Зураач Д.Аззаяа богино өгүүллэгийн төрлөөр нэлээд хэдэн өгүүллэг бичиж ирүүлжээ. Тэдгээрээс “Хайрын бунхан” өгүүллэгийг толилуулж байна.
Гадаа нохой гаслам халуун.Хөлсөнд нэвт норсон хувцасбиетэй наалдаж, уурандсууж буй мэт агаар хүртэл халж, амьсгалахад бэрхтэй. Дотоодчинадаастөөнөх биеийнхээ илчийг хүртэл тээр шаамаар санагдана. Мултан хотын зочид буудлын өрөө тохилог тавтай ч бас л бүгчим.Толгой манарч, гүрээний судас лугшиж, хөл хөөчихсөн болохоорарай ядан гутлаа тийрч орон доогуур ортол өшиглөчихөв. Ядарсандаа хувцсаа чтайлах сөхөөгүй банн дүүрэн усанд харайж ороход минь цалгисан ус шалаар нэг нэлийн урслаа. Цэл хүйтэн усанд гэнэт орсон болоод тэр үү, гэнэт цочирдож хоёр нүд харанхуйлан бүрэлзэхэд, ухаан санаа манаран, хичнээн харах гэж хичээвч хав харанхуй хэвээр л байв. Сандарвал халтирч гэмтэх, ухаан балартаж усанд живж мэднэ хэмээн тэрүүхэн хооронд элдвийг бодлоо. “Хүйтэн усанд орох аюултай, голын усанд хөлөө дүрэхдээ ч заавал зулай дээрээ ус асгаж биеэ дасгах хэрэгтэй.Харзны усанд ороход хүний хамаг судас булчин агшдаг. Бие дулаацаж судас буцаж тэлэхэд цус бүлэгнэдэг аюултай” хэмээн аав маань захидаг байсан нь санаанд орж цэл хүйтэнд усандмунхаглан харайн орсноо бодон хэсэг зуур босч ч чадахгүй хэвтэв. Тэгж байтал ашгүйнүд онгойжсэтгэлжигтэйхэн тайвширч, саяхан л байж суух газаргүй халууцаж байсан хүн бараг л даарч чичрэхдээ тулж уснаас гарахын мөн боллоо. Буудлын хаалга тор хийн дуугарч нөхөр маань чанга чанга дуугарах нь утсаар ярьж байгаа бололтой. Гэтэл гэнэтхэн түгжээгүй орхисон угаалгын өрөөний хаалга сэв хийтэл онгойж, үл таних, сахал хөмсөг нь нийлсэн догшин дүртэй пакистан эр шууд орж ирэн яаран сандран өмдийнхөө тэлээг тайлахыг харахад хариугүй давсаг нь хагарах гэж байгаа нь илт. Усан дотор хэвтэж байгаа намайг анзаарах ч сөхөө байсангүй. Юу юугүйл морь харах нь тодорхой болоотохов. Би ч балмагдан сандарч өөрийн мэдэлгүй уулгаалдан хамаг усаа цацсаар ухасхийн бослоо.Өтгөн хар үс,битүү сахалтай тэр хүн яг л тэр чигтээ царцаж хөших мэт хөдлөлгүй хоромболсноо, мөрөөрөөхагас эргэннамайг олж хармагцаа томоос том алаг нүдэнд ньайдас дүүрэх шиг болж, зэрлэг амьтных шигдогшин харцаар намайг цоо ширтсэнээ, хий дэмий лам нь ангалзан дуу нь гарахгүй агааргүйдэн бачимдах мэт болов. Тэгснээ огцом цочир, зүрх зүсэм аймшигт дуугаар сахалт эр орилоход би ч цочсондоо золтой л баннтай ус руугаа уначихсангүй. Зүрх дэлсэж өөрийн мэдэлгүй нөгөө сахалтэрийгдаган хоолой мэдэн хашгирч гарлаа. Эрхүний баргил хоолойноос гарамгүй шингэн, жингэсэн дуугаар шүгэл мэт исгэрэн зогсолтгүй орилох эрийн дуутай хорших миний хашгираанаар нөхөр маань сандран орж ирээд, бид хоёрыг ээлжлэн харж инээдээ барьж ядан жуумалзаж, ухаан сэхээгүй хашгирах нөгөө эрд хандан:
Айлтгүй ээ,эхнэр маань байна… гэхэднөгөөх эр нь ойлгож байгаа шинж огт алга аа… Нүд нь эргэлдэнорилоод л … аргаа барахдаа нөхөр маань сахалтын ханцуйнаас угзран өрөөнөөс хүчээр гаргалаа. Тэгснээалчуур шүүрэн авчбиеийг минь зузаан алчуураар ороож:
Ээ, усанд унатлааайгаа юу?Сахлаас цаашгүйаймхай амьтан чамаас айж байдаг гээддооглонгуйинээв.
