“Болор цом”-ын эзэн яруу найрагч Гомпилдоогийн Мөнхцэцэгийн “Болзоогүй цагийн хураангуй” хэмээх шилмэл афоризмын бүтээл саяхан хэвлэгдсэн. Уг бүтээлийн өмнөтгөлд Д.Нацагдоржийн шагналт яруу найрагч Ж.Баяржаргал “Уран зохиолын эл төрөлд Монголын эмэгтэй зохиолчдоос ертөнцийн хязгаар дахь хатан говиороо овоглосон найрагч анхны салхийг хагалж афоризмын бүрэн түүврээ гаргалаа. Орчлон хорвоогийн явдал зам бүсгүй хүний сэтгэлийн нүдэнд тэр тусмаа монгол эх хүний мэлмийд хэрхэн яаж тусдагийг молхи би догдлон уншиж суув. Надад энэ хорвоог дахин цоо шинээр харах, мэдрэх хосгүй хувь завшаан тохиов” гэж өгүүлсэн байна. Уг бүтээл нэрт орчуулагч, гүүш Готовын Акимын өмнөтгөлтэйгөөр англи хэлээр ном болон хэвлэгджээ. Монголын эрхэмсэг найрагчдын нэгэн Г.Мөнхцэцэгийн бүтээлийн тухай ардын уран зохиолч Шаравын Сүрэнжавын бичсэн туурвилыг хүргэе.
Уран зохиолын залгамж хойч үеийнхний тухай саналаа хааяа илэрхийлж байх нь зөв юм гэж бодох болсноо юуны өмнө хэлье.
Монголын Зохиолчдын Эвлэлийн гүйцэтгэх захирлаар хоёронтоо сонгогдсон нэрт яруу найрагч Гомпилдоогийн Мөнхцэцэг “Болзоогүй цагийн хураангуй” гэж нэрлэсэн шинэ номоо саяхан надад ирүүлэв. Үүний өмнө 2-3 удаа яруу найргийн номоо ирүүлснийг нь шимтэн уншсан хэдий ч уг ном буюу шилмэл афоризмд нь цөөн үгийг зориулмаар бодогдсон учир зүрхнийхээ тушаалаар үүнийг өгүүлэв. Энэ бол эмэгтэй зохиолчдын салхийг хагалсан анхны афоризмын түүвэр бөгөөд хоёр дахь удаагаа хэвлэгдэж байгаа ажээ. Үүнээс урьд Утга зохиол, нийгмийн ажилтны дээд сургуулийн захирал, уран зохиол шинжээч Ш.Цэнд-Аюуш “Охь үгс” гаргасанд би мөн өөрийн саналаа илэрхийлсэн юм. Г.Мөнхцэцэгээс Ш.Цэнд-Аюушийн ялгаатай тал нь түүнд голчлон улс төрийн сэдвийг хөндөж “Парламент бол эрх мэдэл, эд хөрөнгөнд шунагч их армийнхны дунд ганц таваг юм. Хэн хэл хурдтай нь долоож амталдаг улс төр хүнийг ёргио хөөрүү болгож эвддэг” гэсэн санааг дэвшүүлсэн байдаг. Парламентын гишүүн болсны маргааш тэнгэр ойрхон, хүн жижигхэн харагддаг гэсэн утгыг Ш.Цэнд-Аюуш улс төр нийгмийг голчилсон бол Гомпилдоогийн Мөнхцэцэг нь “Сэтгэл нь ширгэж байгаа хүн хичнээн том явлаа ч бүх талаараа жижгэрч дуусдаг” гэжээ.
Эд хөрөнгийг барж болно
Харин нас буяныг барж болдоггүй
Чиний дотоод ухамсрыг
Хичнээн олон нөхөр хүртэвч
Нөхөж үл чадна” гэснээрээ хүний дотоод ертөнц рүү өнгийсөн хувь хүн талыг илүүтэй гаргасан нь сайшаалтай.
