буруу технологиор явчихсан болов уу. Тэнд ажиллаж байсан компаниуд хариуцлагагүй ажилласан. Ялангуяа хоёр, дөрөвдүгээр багцийг сүүлд би Засгийн газрын гишүүн болоод гэрээг нь цуцалж, дахин сонгон шалгаруулалт зарлаад явсан шүү дээ. Одоо нэг үеэ бодвол амсхийгээд авсан. Ноднин аравдугаар сарын 30 гэхэд үндсэндээ иргэдээ шороогоор явуулахгүй хэмжээний болсон. Дарханы зам хийцийн хувьд хүндхэн. Монголд анх удаа аймгийн төвийг нийслэлтэй холбосон зам. Дөрвөн эгнээ, хийцийн хувьд урт зам учраас амаргүй. Хүмүүс 200-хан км зам барих гэж ямар их уддаг юм бэ гэж шүүмжилдэг. Нарийн яривал 408 км зам гэсэн үг. Жирийн орон нутагт тавьдаг замаас гурав дахин илүү хийцтэй. Орон нутагт тавьж байгаа замууд бол бутлуур чулуун суурь тавиад хучиж байгаа. Харин Дарханы зам бол 20 см-ийн зузаантай гурван үеийн цементээр тавьж индүүдээд нягтыг нь гаргана. Дахиад буталмал чулуун суурь зуурмагийн үйлдвэрт зуурч авчирч асгаж асфальт дэвсэж байгаа юм шиг 20 см-ийн зузаантай явуулна. Тэрийгээ индүүдээд дараа нь суурь хучилт, өнгө хучилт тус бүр тав, таван см тавина. Бүр нарийн тооцоод үзэх юм бол орон нутагт тавигддаг 1200 орчим км замын ажил хийгдэж байгаа. Үүнийг мэргэжлийн хүмүүс л ойлгоно. Бид ярьж байгаад дөрөвдүгээр сарын 15-наас талбайд ажиллах ёстой бүх хүнээ гаргачихсан. Ноднингийн хувьд нэлээд бороо хуртай байсан. Энэ жил бас тиймэрхүү янзтай байна. Хавар үе, үе цас орж ажил зогслоо. Сая нэлээд бороо орлоо. Зуны эхэн сарын бороо хөдөө аж ахуй газар тариаланд шар тос байдаг бол замынханд эсрэгээрээ байдаг. Бороо орж ажил зогсоно. Бороо намдсаны дараа норсон талбайгаа сэврээд эвэршүүлнэ гээд өдөр алдаж байх жишээтэй. Одоогийн байдлаар ажлын эрч дажгүй явж байна. Ямартай ч арваннэгдүгээр сар гэхэд дөрвөн урсгалаа хатуу хучилттайгаар нээнэ дээ гэсэн өөдрөг бодолтой байна.

-Дарханы зам ард түмний тэвчээрийг тасартал хүлээлгэж байна. Ингээд удаад байхаар төсөв зардал өсөхөөс эхлээд хүндрэл үүсч байна уу?

-Ямар ч байсан энэ жил шилийг нь үзчих санаатай зүтгээд л байна. Ирэх долоо хоногоос би өөрөө талбай дээр, Баруун хараад байрлаад хоёр тийшээ яваад ажиллана даа. Энэ жил цаг шахуу, нэлээд хүнд ажлууд үлдсэн. Эхний суурь хучилт таван см аа бүгдийг хучиж дуусгана. Дахиад өнгө хучилт таван см-д асуудал гарч ирж байна. Зарим хэсэгт өөр төрлийн битум хийгдэнэ. Нөгөөхийг нь ОХУ-д хийхдээ үйлдвэрээ зогсоож, зохих шугамаа сольдог гээд хүндрэл тоочоод байвал зөндөө байна.

