Category: эдийн-засаг

Монгол Улсад жил бүр 300 гаруй мянган тонн ган шаардлагатай байдаг аж. Барилгын салбарт өргөн хэрэглэгддэг арматур төмөр гэхэд 150-200 мянган тонны хэрэгцээ үүсч, хоёр хөршөөс импортолж байна. Энэ бүхнийг оруулж тооцсоноор төмрийн худалдаанд жил бүр 300 орчим сая ам.долларыг гадагш нь урсгаж байгаа аж. Тэгвэл дотооддоо гангийн үйлдвэр барих боломжийн талаар “Үүр тээл” компанийн захирал А.Даваадоржтой ярилцлаа.

–Манай улс олон жил гангийн үйлдвэр байгуулах асуудлыг ярьж, төлөвлөж ирсэн. Гэвч бодит биеллээ олохгүй байна. Ган боловсруулах үйлдвэр байгуулах нь хэр төвөгтэй үйл явц вэ?

-Гангийн үйлдвэр байгуулах шаардлагатай. Үүний тулд эхлээд аж үйлдвэрийн парк байгуулах хэрэгтэй. нэгдүгээрт, төмрийн хүдэр, коксжих нүүрс, шохойн чулуу, жоншоо ашиглаад анхдагч ширэм гаргах ёстой.

Гаргасан ширмээ ган бэлдэц болгоно. Энэ гангаар бүр төрлийн төмөр хийх бололцоотой. Хоёрдугаарт, “Таван толгой”-оос гарч байгаа коксжих нүүрсийг шууд ширэм боловсруулахад хэрэглэхэд тохиромжгүй. Буталж боловсруулаад барьцалдуулагч бодистой хольж, хүчилтөрөгчгүй орчинд шатаана. Ингээд саарал өнгөтэй жинхэнэ кокс гарна. Үүний тулд коксын үйлдвэр байгуулах шаардлагатай болж байна. Коксын үйлдвэр байгуулснаараа төмрийн хүдэр хайлуулах хоёр дахь том алхмаа хийчихлээ гэсэн үг. Дээрээс нь шохойн чулуу, жонш хэрэгтэй. Энэ дөрөв нь манайд бий. Нэмэгдээд температур өсгөгч ферманган шаардлагатай. Энэ нь бол манайд байхгүй.

–Үйлдвэр дагасан эрчим хүчний асуудал тулгарах байх…?

-Тийм. Энэ үйлдвэрийг ажиллуулахад 42 мГв-ын хүчин чадалтай цахилгаан станц шаардлагатай. Өнөөгийн эрчим хүчний тулсан хэрэглээнүүдийг шийдэх боломжгүй. Цаашид шийдэх хэрэгтэй. Шийдчихвэл бид жилд 500-800 мянган тонн ган үйлдвэрлэнэ гэсэн үг. Эхний хоёр үйлдвэр барихад 450 орчим сая ам.доллар хэрэгтэй. Харин 30-40 мГв-ын цахилгаан станц байгуулахад ойролцоогоор 100 орчим сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт шаардлагатай. Бидэнд 600 орчим сая ам.доллар байхад гангийн цогцолбор үйлдвэртэй болно.

-600 сая ам.долларыг босгоход хэр хүндрэлтэй вэ. Хэдийгээр өндөр дүн ч урт хугацааны үр ашиг, стратегийн зорилтоо харвал босгож болох мөнгө байх?

-Бид эрдэс бүтээгдэхүүнээ экспортолж, улс орны орлого нэмэгдэж байна. Энэ орлогын өсөлтийг дэд бүтэц рүү л зарцуулна. Манайх шиг өргөн уудам газар нутагтай оронд барилга байгууламж, зам гүүр нэн тэргүүнд шаардлагатай. Энэ дэд бүтцийг шийдэхэд цемент, арматур гэсэн хоёр зүйл хэрэгтэй. Цементийг бол дотоодын зах зээлээс хангаж болно. Харин 600 орчим сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт байвал төмрийн үйлдвэрийг ойрын 3-4 жилийн хугацаанд л байгуулах боломжтой. Үүнд төр засаг анхаарал хандуулах шаардлагатай байна. Бид санхүүжилтийг хэд хэдэн аргаар босгож болно. Нэгдүгээрт бартерын гэрээ. Бид Гашуунсухайтын төмөр замыг барихын тулд 600 сая ам.долларыг дараа төлбөрт нөхцөлтэйгөөр гаргаж байгаа. Үүнтэй ижил бартерлаж болно. Өнөөдрийн ханшаар 90 ам.доллар гэж тооцоолоход 8 сая орчим тонн төмрийн хүдрээр бартерлах боломж бий. Ингээд цогц үйлдвэртэй болох боломж байна.