Тэгснээ “За,одоо хувцсаа хурдан соль, хоёулаа монгол бүсгүйн бунхан дээр очъё. Чамайг авахаар ирсэн жолоочоо шээсийг ньалдтал айлгачих юм”гээдчанга чанга инээснээ эртхэн хөдөлцгөөе гэсээр өрөөг орхин гарцгаалаа. Айж, бас даарч,хувцсаа сольж байхдаа өөрийнхөө дүрийг толинд санаандгүй олж хараад эвгүйцэн цочихоор харагдахад бушуухан гэгч нь алчуураар нүүрээ үрэн сайтар арчаад, үсээ сэнсдэж,хуурай хувцас өмстөл бие сэтгэл аяндаа тайвшрах шиг болов. Бид хүн машин бужигнасан Мултан хотын төвөөс гарч давхисаар шороон замд орж, улаан тоос дэгдүүлэн явлаа. Надаас цэрвэн зугтаж харц буруулахжолооч эр дуулахтайгаа болж:
Бужигнасан тоос, манарсан шороотой Мултан хот
Бунхан шарил,олдвор олонтойМултан хот
Буцлам халуун, түлэмилч нь эрлэгтэй холбоотойМултан хот
хэмээн аялахад нь сэтгэлд хөнгөхөн гуниг төрнө.Сүнс хэмээн надаас айсан сахалт эр, хулгайч гэж түүнийг андуурсан бид хоёрыг нөхөр маань бодон үе үеинээд алданнамайг налан тухтай гэгч нь сууна. Зам зуур өдий төдий үзэсгэлэнт том жижиголонбунхан үзсээр нар хэвийх алдад эртний орхигдсон сүм дуганы нуранги хуучин туурийн ойролцоо бууцгаалаа. Зогсож буй газар маань өндөрлөг тул алган дээр байгаа мэт бүгд ив ил. Зөөлөн салхи сэвэлзэнүсний үзүүрээр тоглож,жаргаж буй нарны туяа улбартан шаргалтаж, тогтоол усны ойролцоо ганц нэгэн тахийж махийсан мод сүглийх нь тунчиг үзэсгэлэнтэй.Хамгийн наад захын намханшавар байшингаас нэгэн хижээл эр гарч саравчилснаа биднийг амдан алхлаа. Арай зайдууханд өнө удаан жилийн салхи наранд элэгдэж мөлийсөн жижигхэнмонголгэр шиг хэлбэртэй бор бунхан нүдэнд дулаахан, сэтгэлд нэг л ойрхон харагдана. Нөгөө хижээл хүн амьсгаагаа даран духныхаа чийхарсан хөлсийг гарынхаа араар шударчөлөн хир суусан өргөн халхгарцагаан шарвааран өмднийхөө ташаанд арчиж, биднийгмонгол гэж ихэд олзуурхаж буй бололтой. Ганц хоёр шүд нь унасан амаа байдгаараа ангайн инээж гар барин мэндлээд “хайрын бунхан”монгол хүнээ ирэхийг олон зуун жилмөн ч их хүлээсэн байх даа,хөөрхийдөө гэв. Тэрээр явсаар “Хайрын бунхан” хэмээх нөгөөх бор бунханыг налан зогсоод намайг харц салгахгүйих удаанаарширтэхэд надад ихэд таагүй санагдаж, дотроо дургүйцэн зогсов. Хижээл эр хоолойгоо зассанаа харцаа нөхөр рүү маань шилжүүлж:
– Би танай гэргийг хараад л…энд амьсгалаа хураасан хөөрхий бүсгүйг … нэгиймэрхүү л дүр төрхтэй охин байсан болов уу хэмээн төсөөлжбайна. Та хоёр гэрлээд удаагүй байх аа гэв.
