Category: эдийн-засаг

Хүүхдэдээ зээл аваад өгчихсөн, харин хүүхэд нь хугацаанд нь төлөөгүй, цалингийн зээл авчихсан байж байгаад эмнэлэгт удаан хугацаагаар хэвтсэний улмаас хугацаагаа хэтрүүлсэн гэх мэт шалтгаануудаар иргэд муу зээлтэй гэсэн жагсаалтад багтдаг байна. Банкууд олгосон зээлээ хэвийн, хугацаа хэтэрсэн, чанаргүй гэж ангилдаг аж. Чанаргүй зээл нь  дотроо хэвийн бус, эргэлзээтэй, муу гэсэн ялгаатай гэнэ.  “Чанаргүй” зээлийн ангилалд бүртгэгдэж  зээлээ хугацаанд нь төлж дуусгаагүй бол банк дахин зээл олгохгүй журам үйлчилдэг байна. Харин зээл олгосон банк нь зээлээ хугацаандаа төлж байгаа эсэх болон бусад чанарын үзүүлэлтийг харгалзан таны зээлийг ангилж, бүртгэж байдаг аж.
Бүх банк болон ББСБ-ууд нь олгосон зээлүүдээ хэрхэн ангилсан талаар мэдээгээ Монголбанкинд хүргүүлдэг бөгөөд тэнд төвлөрсөн “Зээлийн мэдээллийн сан”-д бүртгэгддэг юм байна. Чанаргүй зээлийн ангилалд ороод Монголбанкинд байх “Зээлийн мэдээллийн сан”-д бүртгэгдсэн бол хүмүүсийн дээр дурдаад байгаа асуудлууд урган гарч ирдэг аж.  Чанаргүй зээлд орсон хүмүүст зөвлөхөд, уг зээлийг бүрэн төлж дуусгахаасаа өмнө тухайн үеийн байдлаар төлөх ёстой дүнгүүдээ төлчихөөд зээл олгосон банкиндаа хүсэлт гаргах хэрэгтэй юм байна. Зээл төлөхөд гарсан хүндрэлээ тусгаад, одоо үлдсэн зээлийг цаашид хэвийн төлөх боломжтойгоо бичээд хүсэлтээ гаргах шаардлагатай гэнэ. Хэрэв банк таны хүсэлтийг хүлээн авч танд олгосон зээлийг “Чанаргүй” ангиллаас хассан тохиолдолд мэдээллийг Монголбанк руу явуулж “Зээлийн мэдээллийн сан”-д таны зээлийн талаарх мэдээлэлд зохих өөрчлөлтийг оруулдаг байна. Ингэж зээлийн талаарх мэдээллээ хэвийн болгуулж авсан тохиолдолд танд дараа дараачийн зээлээ авахад ямар нэгэн хүндрэл гарахгүй аж.

Шинэчлэлийн Засгийн газрын тэргүүн Н.Алтанхуяг 2013 оны төсвийг тодотгохдоо шинэчлэл хийж, тансаглалыг танасан хэмээн онцолсон. Гэсэн ч энэ үед засаг ноёд хэрхэн тансаглаж байсны  жишээг иш татах гэсэн юм. Дархан-Уул аймгийн  Засаг дарга С.Насанбат төсвийн мөнгөнөөс 70 сая төгрөг гаргуулан, дөрвөн өрөө орон сууц Дарханы төвд авсан байна.  Мөн ондоо тэрбээр албан хэрэгцээндээ машин худалдаж авахад зориулан 153  сая төгрөгийг гаргуулахаар татвар төлөгчдийн халаас руу гараа шургуулав.  Дархан-Уул аймгийн иргэн О.Гэрэлмаа  Засаг даргаа дээрх шалтгаанаар  Авлигатай тэмцэх газарт өгсөн юм билээ.
Авлигатай тэмцэх газраас иргэн О.Гэрэлмаад ирүүлсэн хариудаа “Танаас гаргасан гэмт хэргийн шинжтэй мэдээллийг хянан үзэх явцад С.Насанбат… нь албаны эрх мэдэл, албан тушаалын байдлаа урвуулан хэтрүүлэх, хээл хахууль өгөх авах гэмт хэрэг үйлдсэн болох нь тогтоогдохгүй байх тул таны гаргасан мэдээлэлд … эрүүгийн хэрэг үүсгэхээс  татгалзав” гэжээ.  Хуулийн хүрээнд үйлдэгдсэн дээрх тансаглал АТГ-т хэрэг үүсгэх шалтгаан болохгүй байж болох ч эдийн засгийн хямралд өртөж, өрхийн төсөвтөө өдөр бүр таналт хийж, хэрэглээгээ хасч байгаа жирийн иргэний хувьд хүлээн зөвшөөрөх аргагүй жишиг.