Г.Мөнхцэцэгийн афоризмыг уншихад хүний хамгийн шилдэг уран санаануудыг цуглуулах аваас тэр хамгийн их эрдэнэс баялаг болно гэж нэгэн яруу найрагчийн дурдсаныг санагдуулж байна. “Маш товчхон оновчтой хэлсэн санаанууд нь буйртай уншигчдын хувьд аливааг эргэцүүлэн бодож, бясалгах хөшүүрэг болно” гэж Грекийн их сэтгэгч Сократын хэлсэн үгийг сэтгэлд тодотгоном. Нэгэн үгнээс түмэн утга цацардаг гэсэн Монголын ард түмний билэгт үгийг санагдуулахын хамт ганцхан өгүүлбэр нь зузаан романаас ч ихийг сэнхрүүлэх амуй.
Орчлонгийн нар мэт хүмүүний мэлмий байнга гэрэлтэж байдаг. Г.Мөнхцэцэгийн афоризм үүнтэй утга нэгэн ажээ. Үүний жишээнд “Хилэнцэт хүн”, “Жонон хонгор” зэрэг олон дууны үгийг зохиосон өөрөө ч мөн ардын дууг эвлэгхэн аялдаг Л.Агваанжамбал тэргүүнтнийг хэлж болно.
Г.Мөнхцэцэгийн “Ямар ч тэнэгийн дотор ямар нэгэн сайхан юм гялалзах нь буй
Олж мэдрэх нь чухал” гэснийг шүлгээр илэрхийлбэл
Бусдын дотор ямар эрдэнэ нуугдаж байгааг олж харах сэрэл сэхээгүй хүн өөрийн дотор ямар муу угшин байгааг онож харах сэрэмж дорой байдаг гэсэнтэй утга дүйцэх мэт.
Түүнчлэн сэтгэл муутан өөрт заяасан ариун нандин бүхнээ их эрт барж дуусдаг гэснийг нь хэн хүн ямагт бодууштай.
Мөн Г.Мөнхцэцэгийн “Ертөнцөд үүл, үйлийн үр хоёр л буцаж эргэдэг” гэснийг уншихуй бурхан багшийн сургаалд буй
“Саасан даруйдаа сүү, сагаж гашилдаггүй нь адил
Үйлдсэн нүглийн үйлийн үр үтэр түргэн боловсрохгүй
Нурманд шургасан цог шиг
Нууцхан дагаж шатамхай”. (Ж.Гэндэндармын орчуулга) гэсэн мөрүүд санагдаж ухаарал гэдэг өөр өөрийн цаг үетэй байдгийг гэрчлэх мэт.
“Хувь хүний бусдаас ялгарах үлэмж давуу тал нь дув дуугүй байх явдал” гэж Г.Мөнхцэцэг афоризмдаа бичсэн шиг нэгэн цагт миний бие ч
“Дуугарч ярьж ханахаараа нэг боллоо
Дуугүй байхын хэлийг яаж суръя даа байз
Гадагшаа гаргасан бүхнийг
Дотогшоо хумих хэцүү
Гаргаж хаясан шүлсийг
Буцаад шалгихад ч бэрх” хэмээн нэгэнтээ бичсэнтэйгээ харьцуулан бодвоо.
“Одон медалиуд эзнийхээ үхсэнийг огт мэддэггүй.