– Тиймээ, бид хоёр саяхан гэрлэсэн.Монголчууд бидэнд нийтлэг шинж төрх байлгүй яахав гэж хариулаад, нөхөр маань миний гарыг зөөлхөн атгаснаа эртний бунхныг цоо ширтэн яагаад ч юм зөөлхөн санаа алдлаа.
Тайлбарлагч эр нүдээ онийлгон омголтсон хүрэн уруулаа долоож бид хоёрыг ээлжлэн харснаа:
Танай Монголын түм буман цэрэг дайчид хар сүүдэр татах мэт Энэтхэгт нөмрөн ирж, хот сууринг газартай нь тэгшилж байсан үе.Чингис хааны цэргийн мянганы ноён Балаа, цэргийн Чэрби гээд нэрт жанжид Шин мөрний зүг зугтсан Жалал Ад Ди султан, хан Малигийг гэзэг даран хөөж явсаар борцлогдож хатам, шатаан хуйхалсан ид халууны улирал, ялаа шумуул бужигнасан хамгийн хатуу цагт Мултанд ирсэн түүхтэй. Монгол хүн, морьд бүгд л аагим халуунд цуцаж, зарим нэг нь өвдөж эхэлсэн гэдэг. Сүрдэм сайхан биетэй,жанжныхайртай, үзэсгэлэнт гэргий нь…бидний энэ зогсож буй газартнас эцэлсэн домогтой . Гэрлээд удаагүй эрүүл чийрэг, цэл залууханцэцэг шиг цэвэрхэн гэргий нь эр нөхрийнхөө ханхар энгэрт нь наалдан тэврүүлсээр сүүлийнхээ амьсгалаа хураахад аргаа барж цөхөрсөн идэрхэн жанжин хайртай бүсгүйгээ элгэндээтэвэрсээр уул хад нурах мэт энэ л газарт өвдөглөн унаж сөхөрчээ.
Тэр хөх тэнгэрийн зүгт ширтэн ширтэн чимээгүйхэнмэгшин гашуудаж:
-Эхнэрийн минь оронд намайг аваач тэнгэр минь хэмээн гуйн гуйн мөргөн шивнэх жанжны хүсэлтийг эгнэн зогссон цэргүүд нь амьсгал даран чагнаж, сэтгэлээ шимшрүүлж байж. Хайртай бүсгүйгээ хөдөөлүүлж, гэр хэлбэрт энэхүү бунханыг босгосон нөгөө залуу жанжны зүрх сэтгэл ньэнэ л газарт хоргодон, хагацаж ядан гашуудсааролон хоносон гэнэ билээ. Үргэлж нар шатаж байдаг тэнгэрт гэнэт бараан үүл татаж, нар хиртэх мэт, хаанаас гарч ирсэн гэмээрүй олон хар шувууд гэрэл гэгээг үгүй болтол халхлан ниссэн, тэр нэгэн аймшигтөдөр их Чингисийн түм буман морьтон дайчидтал хөндийг яг л хар өвс мэт бүрхэн хөдөлсөөр бунхныг цувран тойрцгоож өрсөн шагай шиг жигдрэнжагссааар залуу сайхан жанжингаа яг гол дундаа хийж эргэж ч харуулахгүй авч одохдоо, замдаа таарсан бүгдийг хүйс тэмтэрч хар үнс болгосон гэдэг. Монгол эрчүүд дайн байлдаанд үхлээс үл эмээнцусаа асгаруулан тулалддаг хэрнээ зүрхнийхээ үнэн хайрынхаа өмнө ихэд сэтгэл зөөлөн улс бололтой хэмээн түүний ярихыг сонсон зогсохдоо сэтгэлээ барьж чадалгүй нулимс минь урсаж байсан юм. Нөхөр маань халуу дүүгсэн өргөн цээжиндээ намайг нааж, чанга тэврээддухан дээр минь зөөлхөн үнссэн билээ.