Азийн хөгжлийн банк, Европын сэргээн босголтын банкны санхүүжилттэй учраас юу юугүй мөнгө нь төсвийнх шиг дуусчихлаа гээд гацаж сандаргаад байх юмгүй. Нэг хэцүү юм нь олон улсын банк санхүүгийн байгууллагаас санхүүжиж байгаа болохоор шат дамжлага ихтэй юм. Олон төрлийн хяналтууд байна. Европын сэргээн босголтын банкны хувьд анх удаа Монголд хэрэгжүүлж байгаа дэд бүтцийн төсөл. Тиймээс европт ямар стандартаар зам барьж тавьдаг уу, ажиллаж байгаа хүмүүс нь яаж амьдардаг уу гээд тэр бүх шаардлагыг тавьдаг. Кэмп бариад ирэхээр бие засдаг газар, усанд ордог газар хаана байна гээд мөнгөө өгч байгаа газар шаардана. Манайх кэмп гэхээр хэдэн гэр л барина шүү дээ. Нэгэнт цаад тал шаардаж байгаа учраас гүйцэтгэгч биелүүлэхийн төлөө л хичээж байна. Аль юм болгон зовлон тоочоод байхав. Бид зүтгэж л байна.

-Боомтын сэргэлтийн хүрээнд автозамын нэлээд олон ажлууд хийгдэхээр харагдаж байсан. Ажил нь ямархуу байгаа вэ?

-Монгол Улсын Засгийн газраас баталсан Боомтын сэргэлт гээд том ажил өрнөж байна. Энд манайхны гол ажил бол хилийн боомтуудыг төмөр зам, автозамаар холбох асуудлууд байгаа. Энэ ажлууд аятайхан явж байна. Баян-Өлгийн Цагаан нуур буюу Улаанбайшинт боомтоос Ховдын Булган хүртэл баруун хэсэгт байгаа олон улсын транзит зам ноднин хучилтаа хийж дуусгасан. Зэлтэрийн боомт Шаамараас салаад энэ жил ашиглалтад орчихно. Концессоор хэрэгжээд явж байгаа. Зүүн тийшээ Ульханы боомтын ажил ирэх жил гэхэд дуусчих болов уу. Дөрвөн багц ажил өнгөрсөн жил эхэлсэн, нэлээд сайн явж байгаа. Мөн Чойбалсан-Хавиргын боомтын 124 км замыг хатуу хучилттай болгох ажлын тендер Төрийн худалдан авах ажиллагааны газарт зарлагдсан. Одоогийн байдлаар нэг багцийн гүйцэтгэгч шалгарчихсан. Гурав нь хэл амтай, маргаан гарсан юм шиг байна лээ. Сүхбаатар аймгийн төвөөс Бичигтийн боомт хүртэл концессын зам бий. Одоогоор хараахан зарлагдаагүй байна. Таван толгойгоос Хангимандал чиглэлийн 76 км автозамын концессын ажил ирэх жилийн өдийд бараг хонх дуугарчих болов уу. Дээрээс нь Таван толгой-Цагаан дэл уулын чиглэлийн концессын зам байна. Орон нутагт жаахан маргаантай байгаа юм билээ. Тэрнээс концесс эзэмшигч нь барихад бэлэн гэдэг зүйл яригдаж байна. Үндсэндээ гол гол боомтууд маань хатуу хучилтаар холбогдоод болчихно.

-Төсөвт орсон орон нутгийн хэд хэдэн хэл амтай замууд хэзээ дуусах вэ?

-Энэ жил замуудад их засварын ажлууд нэлээд явагдаж байна. Ялангуяа Өвөрхангай аймгийн Хүйтний хөндийн 57.5 км энэ жил бүрэн дуусна. Бас л хэл амтай зам байсан. Өнгөрсөн жил гүйцэтгэгчтэй нь ажлын талбай дээр нэлээд хатуухан яриа өрнүүлсэн. Тэд амласан ёсоороо өнгөрсөн жил замаа тавиад дууссан. Одоо жижиг ажлууд нь үлдсэн. Мөн Дорнодын иргэдийг бухимдуулдаг “тамын” 50 км гэж зам бий. Энэ жил их засвар нь явагдана. Багануураас цааш Хэнтий чиглэлд замууд нэлээд эвдэрсэн. Их засварууд хийгдэнэ. Дундговь-Төв-Улаанбаатар хоорондын эвдрэлтэй замуудад их засвар орчихно. Ингээд ерөнхийдөө замын ажлууд аятай болоод явчихна.

-Төмөр замын хувьд ямар бүтээн байгуулалтууд өрнүүлэх вэ?