Урьдын адил гялалзаж л байдаг гэсэн нь өнөө цагт олон хүнд нэгийг бодогдуулсан, хоёрыг эргэцүүлүүштэй үг мөнөөсөө мөн. Ард түмэн их зүүдэлсний эцэст сэрж босдог харин зүүд үймүүлэгчийг эрж хайж байдаг гэсэн Мөнхцэцэгийн афоризмыг сонгуулийн өмнөхөн олж үзээсэй гэж би бодном. Мөн эх орон үргэлж хүнээс арвин, хэнээр ч дутдаггүй гэсэн онч мэргэн үг нь үнэнээс үнэн юм аа. Хүний санааг зогсоох нь бүү хэл арчиж үл болно гэснийг нь уншихад
“Бичсэн бичиг дарсан тамгыг
Биетэй юмаар арчихад арилна
Бичээгүй зураг сэтгэлийн хайрыг
Билүүдэж баллуурдаад ч ер арилшгүй” (Ц.Дамдинсүрэнгийн хөрвүүлэг) гэсэн VI далай лам Цаянжамцын шүлгийг сэтгэлд сийлж, үүнээс үзвэл Гомпилдоогийн Мөнхцэцэгийг онч мэргэн үгс нь уламжлалт шүлгийг залгамжилсан шинжтэй бөгөөд урдах сайныг мартсан өнөө цагийн залууст нэн сургамжтай нь сайшаалтай юм. Мөн түүний мэргэн үгсийн дотор
“Монголчуудын их нүүдэл дууслаа
Одоо бид өөрсдийнхөө доторх үнэн буюу хуучин нутаг руугаа нүүх эрин цаг дор тулж ирлээ” гэсэн цэцэн санамжийг дээр дооргүй, ихэс багагүй уншиж эргэцүүлээсэй. Түүнчлэн
“Алт эрдэнэсээ алдсан газрын нэхэл барагдахгүй
Атан тэмээгээ өсгөсөн айлын хот харлахгүй” гэсэн зүйрлэлийг уншихад аргагүй л авьяас билигтэй төрсөн торгон мэдрэмжтэй бүсгүй хүний сэтгэлийн үг болой. Иймийн учир үүнийг бичигч би ч гэсэн нэгэнтээ
“Эрдэнэсээ уулс далдын далд гүндээ нуужээ
Энэ бидний үед уулыг тал, талыг там болгожээ
Илэнц өвгөд минь миний төлөө амьдраад бас үхжээ
Гэрээслэлийг нь бид галд шатааж, салхинд хийсгэжээ” гэж бичсэнээ ихэд бахдан санагалзвай.
Ер нь Г.Мөнхцэцэгийн энэхүү афоризм буюу онч мэргэн үгсийн түүвэр нь явж явж түүний эрж олсон зөв замын эхлэл байж мэднэ. Энэ ном бол яруу найрагч Г.Мөнхцэцэгийн ухаан, сэтгэмж, мэдрэмж, авьяасын нэг хэмжүүр яах аргагүй мөн. Ингээд 2013 оны тавдугаар сарын 1-ний өдөр Г.Мөнхцэцэгийн нэрээр бичсэн нэг шүлгийг мялаалга болгож эцэст нь шигтгэе.
“Монголын Дорнын говьд
Өнгийн чулууд алагладаг
Нарны өнгөөр дуралзаж
Хунгийн жигүүр цуцаадаг
Цэнхэр голдуу тэнгэрт нь
Эрдэнийн одод гялалздаг ч
Цэцэн найргаар гэрэлтсэн
Эрхэмсэг хатад нь ховор юм
Газраас түүнийг нүдлээд л гурван марал гэж зүсэлдэг”.
Манай сонины “Утга зохиол” буланд хэвлэгдсэн их сэтгэгч Дамдинсүрэнгийн Урианхай найрагчийн “Цээжин аглагийн шүүдэр буюу голын эргээс эргүүлэг рүү нь…” хэмээх афоризм, максимим, эсээ-бодролын номоос шинэхэн эсээнүүдийг нь хүргэж байна.
“Цонхоор харагч” хийгээд “Цонхоор харагдагчид”
Би найруулагчийн мэргэжилтэй болсон нь нэг бодлын их эртний хүсэл мөрөөдөлдөө хөтлөгдсөн мэт. Нөгөө бодлын бараг тохиолдлоор ч юм шиг санагддаг. Учир нь бүр наймдугаар ангид байхын л кино “Экран”, “Советский фильм”-ийг дугаараар нь авч цуглуулдаг байлаа. Манай ангийн Долгоржав, Дариймаа, Алтанхуяг Заяа бид хэд сэтгүүлээ Төв шуудангаас зориуд очиж худалдан авдагсан.