Албан тушаалтнуудын хөрөнгө орлогын мэдүүлэг нийтэд цацагдсаны дараа хэвлэлийнхэн тэрбумтан Засаг дарга нарыг зарласан агаад Дарханы Засаг дарга айргийн тавд жагссан билээ.  С.Насанбат дарга өрхийн төсвөөсөө нэг их танахгүйгээр хадгаламжийн дансан дахь 379 сая 178 мянган төгрөгөөсөө   байр авчих бэлтэй эр. Гэсэн ч тэр ядуу  төсвөөсөө  орон сууцныхаа үнийг гаргуулахаас санаа  зовсонгүй.  Ингэхэд Засгийн газрын тэргүүн Н.Алтанхуяг төсвийн тансаглалыг танах тухай PR-дахын өмнө тэрбумтнуудад хуулийн хүрээнд тансаглах боломж олгосоор буй Засгийн газрын элдэв хуучирсан тогтоолуудаа эргэж хармаар юм.
Төрийн алба хашиж байгаа албан тушаалтнуудыг төр байраар хангаж болно л доо. Хэрэв С.Насанбатын оронд хэн нэгэн багш, эмч, зохиолч байсан бол төрийн мөнгөөр байр авч өгөхөд хачирхах юмгүй. Харин С.Насанбат төсвийн мөнгийг хэмнэсэн бол  ёс зүйтэй харагдах л байсан.
Засаг даргад автомашин худалдаж авахдаа гул барьсан Засгийн газрын тогтоол байдаг нь  2011 оных. Харшил хөдлөхөөр шог заалт энд бас байна аа. Засгийн газрын 233 дугаар тогтоолд  “Төр засгийн үйлчилгээний  авто баазын  талаар авах зарим арга хэмжээний тухай”  тогтоолын дөрөвдүгээрт  Засгийн газрын гишүүн болон  түүнтэй адилтгах албан тушаалтны хэрэгцээнд  үйлчилж байгаа  автомашины нормыг 100 мянган км-ээр тогтоож, дөрвөн жил тутам шинэчлэх арга хэмжээ авч байсугай” гэжээ.  Нийтийн тээврийн автобус 12 жил “гүйх” стандарттай байдаг.   Засаг дарга нар ямар саранпай юм унав л  гэж. Өмнөх даргынх нь машин боломжийн унаа  байсан нь тодорхой. Гэтэл дарга нар дөрвөн жил тутам машинаа сольж тансаглах нь төсвийн мөнгийг үрэлгэн зарцуулж буйн тод жишээ. Тэдний машиныг дөрвөн жил тутам сольдоггүй бол нийслэлийн нийтийн тээврийн хөгшин автобуснуудыг шинэчлэх  хэмжээний мөнгө хэмнэгдэх л байлаа. Ядаж байхад  дарга нар хямдхан тэрэг сонгох биш. Зах зээлийн ханшаас дээгүүр үнээр л машинтай болно шүү дээ.
Дархан-Уул аймагт ийнхүү тэрбумтан Засаг ноёноо татвар төлөгчдийн мөнгөөр эрхлүүлж байхад аудитын газар нь хориглосонгүй.  Аймгийн иргэдийн хурлын  төлөөлөгчид нь ч төсвийн мөнгийг хэмнэх талаар сануулсангүй.  Дарханд МАН ээлж халаагүй засаг барьсан болохоор  албан тушаалтны хэргийн  мэдээлэл  дарагдаад өнгөрөх нь олонтаа.    Дархан-Уул аймагт төрийн данснаас 430 сая төгрөг  шамшигдуулсан хэрэг гарч байхад  дарханчууд бараг л мэдээгүй өнгөрсөн. Орон нутгийн мэдээллийн хэрэгслүүдээр  энэ хэргийн шүүх ажиллагааг дурдаа ч үгүй.  Д.Хаянхярваа гишүүнийг Засаг дарга байх үед тус аймгийн  Төрийн сангийн даргаар ажиллаж байсан Э.Наранбаатар, аймгийн Засаг даргын тамгын газрын даргаар ажиллаж байсан Д.Нямхүү нар төсвийн мөнгийг завшиж, энэ хэрэгтээ аймгийн цэцэрлэг, сургуулийн эрхлэгчид, нягтлан бодох нарыг  хутгах дөхсөн билээ.  С.Насанбатын хуулийн хүрээн дэх тансаглалын зах зухаас дурдахад л ийм. Илүү ноцтой хэрэг гарсан ч байсан олон нийт хэзээ хойно мэдэх байх даа.
Иймэрхүү нөхцөлд иргэний аудит  найдвар төрүүлнэ.  Шилэн данстай хамт иргэдийн аудит гэсэн нэр томъёо Монголын нийгэмд орж ирсэн юм. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Шилэн дансны тухай хууль оруулж ирэхэд УИХ  дургүйд хүчгүй гэдэг шиг л юм болсон.  Шилэн данс  гэж юу байдаг юм гэх мэтээр Ц.Нямдорж мэтийн хашрууд нь гоочлоод, хуулийн төслийг нь буцаачихсан. Шилэн данстай болсноор төсвөөс санхүүждэг  төрийн байгууллага, орон нутгийн өмчит  аж ахуйн нэгжийн төсөв, орлого зарлага нь бүгд  нээлттэй болох юм. Төсвийн гүйлгээ хийсний дараа 72 цагийн дотор  төсвийн мөнгө хаана юунд орсныг хүссэн хэн бүхэн тухайн байгууллагын цахим хаягаар орж “Шилэн данс” хэсгээс хардаг болох хуулийн төсөл яваа.  Мэдээллээ хугацаанд нь тавиагүй албан тушаалтныг ажлаас нь халах хүртэл арга хэмжээ авах юм билээ. Албан тушаалтнуудын тансаглалд цэг тавих хуулийн орчин үгүйлэгдэж байна. Уг нь тэд хуулийн хүрээнд ч тансаглах эрхгүй шүү дээ.