Үндсэн түүхий эд нь манайд байна шүү дээ. Бид жилд л дунджаар 300 сая ам.доллар гаргаж байгаа. Хоёр жилийн импортоор гаргах хэмжээний хөрөнгөөр л дотоодын эдийн засгийг 10-15 хувь тэлэх хэмжээний цогцолбортой болно гэсэн үг. Гэхдээ үүнийг ерөнхий дүр зураг гэж ойлгох нь зөв. Энд дахин онцлоход бүх төмөр хийцийн үйлдвэрлэл, зам гүүр, барилга байшинг дотоодын бүтээдэхүүнээр хийх боломж бүрдэнэ гэсэн үг. Үүнийг дагаад 5000 орчим иргэнийг ажлын байраар хангана. Жижиг, дунд үйлдвэрүүд хөгжинө. Хажуугаар нь анхдагч ширмээ экспортод гаргахад нээлттэй. БНХАУ, Япон, БНСУ зэрэг улсуудад ширэм экспортлох боломж бүрдэнэ. Энэ үйлдвэрийг байгуулах нь стратегийн өндөр ач холбогдолтой. Ирэх 10 жилд Монгол Улс хөгжих үү, уруудах уу гэдэгтэй холбоотой.

–Манайд төмөрлөгийн үйлдвэр бий. Хаягдал түүхий эд дахин боловсруулах замаар үйлдвэрлэл явуулж байна. Уг үйлдвэрийн хүчин чадал дотоодын өсөн нэмэгдэж байгаа хэрэгцээг яагаад ч хангаж чадахгүй байна?

-Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр гэхэд л 100 сая ам.доллараар боссон. Зөвхөн хаягдал төмрийг хайлуулж бүтээгдэхүүн гаргаж байна. Дотоодын хэрэгцээг хангаж чадахгүй.Манайх дэлхийд эхний тавд орохоор зэсийн баяжмал экспортлогч болсон. Зэсийн баяжмалын үйлдвэрлэлд шаардлагатай чухал орц нь ган бөмбөлөг байдаг. Үйлдвэр байгуулснаар үүнийг дотооддоо хийнэ гэсэн үг. Өнөөдөр “Оюу толгой” компани ойролцоогоор 50 орчим сая ам.долларын ган бөмбөлөг хэрэглэдэг.“Эрдэнэт” үйлдвэр ч тэр хэмжээний ган бөмбөлөг хэрэглэдэг. Энэ өөрөө том зах зээл. Бид өмнөх 10 жилд үүнийг хийчихээр байсан л даа. Сэтгэл л дутаад байна.

Бид “Эрдэнэс Таван толгой”-г 600 орчим тэрбумаар босголоо. Ойролцоогоор 200 орчим сая ам.доллар гэсэн үг. Энэ асуудал дээр бонд босгох юм уу, бартерын гэрээ, зээл тусламжийн замаар санхүүжилт босгох бүрэн боломж харагдаж байгаа. Манайх олон улсын айлчлалаар хүнд хүртээлгүй жижиг сажиг төсөл барьж явахаа одоо болих цаг иржээ. Өөрсдөө шийдэх боломжтой зүйлийг гаднаас хайгаад хэрэггүй. Харин үйлдвэр барих бодлогоо боловсруулаад л санал болгоод явах хэрэгтэй.

–Та гурван жилийн дотор барих боломжтой гэж байна.Бидэнд боловсон хүчин байгаа юм уу?

-Тэр нэг их асуудал биш ээ. Гурван жилийн дотор бэлтгээд гаргаж болно. ОХУ-д бэлтгэгдсэн суурь боловсон хүчин ч манайд бий. Үйлдвэр барьж байх явцад сургаад авчихаж болно. Бид машин үйлдвэрлэх гэж байгаа асуудал огт биш. Хольж шатаах л үйл явц. Хэдэн мянган жилийн өмнө ч хүн төрөлхтөн газар доор домен зууханд юм шатаагаад явж л байсан.