Ардын уран зохиолч, төрийн шагналт Дөнгөтийн Цоодолын яруу найраг, үргэлжилсэн үг, хєрєг нийтлэл, орчуулгын дөрвөн боть уншигчдын дунд хамгийн эрэлттэй байна. Эдгээр бүтээлийн редакцийн зөвлөлд Д.Цэдэв, С.Байгалсайхан, С.Пүрэв, До.Цэнджав, Г.Аким, Т.Баасансүрэн, Ж.Саруулбуян нарын нөхөд нь багтжээ. Ингээд “Сєгдєж айлтгая” хэмээх шүлэг, дууль, найраглалын ботийн өмнөтгөлд соёлын гавьяат зүтгэлтэн, доктор Долгорын Цэнджавын бичсэнийг хүргэж байна.
“Өдрийн сонин” зохиолч, яруу найрагчдын шилдэг бүтээлийг хүргэж, уран бүтээлчдийн энэ гэгээн ертөнцөд өрнөсөн шинэ содон үйл явдлын мэдээ мэдээллийг хүргэхээр “Утга зохиол” булан нээсэн юм. Энэхүү буланд хэвлэгдсэн Г.Аюурзана зохиолчийн “Гүнз” өгүүллэгийг нийтэлж байна.
Монгол Улсын төрийн шагналт, соёлын гавьяат зүтгэлтэн зохиолч, яруу найрагч Пүрэвжавын Пүрэвсүрэнгийн өгүүллэгийг толилуулж байна.
ОХУ-ын Буриадын зохиолч Алексей Гатаповыг манай улсад ирээд байхад нь ярилцлаа. Түүнийг манайхан “Тэмүжин” романаар нь мэднэ. Энэ романаар Буриад, БНХАУ-ын ӨМӨЗО болон манай улсын уран бүтээлчид хамтран кино хийх гэж байгаа юм байна. 
Зураач Д.Аззаяа богино өгүүллэгийн төрлөөр нэлээд хэдэн өгүүллэг бичиж ирүүлжээ. Тэдгээрээс “Хайрын бунхан” өгүүллэгийг толилуулж байна.
Ширээ товшин зогсох багшийн чигчий хуруунаас нүд салж ядна. Тэр турк бүсгүйчүүдийн хөлийн хуруундаа зүүдэг бөгжтэй гараараа ширээ товшин зогсох аж. Ахин дахин нягтлан харав, яалт ч үгүй,түрк бүжигчин бүсгүйчүүдийн хөлийнхөө хуруунд зүүдэг эртний хийцтэй, мөнгөнбөгжмөнөөс мөн. Намайг гайхан ширтээд байгааг багш ажиглачихсан бололтой ясархаг хуруутай гараа хурдхан гэгч өмднийхөө хармаанд хийчив. Манай Их сургуулийн хайр хүндлэл болсон, мэдлэг боловсрол өндөр, турк хэлэнд гаргуун, нямбай чамбайбагш маань хөлийн бөгжийг зүгээр нэг саваагүйрхэн зүүх хүн биш, гэвч оюутан хүн ийм зүйлийг хэрхэн асууж зүрхлэхэв. Чимээгүйхэн, гарыг нь ахин харчих санаатай хүлээж суутал хичээл завсарлаж, багш хавтсаа сугавчилсаар гараад явчихлаа. Багш хичээлээ заагаад л би нөгөө бөгжийг хараад л… янз янзын таамаглал ургуулан бодон явтал, нэг мэдэхэд хавар болж, шалгалт эхэллээ. Шалгалтад орох хуваарийн дагуу би хамгийн эхэнд орох ёстой байсан авч, Гомбожавбагш намайг хамгийн сүүлд ор гээд ангиас гаргачихав. Бүх хүний орж дуусахыг хүлээхийн зовлон, дээр нь ганцханнамайг л хамгийн сүүлдор гэж онцолсны учрыг тааж ядан зовнино. Дэмий л хэдэн номоо гүйлгэн харж,ямар асуултаар намайг ороон бүдрээх бол,.. тэр гайт хөлийн бөгжөөс л боллоо,… хүн юугаа зүүнэ, надад юуны хамаа байна,.. хэмээн өөрийгөө зэмлэн, сэтгэл тогтож ядна. Удтал хүлээсэн миний ээлж ч болж, барайхаараа барайсан амьтан