Мултан- Улаанбаатар
Ширээ товшин зогсох багшийн чигчий хуруунаас нүд салж ядна. Тэр турк бүсгүйчүүдийн хөлийн хуруундаа зүүдэг бөгжтэй гараараа ширээ товшин зогсох аж. Ахин дахин нягтлан харав, яалт ч үгүй,түрк бүжигчин бүсгүйчүүдийн хөлийнхөө хуруунд зүүдэг эртний хийцтэй, мөнгөнбөгжмөнөөс мөн. Намайг гайхан ширтээд байгааг багш ажиглачихсан бололтой ясархаг хуруутай гараа хурдхан гэгч өмднийхөө хармаанд хийчив. Манай Их сургуулийн хайр хүндлэл болсон, мэдлэг боловсрол өндөр, турк хэлэнд гаргуун, нямбай чамбайбагш маань хөлийн бөгжийг зүгээр нэг саваагүйрхэн зүүх хүн биш, гэвч оюутан хүн ийм зүйлийг хэрхэн асууж зүрхлэхэв. Чимээгүйхэн, гарыг нь ахин харчих санаатай хүлээж суутал хичээл завсарлаж, багш хавтсаа сугавчилсаар гараад явчихлаа. Багш хичээлээ заагаад л би нөгөө бөгжийг хараад л… янз янзын таамаглал ургуулан бодон явтал, нэг мэдэхэд хавар болж, шалгалт эхэллээ. Шалгалтад орох хуваарийн дагуу би хамгийн эхэнд орох ёстой байсан авч, Гомбожавбагш намайг хамгийн сүүлд ор гээд ангиас гаргачихав. Бүх хүний орж дуусахыг хүлээхийн зовлон, дээр нь ганцханнамайг л хамгийн сүүлдор гэж онцолсны учрыг тааж ядан зовнино. Дэмий л хэдэн номоо гүйлгэн харж,ямар асуултаар намайг ороон бүдрээх бол,.. тэр гайт хөлийн бөгжөөс л боллоо,… хүн юугаа зүүнэ, надад юуны хамаа байна,.. хэмээн өөрийгөө зэмлэн, сэтгэл тогтож ядна. Удтал хүлээсэн миний ээлж ч болж, барайхаараа барайсан амьтан орлоо. Цэмцгэр багшийн харааны цагаан шилэн дээр гэрэл ойн гялалзаж, самбарынхаа өмнө зогсон миний орж ирэхийг харна. Би явсаар хамгийн арын ширээнд очин суух гэтэл, тэгэхээс тэгэх мэт яг өөдөөсөө харсан эхний ширээнд ирж суу гэлээ. Тэрхэн зуур “За, за. намайг ёстой зуучихсан юм байна, яалаа гэж энэ вэ? Бөгж харлаа гэж үү” хэмээн гомдох сэтгэл ч бас төрөөд амжив. Гомбожав багш над руу гайхсан бас цаанаа шоолонгуй аястай хараад “Өнөөдөр,чичинь хамаг хөмсгөө зангидаад яачихав? Нүдээ бүлтийлгэчихээд суудагсан” гээд жуумалзана. Би дэмий л “Миний толгой өвдөөд” гэж амандаа сулхан хэлэв. Намайг шалгалтаа өгөн ярьж байхад багш нэг ч их анхаарахгүй шал өөр зүйл бодож байгааг анзаарч би дуугүй болов. Багш хэсэг чимээгүй байснаа, надаас нилээн хэдэн асуулт асууж, заримыг нь намайг хариулж ч амжаагүй байтал “Болно болно” гэж гараараа дохиод зогсоочихов. Тэгснээ нөгөө бөгжөө, чигчий хуруунаасаа суга татан авч миний өмнө тавихад,би өөрийн мэдэлгүй тав хийн цочив. Гомбожав багш намайг ажигласнаа “Энэ бөгжийн талаар чи юу мэдэхэв? Ямар нэгэн хэлэх юм байна уу? Бүтэн