Үүнтэй ижил технологиор явах үйл явц. Идэвх санаачилга, зүрх зориг л хэрэгтэй. Төрийн удирдлагууд хаана ч очсон үүнийг л яриад явмаар санагдах юм.

“Тэтгэврийн реформ хөдөлгөөн”-ий санаачлагчийн нэг, эдийн засагч Б.Өлзийбаяртай нийгмийн даатгалын шимтгэл тойрсон сэдвээр ярилцлаа.

–Нийгмийн даатгалын шимтгэлийг хоёр хувиар нэмж, 26 хувьд хүрээд байна. Үүнийг төрөөс Нийгмийн даатгалын сангийн алдагдлыг бууруулахын тулд зайлшгүй авах арга хэмжээ хэмээн тайлбарлаж байгаа.Нөхцөл байдлыг хэрхэн харж байна вэ?

-Өнөөдөр тогтолцоо нь буруу байна гэж хэлээд байхад механик аргаар хүчээр шийдэх гээд оролдож байна. Энэ механик арга нь шимтгэлийн хувь хэмжээг нэмэх, эсвэл тэтгэврийн насыг хойшлуулах гэсэн хэлбэртэй явж байна. Гол нь тогтолцоо нь буруу, ямар ч үр өгөөж өгдөггүй учир шимтгэл нэмсэн ч бид ёроолгүй сав руу мөнгөө хийгээд байгаатай адил юм. Ирээдүйд тэтгэвэрт гарахад тус сан нь баталгаатай юу, хуримтлал үүсч байна уу гэхээр үгүй. Тиймээс эхлээд тогтолцоогоо өөрчлөх ёстой. Үүний дараа шимтгэл нэмэх эсэх асуудлыг ярих учиртай.

–Тэтгэврийн реформ хийх асуудлаар олон жил ярьж байгаа ч улстөрчид Нийгмийн даатгалын санг улс төрийн зорилгоор ашиглахыг илүүд үзсээр ирсэн тул зоримог шийдвэр гаргахгүй байна уу гэж харагддаг. Та хэрхэн харж байна вэ?

-Би гайхаж байна. Энэ олон жил явахад уг чухал асуудал руу салбарын яам болон холбогдох төрийн албан тушаалтнууд яагаад анхаарал хандуулаагүй юм бэ. Энэ бол эв санааны зарчим дээр суурилсан сан юм. Ингээд алдагдал үүслээ гээд даатгал төлөгч иргэдийн шимтгэлийг нэмээд, тэд хохироод яваад байна. Харин шимтгэл төлдөггүй, халамжаар амьдардаг шимэгч анги нөгөө талд нь бий болсон. Төлж байгаа нь хохироод, төлөөгүй нь хожоод үлддэг систем байж болохгүй. Засаглал нь шударга байх ёстой. Би төлж байгаа бол өгөөжөө хүртэх ёстой. Уг систем рүүгээ оръё. Төрөөс баталгаа өгч байгаа нийгмийн даатгал, тэтгэврийн даатгалын сан гэж байх ёстой. Гэхдээ хувь хэмжээг нь эргэж ярих учиртай. Аль юм болгон социалист сэтгэлгээгээр явах юм бэ. Би төлж байгаа шимтгэлийнхээ үр өгөөжийг өөртөө хүртмээр байна. Түүнээс биш ажил хийх дургүй, халамжаар амьдардаг шимэгч ангийг би тэжээмээргүй байна. Тэгэхээр хувийн тэтгэврийн санг бий болгооч ээ. Өөрөөр хэлбэл, халамж биш, хуримтлалын тэтгэврийн систем рүү ормоор байна.