орлоо. Цэмцгэр багшийн харааны цагаан шилэн дээр гэрэл ойн гялалзаж, самбарынхаа өмнө зогсон миний орж ирэхийг харна. Би явсаар хамгийн арын ширээнд очин суух гэтэл, тэгэхээс тэгэх мэт яг өөдөөсөө харсан эхний ширээнд ирж суу гэлээ. Тэрхэн зуур “За, за. намайг ёстой зуучихсан юм байна, яалаа гэж энэ вэ? Бөгж харлаа гэж үү” хэмээн гомдох сэтгэл ч бас төрөөд амжив. Гомбожав багш над руу гайхсан бас цаанаа шоолонгуй аястай хараад “Өнөөдөр,чичинь хамаг хөмсгөө зангидаад яачихав? Нүдээ бүлтийлгэчихээд суудагсан” гээд жуумалзана. Би дэмий л “Миний толгой өвдөөд” гэж амандаа сулхан хэлэв. Намайг шалгалтаа өгөн ярьж байхад багш нэг ч их анхаарахгүй шал өөр зүйл бодож байгааг анзаарч би дуугүй болов. Багш хэсэг чимээгүй байснаа, надаас нилээн хэдэн асуулт асууж, заримыг нь намайг хариулж ч амжаагүй байтал “Болно болно” гэж гараараа дохиод зогсоочихов. Тэгснээ нөгөө бөгжөө, чигчий хуруунаасаа суга татан авч миний өмнө тавихад,би өөрийн мэдэлгүй тав хийн цочив. Гомбожав багш намайг ажигласнаа “Энэ бөгжийн талаар чи юу мэдэхэв? Ямар нэгэн хэлэх юм байна уу? Бүтэн жилийн турш нүд салгалгүй ажигласан, үнэн биз” гэв. Миний нүүр гэв гэнэтхэн халуу шатаж, хацрын маань хамагарьс чимчигнэн хорсох мэт час час хийж, ичсэндээ багшийн нүдийг эгцлэн харж чадсангүй. “Энэ, … энэ мөнгөн бөгж, турк бүжигчин хүүхний хөлийн хуруунд зүүдэг болохоор би гайхан хардаг байсан юм, багш аа” хэмээн үнэнээ хэллээ. Тэгсэн багш “Чи наад бөгжөө ав,би чамд бэлэглэе” гэхэд,би авч зүрхэлсэнгүйбас авахыг чхүсээгүйюм.”Тэгээд энэ ямар учиртай бөгж юм бэ? Багш аа” хэмээн мөн л хашрахгүй өөрийн эрхгүй асуучихав.”Чамд үзүүлэх гээд хэдэн юм авчирсан” гэж багш гялгар хавтсаа ухан, нилээн элэгдсэн, хэдэн орос сонингийн хайчилбар гаргаж ирэв. Өтгөн хоёр хөмсөг нь хоорондоо бараг нийлчихсэн шахуу, жигтэйхэн хөөрхөн нүд, сормуустай,бүжигчин охин хөлийнхөө хуруунд нөгөө бөгжийг зүүсэн байгаа нь харагдана. Ширээн дээр байсаар байгаа нөгөө бөгжийг Гомбожав багш авч, миний алган дээр бараг л хүчээр тавьчихаад, босч цонхоор гадагшаа ширтэн зогсов. “Энэ хөөрхөн охин надаас болж ихзовсон юм, хөөрхий”гээд эргэж харалгүй, ганцаараа байгаа мэт зогсох багшийн яриаг дуугүйхэн сонслоо. “Дөнгөж хорь хүрч байсан залуухан хүү би Оросод сурч байхдаа оюутан залуучуудын урлагийн наадамд морин хуураар, энэ охин турк бүжгээрээ шалгарсан юм. Нэгдсэн тоглолт болохын өмнө, орон орноос ирсэн үе тэнгийн шижигнэсэн оюутан залуучууд бид хичээлээсээ чөлөөлөгдөн бэлтгэл сургуулиа хийцгээнэ. Тэр дунд тодоос тод ногоон өнгөтэй цээж бэлхүүсээ ил гаргасан торгон хувцсаа мөнгөн зоосоор чимэн гоёж,хөөрхөн хөлөндөө бугуйвч бас бөгж зүүсэн үзэсгэлэнт турк охин содон онцгой харагдана. Охин задгай тавьсан гил хар торго мэт үсээ намируулан, хүчит бөмбөрийн хэмээр эргэн бүжиглэх нь ёстой гайхалтай. Бүжигчин охин хүрд мэт хурдтай эргэлдэх нь гайхамшигт ногоохонсэнс мэт харагдана.