-Сая Таван толгойгоос Гашуунсухайт чиглэлийн төмөр замаа улсын комисст авчихлаа. Таван толгойгоос Зүүнбаян чиглэлийн 416 км зам тун удахгүй улсын комисс хүлээгээд авчих болов уу. Гэрэлтүүлэг, холбооны ажлууд үлдсэн. Бусад нь бэлэн болчихсон. Энэ жил сайн шахаад санхүүжилт нь саатахгүй бол улсын наадмынхаа өмнө энэ төмөр замынхаа хонхыг дуугаргана даа. Өнөө жилдээ багтаад зүүн босоо чиглэлийн төмөр зам явчих байх. Энэ бол хамгийн өндөр үр ашигтай төсөл. Бас концессоор явуулна. Эзэмшигч компани тодорч байгаа байх. Газрын байршлын хувьд тал хээрийн бүс учраас таатай нөхцөлтэй.

-Мухар төмөр зам тавьчихлаа гэсэн шүүмж бий. Бид урд хөрш рүү олон гарцтай болж байж эдийн засгаа тэлнэ. Тэгэхээр хоёр дахь Замын-Үүд хэдийгээр нээгдэх вэ?

-Хэрэв бид Хятадын талтай хэзээ үүнийгээ тохироод хийх вэ гээд харж суусан бол Таван толгой-Гашуунсухайт, Таван толгой-Зүүнбаян, Зүүнбаян-Хангимандал чиглэлийн төмөр замуудын аль нь ч байхгүй. Одоо энэ замуудаар тээвэр хийж байгаа. Тавантолгойгоос Гашуунсухайт, Зүүнбаян, Хангимандал чиглэл рүү галт тэрэг явж байна. Ер нь зүүн босоо чиглэлийн Бичигт-Зүүнхатавч-Хангимандал-Гашуунсухайт-Ганцмод-Шивээхүрэн-Сэхэ гэсэн дөрвөн төмөр замын хувьд хятадуудад асуудлаа тавьчихсан. Өндөр дээд хэмжээний айлчлалын үед санамж бичгээ байгуулаад үзэглэх болов уу гэсэн хүлээлттэй байна. 1956 оны нэгдүгээр сарын 3-нд Замын-Үүд-Эрээний галт тэрэгний хөдөлгөөн нээгдсэн түүхтэй. Үүнээс хойш 77 жилийн дараа дараагийн гарцууд нээгдэж эхлэх гэж байна. Ялангуяа Ганцмод-Гашуунсухайт чиглэл дээр Хятадын талынхантай санамж бичиг байгуулаад ТЭЗҮ боловсруулах ажил руугаа орчихсон явж байгаа. Хангимандал-Бичигт-Зүүнхатавч, Шивээхүрэн Сэхэ чиглэл дээр манай талаас Хятад руу явчихсан. Хил холболтын цэгүүдээ тохирчихсон. Одоо 1955 оныхоо Монгол Хятадын Засгийн газар хоорондын төмөр замын тухай хэлэлцээртээ дээрх дөрвөн гарцаа нэмээд өгчихвөл хүмүүсийн шүүмжилдэг мухар зам гэдгээсээ гараад явчихна гэсэн үг.

Categories
танайд-өнжье эдийн-засаг

Монголчууд төр байгуулахдаа гадаадын хэвлэл мэдээллээр заалгамааргүй байна

Олны анхаарлыг татаж буй хэд хэдэн хууль, хуулийн төслийг ойрын үед УИХ-ын чуулганаар хэлэлцэнэ. Тэдгээр хуулийн нэг нь УИХ-ын сонгуулийн тухай хууль. Энэ хуульд оруулах маш чухал заалт байна аа.

Орчин үеийн сонгууль тэр чигээрээ фэйсбүүк, твиттерээр явдаг болсон. Сүүлийн хэд хэдэн сонгуулийг ажиглахад сонгуультай жил, сонгуультай зун монголчууд фэйсбүүк, твиттерт сонгуулиар амьсгалж, буцалж, талцаж, муудаж, доллар төлж нэгнийгээ харлуулж, нэрээ гаргах гэж гадагшаа төгрөгөө урсгадаг ажилтай болчихсон. Гэтэл эдгээр харилцааны платформууд нь Монголын харьяаных биш. Тодруулбал, АНУ-ынх. Дэлхийн нөлөө бүхий компанийн аппликейшн төдий шүү дээ. Урьд урьдын сонгууль шиг энэ аппликейшнүүдээр монгол төрийг байгуулмааргүй байна. Өөрсдөө мэдэж, өөрсдийнхөө төрийг байгуулах асуудлаа нутаг дэвсгэр дээрээ, дотроо ярьж хэлэлцмээр байна.