жилийн турш нүд салгалгүй ажигласан, үнэн биз” гэв. Миний нүүр гэв гэнэтхэн халуу шатаж, хацрын маань хамагарьс чимчигнэн хорсох мэт час час хийж, ичсэндээ багшийн нүдийг эгцлэн харж чадсангүй. “Энэ, … энэ мөнгөн бөгж, турк бүжигчин хүүхний хөлийн хуруунд зүүдэг болохоор би гайхан хардаг байсан юм, багш аа” хэмээн үнэнээ хэллээ. Тэгсэн багш “Чи наад бөгжөө ав,би чамд бэлэглэе” гэхэд,би авч зүрхэлсэнгүйбас авахыг чхүсээгүйюм.”Тэгээд энэ ямар учиртай бөгж юм бэ? Багш аа” хэмээн мөн л хашрахгүй өөрийн эрхгүй асуучихав.”Чамд үзүүлэх гээд хэдэн юм авчирсан” гэж багш гялгар хавтсаа ухан, нилээн элэгдсэн, хэдэн орос сонингийн хайчилбар гаргаж ирэв. Өтгөн хоёр хөмсөг нь хоорондоо бараг нийлчихсэн шахуу, жигтэйхэн хөөрхөн нүд, сормуустай,бүжигчин охин хөлийнхөө хуруунд нөгөө бөгжийг зүүсэн байгаа нь харагдана. Ширээн дээр байсаар байгаа нөгөө бөгжийг Гомбожав багш авч, миний алган дээр бараг л хүчээр тавьчихаад, босч цонхоор гадагшаа ширтэн зогсов. “Энэ хөөрхөн охин надаас болж ихзовсон юм, хөөрхий”гээд эргэж харалгүй, ганцаараа байгаа мэт зогсох багшийн яриаг дуугүйхэн сонслоо. “Дөнгөж хорь хүрч байсан залуухан хүү би Оросод сурч байхдаа оюутан залуучуудын урлагийн наадамд морин хуураар, энэ охин турк бүжгээрээ шалгарсан юм. Нэгдсэн тоглолт болохын өмнө, орон орноос ирсэн үе тэнгийн шижигнэсэн оюутан залуучууд бид хичээлээсээ чөлөөлөгдөн бэлтгэл сургуулиа хийцгээнэ. Тэр дунд тодоос тод ногоон өнгөтэй цээж бэлхүүсээ ил гаргасан торгон хувцсаа мөнгөн зоосоор чимэн гоёж,хөөрхөн хөлөндөө бугуйвч бас бөгж зүүсэн үзэсгэлэнт турк охин содон онцгой харагдана. Охин задгай тавьсан гил хар торго мэт үсээ намируулан, хүчит бөмбөрийн хэмээр эргэн бүжиглэх нь ёстой гайхалтай. Бүжигчин охин хүрд мэт хурдтай эргэлдэх нь гайхамшигт ногоохонсэнс мэт харагдана.Уянгалаг бишгүүр хөгжим бөмбөрийн хэмнэл аажмаар удаашрахадтурк охин инээмсэглэн ёслон харах нь хээнцэрхэнцэцэг дэлбээ болгоноо нээсээр хамгийн сүүлд үзэсгэлэн гоо цомирлогоо гарган гайхуулахмэт,үгээр зүйрлэхэд багадам. Хөөрхөн охин бүгдийг л соронзон мэт татаж байлаа … хэмээн багшийн дуунддогдолсон байдал анзаарагдавч тэрээр огтхон ч эргэж харсангүй. Турк охины сэтгэл догдлом бүжиг мөн ч олон хүний зүрхэнд гэрэл гэгээг цацрааж, бүсгүй хүний уран налирхай бие гэгч хичнээн үзэсгэлэнтэй болохыг анх удаа надад мэдрүүлж билээ. Хөөрхөн охиныг бүжиж эхэлмэгц бид цөм л амьсгал түгжин харцгаана. Бүжгийн чадварлаг хөдөлгөөн, нарийн нугалааг охид ажиглаж байхад эрчүүд бид түүний гоолиг тэгш