Уянгалаг бишгүүр хөгжим бөмбөрийн хэмнэл аажмаар удаашрахадтурк охин инээмсэглэн ёслон харах нь хээнцэрхэнцэцэг дэлбээ болгоноо нээсээр хамгийн сүүлд үзэсгэлэн гоо цомирлогоо гарган гайхуулахмэт,үгээр зүйрлэхэд багадам. Хөөрхөн охин бүгдийг л соронзон мэт татаж байлаа … хэмээн багшийн дуунддогдолсон байдал анзаарагдавч тэрээр огтхон ч эргэж харсангүй. Турк охины сэтгэл догдлом бүжиг мөн ч олон хүний зүрхэнд гэрэл гэгээг цацрааж, бүсгүй хүний уран налирхай бие гэгч хичнээн үзэсгэлэнтэй болохыг анх удаа надад мэдрүүлж билээ. Хөөрхөн охиныг бүжиж эхэлмэгц бид цөм л амьсгал түгжин харцгаана. Бүжгийн чадварлаг хөдөлгөөн, нарийн нугалааг охид ажиглаж байхад эрчүүд бид түүний гоолиг тэгш бие, үзэсгэлэнт төгс царай, цог золбоонд нь өөрийн эрхгүй татагдан дурлаж, шохоорхсон харцаа үл салгадаг сан. Бороотой зэврүүхэн нэгэн өдөр би оюутны цайны газарт, стакан дүүрэн цөцгий авч, элсэн чихэр нэмж хийгээд шажигнатал хутгачихаад ууж суутал, нөгөө бүжигчин охин хажууд минь ирж сууснаар бид танилцаж,хоромхон зуур дотноссон юм. Хачин шүү, тэр олон сайхан залуучууд байхад над дээр л ирдэг”… гээд багш санаа алданхэсэгхэн чимээгүй болов. Надад ч хэлэх үг олдохгүй чимээгүйхэн байталангийн хэдэн найз охид маань байн байн хаалгаар толгойгоо цухуйлган, нүд хөмсгөө хөдөлгөн зарим нь хуруу гараараа дохин зангаж ” хурдал” хэмээн шавдуулна. Багш цонхоор гадагшаа ширтэн зогсох тул юуг ч үл анзааран :”Сүүлдээ бид хоёр нэгнийхээ хэлэн дороо ёотон тавьж өгөөдл халуун байхуу цай хамтдаа ууцгааж, тэр маань надад турк хэл заана.Хичээлээ тараад оройжингоо кино, концерт үздэг жаргалтай өдрүүд минь, найз охины маань ах ирснээр эцэс болсон юм даа. Бид өдөр болгон уулзана, тэр маань жаахан байж байгаад л эм гаргаж ирээд л залгидаг болсонд би ихэд гайхаж ямар учиртайг асуухад яаж ийж байгаад л хариулахгүй булзааруулна. Гудамжаар явж байгаад бид хоёр их айхтар хүчтэй усархаг бороонд навс цохиуланус гоожуулсан хоёр амьтан гараасаа атгалцангүйсээр нэгэн дэлгүүрт орж толгой хоргодов. Гэтэл дэлгүүрийн цав цагаан шалан дээр цустай холилдсон улаавтар ус тог тог хийн дусаж эхлэх нь тэр. Дэлгүүрт хүн цөөхөн тул орос худалдагч эмэгтэй цусны дуслыг олон харж нүд томорсноо хар хурдаараа сандран гүйж надад алчуур авчирч өгөөд бид хоёрыг хувцас солих өрөөнд оруулав. Ээ …бүү үзэгд, тэрний минь нуруу бие нь хүн харахын аргагүйарьс махтайгаа яз яз цохигдож эрүүл гэхээр газаргүй, шархных