Б.Янжмаа  

Монгол банк өнөөдөр хуваарь ёсоороо гадаад валютын дуудлага худалдаа зохион байгууллаа. Дуудлага худалдаагаар банкууд ам.доллар, юань худалдан авах санал ирүүлжээ.   Монгол банк 20 сая ам.долларыг 1820.15 төгрөгийн хаалтын ханшаар, 46.5 сая юанийг 292 төгрөгийн хаалтын ханшаар тус тус худалдаалсан байна. Мөн өдрийн ээлжит гадаад валютын своп, форвард хэлцлээр банкууд 63 сая ам.доллар худалдан авах төгрөгийн своп хэлцэл байгуулах санал ирүүлж, Монголбанк саналыг 100 хувь биелүүлэн, гадаад валютын дотоодын захад 63 сая ам.доллар нийлүүлсэн байна.

Алтанбулагийн  чөлөөт бүсэд ОХУ-ын иргэд визгүй, бусад орны иргэд 10 хоногийн хугацаатай дамжин өнгөрөх визтэйгээр зорчих болжээ. Ирэх зургадугаар сарын 22-нд худалдааны бүс нээлтээ хийхээр болсон байна.  Чөлөөт бүс ашиглалтад орсноор 2015 он гэхэд 100 тэрбум ам.доллар манай улсын эдийн засагт эргэлтэд орох боломж бүрдэх аж.  Энэ мөнгөний таван хувийг эх орондоо авч үлдэхэд л валютын нөөцөд эерэгээр нөлөөлөх аж. 

Ц.Билиг

Ам.доллартай харьцах иенийн ханш сүүлийн хоёр сарынхаа дээд түвшинд хүрсэн талаар “Bloomberg”  мэдээллээ.Украин дахь сөргөлдөөн, Вьетнам дахь Хятадын эсрэг эмх замбараагүй явдлын улмаас аюулгүй валютын эрэлт өссөн гэж мэргэжилтнүүд тайлбарлаж байгаа аж. Лондон дахь “Canadian Imperial Commerce”-ийн валютын ахлах шинжээч Жереми Стретч “Үнэт цаас эрсдэлтэй байгаа учраас хөрөнгө оруулагчид иенийг сонгож эхэллээ” гэсэн байна.  Өчигдөр ам.долларын эсрэг иений ханш 0.1 хувиар чангаран, нэгж “ногоон” 101.36 иентэй тэнцсэн байна.  Лондонд их үдийн алдад 101.24 иен нэг ам.доллартай тэнцсэн нь гуравдугаар сарын 17-ноос хойших хамгийн чанга үнэлгээ аж. 

Мөнгөний бодлогын зөвлөл ээлжит хуралдаанаа энэ сарын 24-ний өдөр эхлүүлсэн ч эдийн засгийг идэвхижүүлэх чиглэлээр УИХ-аас тогтоол гаргасантай уялдан, макро эдийн засгийн төлөвт гарах өөрчлөлтүүдийг үнэлэх, мөнгөний үзүүлэлтийн тооцоог шинэчлэх шаардлага үүсч, түр хугацаагаар хуралдаанаа хойшлуулаад байгаа. УИХ-аас 2014 оны 5 дугаар сарын 08-ны өдөр 34 дүгээр тогтоол баталсны дагуу Эдийн засгийн идэвхжилийг нэмэгдүүлэх, санхүү эдийн засгийн эрсдлийг бууруулах хүрээнд Засгийн газар болон холбогдох байгууллагаас авах арга хэмжээний үр дүнд макро эдийн засагт энэ онд ямар өөрчлөлт гарах талаар шинэчилсэн тооцоог Мөнгөний бодлогын зөвлөлөөр хэлэлцэж, түүний үндсэн дээр бодлогын шийдвэр гаргах юм байна. Зөвлөл лхагва гаригаас үргэлжлүүлэн хуралдахаар болжээ.

 “Эдийн засгийг эрчимжүүлэх 100 хоног” ажлын хүрээнд Ерөнхий сайдын дэргэд байгуулагдсан Эдийн засгийн зөвлөл 7 хоног бүрийн даваа гаригт мэдээлэл хийхээр төлөвлөсөн. Ерөнхий сайдын ахалсан энэ зөвлөл 30 гишүүнтэй, 18 нь хувийн хэвшил, бизнесийн салбарын хүмүүс ажиллаж байна гэж тус зөвлөлийн нарийн бичгийн дарга Б.Бямбасайхан өнөөдөр сэтгүүлчидтэй уулзахдаа хэллээ.