бие, үзэсгэлэнт төгс царай, цог золбоонд нь өөрийн эрхгүй татагдан дурлаж, шохоорхсон харцаа үл салгадаг сан. Бороотой зэврүүхэн нэгэн өдөр би оюутны цайны газарт, стакан дүүрэн цөцгий авч, элсэн чихэр нэмж хийгээд шажигнатал хутгачихаад ууж суутал, нөгөө бүжигчин охин хажууд минь ирж сууснаар бид танилцаж,хоромхон зуур дотноссон юм. Хачин шүү, тэр олон сайхан залуучууд байхад над дээр л ирдэг”… гээд багш санаа алданхэсэгхэн чимээгүй болов. Надад ч хэлэх үг олдохгүй чимээгүйхэн байталангийн хэдэн найз охид маань байн байн хаалгаар толгойгоо цухуйлган, нүд хөмсгөө хөдөлгөн зарим нь хуруу гараараа дохин зангаж ” хурдал” хэмээн шавдуулна. Багш цонхоор гадагшаа ширтэн зогсох тул юуг ч үл анзааран :”Сүүлдээ бид хоёр нэгнийхээ хэлэн дороо ёотон тавьж өгөөдл халуун байхуу цай хамтдаа ууцгааж, тэр маань надад турк хэл заана.Хичээлээ тараад оройжингоо кино, концерт үздэг жаргалтай өдрүүд минь, найз охины маань ах ирснээр эцэс болсон юм даа. Бид өдөр болгон уулзана, тэр маань жаахан байж байгаад л эм гаргаж ирээд л залгидаг болсонд би ихэд гайхаж ямар учиртайг асуухад яаж ийж байгаад л хариулахгүй булзааруулна. Гудамжаар явж байгаад бид хоёр их айхтар хүчтэй усархаг бороонд навс цохиуланус гоожуулсан хоёр амьтан гараасаа атгалцангүйсээр нэгэн дэлгүүрт орж толгой хоргодов. Гэтэл дэлгүүрийн цав цагаан шалан дээр цустай холилдсон улаавтар ус тог тог хийн дусаж эхлэх нь тэр. Дэлгүүрт хүн цөөхөн тул орос худалдагч эмэгтэй цусны дуслыг олон харж нүд томорсноо хар хурдаараа сандран гүйж надад алчуур авчирч өгөөд бид хоёрыг хувцас солих өрөөнд оруулав. Ээ …бүү үзэгд, тэрний минь нуруу бие нь хүн харахын аргагүйарьс махтайгаа яз яз цохигдож эрүүл гэхээр газаргүй, шархных нь гүнд цус нь хүрэнтэн нөжирч хатаад, тамаас гарч ирсэн амьтан гэж л ийм байх болов уу гэмээр харагдсанд, би айн цочсондоо алчуураа алдчихав. Борооны усанд норж дэвтсэн шарх нь байж тэсэхийн аргагүй хорсон өвдөхөд хөөрхий минь, нөгөөх өвчин намдаах эмээ авч залгиад байсансан” … гээд багш гүн санаа алдана. Миний хоолой дээр бөөнюм гэнэт тээглэж, хуучин орос сонин дээрх хөөрхөн охины зургийг нулимс дүүрч бүрэлзсэн нүдээрээ ширтэн харав. “Аав ээжийнхээ сонгож өгөөгүй, өөр шашин шүтлэгтэй харийн залуутай найзласан хэмээн тэрийг минь зодож нүдэн, алахаас наагуур байсныг би огтхон ч гадарлаагүй явсан юм. Маргааш нь би ахтай нь очиж уулзахад царай зүс сайхан, эелдэгболовсон зантай гуч орчим насны биерхэг залуу миний ярихыг анхааралтай сонсоод “Гомбожав аа,энэ явдалд чиний буруу огтхон чалга.