нь гүнд цус нь хүрэнтэн нөжирч хатаад, тамаас гарч ирсэн амьтан гэж л ийм байх болов уу гэмээр харагдсанд, би айн цочсондоо алчуураа алдчихав. Борооны усанд норж дэвтсэн шарх нь байж тэсэхийн аргагүй хорсон өвдөхөд хөөрхий минь, нөгөөх өвчин намдаах эмээ авч залгиад байсансан” … гээд багш гүн санаа алдана. Миний хоолой дээр бөөнюм гэнэт тээглэж, хуучин орос сонин дээрх хөөрхөн охины зургийг нулимс дүүрч бүрэлзсэн нүдээрээ ширтэн харав. “Аав ээжийнхээ сонгож өгөөгүй, өөр шашин шүтлэгтэй харийн залуутай найзласан хэмээн тэрийг минь зодож нүдэн, алахаас наагуур байсныг би огтхон ч гадарлаагүй явсан юм. Маргааш нь би ахтай нь очиж уулзахад царай зүс сайхан, эелдэгболовсон зантай гуч орчим насны биерхэг залуу миний ярихыг анхааралтай сонсоод “Гомбожав аа,энэ явдалд чиний буруу огтхон чалга.Бид эрчүүд,хэдэн ч хүүхэнд дурлаж болно, хүсэл чинь хүрдэг юм бол хэдийг ч хайрла, чадал байвал хэдтэй ч амьдарч болно. Харин манай шашныохидын хувьд бол үгүй шүү. Тэр дундаа миний охин дүү, ёстой байж боломгүй. Манайх удам судар сайн, нэр хүндтэй улс, өвөг дээдсийнхээ эртний зан заншлыг ягштал баримтлан дагадаг. Удмынхаа нэр хүндийг арван наймхан настай, гэнэн, энэ тэнэг охиноор сүйтгүүлэхгүй. Би дүүдээ хайртай болохоор л суран бүсийн амтыг багаахан өгч байгаа,надаас өөр хүн бол өдийдалаад хаясан” гэв. Энэ яриа бол үнэхээр үнэн, чин сэтгэлийнх байсныг ухааран хүлээж авахад хүнд хэцүү байсан ч, хөөрхий охиныг орхихоос өөр арга зам, ямар ч сонголт надад олдоогүй. Бүсгүй хүн турьхан чадалгүй мэт хирнээжинхэнэ хайрынхаа төлөөүхэхээс ч айхгүй, өөрсдийгөө золиосложчадахтийм л чанга зүрх сэтгэлтэй улс юм билээ. Тэр маань хамгийн сүүлд намайг байхгүй үеэр оюутны байранд шөнө дөлөөр хөл нүцгэн гүйн ирж, надтай уулзуулж өгөхийг уйлан уйлан гуйж, намайг хүлээн суусаар, буцахдаа хөлийнхөө бөгжийг гээснийг оюутны байрын жижүүр авгай олж надад өгч, хөөрхөн охиныг гомдоолоо гэжбөөн улсын дунд намайгтолгой түрийгүй загнан ихуурлаж билээ. Бодвол надтай уулзах гэж тэр маань ахынхаагэрээс оргож гарсан байх, мөн ч их зодуулсан байх даахөөрхий минь” гэв. Намайг ангиас гарахад багш эргэж харалгүй зогссон хэвээр хоцорч, харин хэдэн найз охид маань бидний яриаг хаалганы завсраар сонсож, зарим нь бүр уйлчихсан харагдав. Дөнгөж лхүнд дурлаж, анхны хайртайгаа учирч байсан бидний хэдэн залуу охид тойрон зогсож байгаад л турк охины бөгжийг гар дамжуулан удталүзэцгээсэн юм, тэр өдөр. Амьдралын учир тавилан гэж үнэхээр сонин, турк охины бөгжийг авсны дарааби найз залуутай болж удалгүй гэрлэлээ.Нөхөр маань монгол залуу хэдий ч гадаадад ажиллаж, бүсгүй хүний хувь заяаны эрхээр түүнийгээ даган лалын шашинт орнуудад олон жил амьдрахдаа