Зөвлөл долоо хоногийн мягмар, пүрэв гаригт хуралдаж, шинэ санаа, төлөвлөгөө хэлэлцэж, шинэ зөвлөмжийг Засгийн газар, Ерөнхий сайдад өргөн барина. Монгол Улс 10 тэрбум ам.долларын эдийн засагтай. Үүнийг хэрхэн 20 тэрбум доллар болгох вэ гэдэгт, ялангуяа, өмчийн эрх, татварын асуудалд зөвлөл анхаарч ажиллана гэлээ. Энэ асуудлаар шинэ санаа, санаачилгыг Засгийн газрын “11 11” төв нээлттэй сонсч эхэлсэн, бизнесийн холбоодоор дамжуулан гишүүдээсээ санал цуглуулж, боловсруулж байна. Ирэх долоо хоногт шинэ мэдээлэл хүргэх болно гэж Эдийн засгийн зөвлөлийн нарийн бичгийн дарга Б.Бямбасайхан хэллээ.
Энэ хурлын  үеэр өнгөрсөн долоо хоногт ашиглалтад орсон Хөтөлийн “Цемент-шохой” ХК-ийн цементийн шинэ үйлдвэр болон манай улсын цементийн хэрэглээний талаар танилцуулга хийлээ.
Тус үйлдвэр нь жилд нэг сая тн цемент үйлдвэрлэнэ, энэ нь манай улсын нийт хэрэгцээний 50 хувьтай тэнцэж байна. Импортоор авдаг 80 сая долларын цементийн хэрэглээгээ дотооддоо хангаж чадахаар болжээ.

Засгийн газрын “Бүтээн байгуулалтын цаг”  уулзалтад ҮХАА-н дэд сайд Ц.Туваан, Б.Цогтгэрэл нар оролцож, тус салбарт хийж байгаа бүтээн байгуулалтын ажлуудаа танилцууллаа.
Мал аж ахуй, мал эмнэлгийн чиглэлээр 2014 онд төсвийн хөрөнгөөр нийт 19.9 тэрбум төгрөгөөр 24 удаагийн тендер болон төсөл сонгон шалгаруулах ажлыг гүйцэтгэхээр төлөвлөснөөс өнөөдрийн байдлаар 83 хувь нь гэрээ байгуулж, хэрэгжилтийн шатандаа, 17 хувь нь үнэлгээ хийх, гэрээ байгуулах шатандаа явж байна гэж дэд сайд Ц.Туваан мэдээллээ.  Сүүний үйлдвэрлэлийг дэмжих зорилгоор 27.7 сая ам.долларыг Чингис бондын хөрөнгөөр санхүүжүүлэхээр шийдвэрлэсний дагуу ашиг шим ихтэй сүүний чиглэлийн үхэр импортлон нутагшуулах зорилгоор  төсөл сонгон шалгаруулж, шалгарсан аж ахуйн нэгжүүдэд 13.4 тэрбум төгрөгийн зээл олгох шийдвэр гарчээ.  Эдгээр төсөл хэрэгжсэнээр Улаанбаатар хотын ойролцоо сүүний чиглэлийн 300 үнээтэй 25 эрчимжсэн ферм байгуулж, нийслэлийн сүүний хангамжийн асуудлыг шийдэх юм. Эрчимжсэн мал аж ахуйг хөгжүүлэх, махны хангамжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор 24 аж ахуйн нэгжид 38 тэрбум 130 сая төгрөгийн зээл олгожээ. Зээл авсан аж ахуйн нэгжээс 14 нь махны чиглэлийн үхрийн аж ахуй, 3 нь махны чиглэлийн хонины аж ахуй, 4 нь гахайн аж ахуй, 3 нь тахианы аж ахуй эрхэлж байна.
Өнөөдрийн байдлаар улсын хэмжээнд 15.0 сая мал төллөж, 14.8 сая төл бойжиж, төл бойжилтын хувь 98.9 хувьтай байна гэж дэд сайд мэдээллээ.
Энэ онд 304.5 мянган га талбайд улаан буудай, 15.5 мянган га талбайд төмс, хүнсний ногоо 8.3 мянган га талбайд, малын тэжээл 10.3 мянган га талбайд, тосны ургамал 24.1 мянган га талбайд, нийт 373.5 мянган га талбайд тариалалт хийнэ. Хаврын тариалалтад зориулан Тариалан эрхлэлтийг дэмжих сангаас худалдан борлуулах импортын үрийн буудайн үнийг 880.0-830.0 мянган төгрөгөөр дотоодын үрийн үнийг 680.0 мянган төгрөгөөр тогтоож, 20 хувийн урьдчилгаатайгаар зээлээр олгож, намрын ургацаас нөхөн бүрлүүлэхээр шийдвэрлэсэн байна. Өнөөдрийн байдлаар улсын хэмжээнд 144.3 мянган га талбайд үр тариа, 3.7 мянган га талбайд төмс, 2.0 мянган га талбайд хүнсний ногоо, 18.8 мянган га талбайд тосны ургамал тариалаад байна. Тариалалтад зориулан 552 аж ахуйн нэгж, иргэнд 2.39 мянган тонн шатахуун, 220 аж ахуйн нэгж, иргэнд 8.2 мянган тонн улаанбуудайн үр, 245 аж ахуйн нэгж, иргэнд 7.9 тонн ургамал хамгааллын бодисыг хөнгөлөлттэй нөхцлөөр гэрээ хийж зээлээр олгоод байна.