Ингэж зохион байгуулах техникийн шийдэл орчин үед бүрэн байгаа. Сонгуулийн сурталчилгаа 17 хоног байхаар яригдаж байна. Энэ хугацаанд сонгуульд өрсөлдөхөөр нэр дэвшсэн хэнбугайн ч нэр, овог орсон пост, жиргээ зэргийг шууд хаадаг, хориглодог хуулийн зохицуулалтыг хийх ёстой юм. Гэхдээ үүн дээр ялгамжаатай, анхаарууштай юм бий. Шууд бүгдийг гэж туйлширч ойлгож болохгүй. “Зөвхөн нэр дэвшигчийн овог, нэрийг багтаасан пост, жиргээ, сэтгэгдэл зэргийг сонгуулийн сурталчилгааны хугацаанд бүрэн хориглоно” гэх утгатай заалт оруулахад л болоод явчихна.

Бид гадны платформ дээр улс төрийн болоод төрөө байгуулалцах чухал асуудлаа хэлэлцэх нь гэрийн асуудлаа гадны хүний дэргэд ярьж байгаатай агаар нэг. Сонгуулийн сурталчилгааны хугацаанд гадны платформууд дээр тодорхой хязгаарлалтыг ингэж хийж чадвал нэгдүгээрт, монголчууд бид өөрсдөө төрөө байгуулж буй хэрэг болно. Гадаадын ямар ч оролцоогүйгээр гэсэн үг. Хоёрдугаарт, Монголд байгаа үндэсний хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудын орлого тодорхой хэмжээгээр нэмэгдэнэ. Улстөрчид 2020 оны сонгуулиас хойш сошиалд бараг нэг тэрбум төгрөгийг төлж өөрсдийгөө сурталчилсан байсан. Сонгуульгүй үед шүү дээ. Гэтэл сонгуультай жил энэ тоогоо хэд дахин нугалахыг таашгүй. Тэр их долларыг гадагшаа урсгахгүй сонгуулийн сурталчилгааны зардлаа дотооддоо шингээчихвэл хичнээн телевиз, сайт, сонин, тэдгээрийн хэдэн мянган ажилтан орлоготой болох вэ…хичнээн нь НДШ, татвар руу орж монголчуудын амь амьжиргаанд нэмэр болох билээ…гээд бод. Сонгуулиар гадагш урсдаг долларын сувгийг дотогшоогоо татсанаар үүнийг дагаад маш олон эерэг өөрчлөлт гарах нь мэдээж.

Гэхдээ энэ зохицуулалтын хамгийн гол зорилго бол монголчууд гадны оролцоо, хяналт, ажиглалтгүй өөрсдөө өөрсдийнхөө хүссэн төрөө хараат бусаар байгуулна. Хэн нэгэн гуравдагч орны хүслийн төр биш бид өөрсдөө хүссэн төрөө байгуулна. Үүнийг Монголын хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд бүгд дэмжих хэрэгтэй байна. Энэ уриалга, санал санаачилгыг эрх баригчид, УИХ-ын эрхэм гишүүд дэмжих хэрэгтэй.

Твиттер,фэйсбүүк, бот, троллын арми Монголын нийгмийг яаж талцуулж, ямар ч ажлыг хялбар нурааж, бүтээн байгуулалт, хөгжил дэвшил болгоныг гутаан доромжилж, хэнийг ч хамаагүй үгээр “шон”-д өлгөж нийгмийн сэтгэлзүйг савлуулж байгааг бид өдөр бүр харж байна. Энэ бүгдийг цэгцлэх эхний алхам бол УИХ-ын сонгуулийн тухай хуульд дээрх зохицуулалтыг тусгах. Тиймээс энэ заалтад холбогдох хүмүүс нь анхаарал хандуулж, хуульд тусгаж өгнө үү. Хэвлэл мэдээллийн бусад байгууллагууд, мэргэжлийн редакциудад хандахад манай энэ нийтлэлийг дэмжиж ажиллана гэдэгт найдаж байна.

Энэ тал дээр Монголын Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл, Телевизүүдийн холбоо, Сайтуудын холбоод, Өдөр тутмын сонинуудын холбоо нэгдэн ажиллаж, төр засагт саналаа хүргүүлэх нь чухал байна.