Ажил тарахад хэдийнээ бүрий болжээ. Гудамжаар цуврах машинуудын уртаас урт гэрлэн хэлхээ эцэс төгсгөлгүй мэт хөвөрнө. Гадаа нэлээн жихүүн тул таксинд суухыг ихэд хүсэн яарч бас даарч, гараа өргөөд хүлээж ядаж байтал, ашгүй нэг машин зогслоо. Баярласан гэж яана, гэтэл миний хажууд дөнгөж ирээд зогссон улаан хүрэмтэй хүүхэн шуудхан дайрч суугаад машины хаалгыг тас хийтэл хаав. Такси ч ухасхийн хөдөлж, бохь зажилсан бүсгүй шижим ч үгүй хажуугаар давхин өнгөрлөө. Сүүлдэж ирсэн хүмүүст таксигаа дандаа булаалгачихдаг хүн дээ би, энэ удаа ч мөн ялгаагүй. Урамгүйхэн гараа дахин өргөлөө. Миний энэхүү байдлыг хараад өрөвдсөн бололтой таксины ард явж байсан машины цонх гэнэтхэн онгойж “Дүү минь суучих, жаахан ч гэсэн дөхүүлээд өгье” гэв. Би гайхаж баярласан харцаар найрсаг эрийн зүг хараад, машинд нь суулаа. Түгжирсэн машинууд хаа нэгтээ зугуухан гэлдэрсхийнэ, төдөлгүй л таг зогсоно. Яриа хөөрөө сайтай дунд эргэм насны эр, гадаадад нэлээн олон жил амьдарч байгаад эх нутгаа санан санан, мөрөөдсөөр ирсэн нэгэн аж. Ухаалаг, боловсон, сайхан хүнтэй элдвийг хөөрөлдөн байхад сэтгэлд нэг л ойр дотно байдаг. Яагаад ч юм бид бие биеэ хэзээний мэддэг, миний нэгэн сайн танил мэт санагдах аж. Тэрээр “Ах нь аавындаа очиж явна. Одоо эргээд л нүхэн гарцаар ороод л “Баян Монгол” хороолол орчихно. Танайх чинь эсрэг замынхаа нөгөө талд юм байна” гээд машинаа зогсоов. Тэгээд намайг анхааралтай харснаа “Зам хөндлөн гарахдаа болгоомжтой байгаарай” хэмээн дахин, дахин хэлээд миний сарвайсан хэдэн төгрөгийг авах нь байтугай, харах ч үгүй яваад өгөв. Огт танихгүй, замын нэгэн хүн намайг анхаарч, үгээр ч гэсэн халамжлах юутай сайхан хэмээн бодсоор таг зогссон машинуудын урдуур, хойгуур сүлжин шогшсоор явган хүний зам дээр гарлаа. Гэтэл яг улаан халз миний өөдөөс томоос том цагаан уутаар дүүрэн ундааны сав цуглуулан үүрсэн өндөр туранхай эр, зам халхлан зогсох нь тэр. Айхгүй ч аягүй тул хажуугаар нь хурдхан зөрөх гэтэл, нөгөөдөх чинь бүх биеэрээ хөндөлдөн зам хааж надтай үзэлцэх шинжтэй зогслоо. Дотор палхийж, би жаахан ухарч харин мань эр урагшлав. Шонгийн гэрэл, замд түгжрэн зогссон үй олон машины гялбасан хурц гэрэлд, бид хоёр нүүр нүүрээ ажин, нэгийнхээ бодлыг тааж ядан уншина. Яг л халз тулсан амьтад, гэнэтийн дайралтанд бэлдэн бүхий л биеэ хурааж, үйл хөдлөлөө хянан, өөрийнхөө хамаг л хүч чадал, анхаарал ухаанаа шавхаж сонор соргог болсон мэт. Айж балмагдсандаа, миний дуу хоолой таг болчихож. “Зөрөх гэсэн юм, намайг явуулчих” гээд бараг л шивнэх төдий хэллээ. Нөгөө эр надаар даажигнаж буй бололтой “Үгүй ээ, явуулахгүй ээ” гэж өөдөөс минь бас л шивнэв.