Импортыг орлож, экспортыг нэмэгдүүлэх 888 төслийн 587 нь буюу 66 хувь нь ҮХААЯ-тай шууд холбоотой гэж дэд сайд Б.Цогтгэрэл хэллээ. Ноос, ноолуур, оёдлын салбар, хүлэмжийн аж ахуй, сүүний чиглэлээр хэрэгжиж байгаа төслүүдийг Чингис бондын хөрөнгөөр санхүүжүүлж байгаа.  Ноолуурын салбарт 33 төслийг 33.1 тэрбум төгрөгөөр санхүүжүүлж, хэрэгжилтийн үе шатандаа явж байна гэж Засгийн газрын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах албанаас мэдээллээ.

Нээлттэй Нийгэм Форум (ННФ)-аас  орон нутгийн төсвийн ил тод байдлыг  хоёр дахь удаагаа үнэлсэн судалгааны тайланг мэдээлэхээр хэвлэлийн хурал хийв. Орон нутгийн төсвийн нийт зарлага 2013 онд 1.8 орчим их наяд төгрөг буюу дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 10.6 хувьд хүрч, өмнөх онтой харьцуулахад 2.5 дахин өсчээ. “Жил бүр ийнхүү өсөн нэмэгдэж буй төсвийн хөрөнгийг үр ашигтай зарцуулах, иргэдэд үзүүлж буй үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг сайжруулах,  төсөв захиран зарцуулагчдын хариуцлагыг дээшлүүлэхэд орон  нутгийн төсвийн ил тод, нээлттэй байдлыг хангах нь нэн чухал үүрэгтэй” гэж тэд үзэж байна. 

2013 оны 10 дугаар сараас 2014 оны хоёрдугаар  сар хүртэл дөрвөн сарын хугацаанд 2013 оны орон нутгийн төсвийн үйл явц, батлагдсан төсөв болон төсвийн холбогдолтой гарсан шийдвэр, баримт бичгүүдийн ил тод байдлыг үнэлжээ. “Судалгааны дүн орон нутгийн төсвийн ил тод байдал хангалтгүй хэвээр байгааг харууллаа” гэж Нээлттэй нийгэм форумынхан дүгнэж байна. Аймаг, нийслэлийн дундаж оноо 36 буюу нийт авбал зохих онооны дөнгөж гуравны нэгд хүрч байна. 2011 оны судалгаагаар энэ оноо 35 байсан юм. Энэ нь төсвийн ил тод байдлыг хангах талаар гарсан хууль тогтоомжийн хэрэгжилт орон нутгийн захиргааны байгууллагуудын анхаарлын төвд ороогүй байгааг харуулж байна. Төсвийн явцын талаар иргэдэд мэдээлэл өгдөггүй, хаалттай учраас санал бодлоо илэрхийлэх, тусгах ямар ч боломжгүй байсныг олж тогтоожээ. Нийслэл Улаанбаатар хот дангаараа харьцангуй өндөр оноо авсан нь газар зүйн хувьд алслагдсан аймгуудтай харьцуулахад илүү таатай нөхцлийн илрэл болохоос биш, төсвөө иргэддээ илүү нээлттэй байлгадаг гэсэн үг биш аж.
2011 оны  судалгаанаас хойш хоёр жилийн хугацаанд төсвийн эрх зүйн зохицуулалт үндсээрээ шинэчлэгдсэн нөхцөлд энэхүү судалгаа явагдсан. Төсвийн тухай хуулийг шинэчлэн баталж, түүнд орон нутгийн төсвийн эрх мэдлийг өргөжүүлэх чиглэлээр Орон нутгийн хөгжлийн сан, түүнийг бүрдүүлэх, зарцуулах, тус сангийн хөрөнгөөр хэрэгжүүлэх хөрөнгө оруулалт, хөтөлбөр, төсөл, арга хэмжээ, тэдгээрийг хэрэгжүүлэх дараалал , арга замын талаар баг, хороодод олон нийтийн нээлттэй санал асуулга явуулах тухай олон чухал зохицуулалт орж, хэрэгжүүлэхтэй холбоотой хэд хэдэн журам, дүрмийг Сангийн сайдын тушаалаар батлан мөрдөж байна.