Бид эрчүүд,хэдэн ч хүүхэнд дурлаж болно, хүсэл чинь хүрдэг юм бол хэдийг ч хайрла, чадал байвал хэдтэй ч амьдарч болно. Харин манай шашныохидын хувьд бол үгүй шүү. Тэр дундаа миний охин дүү, ёстой байж боломгүй. Манайх удам судар сайн, нэр хүндтэй улс, өвөг дээдсийнхээ эртний зан заншлыг ягштал баримтлан дагадаг. Удмынхаа нэр хүндийг арван наймхан настай, гэнэн, энэ тэнэг охиноор сүйтгүүлэхгүй. Би дүүдээ хайртай болохоор л суран бүсийн амтыг багаахан өгч байгаа,надаас өөр хүн бол өдийдалаад хаясан” гэв. Энэ яриа бол үнэхээр үнэн, чин сэтгэлийнх байсныг ухааран хүлээж авахад хүнд хэцүү байсан ч, хөөрхий охиныг орхихоос өөр арга зам, ямар ч сонголт надад олдоогүй. Бүсгүй хүн турьхан чадалгүй мэт хирнээжинхэнэ хайрынхаа төлөөүхэхээс ч айхгүй, өөрсдийгөө золиосложчадахтийм л чанга зүрх сэтгэлтэй улс юм билээ. Тэр маань хамгийн сүүлд намайг байхгүй үеэр оюутны байранд шөнө дөлөөр хөл нүцгэн гүйн ирж, надтай уулзуулж өгөхийг уйлан уйлан гуйж, намайг хүлээн суусаар, буцахдаа хөлийнхөө бөгжийг гээснийг оюутны байрын жижүүр авгай олж надад өгч, хөөрхөн охиныг гомдоолоо гэжбөөн улсын дунд намайгтолгой түрийгүй загнан ихуурлаж билээ. Бодвол надтай уулзах гэж тэр маань ахынхаагэрээс оргож гарсан байх, мөн ч их зодуулсан байх даахөөрхий минь” гэв. Намайг ангиас гарахад багш эргэж харалгүй зогссон хэвээр хоцорч, харин хэдэн найз охид маань бидний яриаг хаалганы завсраар сонсож, зарим нь бүр уйлчихсан харагдав. Дөнгөж лхүнд дурлаж, анхны хайртайгаа учирч байсан бидний хэдэн залуу охид тойрон зогсож байгаад л турк охины бөгжийг гар дамжуулан удталүзэцгээсэн юм, тэр өдөр. Амьдралын учир тавилан гэж үнэхээр сонин, турк охины бөгжийг авсны дарааби найз залуутай болж удалгүй гэрлэлээ.Нөхөр маань монгол залуу хэдий ч гадаадад ажиллаж, бүсгүй хүний хувь заяаны эрхээр түүнийгээ даган лалын шашинт орнуудад олон жил амьдрахдаа
Ажил тарахад хэдийнээ бүрий болжээ. Гудамжаар цуврах машинуудын уртаас урт гэрлэн хэлхээ эцэс төгсгөлгүй мэт хөвөрнө. Гадаа нэлээн жихүүн тул таксинд суухыг ихэд хүсэн яарч бас даарч, гараа өргөөд хүлээж ядаж байтал, ашгүй нэг машин зогслоо. Баярласан гэж яана, гэтэл миний хажууд дөнгөж ирээд зогссон улаан хүрэмтэй хүүхэн шуудхан дайрч суугаад машины хаалгыг тас хийтэл хаав. Такси ч ухасхийн хөдөлж, бохь зажилсан бүсгүй шижим ч үгүй хажуугаар давхин өнгөрлөө. Сүүлдэж ирсэн хүмүүст таксигаа дандаа булаалгачихдаг хүн дээ би, энэ удаа ч мөн ялгаагүй. Урамгүйхэн гараа дахин өргөлөө. Миний энэхүү байдлыг хараад