Мэргэжлийн хүмүүс нь удирддаг хөрөнгө оруулалтын санд нь өөрийнхөө нэр дээр шимтгэлээ төлж хуримтлалаа бий болгомоор байна. Сангийн удирдлагууд миний өмнөөс хөрөнгө оруулалт хийгээд өгөөж надад өгч байх ёстой. Тэгэхээр хоёр баганатай тэтгэврийн тогтолцоо руу оръё. Хоёрдугаарт, улсын нийгмийн даатгалын санг улс төрөөс ангид байлгамаар байна. Үүнийг мэргэжлийн хүмүүс удирддаг баймаар байна. Өнөөдөр нийгмийн даатгалын үндэсний зөвлөл гээд байж байна. Дандаа улс төрийн томилгоо хийнэ. Мэргэжлийн бус хүмүүс удирддаг. “Капитал” банкинд бидний 140 тэрбум төгрөгийг хадгалуулаад алдаж байгаа нь мэргэжлийн бус хүмүүс удирдаж, улс төрийн ашиг сонирхлоор хандаж ирсэнтэй шууд холбоотой. Эргээд ямар ч хариуцлага байхгүй. Хэн нь ямар хариуцлага хүлээсэн юм. Улс төрөөс ангид байлгах дараагийн нэг шалтгаан нь попролт. Тухайлбал, малчид нийгмийн даатгалаа нөхөн төлж тэтгэвэрт гарч болно гэнээ. Энэ бол малчдаас сонгуулийн санал авах гэсэн улс төрийн заль. Яагаад өнгөрсөн хугацаанд шимтгэл төлөөгүй хүн хэдхэн төгрөгийн нөхөн төлбөр өгөөд олон жил үнэнчээр нийгмийн даатгалын шимтгэл төлж ирсэн иргэнтэй адил тэтгэвэр авах ёстой юм бэ. Тэдний ачааг мөрөөрөө шимтгэлээ төлж ирсэн иргэн үүрэх ёстой гэдгийг ойлгохгүй байна. Нийгмийн даатгалын санг ингэж улс төрд ашиглаж, попролт хийгээд байх юм бол шимтгэл төлөх хэрэг байна уу.

–Нийгмийн даатгалын шимтгэл 26 хувь байгаа. Энэ нь компани, иргэнд хэр ачаа үүрүүлэх вэ?

-26 хувь гэдэг маш том дүн. Америкт 6.2 хувь байдаг. Америкаас өндөр авч байна гээд бод доо. Манайх залуу орон шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл, нийгмийн даатгал төлөгч иргэн хамгийн өргөн хүрээтэй гэсэн үг. Гэтэл энэ цаг үед сан нь алдагдалтай явж, шимтгэлийн хувиа нэмж байгаа юм бол 20-30 жилийн дараа насны харьцаа өөрчлөгдөж, тэтгэвэр авагчдын харьцаа нэмэгдээд ирвэл юу болох вэ. Тэр үед нийгмийн даатгалын шимтгэл 40 хувьд хүрнэ гэсэн тооцоо байдаг. Цалингийнхаа тал хувийг шимтгэлд өгөөд явуулах нь байна. Тэгэхээр шимтгэл нэмэх бус бүтцийн өөрчлөлтөө эхлээд хийх ёстой. Нөгөө талаас энэ сан бараг нэг их наядын алдагдалтай явж байна. Шимтгэлийн хувь хэмжээг нэмээд цаана нь алдагдал үүсч, улсын төсвөөс нөхөж өгч байгаа байхгүй юу. Тэгвэл улсын төсөв юунаас бүрддэг юм. Татвараас бүрдэнэ. Татварыг ард түмэн,ажил олгогч бүрдүүлж байгаа. Тэгэхээр бид 26 хувиар шимтгэл төлөөд, нэмээд татвараараа давхар төлж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, бид давхар татвар төлж байна. Ингэж тооцвол бодит тоо 26 хувиас хамаагүй их гарна. Ерөөсөө л шимтгэл, татвараар дунд ангиа л мөлжөөд байх юм. Ажлын байр бий болгож байгаа аж ахуйн нэгж, дундаж ангиа цөлмөх тогтолцоо руу яваад байна. Ийм байдлаар яваад байвал дундаж анги тогтворжиж чадахгүй. Баян, хоосны ялгаа улам гаарна. Ийм увайгүй, алсын хараагүй төр байж болохгүй.

Г.БАТ

Засгийн газрын ээлжит хурал 2021 оны дөрөвүгээр сарын 14-ний лхагва гаригт болж дараах асуудлуудыг хэлэлцэн шийдвэрлэлээ.