Түүнчлэн “Мэдээллийн ил тод байдал ба мэдээлэл авах эрх чөлөөний тухай хууль” Батлагдаж  төсөв,  х уда лдан  авах  а ж и ллагааны  ил тод бай длыг хангах нэлээд нарийвчилсан заалтуудыг тусгасан Засгийн газрын хэд хэдэн тогтоол гарсан юм. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зүгээс “Иргэдийн оролцоотой төсвийн менежмент”-ийн санаачилга гаргаж үндэсний хэмжээний хэд хэдэн удаагийн форум зохион байгуулав. Анх удаа 2013 онд Орон нутгийн хөгжлийн сангийн хөрөнгийг хэрхэн зарцуулах талаар засаг захиргааны хамгийн анхан шатны нэгж болох баг, хороодод хэлэлцүүлэг өрнөж, аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн түвшинд санал асуулга явуулсан нь янз бүрийн шалтгааны улмаас учир дутагдалтай байсан хэдий ч орон нутгийн иргэдийн анхаарлыг энэ зүгт хандуулсан чухал алхам боллоо.
̄Үүний зэрэгцээ иргэний нийгмийн байгууллагуудын зүгээс төсвийн ил тод байдлыг сайжруулах чиглэлээр төрөл бүрийн санал, санаачилга гаргаж ажилласны нэг нь 2012-2013 онд “Иргэд төсвөө хянана” төрийн бус байгууллагын сүлжээнээс “Орон нутгийн төсвийн ил тод, нээлттэй байдлын загвар стандарт”-ыг боловсруулсан юм. Энэ баримт бичигт орон нутгийн төсөв, Орон нутгийн хөгжулийн сангийн худалдан авах ажиллагаатай холбоотой эрх зүйн олон тооны, заримдаа өөр хоорондоо зөрчилдсөн зохицуулалтуудыг нэгтгэж энгийн, ойлгомжтой загвар хэлбэрт оруулсан аж.  

Аймаг, нийслэлийн төсвийн ил тод байдлын үнэлгээний дээд оноо нь 55.
 “Дунджаас дээш (43-аас дээш оноотой)” үнэлгээг Хөвсгөл, Төв, Говьсүмбэр, Дорноговь, Ховд, Увс, Өмнөговь аймгууд авсан бол “дундаж (30-42 оноотой)” үнэлгээг Улаанбаатар хот, Хэнтий, Архангай, Булган, Дархан-Уул, Дундговь, Орхон, Сүхбаатар аймгууд авчээ. Харин Дорнод, Завхан, Өвөрхангай, Говь-Алтай, Баян-Өлгий, Сэлэнгэ, Баянхонгор аймгууд “дунджаас доош (30 хүртэл оноотой)” түвшинд үнэлэгдсэн байна.
Энэ нь аймаг, нийслэлийн түвшинд төсвийн ил тод, нээлттэй байдал “нэн хангалтгүй байна” гэсэн өмнөх судалгааны үр дүнтэй адил байгааг харуулна. Өөрөөр хэлбэл, төсвийн ил тод байдлыг хангах талаар хууль тогтоомжид хангалттай олон заалт тусгагдсан боловч орон нутгийн удирдлагууд төдийлөн ач холбогдол өгсөнгүй хэмээн дүгнэж болохоор байна. 

Эдийн засгийг эрчимжүүлэх 100 хоногт хийх 70 гаруй ажлыг зургаан бүлэгт хувааж үзсэн байна. Ингэхдээ Бизнес эрхлэгчдийг дэмжих, Уул уурхай, ашигт малтмалын салбарын үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх, Барилга, аж үйлдвэр, дэд бүтцийн салбарыг эрчимжүүлэх, Аймаг, орон нутгийн дэд бүтэц, эдийн засгийн чадавхийг нэмэгдүүлэх, Гадаадын хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх болон Төсөв, мөнгөний бодлогын хүрээнд дор дурдсан ажлуудыг хийхээр төлөвлөжээ. Үүнд:
1.Бизнес эрхлэгчдийг дэмжих:
-Монголчуудыг үндэсний үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүнээ худалдан авах, зарим шаардлагагүй импортын хэрэглээг багасгаж, ухаалаг хэрэглээг бий болгохыг урамшуулах
-Дотоод үйлдвэрлэлийг дэмжих хүрээнд шаардлагатай тоног төхөөрөмж, машин механизмын лизингийн үйлчилгээ бий болгох
-Хөрөнгийн биржийн үйл ажиллагааг жигдрүүлж, эрчимжүүлэх
-Төгрөг, юаний своп хэлцэлийг 20 тэрбум юаниар нэмэгдүүлэх
-Бизнес эрхлэгчдийг дэмжих, барилга, замын чанар сайжруулах чиглэлээр тендерийн хуульд өөрчлөлт оруулах
-Иргэдийн худалдан авалтыг урамшуулах “НӨАТ” тогтолцоог бүрдүүлэх ажлыг эхлүүлэх
-Төрийн өмчийн томоохон аж ахуйн нэгжүүдийг эзэнжүүлэх хөтөлбөр боловсруулж УИХ-д өргөн барих
-Төрийн шаардлагагүй хяналт, шалгалтыг зогсоож, бизнес эрхлэгчдэд зөвлөмж өгөх
-Газрыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах нөхцлийг бүрдүүлэх