өрөвдсөн бололтой таксины ард явж байсан машины цонх гэнэтхэн онгойж “Дүү минь суучих, жаахан ч гэсэн дөхүүлээд өгье” гэв. Би гайхаж баярласан харцаар найрсаг эрийн зүг хараад, машинд нь суулаа. Түгжирсэн машинууд хаа нэгтээ зугуухан гэлдэрсхийнэ, төдөлгүй л таг зогсоно. Яриа хөөрөө сайтай дунд эргэм насны эр, гадаадад нэлээн олон жил амьдарч байгаад эх нутгаа санан санан, мөрөөдсөөр ирсэн нэгэн аж. Ухаалаг, боловсон, сайхан хүнтэй элдвийг хөөрөлдөн байхад сэтгэлд нэг л ойр дотно байдаг. Яагаад ч юм бид бие биеэ хэзээний мэддэг, миний нэгэн сайн танил мэт санагдах аж. Тэрээр “Ах нь аавындаа очиж явна. Одоо эргээд л нүхэн гарцаар ороод л “Баян Монгол” хороолол орчихно. Танайх чинь эсрэг замынхаа нөгөө талд юм байна” гээд машинаа зогсоов. Тэгээд намайг анхааралтай харснаа “Зам хөндлөн гарахдаа болгоомжтой байгаарай” хэмээн дахин, дахин хэлээд миний сарвайсан хэдэн төгрөгийг авах нь байтугай, харах ч үгүй яваад өгөв. Огт танихгүй, замын нэгэн хүн намайг анхаарч, үгээр ч гэсэн халамжлах юутай сайхан хэмээн бодсоор таг зогссон машинуудын урдуур, хойгуур сүлжин шогшсоор явган хүний зам дээр гарлаа. Гэтэл яг улаан халз миний өөдөөс томоос том цагаан уутаар дүүрэн ундааны сав цуглуулан үүрсэн өндөр туранхай эр, зам халхлан зогсох нь тэр. Айхгүй ч аягүй тул хажуугаар нь хурдхан зөрөх гэтэл, нөгөөдөх чинь бүх биеэрээ хөндөлдөн зам хааж надтай үзэлцэх шинжтэй зогслоо. Дотор палхийж, би жаахан ухарч харин мань эр урагшлав. Шонгийн гэрэл, замд түгжрэн зогссон үй олон машины гялбасан хурц гэрэлд, бид хоёр нүүр нүүрээ ажин, нэгийнхээ бодлыг тааж ядан уншина. Яг л халз тулсан амьтад, гэнэтийн дайралтанд бэлдэн бүхий л биеэ хурааж, үйл хөдлөлөө хянан, өөрийнхөө хамаг л хүч чадал, анхаарал ухаанаа шавхаж сонор соргог болсон мэт. Айж балмагдсандаа, миний дуу хоолой таг болчихож. “Зөрөх гэсэн юм, намайг явуулчих” гээд бараг л шивнэх төдий хэллээ. Нөгөө эр надаар даажигнаж буй бололтой “Үгүй ээ, явуулахгүй ээ” гэж өөдөөс минь бас л шивнэв.
Өглөө гадаа гартал өвдгөөр татам манан суунаглаж, уулын орой бүдэг бадагхан харагдана. Зуслангийн айлууд арай л босоогүй бололтой нам гүм. Анир чимээгүйд гэнэтхэн адууны зөөлхөн тургилах чимээ сонсогдоод, өтгөн манандундаас сугаран гарах шиг нэгэн буурал морь манай урд замаар уруудан аажуухан явсаар эргээд саарал мананд сарнин уусах мэт замхран алга боллоо. Будан дундаас гарч ирсэн энэхүү буурал морь, сэтгэлд маань үе үехэн бодогдсоор байдаг нэгэн дурсамжийг санагдуулсанд өөрийн эрхгүй хоолой минь зангирав. 