-Бизнес эрхлэгчдийн үйл ажиллагааны зөвшөөрлийн тоог цөөлж, олголтыг хялбаршуулах
-Зээлийн үндэсний даатгалын корпораци байгуулах
-Өмчлөх эрхийн тухай хуулийн төслийг боловсруулж өргөн мэдүүлэх
-Үндэсний үйлдвэр, дотоодын аж ахуйн нэгжийн тогтвортой үйл ажиллагааг хангах зорилгоор үйл ажиллагааны өртөг зардлыг нэмэгдүүлж буй хүчин зүйлсийг бууруулах зээл, зээлийн даатгалд хамруулах болон гадаад дотоодын үнэт цаасны зах зээлд оролцоход дэмжлэг үзүүлэх
-Эдийн засгийг эрчимжүүлэхэд учирч байгаа бэрхшээл, хүнд суртлыг “11-11 төв”-д хүлээн авч, шуурхай арга хэмжээ авах
-Хөдлөх эд хөрөнгө болон эдийн бус хөрөнгийн барьцааны тухай хуулийн төслийг боловсруулж УИХ-д өргөн барих
-Гадаадын ажиллах хүчний квотыг шинэчлэн тогтоох, ангиллыг зохистой болгох
-Зээлийн хүүг бууруулах орчныг бүрдүүлэх дунд хугацааны хөтөлбөр боловсруулах, гадаадын банкны салбар, нэгжийг нээх бэлтгэл ажлын төлөвлөгөө гаргах, 2016 оноос эхлэн хязгаарлагдмал хүрээнд зөвшөөрөл олгох
-Далд эдийн засгийг ил тод болгох нөхцлийг бүрдүүлэх, Эийн засгийн өршөөлийн тухай хуулийн төслийг боловсруулж УИХ-д өргөн мэдүүлэх
2.Уул уурхай, ашигт малтмалын салбарын үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх
-Ашигт малтмалын хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж, хайгуулын лиценз олгохыг зөвшөөрөх
-”Асгатын мөнгөний орд”-ын үйл ажиллагааг эхлүүлэх
-Маргаантай байгаа зарим лицензний асуудлыг шийдвэрлэх
-Нүүрсний экспортыг нэмэгдүүлэх цогц арга хэмжээ авах, “Таван толгой”-н ордод гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчдын оролцоог хангах зарчмаар ашигт ажиллагааг нэмэгдүүлэх, гадаад зах зээлд өрсөлдөх чадварыг сайжруулах
-Алтны олборлолтыг дэмжих
-Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн ажлыг эхлүүлэх
-БНХАУ-тай хамтарсан нүүрс хийжүүлэх үйлдвэрийн бэлтгэл ажлыг хангах
-Ерөнхий сайдын дэргэд Эдийн засгийг эрчимжүүлэх зөвлөлийг байгуулж, тогтмол ажиллуулах
-”Оюу толгой” төслийн далд уурхайн бүтээн байгуулалтыг түргэтгэх, төсөлд Засгийн газрын зүгээс бодлогын дэмжлэг үзүүлэх
-Эрдэс баялгийн бодлогын зөвлөлийг байгуулах
-Уламжлалт бус газрын тос, тос, нүүрс шингэрүүлэх, хийжүүлэх, эрчим хүч экспортлох төсөл, хөтөлбөрийн хэрэгжилтэд бодлогын дэмжлэг үзүүлэх
-Ураны салбарт ажиллаж буй компаниудад учирч буй саад, гацааг арилгах
-Экспортын бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадварыг сайжруулах хүрээнд төмөр замын цариг, тээврийн бусад дэд бүтцийг шийдвэрлэх
3.Барилга, аж үйлдвэр, дэд бүтцийн салбарыг эрчимжүүлэх
– Үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмжийн гааль, НӨАТ-ын төлбөрийг хойшлуулах зохицуулалтыг хийх
-Дутуу баригдсан үйлдвэрүүдийг ашиглалтад оруулахад дэмжлэг үзүүлэх
-Экспортыг дэмжих, импортыг орлох үйлдвэрүүдийг барьж байгуулах
-Ноос, ноолуурын үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх
-ЖДҮ-ийг дэмжих сангийн зээлийн хэмжээг 100 хүртэл тэрбум төгрөгөөр нэмэгдүүлэх, Зээлийн батлан даалтын сангийн эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх
-Төсвийн байгууллага, төрийн өмчит аж ахуйн нэгжүүд дотоодын бараа бүтээгдэхүүнийг зуучлагчгүйгээр үйлдвэрлэгчээс нь шууд худалдан авдаг болгох
-Гашуун-Сухайт, Тавантолгойн төмөр замын барилын ажлыг эрчимжүүлэх
-Боомтын төмөр замын ажлыг энэ онд дуусгах
-Түлш, эрчим хүчний үнэ тарифыг чөлөөлж, тус салбарын хөрөнгө оруулалтын орчныг сайжруулах, эрчим хүчний шинэ эх үүсвэр болон дамжуулах шугамыг төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн зарчимд шилжүүлэх хөтөлбөр боловсруулж УИХ-д өргөн мэдүүлэх
-Хөрш орнуудтай харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг идэвхжүүлэх ОХУ, БНХАУ-ыг холбосон төмөр зам, хурдны авто зам, нефть, байгалийн хий, эрчим хүчний дэд бүтэц бий болгох чиглэлээр хэлэлцээг идэвхжүүлэх
-Баруун-Урт-Бичигт чиглэлийн авто замын ажлыг эхлүүлэх, Бичигт боомтын дэд бүтцийг сайжруулах
-Туулын хурдны замыг 5 сард багтаан эхлүүлэх
4.Аймаг, орон нутгийн дэд бүтэц, эдийн засгийн чадавхийг нэмэгдүүлэх
-Нийслэл, аймгуудад “Гудамж” төслийг хэрэгжүүлэх
-Аймгийн төвийн дулаан хангамжийг сайжруулах хүрээнд аймгуудын төвд дулааны станц байгуулах ажлыг эхлүүлэх
-”Шинэ сум” төслийн хүрээнд 16 сумын төвийг шинэчлэн байгуулах
-Сүү боловсруулах үйлдвэрийг эхний ээлжинд сум дундын төвүүдэд байгуулах
-Зургаан аймгийн /Дорнод, Хөвсгөл, Өмнөговь, Сүхбаатар, Говь-Алтай, Завхан/ төвийг хатуу хучилттай авто замаар Улаанбаатар хоттой холбох
-Гашуун-Сухайт, Шивээхүрэн боомтыг олон улсын статустай болгох
-Аймгуудын төвд 1000 айлын орон сууц хөтөлбөрийг эхлүүлэх, үргэлжлүүлэх
-Улаанбаатар хотод нийслэл өөрийн хөрөнгө оруулалтаар хийгдэх төсөл, хөтөлбөрийг Засгийн газраас дэмжих
-Аймгуудын төвд баригдсан орон сууцны ипотекийн зээлийн хүүг 7 хувь болгох
5.Гадаадын хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх
– Эдийн засгийн чөлөөт бүсэд хөрөнгө оруулалт татах
-Өрийн удирдлагын шинэ тогтолцоог нэвтрүүлэх
-100 мянган ам.доллараас дээш хөрөнгө оруулалт татаж буй ББСБ-ын ашгийн татварыг тэглэх
-Аялал жуулчлалын дэд бүтцийг сайжруулах: чөлөөт бүс, амралт зугаалга, бизнес төв, татваргүй худалдааны үйлчилгээ нэвтрүүлэх ажлыг эхлүүлэх
-Хөрөнгө оруулалтын сангуудыг бий болгох: Хөрөнгө оруулалтын сангийн тухай хуулийн хэрэгжилтийг идэвхжүүлэх
-Банкуудын гаднаас татах хөрөнгийг хүүгийн татвараас чөлөөлөх
-Концессын ажлуудыг эхлүүлэх: Концессын тухай хуульд төрийг илүү хариуцлагатай болгох, үндэсний үйлдвэрлэгч, аж ахуйн нэгжүүдийг хамгаалах, давуу эрх олгох чиглэлээр нэмэлт, өөрчлөлт оруулах
-”ITB” зохион байгуулах ажлын хүрээнд аялал жуулчлалын салбарын сурталчилгаа болон орлогыг нэмэгдүүлэх
-Гадаадын хөрөнгө оруулалтын сангуудаас хөрөнгө оруулалтыг татах
-Олон улсын томоохон банк, санхүүгийн байгууллага, улс орнуудтай хөрөнгө оруулалтын хэсэгчилсэн уулзалтуудыг зохион байгуулах
-Визгүй зорчих орны тоог нэмэгдүүлэх, гадаадын хөрөнгө оруулагчдад визний тааламжтай нөхцлийг бий болгох
6.Төсөв, мөнгөний бодлогын талаар
-Төсвийн урсгал зардлыг 20 хувиар бууруулж, хэмнэлтийн горимд шилжих
-Олон улсын зах зээлд арилжаалсан Засгийн газрын үнэт цаасны хөрөнгийн зарцуулалтын ил тод байдлыг хангах, хяналтыг сайжруулах
-Хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийн тухай хуулийн төслийг боловсруулж, УИХ-д өргөн барих
-Хөгжлийн банкны үйл ажиллагааны цар хүрээг өргөжүүлж, засаглалыг сайжруулах: бие даасан байдлыг нэмэгдүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг зохистой болгох чиглэлээр холбогдох хууль тогтоомжид өөрчлөлт оруулах
-Улсын төсөвт ашиглах төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханшийг тогтсон аргачлал, эх сурвалжид үндэслэн тооцох
-Төсвийн ил тод байдлыг хангах, төсвийн гүйцэтгэлд татвар төлөгч, төрийн бус байгууллагаас хяналт тавих нөхцлийг бүрдүүлэх
-Төрийн байгууллагын тайлан, үйл ажиллагаанаас бусад асуудлаар төсвийн хөрөнгөөр хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр сурталчилгаа хийх, “Хаалтын гэрээ” байгуулахыг хориглох
-”Гол нэрийн бараа бүтээгдэхүүний үнийг тогтворжуулах дунд хугацааны хөтөлбөр”-т иж бүрэн дүн шинжилгээ хийж, цаашид үргэлжүүлэх эсэхийг шийдвэрлэх зэрэг асуудал багтжээ.